2010–2019
Ko e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí
ʻEpeleli 2014


Ko e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻĪmisi
ʻEletā Dallin H. Oaks

ʻOku tataki ʻe he ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá foki, pea ʻoku kaungatonu e ngaahi ouau mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he houʻeiki fafiné pea mo e houʻeiki tangatá foki.

I.

Kuo tau mamata ʻi he konifelenisí ni ki he tukuange ʻo ha kau tangata faivelenga, pea kuo tau poupouʻi e fokotuʻu ʻo ha niʻihi kehe. ʻI he fetongi ko ʻení—ʻa ia ʻoku angamaheni ki ai e Siasí—ʻoku ʻikai ke tau “māʻulalo ange” he taimi ʻoku tukuange ai kitautolú, pea ʻoku ʻikai ke tau “māʻolunga ange” he taimi ʻoku ui ai kitautolú. ʻOku ʻikai ha “māʻolunga pe māʻulalo” ia ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí. Ko e “laka pē ki muʻa pe ki mui,” pea ʻoku tuʻunga ʻa e faikehekehe ko iá ʻi he anga ʻo ʻetau tali mo ngāueʻi hotau tukuangé mo hotau uiuiʻí. Naʻá ku fakatokangaʻi ʻi ha taimi ʻe taha hono tukuange ʻo ha palesiteni fakasiteiki kei talavou naʻá ne ngāue lelei ʻi ha taʻu ʻe hiva pea kuo fiefia ʻeni ʻi hono tukuangé pea mo e uiuiʻi foʻou naʻá ne toki maʻu mo hono uaifí. Naʻe ui kinaua ko e ongo taki nesilī ʻi hona uōtí. Ko e Siasí ni pē taha ʻe lau ai ʻokú na fakatou tuʻunga fakaʻeiʻeiki tatau!

II.

Lolotonga ha lea ʻa Linitā K. Pētoni ʻi ha konifelenisi ʻa e houʻeiki fafiné, naʻá ne pehē, “ʻOku tau fakaʻamu ke fakatōkakano ʻiate kitautolu taki taha ha holi lahi ange ke mahino lelei ange ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.”1 ʻOku kaunga ʻa e fie maʻu ko iá kiate kitautolu kotoa, pea te u tulia ia ʻaki haʻaku lea ʻo kau ki he ngaahi kī mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Koeʻuhí ʻoku mahuʻinga tatau pē ʻa e ongo kaveingá ni ki he houʻeiki tangatá mo e fafiné, ʻoku ou fiefia ʻi hono fakamafola mo pulusi e fakatahaʻangá ni maʻá e kāingalotu kotoa ʻo e Siasí. ʻOku tāpuakiʻi ʻa kitautolu kotoa ʻe he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tataki ʻe ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá foki, pea ʻoku kaungatonu e ngaahi ouau mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá foki.

III.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ko e “mālohi ʻo e ʻOtuá kuo foaki ki he tangatá ʻa ia ʻe lava ai ʻa e tangatá ke ngāue ʻi māmani ki hono fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.”2 Kuo akoʻi kitautolu ʻe ha kau taki kehe ko e lakanga fakataulaʻeikí “ko e ivi mālohi taha ʻi he māmaní. Ko e ivi ne faʻu ʻaki e māmaní.”3 ʻOku akoʻi ʻe he folofolá “Ko e Lakanga Fakataulaʻeiki pē ko iá, ʻa ia naʻe ʻi he kamataʻangá, ʻe ʻi he ngataʻanga ia ʻo e māmaní foki” (Mōsese 6:7). Ko ia, ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mālohi ia te tau toetuʻu aí pea hoko atu mo ia ki he moʻui taʻengatá.

