Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
9–15 Tīsemá. Fakahā 1–11: ‘Ki he Lamí ʻa e … Ongoongolelei mo e Mafimafi, ʻo Taʻengata pea Taʻengata’


“9–15 Tīsemá. Fakahā 1–11: ‘Ki he Lamí ʻa e … Ongoongolelei mo e Mafimafi, ʻo Taʻengata pea Taʻengata’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Fuakava Foʻoú 2019 (2019)

“9–15 Tīsemá. Fakahā 1–11,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2019

ʻĪmisi
Ko hono tokangaʻi ʻe Kalaisi ha tākanga sipi

Ko e Tauhisipi Leleí,tā ʻe Del Parson

9–15 Tīsemá

Fakahā 1–11

“Ki he Lamí ʻa e … Ongoongolelei mo e Mafimafi, ʻo Taʻengata pea Taʻengata”

ʻOku tokoni hoʻo maʻu e ngaahi ueʻi fakalaumālié ke ke ʻiloʻi ai ʻoku fie maʻu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke akoʻi koe. ʻOku fakafōtunga ʻe he lekooti mo hono muimuiʻi e ngaahi ueʻi ko iá ʻokú ke fakamahuʻingaʻi kinautolu mo fie maʻu ha ngaahi meʻa lahi ange.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
sharing icon

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

ʻI hoʻo kamataʻi ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e tohi ʻa Fakahaá, ʻe lelei ke ke fakaafeʻi ha kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vahevahe ha faʻahinga fakamatala fakapuipuituʻa ne nau ako fekauʻaki mo e tohi ʻa Fakahaá lolotonga ʻenau ako fakatāutahá pe fakafāmilí. ʻE lava ke mou vakaiʻi fakataha ha niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala ʻoku ʻomi ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí pe lau fakataha e ngaahi fakamatala ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá “Sione, Foha ʻo Sēpetí” mo e “Fakahā kia Sioné.”

ʻĪmisi
teaching icon

Akoʻi e Tokāteliné

Fakahā 1

Ko Sīsū Kalaisí ʻa e ʻAlo Moʻui ʻo e ʻOtua Moʻuí.

  • Neongo ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe Sione ha ngaahi fakatātā mo ha ngaahi fakataipe ʻi he Fakahā 1 ke fakamatalaʻi ʻaki e toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi ngāué, ʻoku hoko hono ako e vahe ko ʻení ko ha founga lelei ke fakatupulaki ai ʻa e tui ʻokú Ne moʻui pea ʻokú Ne tataki Hono Siasí. ʻE lava ke hiki ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi kupuʻi lea ʻi he palakipoé mei he Fakahā 1 ʻoku kau ai ha fakatātā pe ko ha fakataipe pea vahevahe pe ko e hā ʻoku nau takitaha akoʻi mai fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Hangē ko ʻení, ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi fakataipe ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku tataki ai ʻe Kalaisi Hono Siasí ʻi he kuongá ni? ʻOku fekauʻaki fēfē nai e fakamatala ʻa Sione ki he Fakamoʻuí mo e fakamatala ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–4?

Fakahā 2–3; 7:13–17

ʻE lava ke tau ikunaʻi e ngaahi faingataʻá ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisi.

  • ʻOku tau hangē kitautolu ko e Kāingalotu naʻe tohi ki ai ʻa Sione ʻe ʻi ai pē ha founga: te tau fehangahangai ai mo e filí. Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fekumi ʻi he Fakahā 2–3 ki he ngaahi faingataʻa naʻe fehangahangai mo e Kāingalotu ʻi he kuonga ʻo Sioné, pea tokoni ke mahino kiate kinautolu naʻe ʻafioʻi ʻe Sīsū Kalaisi e ngaahi faingataʻa mo e mālohinga ʻo e kolo takitaha. Mahalo ʻe lava ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia ne nau ongoʻi ai naʻe ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí e ngaahi tūkunga makehe ne nau ʻi ai. Ko e hā ha faleʻi naʻe fai ʻe he ʻEikí ki he Kāingalotú ʻe toe lava ʻo tokoni mai ke tau ikunaʻi hotau ngaahi faingataʻá?

