Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
23–29 Tīsemá. Fakahā 12–22: ‘Ko Ia ia ʻe Ikuná, ʻE Maʻu ʻe Ia ʻa e Ngaahi Meʻa Kotoa Pē’


“23–29 Tīsemá. Fakahā 12–22: ‘Ko Ia ia ʻe Ikuná, ʻE Maʻu ʻe Ia ʻa e Ngaahi Meʻa Kotoa Pē’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Fuakava Foʻoú 2019 (2019)

“23–29 Tīsemá. Fakahā 12–22,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: 2019

ʻĪmisi
Ko e fakafeʻiloaki ʻa Sīsū Kalaisi ki he kakaí ʻi he Hāʻele ʻAnga Uá

Ko e Kolo Taʻengatá, tā fakatātaaʻi ʻe Keith Larson

23–29 Tīsemá

Fakahā 12–22

“Ko Ia ia ʻe Ikuná, ʻE Maʻu ʻe Ia ʻa e Ngaahi Meʻa Kotoa Pē”

Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he tau ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví naʻe fakamatalaʻi ʻi he tohi ʻa Fakahaá fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e muimui ʻia Kalaisi ʻi he māmaní? Hili hoʻo fakalaulauloto ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fakakaukau ki he ngaahi fie maʻu ʻa e kau mēmipa hoʻo kalasí. Ko e hā ha ngaahi moʻoni mei he tohi ʻa Fakahaá ʻe lava ʻo tokoni kiate kinautolu ke nau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku māʻoniʻoní?

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

ʻĪmisi
sharing icon

Fakaafeʻi Ke Vahevahe

ʻI he fakaʻosinga ʻo e ako ʻa e kau mēmipa hoʻo kalasí ki he Fuakava Foʻoú, poupouʻi ke nau vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e Fuakava Foʻoú. Kuo fakamālohia fēfē nai ʻe heʻenau ako folofolá ʻenau ngaahi fakamoʻoní?

ʻĪmisi
teaching icon

Akoʻi e Tokāteliné

Fakahā 12:7–11

ʻOku tau ikunaʻi ʻa Sētane “ʻi he taʻataʻa ʻo e Lamí, pea ʻi he lea ʻo [ʻetau] fakamoʻoní.”

  • ʻE lava ʻe he ako fekauʻaki mo e Tau ʻi he Langí ʻo tokoniʻi kitautolu ke mahino ange ʻa e moʻui ʻi he māmaní. ʻE lava ke lau ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻa e Liliu ʻa Siosefa Sāmita, Fakahā 12:7–11 (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá) pea kumi ʻa e founga ne tau ikunaʻi ai ʻa Sētane mo ʻene ngaahi kau taú ʻi he Tau ʻi he Langí. Ko e hā mo ha ngaahi fakakaukau kehe ʻoku tau maʻu mei he ngaahi fakamatala ki he Tau ʻi he Langí ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá . (topics.lds.org). Ko e hā ʻoku tau ako ʻe lava ʻo tokoni mai kiate kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e filí he lolotonga ʻetau moʻui ʻi he māmaní?

  • Ko e ʻuhinga ki he hā ʻa e Lami “kuo tāmateʻi talu mei hono ʻai ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní”? (Fakahā 13:8; vakai foki, Fakahā 5:6). ʻE lava ke ke tokoni ki he kau mēmipa hoʻo kalasí ke maʻu ha ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻaki hono lau fakakalasi ʻa e Mōsaia 3:13 mo e Mōsese 7:47. Ko e ʻuhinga ki he hā ʻa e ikunaʻi ʻa Sētane “ʻi he taʻataʻa ʻo e Lamí”? (Fakahā 12:11).

Fakahā 17–18

Kuo pau ke tau fakamavaheʻi kitautolu mei he faiangahala ʻo e māmaní.

  • ʻOku ʻikai fakamānako ʻa e laukonga fekauʻaki mo e faiangahala ʻa Papiloné mo hono fakaʻauhá Fakahā 17–18, ka ko ha fakahinohino ia koeʻuhí ʻe lava ke hoko ʻa Papilone ko ha fakataipe ʻo e māmani faiangahala ʻoku tau moʻui ai ʻi he kuonga ní. ʻE lava ke ke vahevahe ʻa e ngaahi vahe ko ʻení ki ha fanga kiʻi kulupu iiki ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí pea kole ange ke nau kumi ha tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ʻoku tohoakiʻi ai ʻa e kakaí ki Papilone, pe ko e anga fakamāmaní? Ko e hā ʻoku fakatuʻutāmaki ai ʻa Papiloné? Ko e hā ʻe hoko ki Papiloné? Ko e hā ʻa e ngaahi fakatokanga naʻe ʻomi ʻe Sione ke tokoni mai ke tau fakaʻehiʻehi mei he ikuʻanga ʻo Papiloné?

