Inisitituti
Lesona 14 Anomea mo le Sauniuniga o le Vasega: Ua Faaali Mai e le Alii Tusitusiga Paia Faaopoopo


“Lesona 14 Anomea mo le Sauniuniga o le Vasega: Ua Faaali Mai e le Alii Tusitusiga Paia Faaopoopo,” O Faavae o le Toefuataiga Anomea a le Faiaoga (2019)

“Lesona 14 Anomea mo le Sauniuniga o le Vasega,” O Faavae o le Toefuataiga Anomea a le Faiaoga

Ata
o tamaitai talavou o loo suesue tusitusiga paia

Lesona 14 Anomea mo le Sauniuniga o le Vasega

Ua Faaali Mai e le Alii Tusitusiga Paia Faaopoopo

Na tusia e Peresitene Russell M. Nelson, “Na ala mai [i le Perofeta o Iosefa Samita] ua tatou maua ai isi mau itulau o tusitusiga paia nai lo se isi lava perofeta” (“Pu’e le Galu,” Ensign po o le Liahona, Me 2013, 47). O tusitusiga paia na tuuina mai e le Alii e ala mai ia Iosefa Samita ua maua ai se molimau faamalosia o lona valaauga paia o se perofeta. A o e suesue, mafaufau pe faapefea e tusitusiga paia faaopoopo ona faamalosia lou malamalama ma lau molimau i le Tama Faalelagi, Iesu Keriso ma le La talalelei.

Vaega 1

O le a le mea tatou te talitonu ai e uiga i le faaauau pea ona i ai faaaliga ma tusitusiga paia faaopoopo?

Na folafola atu Iosefa Samita i se tusitala niusipepa o le na fesili e uiga i talitonuga o le Ekalesia a Iesu Keriso: “Matou te talitonu i mea uma na faaali mai e le Atua, mea uma ua Ia faaali mai nei, ma matou te talitonu foi o le a Ia faaali mai le tele o mea silisili ma le taua tau i le Malo o le Atua i le lumanai” (Mataupu Faavae o le Faatuatua 1:9).

O lenei talitonuga i faaaliga faaauau pea e auala mai i perofeta soifua o se aoaoga faavae e patino i Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai. E faaopoopo atu i le Tusi Paia, tatou te aoaoina upumoni taua mai le Tusi a Mamona, Mataupu Faavae ma Feagaiga, ma le Penina Tau Tele, o tusi uma tatou te faaigoa o tusitusiga paia.

O le Faaliliuga a Iosefa Samita o le Tusi Paia, e le gata i le fesoasoani e faamanino le tele o fuaitau o le Tusi Paia, na toefuatai mai ai foi le tele o upumoni manino ma le taua na leiloloa i le aluga o le soifuaga.

Vaega 2

E mafai faapefea e le suesueina o le Mataupu Faavae ma Feagaiga ona manuia ai lo’u olaga?

Na tusia e le Perofeta o Iosefa Samita e faapea, “I aso nei o le laitiiti o le Ekalesia, sa i ai le naunau tele ia maua le afioga a le Alii e uiga i mataupu uma e faatatau i soo se ala i lo tatou faaolataga” (History, 1838–1856 [Manuscript History of the Church], volume A-1, 146, josephsmithpapers.org). E agalelei ma tali mai le Alii i nei faanaunauga e ala i faaaliga.

Ata
O le Faaaliga na Tuu Atu ia Iosefa Samita i le Faatulagaga o le Ekalesia, saunia e Judith A. Mehr

O le Ekalesia na faatulagaina mo le na o le 18 masina ina ua fautuaina e le Perofeta se vaega o toeaiina i se konafesi i Hiram, Ohaio, latou te tuufaatasia ma lolomiina faaaliga na tuuina mai e le Alii. O le faia o lena mea o le a mafai ai ona avanoa faaaliga i tagata uma o le Ekalesia ma fesoasoani i le galuega faafaifeautalai. Na folafola mai ai e le Au Paia i lenei konafesi ia faaaliga e “taua … oa o le Lalolagi atoa” (Minute Book 2, 18, josephsmithpapers.org). I se taimi puupuu mulimuli ane, na lolomiina faaaliga i se voluma ua faaigoaina o le Tusi o Poloaiga. Mulimuli ane, o nei faaaliga ma isi na lolomiina o le Mataupu Faavae ma Feagaiga.

O le faatomuaga o le Mataupu Faavae ma Feagaiga e fesoasoani ia i tatou e malamalama i le mafuaaga e taua ai le tuufaatasiga o faaaliga: “O savali, lapataiga, ma timaiga ua mo le manuia o tagata uma ma ua i ai se valaaulia i tagata uma o i soo se mea ia faalogo i le siufofoga o le Alii o Iesu Keriso, ua fetalai mai ia te i latou mo lo latou manuia faaletino ma lo latou olataga tumau-faavavau.” (faatomuaga i le Mataupu Faavae ma Feagaiga; tagai foi Mataupu Faavae ma Feagaiga 18:34–36).