  • Naʻe fakahoko foki ʻe he ʻEikí ʻi he vahe ko ʻení ha ngaahi talaʻofa fakalaumālie kiate kinautolu ʻe ikuná. Te ke ala fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau tauhoa ʻo ngāue ai ke kumi ʻi he Fakahā 2–3; 7:13–17 ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí. ʻE lava foki kenau toe tā ha ngaahi fakatātā ke ne fakafofongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi talaʻofa ko ʻení, pea vahevahe mo e kalasí e ngaahi meʻa ʻoku nau maʻú. ʻOku ueʻi fēfē nai kinautolu ʻe he ngaahi talaʻofa ko ʻení ke hokohoko atu ʻenau feinga ke ikunaʻi honau ngaahi faingataʻá mo e vaivaiʻangá?

Fakahā 5

Ko Sīsū Kalaisi pē taha naʻe malava ke Ne fakahoko e palani ʻa e Tamai Hēvaní.

  • ʻE tokoni nai ha lēsoni fakatātā ki hoʻo kalasí ke mahino kiate kinautolu ʻa e fakataipe ʻi he Fakahā 5 fekauʻaki mo hono fakaava ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tohi naʻe fakamaʻú? ʻE lava ke ke haʻu mo ha kiʻi fakaneifua ʻi ha kiʻi puha tāpuni malu ke vahevahe mo e kalasí. Kimuʻa pea kamata e kalasí, ʻoange fakapulipuli ki ha tokotaha ʻa e kī ki he loká. Fakamatalaʻi ange ki he kalasí ʻa e meʻa ʻi he loto puhá, pea fakaʻatā ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau feinga ke fakaava e puhá kimuʻa pea toki fakaava ʻe he tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e kií. ʻE lava leva ke fakafehoanaki ʻe he kalasí ʻa e lēsoni fakatātā ko ʻení ki he Fakahā 5. ʻE ala ʻaonga e ngaahi fehuʻi pehení: ʻOku tatau fēfē e fakamoʻui ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní mo e puha loká pe tohi naʻe fakamaʻú? Ko e hā nai e ʻuhinga ne hoko ai ʻa Sīsū Kalaisi ko e tokotaha pē te Ne lava ʻo fakaava ʻa e ngaahi fakamaʻú? (vakai ki he lea ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé”). Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe fakafalala ki he malava ʻe he Fakamoʻuí ʻo fakaava e ngaahi fakamaʻú? (vakai, Fakahā 7:14–17).

  • Hangē ko e kakai fiefia ʻi he Fakahā 5, ʻoku tau lava foki he ʻahó ni ʻo hiki hake hotau leʻó ʻi he fakafetaʻi ki he Fakamoʻuí ko e Tokotaha ʻoku taau ke foaki mai ʻa e fakamoʻuí. ʻE lava ke hiva fakataha ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha ngaahi himi fakafetaʻi fekauʻaki mo e Fakamoʻuí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke mou hiva ʻa e “Kolōlia ki he ʻOtua” (Ngaahi Himi, fika  42; pea kumi ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku akoʻi mai ʻe he himi ko ʻení fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí. Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuo tokoni mai ke tau maʻu ai ha ngaahi fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni ko ʻení? Ko e hā ha ngaahi meʻa faitatau ʻoku tau fakatokangaʻi ʻi he pōpoaki ʻo ʻetau ngaahi himi fakafetaʻí pea mo e ngaahi fakahā ʻi he Fakahā 5:9–14? ʻE founga fēfē haʻatau fakaʻaongaʻi lelei ange e ngaahi himí ʻi ʻapi pea ʻi he lotú ke Lotu mo fakafetaʻi ki he ʻEikí?

Fakahā 7

Kimuʻa he Hāʻele ʻAnga Uá, ʻe tānaki ʻe he ʻEikí ʻa e kau māʻoniʻoní pea teuteuʻi kinautolu ke nofo mo Ia.

  • ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Fakahā 7 ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he “vete hono ono ʻo e meʻa fakamaʻú,” ʻa ia ʻoku fakafofongaʻi ʻe ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ai hotau kuongá. ʻOkú ne tali foki mo e fehuʻi ʻi he fakaʻosinga ʻo e vahe 6: “He kuo hokosia ʻa e ʻaho lahi ʻo hono houhaú; pea ko hai ʻe faʻa tuʻu ai?” (veesi 17). ʻE lava ke kumi ʻe he kau akó ha ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi he vahe 7. Ko ha ngaahi fehuʻi ʻeni ʻe niʻihi ʻe lava ke nau aleaʻi: Ko e hā naʻe fakatatali ai ʻe he ʻEikí hono fakaʻauha ʻo e māmaní ʻi ha vahaʻa taimí? ‘Oku founga fēfē hono hanga ʻe he ngaahi ouaú mo e ngaahi fuakavá ʻo “fakamaʻu ʻa [kitautolu] ki he ʻaho ʻa ia ʻe lilingi hifo ai ʻa e houhau ʻo e ʻOtuá”? (TF 1:9). Ko hā hotau fatongiá ʻi hono teuteuʻi ʻa e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Uá? ʻE lava ke ʻomi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:4–23; 77:8–11 ha ngaahi fakakaukau kehe.

