Vunau kei na Veiyalayalati 37–40
Ra-wa na Kauwai ni Vuravura
Mai vei Elder Hans T. Boom
Ena Vitusagavulu
Na kauwai eso ni vuravura me kakua ni vakataotaki au mai na muri ni vosa ni Kalou.
Au a vodoka tiko na noqu basikeli ena yakavi taucoko, mai na dua na bisinisi ki na kena ka tarava, ka vaqara cakacaka tiko.
Droini mai vei Liam O‘Farrell
Ena gauna mada ga sa yalataki kina vei keda na veivakalougatataki cecere, kevaka eda leqataka na veika ni vuravura ka sega na loma ni Turaga, eda na vakayalia na veivakalougatataki oqori. Oqo e vakaraitaki vakamatata mai e na veikasotavi nona e dua na tamata ena itekitekivu ni Veivakalesuimai.
O James Covel a veiqaravi tiko ena dua tale na vakabauta me 40 na yabaki, ia ni oti na nona rogoca na kosipeli vakalesuimai, e a “yalataka vua na Turaga ni na talairawarawa ki na ivakaro cava ga ena solia vua na Turaga mai vei Josefa na Parofita” (Vunau kei na Veiyalayalati 39, ulutaga ni iwase). Mai vei Josefa, a kaya kina na Turaga vei Covel, “Ia kevaka ko na muria na domoqu, sa kaya vakaoqo vei iko: Tucake mo papitaiso, me vui laivi kina na nomu ivalavala ca, ni ko sa masuta na yacaqu, io ena soli vei iko na Yaloqu, ia ko na rawata na veivakalougatataki sa uasivi sara ko sa sega mada ni bau kila e liu” (Vunau kei na Veiyalayalati 39:10).
Ia, ko Covel e sega ni dede sa “sega ni muria na vosa ni Turaga, ka lesu tale ki vei ira na nona itokani kei na nona ivakavuvuli makawa” (Vunau kei na Veiyalayalati 40, ulutaga ni iwase). Ni cavuti tiko o Covel, a kaya na Turaga ni “sa ciqoma na vosa ena marau, ia sa temaki koya kusarawa ko Setani; a sa sega ni muria na noqu vosa ni sa rerevaka na nodra veivakacacani na tamata kei na nona kauwaitaka na veika vakavuravura”(Vunau kei na Veiyalayalati 40:2). Ena vuku ni nona leqataka na veika vakavuravura, sa yali kina vei Covel na veivakalougatataki a yalataka vua na Turaga.
Meu Tiko Mada Se Lako?
Ena noqu bula vakai au, au sa vulica ni dodonu me da kakua ni laiva na veika vakavuravura me vakawelei keda mai na talairawarawa ki vua na Turaga. Au a tubu cake ena dua na vuvale totoka ka veilomani ka vakavulici keitou vinaka na neitou itubutubu ena kosipeli, ka nodrau loloma vei keitou e vakayaloyalotaka na loloma nei Tamada Vakalomalagi me baleti ira na Luvena.
Ena yabaki 16, au a sureti meu lako icakacaka ena dua na ba ni manumanu e Amerika, ka me na yaco meu na rawa ni tara kina na noqu vale e kea ena dua na siga. Oya e talei vei au, me vaka ni noqu vanua, mai Oladi, e dua ga na vanua lailai, ka ra tiko osota na lewena.
E dina, ni o ira na noqu qase e liu mai na yasana vei tamaqu era a vakila na gagadre vata ga mera lako ivakatikotiko ena dua tale na vanua. Era a toki ki Indonesia, ka a wili tu me dua na koloni vaka Daji. Au rawa ni kila matata sara na vuna. E Indonesia, e vinaka na draki, e totoka na irairai ni vanua, ka galala levu na vanua. Na noqu dra e drodrova tale tu ga na gunilako vata ga ka a vakauqeti ira na noqu qase e liu. E dodonu li meu biuta tale ga na noqu vanua ka vakasaqara na tuvinaka kei na veika vou?
Ena gauna ni noqu vakatulewa oya, e a solia vei au o tamaqu e dua na ilavelave ni ivola e a volai vua kei iratou na ganena ena vuqa na yabaki ki liu mai vua nodratou peresitedi ni kaulotu, o Donovani van Demi. A kerei ira o Peresitedi van Demi me ratou tiko ga e Oladi ka tara cake na Lotu e kea. A tukuna vei au o tamaqu ni a lewa me sa vakayacora sara ga oya. Me vaka ni tu na yaca ni matavuvale na Boom ena ivola, e sa noqu gauna oqo meu raica na cava meu na cakava.
