Konteksto sa Bag-ong Tugon
Kinabuhi sa Balangay sa Galilea sa Panahon ni Jesukristo
Ang pagkahibalo mahitungod sa kinabuhi sa balangay sa unang siglo diin si Jesus nagpuyo makatabang nato nga mas makasabot sa Iyang mga pagtulon-an ug makapaduol nato ngadto Kaniya.
Ang mga Ebanghelyo sa Bag-ong Tugon nagrekord nga si Jesus migahin sa kadaghanan sa Iyang kinabuhi ug pangalagad diha sa mga balangay sa mga Judeo duol sa Dagat sa Galilea, usa ka linaw sa tab-ang nga tubig sa amihanan sa Judea nga gilibotan sa gagmay nga mga bungtod ug mga kapatagan sa agrikultura.1
Dili lamang nga kini nga rehiyon naghatag og pisikal, kultural, ug relihiyoso nga mga sitwasyon sa mga tuig sa pagkabata ni Jesus, apan dinhi usab Siya mitawag sa Iyang unang mga disipulo, mipahigayon og daghan sa Iyang mga milagro, ug misugod sa pagpahayag sa “maayong mga balita” sa gingharian.2
Ang pagkahibalo mahitungod sa kinabuhi sa balangay sa unang siglo sa rehiyon makatabang nato nga mas makasabot sa Iyang mga pagtulon-an ug makapabuhi sa mga istorya sa ebanghelyo sa mga paagi nga makapaduol nato ngadto Kaniya.
Katawhan
Ang mga kasulatan, mga kapanguhaan sa kasaysayan, ug arkeyolohikanhong mga pagkubkob duol sa Dagat sa Galilea nagpakita nga, bisan kini nga dapit sa makausa gipuy-an sa pipila sa amihanang mga tribo sa Israel,3 ang mga balangay sa Galilea sa panahon ni Jesus—sama sa Nazaret, Cana, Nain, Capernaum, Chorazin, ug uban pa—nanimuyo atol sa unang duha ka siglo BC, sa dihang ang mga pamilya nga taga-Judea milalin sa amihanang bahin isip kabahin sa nagkalapad nga gingharian sa Hasmonea.
Sa panahon sa Bag-ong Tugon, ang populasyon niini nga mga balangay mikanap gikan sa pipila ka gatos ngadto sa pipila ka liboan nga mga lumulupyo, ang kadaghanan mitrabaho sa mga matang sa panguma, pangisda, ug mga kalihokan sa pagbinaloay diin sa kasagaran gihisgotan ni Jesus diha sa Iyang mga sambingay ug mga wali.4
Mga Gambalay
Ang inadlaw nga kinabuhi sa mga balangay sa Galilea medyo kasarangan, ilabi na kon itandi ngadto sa mas dagko nga mga siyudad sa rehiyon (sama sa Jerusalem) uban sa ilang estilo sa Romano nga desinyo sa siyudad, teknolohiya sa pagtukod, ug mga pasilidad.
Pananglitan, ang mga balangay sa Galilea kasagaran walay hiniusang plano, sementado nga mga dalan o mga plaza, monumento nga arkitektura, o mga pasilidad sa nag-agas nga tubig. Hinoon, kadaghanan sila naglangkob sa gagmay nga mga grupo sa mga panimalay nga adunay yano nga mga sala nga nagpundok libot sa nataran (naghatag og gamay nga personal nga lugar). Kini hinimo sa kinamada nga mga bato sa uma nga gitapot gamit ang mortar ug uhot nga mga atop nga gipatsingan og hut-ong sa plaster.5 Ug gipapuyo nila ang mga kabanay nga pamilya nga nagtrabaho sa ilang umahan, pangisdaan, patigayon, o mga kalihokan sa pag-andam og pagkaon.6
Samtang gipadak-an ang mga panimalay aron mapahilona ang nagtubo nga mga panginahanglan, natural lang nga mamugna ang pinauga nga yuta nga mga agianan ug dalan-dalan, nga maoy nakapahimo sa mga kondisyon sa pagpuyo nga abugon sa panahon sa ting-init ug lapokon sa ting-ulan.
