Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
23–29 Sepitemá. Kalētia: ‘ʻAʻeva ʻi he Laumālié’


“23–29 Sepitemá. Kalētia: ‘ʻAʻeva ʻi he Laumālié’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Fuakava Foʻoú 2019 (2019)

“23–29 Sepitemá. Kalētia,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2019

ʻĪmisi
Ko e hā ʻa Kalaisi kia Paula ʻi he fale fakapōpulá

23–29 Sepitemá

Kalētia

“ʻAʻeva ʻi he Laumālié”

ʻI hoʻo lau e tohi ʻa Kalētiá ʻi he faʻa lotu mo fakalaulaulotó, ʻe akoʻi atu ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke ke vahevahe mo hoʻo kalasí. ʻI hono lekooti hoʻo ngaahi ongó ʻoku fakahaaʻi ai hoʻo houngaʻia ʻi he ʻOtuá ʻi Heʻene ngaahi tokoní (vakai, Paula  B. Pieper, “Ke Tauhi ke Toputapu” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 109).

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
sharing icon

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

ʻOku faʻa fakaiku ʻe ako folofolá ki ha ngaahi fealēleaʻaki ʻuhingamālie mo e fāmilí pe ngaahi kaungāmeʻá ki he ongoongoleleí. Naʻe hoko ʻeni ki he kau mēmipa hoʻo kalasí he uiké ni? Fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá.

ʻĪmisi
teaching icon

Akoʻi e Tokāteliné

Kalētia 1:6–7; 3:1–5; 4:8–21; 5:1, 13–14

ʻOku ʻomi ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e tauʻatāiná.

  • ʻE faingofua ange ke ako ha faʻahinga tohi pē ʻi he folofolá ʻi heʻetau ʻilo e ʻuhinga naʻe tohi aí. ʻI he ʻuhinga ko ʻení, ʻe lelei ke kamata ʻaki hoʻomou fealēleaʻaki fekauʻaki mo e tohi ʻa Kalētiá ha fehuʻi hangē ko e “ʻOkú ke pehē ko e hā e taumuʻa ʻa Paulá ʻi heʻene hiki e tohí ni?” pe “Ko e hā e palopalema naʻe feinga ʻa Paula ke fakaleleiʻí?” Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau kumi ha fanga kiʻi tokoni ʻi he Kalētia 1:6–7; 3:1–5; 4:8–21. ʻOku fekauʻaki fēfē nai e pōpoaki ʻa Paulá mo kitautolu ʻi he ʻahó ni?

  • Naʻe pehē ʻe ha Kāingalotu Kalētia ʻe niʻihi ʻoku fie maʻu ke hokohoko atu ʻenau moʻui ʻaki e fono ʻa Mōsesé. Naʻe hangē ʻeni kia Paula ko ha moʻui mo e “haʻamonga ʻo e pōpulá” ʻo fakatatau ki he tauʻatāina ʻoku ʻomi ʻe he fono ʻa Kalaisí (Kalētia 5:1). Neongo ʻoku ʻikai ke tau faʻa fehangahangai mo e palopalemá ni ʻi he kuongá ni, ka ʻoku tau fehangahangai mo ha fili meimei tatau ʻi he vahaʻa ʻo e pōpula fakalaumālié mo e tauʻatāiná ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi. Ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo hoʻo kalasí ke nau vakavakaiʻi e ngaahi akonaki ʻa Paula fekauʻaki mo e tauʻatāiná mo e pōpulá, ʻe lava ke ke kole ange ke nau ʻoatu e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi ngāue ʻe lava ke fakaiku ki he pōpula fakalaumālié (hangē ko e ngaahi tōʻonga moʻui fakafonuá, ngaahi ʻulungaanga koví, ngaahi tui halá, pe ko e tokanga ki he ngaahi toʻonga ki tuʻá kae ʻikai ko e ului fakaelotó). Fakatatau ki he Kalētia 5:1, 13–14, te tau maʻu fēfē ʻa e tauʻatāina mei he pōpula fakalaumālié? Kuo aʻusia fēfē nai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí e tauʻatāina naʻe talaʻofa ʻi he ongoongolelei ʻa Kalaisí? Te ke lava foki ʻo fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke vahevahe ʻenau talí mo ha taha ʻokú ne ongoʻi ʻoku fakangatangata ʻe he moʻui ʻaki e ongoongoleleí ʻene tauʻatāina fakatāutahá.

Kalētia 5:16–26

Kapau te tau “ʻaʻeva ʻi he Laumālié,” te tau maʻu ʻa e “fua ʻo e Laumālié.”