  • Hili hono lau ʻo e Fakahā 18:4, mahalo ʻe fie maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau aleaʻi ʻa e founga ʻe lava ke nau “haʻu mei” Papilone pea “ʻoua naʻa mou moʻua ʻi heʻene ngaahi malaʻiá.” Hangē ko ʻení, ko e hā ha ngaahi veesi folofola pe pōpoaki mei he kau taki ʻo e Siasí kuo tokoni mai ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ʻahiʻahi ʻo Papiloné, pe ko e māmaní? ʻE lava ke mou lau ʻa e fakamatala ʻa ʻEletā Quentin  L. Cook ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé” pe fakakaukau ke mamata ʻi he foʻi vitiō “Dare to Stand Alone” or “Separating Ourselves from the World” (LDS.org). Ko e hā ha ngaahi fakakaukau ʻe lava ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí fekauʻaki mo e founga ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ongo tefitoʻi moʻoni naʻe fakamatala ki ai ʻa ʻEletā Kukí? Ko e hā ʻa e tūkunga ʻoku tau “haʻu [ai] mei” Papiloné? (vakai, hangē ko ʻení, TF 133:12–14). Ko e hā te tau lava ʻo fai ke poupouʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fai ʻa e meʻa tatau?

Fakahā 19:5–20:15

ʻE lava ke tau teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e ʻEikí mo e ʻAho Fakamāú.

  • ʻOku faʻa ui ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí ko e “ʻaho lahi pea fakamanavahē ʻo Sihová” (Soeli 2:31), pea fakatatau ki he Fakahā 19–20, ko ha fakamatala lelei ia. ʻE lava ke ke hiki ʻi he palakipoé ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻe fakamatalaʻi ʻi he Fakahā 19:5–20:15. Fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau kumi ha ngaahi veesi ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ko ʻení. Ko e hā ʻoku ui ai ʻa e ngaahi meʻá ni ʻoku lahi pea fakamanavahē? Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mo kinautolu ʻoku muimui ʻiate Iá? Ko e hā te tau lava ʻo fai he taimí ni ke tau kau ʻiate kinautolu ʻe fiefia ʻi he taimi ʻo ʻEne hāʻele maí?

  • Ke ueʻi ʻa e kalasí ke kamataʻi ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e tohi ʻo e moʻuí, ʻe lava ke ke fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau faʻu ha kiʻi tohi faingofua ʻaki hano peluki ha laʻi pepa ke konga fā. ʻE lava leva ke nau lau ʻa e Fakahā 20:12–15, fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku nau loto ke tohi fekauʻaki mo kinautolu ʻi he tohi ʻo e moʻuí, pea tohi ʻa e ngaahi meʻa ko iá ʻi heʻenau kiʻi pepá. (ʻE lava ke maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻo e “tohi ʻo e moʻuí” ʻi he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé.”) Te tau ongoʻi fēfē nai kapau naʻe ui kitautolu ki he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi he ʻahó ni? ʻE lava ke ke fakaʻaongai ʻa e pōpoaki ʻa ʻEletā Jörg Klebingat “Hū ki he ʻAfioʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he Loto-Falala” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2014, 34–37) ko ha konga ʻo e fealēleaʻakí. Te ke lava foki ʻo toe vakaiʻi ʻa e pōpoaki ʻa ʻEletā Jeffrey  R. Holland“Ko Ia Ke Haohaoa ʻA Kimoutolu” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 40–42). Ko e hā ʻoku tānaki mai ʻe he ngaahi pōpoaki ko ʻení ki he fealēleaʻaki ko ʻení fekauʻaki mo e teuteu ki he ʻAho Fakamāú.

Fakahā 21:1–22:5

Kapau ʻoku tau faivelenga, ʻe tāpuekina ʻaki kitautolu ʻa e nāunau fakasilesitialé.

  • Neongo naʻe kikiteʻi ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí ke fonu ʻi he faiangahalá mo e fakatuʻutāmakí, ʻoku mahulu ange ʻa e pale naʻe mamata ʻa Sione ʻe maʻu ʻe he kau faivelengá ʻi he ngaahi ʻahiʻahi ʻe muʻamuʻa mai aí. Ke tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau vakavakaiʻi ʻa e fakaʻosinga fakaʻofoʻofa ʻo e tohi ʻa Fakahaá, ʻe lava ke ke fakaafeʻi kinautolu ke nau toe vakaiʻi ʻa e Fakahā 21:1–22:5, ʻo kumi ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne ueʻi kinautolu ke nau fāifeinga ki he nāunau fakasilesitialé. Ko e hā ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fai maʻá e kau faivelengá? ʻOku tokoni fēfē mai nai ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻa mo e ʻahiʻahi ʻoku tau lolotonga tofanga aí?