Kinabuhi sa Panimalay
Tungod kay dako ang mga buhis niining panahona ug ang kadaghanan sa mga pamilya igo-igo ra alang sa mga panginahanglan aron mabuhi, ang mga panimalay sa mga balangay sa Galilea walay mga dekorasyon sa sulod, limitado ang mga gamit, ug walay mahalon nga mga butang.
Ang mga sakop sa pamilya sa kasagaran mag-andam og pagkaon gamit ang mga lubkanan ug mga hudno; maglingkod ug matulog sa gilala nga mga banig nga gitabon sa pinauga nga yuta nga mga salog; ug mangaon gikan sa gilutoan nga mga kaldero ug komon nga mga plato pinaagi sa pagtuslob sa pan ngadto sa mga sabaw o gamay nga tinuwa.
Sa kasagaran ang mga pagkaon maglakip usab sa lokal nga bino, lana sa olibo, lagotmon (batong, abitsuylas, ug garbansos), mga prutas (mga ubas, mga olibo, mga igos, ug mga date), mga utanon (mga bombay, mga sibuyas dahonan, ug mga repolyo), isda, ug mga produkto sa gatas (keso sa kanding, mantekilya, ug gatas).
Tungod kay walay nag-agas nga tubig o mga pasilidad sa pagkaligo niini nga mga panimuyo, ang personal nga paglimpyo sa kaugalingon sa mga taga-balangay sa Galilea mas dili kaayo maayo kay sa moderno nga mga sumbanan.
Mga Kustombre
Agig dugang sa pisikal nga kalikopan sa rehiyon, ang mga balangay sa unang siglo nga Galilea sa kadaghanan gipuy-an sa nagtamod sa relihiyon nga mga pamilya nga Judeo.
Sila nagsulti og Aramaic (tingali sinagolan usahay og mga pulong ug hugpong sa mga pulong nga Hebreo), nagsaulog og balaan nga mga adlaw sama sa Igpapahulay (nga sugaton sa pagpasiga sa gamay nga mga lampara sa lana) ug nagsunod sa kosher nga mga balaod sa pagkaon nga gitakda diha sa Torah,7 naghalad og Judeo nga pag-ampo sama sa Shema,8 nagpadayon og lainlaing mga tulumanon sa kaputli,9 nagpundok sa kasarangan nga kahimtang sa sinagoga,10 ug mopasa og mga istorya ug mga pagtulon-an sa kasulatan pinaagi sa pag-istorya.
Sinina
Kadaghanan sa mga taga-balangay dili makakaya og palit sa taas nga mga kupo o daghang sapaw nga sinina apan hinuon nagsul-ob og komon nga sinina sa Romano Palestina: usa ka yano nga hangtod sa tuhod, walay buktonan nga gihigot sa hawakan gamit ang bakos, panit nga mga sandal, ug usa ka panapton nga gisagbay sa mga abaga alang sa dugang nga kainit panahon sa tingtugnaw.
Agig dugang, ang mga lalaki nga Judeo magsul-ob og sagrado nga mga borlas sa sidsid sa ilang mga kupo (nga walay ebidensya alang sa relihiyoso nga mga tabon sa ulo niining panahona), ug ang buhok sa minyo nga mga babaye hipuson gamit ang usa ka gamay nga net.11
Kini ug ang ubang mga aspeto sa inadlaw nga kinabuhi sa Judeo sa unang siglo sa Galilea nagtanyag og bililhon nga pagtan-aw sa kalibotan diin nagpuyo si Jesus, ug ang paghunahuna niini samtang kita magbasa sa mga asoy sa ebanghelyo makalamdag og dako sa atong pagsabot sa iyang mortal nga pangalagad, mga mensahe, ug mga tawag sa pagkadisipulo.