I le taimi o le konafesi o toeaiina, na maua ai e Iosefa se faaaliga ua faamauina nei i le Mataupu Faavae ma Feagaiga 1. O le upu tomua a le Alii lava ia i faaaliga.

Ata
aikona, suesue

Suesue i Sauniuniga mo le Vasega

Faitau le Mataupu Faavae ma Feagaiga 1:17, 21–23, 37.

Ata
aikona, mafaufau loloto

Mafaufau Loloto i Sauniuniga mo le Vasega

Mafaufau i le auala na saunoa atu ai le Alii ia te oe e ala i au suesuega o le Mataupu Faavae ma Feagaiga. Saili se fuaitau o se mau mai le Mataupu Faavae ma Feagaiga na faamalosia lou faatuatua ia Iesu Keriso. Sau saunia i le vasega e faasoa atu lenei fuaitau.

Vaega 3

O le a se mea e mafai ona faaopoopo mai i lo’u malamalamaaga o le Faaola ma Lana talalelei mai le Faaliliuga a Iosefa Samita ma le Penina Tau Tele?

Ata
Ua Saili e Iosefa Samita le Poto mai le Tusi Paia, saunia e Dale Kilbourn

Na faaalia e le Perofeta o Iosefa Samita se alofa ina a maoae mo le Tusi Paia i lona olaga atoa. Ae ui i lea, na ia iloa na i ai ni faaletonu i le tusiga. Sa Ia saunoa:

Ata
o le Perofeta o Iosefa Samita

“Ou te talitonu i le Tusi Paia i le faitauina mai i tusitusiga a uluai tusiupu. O le au faaliliu le magafagafa, o le au tusitusi faatamala, po o ositaulaga taufaasese ma le le faamaoni ua latou faia mea sese e tele. (Aoaoga a Peresitene o le Ekalesia: Iosefa Samita [2007], 207)

O le amataga o le taumafanafana o le 1830 na amata ai e Iosefa Samita se faaliliuga musuia o le Tusi Paia. Na te le’i faaliliuina le Tusi Paia mai se tasi gagana i se isi; pe na ia faaaogaina foi ni uluai tusitusiga faaletusi paia e galue mai ai. Nai lo lena, na faitau ma suesue Iosefa i fuaitau mai le Lomiga a le King James o le Tusi Paia, ona faia lea o faasa‘oga ma faaopoopoga e pei ona musuia ai e le Agaga Paia.

O vaega o le toeiloiloga musuia a le Perofeta e mafai ona maua i vaefaamatalaga ma faaopoopoga o nisi lomiga o le Tusi Paia ma i le Taiala i Tusitusiga Paia (scriptures.ChurchofJesusChrist.org).

O le Penina Tau Tele o se tuufaatasiga o tusitusiga musuia lea e faamanino ma faaopoopo i lo tatou malamalamaaga faaletalalelei. O le tusi a Mose o loo i ai ni fuaitau mai le faaliliuga a Iosefa Samita o - mataupu e ono muamua o le tusi o Kenese i le Tusi Paia. Iosefa Samita—Mataio o se vaega o le Faaliliuga a Iosefa Samita o le Mataio 23 ma le 24 o loo maua i le Feagaiga Fou. Iosefa Samita—Talafaasolopito ma le Mataupu Faavae o le Faatuatua o vaega o le molimau a Iosefa ma tautinoga o talitonuga.

O le Penina Tau Tele o loo i ai foi nisi o tusitusiga a le peteriaka o Aperaamo. I le taumafanafana o le 1835, na taunuu ai se alii e igoa ia Michael Chandler i Katelani, Ohaio, ma ni mami se fa ma ni nai tusitaai o aso anamua na maua i Thebes, Aikupito. Na iloilo e le Perofeta o Iosefa Samita tusi taai ma ina ua uma ona faaliliuina “nisi o faailoga po o osiosiga,” na ia folafola ai “o se tasi o taaiga na i ai tusitusiga a Aperaamo; ae o le isi o tusitusiga a Iosefa o Aikupito” (History, 1838–1856, volume B-1 [1 September 1834–2 November 1838], 596). Faatasi ai ma le fesoasoani a tagata o le Ekalesia, na faatauina e le Perofeta mami, tusi taai e lua, ma le tele o isi vaega o tusitaai. Na ia faaliliuina se vaega o tusitusiga a Aperaamo i le meaalofa ma le mana o le Atua ma mulimuli ane lolomiina i latou mo le taimi muamua i le niusipepa a le Ekalesia, o le Taimi ma Vaitau o le Tusi a Aperaamo.