  • ʻOku fāifeinga ha kakai tokolahi ke nau ʻiloʻi e ivi tākiekina ʻo e Laumālié. ʻE lava ke tokoni ʻa e Kalētia 5 ki he kau mēmipa hoʻo kalasí ke nau ʻiloʻi ʻa e fua ʻo e Laumālié. ʻE lava ke ke kamata ʻaki hano kole ange ke nau kumi ʻi he Kalētia 5:22–25 ʻa e ngaahi lea naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Paula ke fakamatalaʻi ʻaki e fua ʻo e Laumālié. Ko e hā ʻoku hoko ai e fuá ko ha fakatātā lelei ki he founga ʻoku tākiekina ai kitautolu ʻe he Laumālié? Mahalo ʻe lava ke vahevahe ʻe ha kau mēmipa ʻo e kalasí e founga kuo hoko ai e fua ko ʻení ko ha fakamoʻoni ʻi heʻenau moʻuí pe moʻui ʻa ha kakai ʻoku nau ʻiloʻi. ʻE lava ke kau he ngaahi maʻuʻanga tokoni ke vakaiʻí ʻa eMātiu 7:16–18; Sione 14:26–27; Molonai 7:13–17; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12–13; pea mo e lea ʻa Kōtoni B. Hingikelī ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.”

    ʻĪmisi
    apples on a tree

    ʻE malava ke tau maʻu e “fua ʻo e Laumālié” ʻi haʻatau fekumi ki aí.

  • ʻE lava ke tau ako he taimi ʻe niʻihi fekauʻaki mo ha tefitoʻi moʻoni ʻaki haʻatau ako ki hono fehangahangaí. Hangē ko ʻení, ʻi he Kalētia 5:16–26, naʻe fakafehoanaki ai ʻe Paula e “ngaahi ngāue ʻo e kakanó” mo e “fua ʻo e Laumālié.” Ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakalaulauloto ki he tuʻunga ʻoku nau “ʻaʻeva [ai] ʻi he Laumālié,” ʻe lava ke ke fokotuʻu ange ke nau lau ʻa e Kalētia 5:16–26 pea faʻu leva ha sivi fakataautaha tatau mo e ʻEkitivitī ki he ʻUlungāngá ʻi he peesi 150 ʻo e Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí. Hangē ko ʻení, ko e meʻa kotoa pē ʻoku lisi ʻi he veesi 19–23, ʻe lava ke nau faʻu ha fehuʻi hangē ko e “ʻOku ou meheka nai ki hoku toʻú?” pe “ʻOku ou ongoʻi nai ʻa e ʻofá ʻi he ʻaho kotoa?” ʻOku ʻikai totonu ke vahevahe e ngaahi tali ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ki heʻenau ngaahi sivi fakafoʻituituí, ka te ke lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ha ngaahi fakakaukau ke tokoni ke nau “ʻaʻeva ʻi he Laumālié.” Kapau ʻoku ʻikai feʻunga e taimí ke fakaʻosi ai e ʻekitivitī ko ʻení ʻi he kalasí, ʻe lava ke ke fokotuʻu ange ke fakakakato ia ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi api.

Kalētia 6:7–10

ʻI he taimi ʻoku tau tūtuuʻi ai “ʻi he Laumālié,” te tau utu e ngaahi tāpuakí ʻi he taimi totonu.

  • ʻE lava ke tokoni hono ako e Kalētia 6:7–10 ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke toe loloto ange ʻenau fakakaukau ki he nunuʻa taimi lōloa ʻo ʻenau ngaahi filí. Ke tokoni kiate kinautolu, ʻe lava ke ke ʻomi ha ngaahi tengaʻi ʻakau kehekehe, fakataha mo ha ngaahi fuʻu ʻakau, fuaʻiʻakau, pe vesitapolo ʻoku tupu mei he ngaahi tengaʻi ʻakau ko ʻení (pe te ke ʻomi ha ngaahi tā ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení). ʻE lava ke ngāue fakataha e kau mēmipa ʻo e kalasí ke fakatauhoa e tengaʻi ʻakau takitaha mo e meʻa ʻokú ne fakatupú. ʻE lava leva ke nau lau e veesi 7–10 pea talanoa fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e tūtuuʻi “[ʻi he] kakanó” mo e “Laumālié.” (ʻE ala tokoni e pōpoaki ʻa ʻEletā Ulisses Soares ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”.) Ko e hā ʻoku tau utu ʻi heʻetau tūtuuʻi ʻi he kakanó? Ko e hā ʻoku tau utu ʻi heʻetau tūtuuʻi ʻi he Laumālié? (vakai, Kalētia 5:22–23). Fakakaukau ke ke fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki fakalaumālie ʻoku nau ʻamanaki ke maʻú. Ko e hā ʻa e “tūtuuʻi” ʻe lava ke nau fai he taimí ni ke teuteu ai ke maʻu e ngaahi tāpuaki ko iá? Te ke ala fakaafeʻi kinautolu ke nau tohi ʻenau ngaahi fakakaukaú pea vahevahe ia, kapau te nau fiemālie ki ai.