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Ke ueʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau ako ʻa e Tohi ʻa Molomoná he taʻu foʻoú—fakafoʻituitui pea mo honau ngaahi fāmilí—vahevahe ha niʻihi ʻo e ngaahi pōpoaki fakaepalōfita ko ʻení.

Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī: “ʻOku ou palōmesi taʻe toe veiveiua atu kapau te mou[lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná], ʻo tatau ai pē pe ko e hā e lahi hoʻo toutou lau iá, ʻe haʻu ki hoʻo moʻuí mo e ʻapí ha Laumālie lahi ange ʻo e ʻEikí, ko ha fakamālohia ke ke liliu ʻo ʻaʻeva ʻi he talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú, mo ha fakamoʻoni mālohi ange ʻo e moʻui moʻoni ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (“A Testimony Vibrant and True,” Ensign, Aug. 2005, 6).

Palesiteni Thomas  S. Monson: “ʻOku ou kole kiate kitautolu takitaha ke tau ako ʻi he faʻa lotu mo fakalaulauloto ki he Tohi ʻa Molomoná ʻi he ʻaho kotoa. ʻI heʻetau fai iá, te tau ʻi ha tuʻunga ai ke fanongo ki he leʻo ʻo e Laumalie, ke tekeʻi e ʻahiʻahí, ke ikunaʻi ʻa e veiveiuá mo e ilifiá, pea maʻu ha tokoni fakalangi ʻi heʻetau moʻui” (“Ko e Mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná,” Ensign pe Liahona, Mē 2017, 87).

ʻĪmisi
resources icon

Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kehé

Fakahā 12–22

Ko e fili ki he māʻoniʻoní kae ʻikai ko e faiangahala ʻa Papiloné.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Quentin  L. Cook:

“He ʻikai ke tau lava ʻo sītuʻa mei he māmaní. ʻOku ʻikai ko e nofo mūnoá ʻa e talí. ʻI ha founga lelei, ko ʻetau tokoni ki he māmaní ko ha konga ia ʻo hotau ʻahiʻahiʻí pea ʻoku mahuʻinga ia kapau ʻoku tau fie fakatupulaki hotau ngaahi talēnití. … ʻOku fie maʻu ke nofo lelei ʻa e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi he māmaní. ʻE fēfē leva ai ʻetau fakafenāpasi ʻa e fie maʻu ke tau tokoni lelei ki he māmaní mo ʻikai ke tau tukulolo ki he ngaahi angahala ʻo e māmaní? (Vakai, TF 25:10; TF 59:9.) ʻE fakahoko ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻe uá ha kehekehe lahi.

“1. Tuku ke ʻilo ʻe he kakaí ko ha mēmipa faivelenga koe ʻo e Siasí. …

“2. Ke ke maʻu ha loto falala mo moʻui ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke tui ki aí” (“Lessons from the Old Testament: In the World but Not of the World,” Ensign, Feb. 2006, 54–55).

Ko e tohi ʻo e moʻuí.

Filipai 4:3; Fakahā 3:5; 17:8; 2 Nīfai 29:11; ʻAlamā 5:58; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 127:6–7, 9; 128:6–7.

“ʻOku ʻuhinga ʻa e Tohi ʻo e Moʻuí ʻi he tafaʻaki ʻe taha ki hono fakakātoa ʻo e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue ʻa ha taha—ʻa ia ko e lekooti ʻo ʻene moʻuí. Neongo iá, ʻoku toe fakamahinoʻi mai foki ʻe he folofolá ʻoku tauhi ha lekooti fakalangi ʻo e kakai tui faivelengá, pea ʻoku kau ai honau hingoá mo e ngaahi fakamatala ki heʻenau ngaahi ngāue māʻoniʻoní” (Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Tohi ʻo e Moʻuí”).

Fakatupulaki ʻo ʻEtau Founga Akoʻí

ʻOku sai pē ke te pehē “ʻOku ʻikai ke u ʻilo.” “Neongo ʻoku fakanatula pē ke tau loto ke tali e foʻi fehuʻi kotoa, ka ʻe ʻi ai ha ngaahi tūkunga ʻe lelei ke ke pehēange pē, ‘ʻOku ʻikai ke u ʻilo. Tau ako ki he fehuʻi ko iá ʻiate kitautolu pē he uike kahaʻú, pea te tau lava ʻo aleaʻi ia he kalasi hokó’” (Ko e Faiako ‘i he Founga ‘a e Fakamoʻuí, 25). Kole leva ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau kumi ha ngaahi tali ʻi he folofolá mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻa e Siasí.