Ata
aikona, mafaufau loloto

Mafaufau Loloto i Sauniuniga mo le Vasega

Saili se mau fuaitau mai le Faaliliuga a Iosefa Samita po o le Penina Tau Tele ua mafai ona faalolotoina lou malamalama i le talalelei a le Faaola. Afai e le mafai ona e mafaufau i se mau, e mafai ona e filifili se tasi mai le lisi lea. Sau saunia i le vasega e faasoa lau fuaitau ma le mafuaaga na e filifilia ai.

Vaega 4

O le a le tusi a Aperaamo?

Ata
vaega o tusitaai

O le tusi a Aperaamo o se tusi o mau o loo toe faamatalaina ai le olaga talavou o le perofeta i ana lava upu. O loo talanoa i lona manao e “avea o se soo sili atu o le amiotonu” (Aperaamo 1:2) ma le talitonu na ia tuu atu i le Alii, lea na faasaoina o ia i se vavega ina ua mavae ona tuuina atu o ia e ona “tama” e osi ai le taulaga e le faitaulaga a Farao (tagai Aperaamo 1:5--7, 30). O loo aoao foi e lenei tusi ni upumoni taua e faatatau i le feagaiga a Aperaamo, le muai olaga, le natura faavavau o agaga, muaifaauuina, le Fonotaga i le Lagi ma le faamoemoega o le olaga, ma le fuafuaina ma le foafoaga o le lalolagi. Ae sili atu ona taua, e molimau ia Iesu Keriso—Lona maoae i le muai olaga, Lona alofa mutimutivale ma Lona mana e laveai ai le fanau a le Atua, ma Lana vaega taua i le fuafuaga a le Tama Faalelagi.

Ata
Aperaamo o tilotilo atu i le lagi

O ulutala o loo taua i lalo o loo talanoaina ai mea tatou te faia ma le le iloa e uiga i le oo mai o le tusi a Aperaamo.

O Le Tusi a Aperaamo ma le Lalolagi Anamua

O le tusi a Aperaamo e maoae le tutusa o faamatalaga ma mea na aoaoina e tagata atamamai e uiga i le lalolagi anamua. O nisi o lenei malamalama e le’i maua pe e le’i lauiloa tele i le taimi o Iosefa Samita. Mo se faataitaiga, e i ai se taimi na faapea ai manatu o tagata Aikupito e le’i faia ni taulaga i tagata e pei ona faamatalaina i le tusi a Aperaamo (tagai Aperaamo 1:8--15; “A Facsimile from the Book of Abraham,” No. 1). O sailiiliga mai anamua na maua talu ai nei na faamaonia mai ai na latou faia ma na latou faia e faasaga ia i latou na luiina faiga masani faalelotu a Aikupito, e pei ona faia e afafine o Onaita, lea o loo faamatalaina i le Aperaamo 1:11 .

Na maua foi e tagata atamamai e le na o Aikupito na faia ai osigataulaga ae soo se nofoaga i lalo o faatosinaga a Aikupito (tagai Aperaamo 1:1, 5-11). O loo faatatau le tusi a Aperaamo i “le fanua laugatasi o Olisema” lata i laueleele o Uro ma Arana (tagai Aperaamo 1:10). O lenei igoa-o-le-nofoaga sa leiloa e se isi i aso o Iosefa Samita. Ae ui i lea, o tusitusiga anamua na mauaina talu mai lena taimi o loo faasino i se nofoaga e igoa ia Ulishem latalata i Arana lea e mafai ona ogatusa ma le aai o loo taʻua i le tusi a Aperaamo. O nisi o tusitusiga anamua o loo faatatau foi ia Aperaamo o loo aoaoina tagata Aikupito i le faaaogaina o le vateatea (tagai Aperaamo 3:1–15; “Facsimile,” Nu. 3). O isi tusitusiga anamua o loo faamatalaina ai le faaaliga a Aperaamo e uiga i le Foafoaga ma faamatala ai se fono faalelagi lea na talanoaina ma fuafua ai foafoaga faaletagata (tagai Aperaamo 3:23–25; 4:26–27). O nei tulaga o ni faailoga o le moni o le tusi a Aperaamo.

Mo nisi faamatalaga, tagai foi “Faaliliuga ma le Talafaasolopito o le Tusi o Aperaamo,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org; Daniel C. Peterson, “News from Antiquity,” Ensign, Jan. 1994, 16–21; ma Kerry Muhlestein, “Egyptian Papyri and the Book of Abraham: A Faithful, Egyptological Point of View,” i le Robert L. Millet, ed., No Weapon Shall Prosper: New Light on Sensitive Issues (2011), rsc.byu.edu.