Ko e mahino ʻoku tau fekumi ki aí ʻoku kamata ia ʻaki e mahino ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. “Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke nau tataki, tokangaʻi, pea mo puleʻi hono fakaʻaongaʻi Hono lakanga fakataulaʻeikí he māmaní.”4 Ko e ngāue pē ouau kotoa kuo fakahoko ʻi he Siasí ʻoku fakahoko ia ʻi he malumalu ʻo hono fakamafaiʻi fakahangatonu pe ʻikai fakahangatonu ʻo e taha e ngaahi kī ko iá. Hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālatí ʻo pehē, “Ko kinautolu ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí … ko kinautolu ia ʻoku nau fakafaingamālieʻi kotoa ʻa kinautolu ʻoku nau tokoni pe ngāue faivelenga ʻo fakatatau mo ʻenau fakahinohinó, ke ngāue ʻaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.”5

ʻI hono puleʻi hono fakaʻaongaʻi e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku fakatou fakalahi pe fakangatangata e ngāue ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku fakalahi ʻaki e malava ʻe he mafai mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fakaʻatā ki he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakangatangata ʻaki ʻene tuʻutuʻuni pe ko hai ʻe foaki ki ai ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ko hai te ne maʻu hono ngaahi tuʻungá, pea ʻe anga fēfē hono foaki hono ngaahi totonú mo e mālohí. Hangē ko ʻení, ʻoku ʻikai lava ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻo foaki hono tuʻungá pe mafaí ki ha taha, kae ʻoua kuo fakamafaiʻi ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kií. Ka ʻikai e fakamafaiʻi ko iá, he ʻikai ʻaonga ʻa e fakanofó. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he meʻá ni e ʻuhinga he ʻikai lava ai ʻe ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki—ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono tuʻungá—ʻo fakanofo ha mēmipa ʻo hono fāmilí pe tāpuakiʻi ʻa e sākalamēnití ʻi hono ʻapí taʻe fakamafaiʻi ʻe he taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī totonú.

Makehe mei he ngāue toputapu ʻoku fakahoko ʻe he houʻeiki fafiné ʻi he temipalé ʻaki e ngaahi kī ʻoku maʻu ʻe he palesiteni temipalé, ʻa ia te u toki fakamatalaʻi atu ʻamui angé, ko e toko taha pē ʻokú ne maʻu ha tuʻunga lakanga fakataulaʻeiki ʻe lava ke ne ngāue ʻi he ouau lakanga fakataulaʻeikí. Pea ʻoku lekooti e ngaahi ouau lakanga fakataulaʻeiki kotoa pē kuo fakamafaiʻí ʻi he ngaahi lekooti ʻo e Siasí.

Ko e meʻatēpuú, ko e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku maʻu ia ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku ʻOʻona ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Ko Ia ʻa e tokotaha ʻokú Ne fakafuofuaʻi pe ko e hā ʻa e ngaahi kī ʻoku foaki ki he kakai fakamatelié mo e founga hono ngāue ʻaki ʻa e ngaahi kī ko iá. ʻOku tau anga maheni ʻaki e fakakaukau ko ia naʻe foaki ʻa e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kia Siosefa Sāmita ʻi he Temipale Ketilaní, ka ʻoku pehē ʻe he folofolá ko e meʻa pē naʻe foakí ko e “ngaahi kī ʻo e kuonga ko ʻení” (T&F 110:16). Naʻe fakamanatu mai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo kiate kitautolu ʻi he konifelenisi lahi ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí, ʻoku ʻi ai mo e ngaahi kī kehe ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo teʻeki ai foaki ki he tangatá he māmaní, kau ai ʻa e ngaahi kī ʻo e fakatupú mo e toetuʻú.6

ʻOku hanga ʻe he natula fakalangi ʻo e fakangatangata ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo fakamatalaʻi mai ha faikehekehe ʻi he ngaahi tuʻutuʻuni he ngaahi meʻa fakapule ʻo e Siasí kae pehē ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻokú ne uesia ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku fakamālohia ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Fakataha Alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻoku nau puleʻi ʻa e Siasí, ke nau fai ha ngaahi tuʻutuʻuni lahi fekauʻaki mo e ngaahi tuʻutuʻuni mo e ngaahi founga ngāue ʻa e Siasí—ʻa e ngaahi meʻa hangē ko e tuʻuʻanga ʻo e ngaahi falelotu ʻo e Siasí mo e taʻu ki he ngāue fakafaifekaú. Ka neongo ʻoku maʻu mo fakaʻaongaʻi ʻe he kau maʻu mafai pule ko ʻení ʻa e kotoa ʻo e ngaahi kī ʻoku foaki ki he tangatá ʻi he kuonga fakakōsipeli ko ʻení, ka ʻoku ʻikai ke nau tauʻatāina ke liliu ʻa e sīpinga kuo tuʻutuʻuni fakalangi mai ko e houʻeiki tangatá pē te nau mau ʻa e ngaahi tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí.