Ena veiyabaki ni oti na iKarua ni iValu Levu, era a biuvanua ka gole ki Amerika kei Kenada e vuqa na lewe ni Lotu. A se yaco tiko ga oya ena 1970, dina ga ni vakayaloqaqataki mai vei ira na iliuliu ni Lotu me ra tiko ga na lewenilotu ena nodra dui vanua ka vakaqaqacotaka na Lotu ena vanua era tiko kina. Ena masumasu, au a vakatulewataka talega meu tiko ga ka tara na Lotu e Oladi, ka sega ni kilamatata na ibalebale ni ka ena yaco ena veisigaemuri.
Vakatulewa, Vakatulewa
Ena gauna au vakacavara kina na noqu vuli ena koronivuli torocake ena mua ni 1970, sa veilecayaki tu na ituvaki vakailavo vaka-Daji. Na tawacakacaka sa tubu cake. Meu kaya mada, era a rairai rugurugua na veika kece. A dredre sara vei ira na sa tauri vola oti me ra vakatulewataka na ka me ra cakava tarava.
A veiqaravi tiko vaka-peresitedi ni tabana o tamaqu. Eso na gauna a veitalanotaka vata kei au na madigi meu laki kaulotu tudei. E dina sara, oya e dua na ka totoka me caka. Au a vakanamata tu mai kina ena noqu bula taucoko.
Ia au sega ni raica rawa se na vukei au rawa vakacava na kaulotu meu na vakavakarau meu na qarava na noqu matavuvale ni veisiga e muri. E dua na gagadre levu mai na gauna au a se gone kina oya meu na kunea na noqu daulomani ka me keirau tara vata na neirau matavuvale.
Au sa yabaki 17 ena gauna o ya, niu sa sega tiko ni kila na ka meu cakava tarava, au sa mani tekivuna na noqu ivakatagedegede ni vuli ka tarava. Ia ni oti e vica na macawa au raica ni buturara ni vuli oqo e na sega ni yaco meu marau kina. A tu vei au na taro me baleta na kena rawa ni na solia vei au e dua na cakacaka tudei. Au nanuma meu sa biuta na vuli.
Rau a sega ni marautaka na noqu itubutubu na ka oqo. Rau a tukuna vei au ni na rawa ga niu biuta na vuli ke sa tiko e dua na noqu cakacaka. Rau nanuma beka niu na sega ni kunea e dua baleta na leqa vakailavo. Au a vodoka tiko na noqu basikeli ena yakavi taucoko, ka toso mai na dua na bisinisi ki na kena e tarava. Oti sa qai yaco me vakacakacakataki au e dua na kabani ena nodratou valeniyaya.
Noqu iTuvatuva
E dina ga niu taura na itutu vakawawa oqo, sa dua tiko noqu ituvatuva. Au sa na dua tu na ovisa. Na cakacaka vakamatanitu sa na dua na sala tudei meu na vakarautaki au ki na noqu matavuvale e veisiga e muri ka na taudonu na veika kece.
Au nanuma na siga au a lako kina meu lako i dabeca na veitarogi meu curu ki na koronivuli ni ovisa. Au a vodo ena tereni ena mataka ka taura na siga taucoko na veimataqali veitarogi. Ena mua ni siga au a kacivi ki na valenivolavola. E ratou tukuna vei au niu sa rawata kece na veitarogi ka ratou taleitaka meu na cakacaka, ia baleta niu se qai yabaki 17, au sa rui gone. Ratou tukuna vei au meu tovolea tale ena yabaki ka tarava.
A mai kavoro na noqu vuravura, ena sala ki neitou au a vakasama tiko, “Na cava tale ena tarava?” E vale a rogoca o tamaqu na noqu tuburi rarawa ka dolele me solia vei au e dua na veivakalougatataki. Au namaka me na tukuna vei au na Turaga ni na vinaka na veika kece kau na curu ki na koronivuli ni ovisa ena dua na sala veivakurabuitaki. Ia a tukuna vei au na Turaga ni kevaka au digitaka meu vakaliuci Koya, ena dau tu ga na kakana ena noqu teveli kei na sala meu qarava kina na noqu matavuvale mai muri.