  • ʻE ʻi ai ha kau mēmipa ʻe niʻihi ʻo e kalasí te nau ongoʻi “fiu ʻi he faileleí” (Kalētia 6:9)—mahalo koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke nau fakapapauʻi ʻoku ʻi ai ha fua ʻo ʻenau ngaahi feingá. ʻE ngali ʻaonga hano aleaʻi ʻo e Kalētia 6:7–10. Ke fakafeʻiloaki e ngaahi veesi ko ʻení, te ke ala fakaafeʻi ha tokotaha ʻi he kalasí ke lea nounou fekauʻaki mo ha taimi naʻe fie maʻu ai ke kātaki ʻi haʻane feinga ke tō ha faʻahinga meʻa. Ko e hā ʻe lava ke akoʻi mai ʻe he aʻusia ʻa e tokotaha ko ʻení, fakataha mo e Kalētia 6:7–10, fekauʻaki mo ʻetau feinga ke “ʻaʻeva ʻi he Laumālié”? (Kalētia 5:25).

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e akó

Poupouʻi e Akó ʻi ʻApi

Ke poupouʻi e kau mēmipa hoʻo kalasí ke nau lau e Tohi ki he kakai ʻEfesoó, te ke ala talaange te nau ʻilo ʻi he tohi ko ʻení e founga ʻe lava ke nau “faʻa tuʻu hake ai ki he ngaahi tuʻutuʻuni kākā ʻa e tēvoló” ( ʻEfesō 6:11).

ʻĪmisi
resources icon

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Kalētia

Ko e ngaahi fua hono moʻuiʻaki e ongoongoleleí.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Gordon  B. Hinckley: “ʻE founga fēfē haʻatau ʻiloʻi e ngaahi meʻa ʻo e Laumālié? ʻOku founga fēfē haʻatau ʻiloʻi ʻoku mei he ʻOtuá iá? ʻI hono ngaahi fuá. Kapau ʻoku fakaiku ki he tupulakí mo e fakalakalaká, kapau ʻoku fakaiku ki he tuí mo e fakamoʻoní, kapau ʻoku fakaiku ki ha founga lelei ange hono fai ʻo e ngaahi meʻá, kapau ʻoku fakaiku ki he anga fakaʻotuá, pea ta ʻoku ʻo e ʻOtuá ia. Kapau ʻokú ne holoki kitautolu, kapau ʻokú ne ʻomi kitautolu ki he fakapoʻulí, kapau ʻoku fakatupu puputuʻu mo fakatupu hohaʻa kiate kitautolu, kapau ʻoku fakaiku ki he taʻe-tuí, pea ta ʻoku ʻo e tēvoló.”

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Gordon B. Hinckley, ʻi ha fakatahaʻanga ʻe taha: “Te mou ʻilo ʻa e ueʻi ʻa e Laumālié ʻi hono ngaahi fuá—ko ia ʻoku fakamāmá, ko ia ʻoku langa haké, ko ia ʻoku lelei mo pau mo langaki moʻui mo fakaiku ki ha ngaahi fakakaukau ʻoku lelei ange mo e ngaahi ngāue ʻoku lelei angé ʻoku ʻo e Laumālie ia ʻo e ʻOtuá. Ko ia ʻoku holokí, ʻa ia ʻoku taki kitautolu ki he ngaahi hala ʻoku tapuí—ʻoku ʻo e filí ia. Te u pehē ʻoku mahino pehē, ʻo faingofua pehē” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Kōtoni B. Hingikelī [2016], 133).

Tūtuuʻi ʻi he Laumālié.

Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Ulisses Soares ʻo pehē: “ʻOku ʻuhinga e tūtuuʻi ʻi he Laumālié kuo pau ke hanga ʻe heʻetau ngaahi fakakaukaú, leá mo e ngāue kotoa pē ʻo ʻohake kitautolu ki he tuʻunga faka-ʻOtua ʻo ʻetau ongomātuʻa fakalangí. Ka ʻoku fakamatala ʻa e folofolá ko e kakanó ko e natula fakaesino pe fakaekakano ia ʻo e tangatá, ʻokú ne fakaʻatā e kakaí ke tākiekina ʻe heʻenau fie maʻu fakakakanó, holí, uʻá, pea mo e mālohi ʻo e kakanó kae ʻikai ke nau fekumi ki he ueʻi fakalaumālie mei he Laumālie Māʻoniʻoní. Kapau he ʻikai ke tau tokanga, ʻe lava ke hanga ʻe he ivi tākiekina ko iá fakataha mo e mālohi ʻo e kovi ʻi he māmaní, ʻo tataki kitautolu ke tau ohi mai ha ngaahi ʻulungaanga kovi mo taʻetokanga ʻe lava ke hoko ko ha konga ʻo ‘etau tōʻonga moʻuí” (“Nofo ʻi he Tafaʻaki ʻo e ʻEikí!” Ensign pe Liahona, Mē 2012, 39).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Tokoni ke felangakihakeʻaki ʻa e kau akó. “Ko e tokotaha kotoa pē ʻi hoʻo kalasí ko ha maʻuʻanga tokoni fungani ia ʻo e fakamoʻoní, ʻiló, mo e taukei ʻi hono moʻuiʻaki e ongoongoleleí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fevahevaheʻaki mo felangakihakeʻaki” (Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 5).