O tusitaai [Papyri] Aikupito

Ina ua mavae le maliu o Iosefa Samita, na iu lava ina faatau atu e lona aiga ia mami [mummies] ma tusitaai [papyri]. O le tele o tusitaai na toetoe atonu na faʻaumatia i le Afi Tele o Chicago i le 1871. Ae ui i lea, i le 1967 na tuuina atu ai e le Metropolitan Museum of Art i Niu Ioka i le Ekalesia tusitaai lea na onaina muamua e le Perofeta o Iosefa Samita. O nei fasi vaega na toe maua mai e ni nai seneturi ao lumanai Keriso, ua leva na ona maliu Aperaamo.

Ua taumafai tagata faitio e faaaoga le sailiga o le tausaga po o le matua o nei tusitaai e tuu ai le masalosalo i le moni o le tusi a Aperaamo. Ae ui i lea, o lau’ie e le tatau ona mai le taimi o Aperaamo e faamaonia ai le moni o le tusi a Aperaamo. O faamaumauga anamua e masani ona oo mai o ni kopi po o ni kopi o kopi. Mo se faʻataʻitaʻiga, o uluaʻi tusitusiga o loʻo totoe o tusi o le Tusi Paia e mai le tele o seneturi talu ona uluai tusia i latou (tagai -John Gee, A Guide to the Joseph Smith Papyri [2000], 23–25, scholarsarchive.byu.edu; Kerry Muhlestein, “Egyptian Papyri and the Book of Abraham: Some Questions and Answers,” Religious Educator, vol. 11, no. 1 [2010], 91–108).

O nisi tagata latou te faitio foi i le tusi a Aperaamo aua o faaliliuga faaonaponei o lau’ie tusitaai, lea e aofia ai tusitusiga o maliu i aso la i Aikupito, e le tutusa ma tusitusiga o le tusi a Aperaamo. Atonu e tele ni mafuaaga mo lenei mea.

O se tasi o lau’ie tusitaai o loo i ai se vaega o le ata ua taua nei o le Ata Faatusa 1 i totonu o le tusi a Aperaamo. O nisi ua manatu o le tusitusiga e latalata i lenei ata atonu o le punaoa lea na faaliliuina mai ai e Iosefa Samita le tusi a Aperaamo. Ae ui i lea, e masani lava ona maua ata i lau’ie tusitaai Aikupito e mamao ese mai le mau o lo’o faamatalaina ai. O tagata na vaai i ai na faamatalaina “se aofaiga o faamaumauga, tusia i lau’ie,” e aofia ai “se tusi taai umi” po o le tele “taaiga” o lau’ie tusitaai (tagai John Gee, O Se Folasaga i le Tusi o Aperaamo [2017], 5). A o faaliliuina, atonu na galue le Perofeta o Iosefa Samita i vaega o le lau’ie tusitaai ia na faaleagaina mulimuli ane. O le mea lea, tatou te le iloa ai po o fea o vaega o le lau’ie tusitaai na faaaoga e Iosefa i le faagasologa o le faaliliuga.

O isi ua fautuaina atonu o le tusi a Aperaamo, po o vaega o i ai, e le mai se faaliliuga moni o le lau’ie tusitaai. E tusa ai ma lenei manatu, o le suesueina e Iosefa o tusitusiga a Aikupito atonu na taitai atu ai i se faaaliga e uiga i mea autu ma aoaoga i le olaga o Aperaamo, e tali tutusa ma le auala na maua ai e le Perofeta le tusi a Mose ao suesueina le Tusi Paia. E lei faamatalaina e le Alii po o Iosefa Samita le faagasologa o auala na faaliliuina ai le tusi a Aperaamo.

O se Molimau mai le Atua

O le tusi a Aperaamo o se meaalofa mai le Atua. E pei foi o isi tusitusiga paia uma, o se talitonuga i le moni o anotusi o le tusi a Aperaamo o se mataupu autu o le faatuatua. O se molimau paia o ona aoaoga e ala i le suesue ma le agaga tatalo ma faaaliga mai le Agaga Paia o le faamaoniga silisili lea e moni. Na molimau Peresitene Dieter F. Uchtdorf, ao auauna ai i le Au Peresitene Sili: “Ona ua i ai le punavai e tasi o le upumoni ua faapea ona atoatoa, sa’o, ma e le mafaapiopioina. O lena punavai o lo tatou Tama Faalelagi e le gata Lona atamai ma Na te silafia mea uma” (“What Is Truth?” [Brigham Young University devotional, Jan. 13, 2013], 5, speeches.byu.edu).