Ai Tuvatuva Vinaka Cake
Me isau ni noqu masu, au a ciqoma na kena isau sa ikoya, vei au, na vakaliuci ni Turaga sa kena ibalebale na veiqaravi vaka kaulotu tudei. Au a dau nakita tu ga meu vakayacora oya ia au a sega ni raica ni dua na ikalawa ena veimuataki ki na dua tale. Au sa qai kila oqo ni kaulotu sa ikoya na ka meu na vakayacora, kau vinakata meu vakayacora ena kena gauna totolo duadua.
Ena gauna oya, na isau ni kaulotu e 10,000 guilders ena ilavo makawa vaka-Daji, se na isau vakacakacaka ni dua na yabaki. Au a cakacaka tiko ga ena valeniyaya ka ena vulaikatakata ni 1981, sa tu vei au na noqu 10,000 na guilders. Au sa yabaki 18 talega. A kaya vei au o tamaqu, na peresitedi ni tabana, niu a sa rui gone meu lako ikaulotu, ka tukuna vaka kina o peresitedi ni tikina kei peresitedi ni kaulotu. Ena gauna o ya, sa gadrevi mo yabaki 19. Ia ena ika 18 ni noqu siganisucu au a gole vei vuniwai kei na dauveicavubati vakai au ka rau vakalewena na nodrau tikina ena noqu ivola ni kaulotu.
Ia, au a rawai ira rawa na noqu iliuliu me ra vakatarogi au ka vakauta na noqu ivola kerekere. Keimami sa qai wawa tu. Au sega ni kila ni o tamaqu, ni peresitedi ni tabana, e sa ciqoma e dua na ivola. A lesu tale vua na noqu ivola kerekere kei na veidusimaki niu a se rui gone. Ia a se sega ni vinakata o koya me wasea vei au, ka biuta tiko ena nona taga ni sutu me vica na macawa ka sega ni tukuna vei au. Ka ni marau, ena gauna oqo ni a ciqoma o koya e dua tale na veidusimaki. E tukuni ni so na gauna era dau lomasoli na Veitacini turaga me ra vakadonuya me ra lako totolo na cauravou ke ra sa vakarau vinaka tu. Sega ni dede au sa kacivi meu veiqaravi ka lesi ki na Tabana ni Kaulotu Tokalau i Lodoni Igiladi. Na noqu kaulotu a yaco me veivakalougatataki ni bula taucoko.
Veivakalougatataki mai vua na Turaga
Ni oti e tolu na vula mai na gauna au lesu kina mai na kaulotu, au a sotava na noqu daulomani. Ni oti e dua na yabaki keirau a vakamau ka vauci ena Valetabu e Lodoni Igiladi. A sega ni vinaka tikoga na bula vakailavo, ia e dau tu ga na noqu cakacaka ka qarava na veika me baleta na noqu matavuvale. E dau tu ga e veigauna na kakana ena teveli kei na delavuvu ena ului keirau.
Vaka e dua na daukaulotu, a yaco me dua na noqu tikina taleitaki na: “Ni kevaka ko sa muria na ivakaro ni Kalou, ko na tiko sautu ena vanua oqo” (Alama 36:1). Ena idusidusi oya, au sa lewa meu vakayacora na veika a vakayacora o tamaqu—meu tiko ga e Oladi ka tara cake na Lotu ena noqu vanua.
Na matavuvale i Elder kei Sister Boom ena 2019. Mai na gauna oya, sa sucu tale e dua na makubui keirau yalewa.
Nikua na tabana lailai au a tubu cake mai kina sa dua na tabanalevu totoka ka ra marautaka na makubui keimami na nodra veitokani e vuqa na itokani, ka levu era soqoni ena dua na Lalai. Na luvei keirau tagane era sa cakacaka vinaka ka ra sa vakalougatataki ena kakana ena teveli. Au raica ni noqu vakatulewa eso e sa tara na itabatamata e tarava, ka ra gadreva talega me ra vakaliuca na Turaga ena nodra bula.
Au vakavinavinaka niu a vulica taumada ena noqu bula ni vakatulewa dodonu e sa na ra-wa na kauwai ni vuravura ka biuta vakailiu na Tamada Vakalomalagi. Sa solia vei au o Koya na veivakalougatataki kau na sega ni kila ke a dua tani na madigi.