Fakahā 1–11

ʻOku akoʻi ʻe he vīsone ʻa Sioné e founga naʻe fakamoʻui ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne fānaú.

  • Mahalo ʻe pehē ʻe ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻoku faingataʻa ʻa e tohi ʻa Fakahaá ke mahino kiate kinautolu. ʻE lelei kapau te nau fakakaukau ki he ngaahi tohi ʻa Sioné ʻi he taumuʻa ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ke hākeakiʻi ʻEne fānaú. ʻI hono lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi ʻapi ʻa e Fakahā 1–11, ʻe lava ke nau maʻu ai ha ngaahi moʻoni ʻoku tokoni ke mahino kiate kinautolu e palani ʻa e Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú (vakai, fokotuʻutuʻu ki he uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí). Fakaafeʻi ke nau fakamatala ki he meʻa naʻa nau ‘iló. ʻE ʻaonga foki kiate kinautolu ke nau toe vakaiʻi ʻa e konga ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” ʻoku ui ko e “Ngaahi Folofola fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻuí.” Poupouʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke hokohoko atu ʻenau fekumi ki he ngaahi folofola ʻokú ne akoʻi mai ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻuí ʻi heʻenau lau e toenga ʻo e tohi ʻa Fakahaá, pea tuku ange ha faingamālie ʻi he ngaahi lēsoni he kahaʻú ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau maʻú.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e akó

Poupouʻi e Akó ʻi ʻApi

Kole ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau fakakaukau ki heʻenau tukufakaholo manakoa taha ʻi he Kilisimasí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau toe vakaiʻi ʻa e fokotuʻutuʻu ki he uike kahaʻú ki ha ngaahi fakakaukau he founga ʻe lava ke fakatefito ai ʻenau fakafiefiaʻi ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
resources icon

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Fakahā 1–11

Ngaahi folofola fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻuí.

Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

Moʻui ʻi he maama fakalaumālié

Moʻui fakamatelié

Moʻui hili ʻa e maté

Ko Sīsū Kalaisi pē ʻe lava ʻo huhuʻi kitautolu.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Jeffrey  R. Holland ʻi haʻane fakamatalaʻi e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he maama fakalaumālié:

“Naʻe fili loto fiemālie ʻa Kalaisi ke Ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá pea ke Ne fai ʻa e fakalelei maʻa ʻenau ngaahi angahalá. ʻI Heʻene fakahoko ʻení, te Ne fakafoki ki he Tamaí ʻa e lāngilangi kotoa pē ʻo e huhuʻi ʻofa ko iá.

“Naʻe lava ke hoko ʻa e Fakalelei taʻefakangatangata ko ʻeni ʻa Kalaisí koeʻuhí (1) Ko e tangata pē ia ʻe taha naʻe moʻui ʻi he māmaní taʻe ʻi ai Haʻane angahala, ko ia naʻe ʻikai moʻulaloa Ia ki he mate fakalaumālie ko e ola ʻo e faiangahalá, (2) Ko Ia e ʻAlo pē Taha ʻo e Tamaí naʻe Fakatupú pea ko ia ai naʻá Ne maʻu e ngaahi ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá peá Ne maʻu ai ʻa e mālohi ke ikunaʻi ʻa e mate fakaesinó, pea (3) Ko Ia pē tokotaha naʻá Ne loto fakatōkilalo feʻunga mo loto fiemālie ʻi he fakataha alēlea ʻi he maama fakalaumālié, ke tomuʻa fakanofo Ia ki he ngāue ko iá” (“Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Maʻasi 2008, 35).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

Fakaʻaongaʻi e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. “Kuo fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ‘feakoʻiʻaki ʻiate kitautolu ʻa e tokāteline ʻo e puleʻangá’ (TF 88:77) ke fakaʻaongaʻi ʻa e folofolá ke akoʻi ʻaki ‘ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo [ʻEne] ongoongoleleí’ (TF 42:12). Ko e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo he ngaahi ʻaho kimui ní, ʻa e feituʻu ʻoku maʻu mei ai e ngaahi moʻoni ʻoku tau akoʻí” (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 21).