IV.

ʻOku ou aʻu mai ʻeni ki he kaveinga ʻo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Te u kamata ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tolu ne toki fakamatalaʻí: (1) ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mālohi ia ʻo e ʻOtuá kuo foaki ki he tangatá ke ngāue ai ki hono fakamoʻui e faʻahinga ʻo e tangatá, (2) ko e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku puleʻi ia ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kií, pea (3) koeʻuhí ʻoku pehē ʻe he folofolá “ko e ngaahi mafai [mo e] ngaahi lakanga kehe kotoa pē ʻi he siasí ko e ngaahi konga pē ia ʻo e lakanga taulaʻeiki [Faka-Melekisēteki] ko ʻení” (T&F 107:5), ko ia ʻoku fakahoko ai e meʻa kotoa ʻoku fai ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko iá, ʻoku fai ʻaki ia e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e hā hono kaunga ki he houʻeiki fafiné? Naʻe pehē ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻi heʻene kei hoko ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi haʻane lea ki he Fineʻofá: “Lolotonga ʻoku teʻeki ʻoange ki he houʻeiki fafiné ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí, kuo teʻeki foaki ia kiate kinautolu, ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ia kuo teʻeki ʻoange ʻe he ʻEikí kiate kinautolu ha mafai. … ʻE lava ke maʻu ʻe ha taha ʻa e mafaí ʻi hono foaki kiate ia, pe ʻe ha fefine kuo foaki ki ai, ke ne fakahoko ha ngaahi meʻa tukupau ʻi he Siasí ʻoku fie maʻu mo mātuʻaki mahuʻinga ki hotau fakamoʻuí, hangē ko e ngāue ʻoku fai ʻe hotau kakai fefiné ʻi he fale ʻo e ʻEikí. ʻOku nau maʻu ʻa e mafai kuo foaki kiate kinautolú ke nau fakahoko ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga mo fakaʻofoʻofa ʻoku toputapu ki he ʻEikí, pea fakamaʻu kakato ia ʻo hangē ko e ngaahi tāpuaki ʻoku foaki ʻe he kau tangata maʻu Lakanga Fakataulaʻeikí.”7

ʻI he malanga ʻiloa ko iá, naʻe toutou pehē ai ʻe Palesiteni Sāmita kuo ʻoange ki he houʻeiki fafiné ʻa e mafaí. Naʻá ne pehē ki he houʻeiki fafiné, “Te mou lava ʻo lea ʻaki e mafaí, koeʻuhí he kuo tuku kiate kimoutolu ʻe he ʻEikí ʻa e mafaí.” Naʻá ne toe pehē foki kuo foaki ki he Fineʻofá “ʻa e mālohi mo e mafai ke fai ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga lahi. Ko e ngāue ʻoku nau fakahokó ʻoku fai ia ʻaki e mafai fakalangi.” Pea ʻikai ko ia pē, ka ko e ngāue faka-Siasi ʻoku fakahoko ʻe he houʻeiki tangata pe fafiné, tatau ai pē pe ʻoku ʻi he loto temipalé pe ʻi he uōtí pe ngaahi koló, ʻoku fai ia ʻo fakatatau mo e tuʻutuʻuni ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko ia, naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sāmita ʻi heʻene lea kau ki he Fineʻofá, “Kuo foaki ʻe he [ʻEikí] kiate kinautolu ʻa e faʻunga maʻongoʻonga ko ʻení ʻa ia ʻoku nau maʻu ai ʻa e mafai ke ngāue ʻi he malumalu ʻo e tuʻutuʻuni ʻa e kau pīsope ʻo e ngaahi uōtí … , ke tokangaʻi e meʻa ʻoku mahuʻinga fakalaumālie mo fakatuʻasino fakatouʻosi ki hotau kakaí.”8

Ko ia, ʻoku moʻoni ʻa e pehē ko e Fineʻofá ʻoku ʻikai ko ha kalasi pē maʻá e houʻeiki fafiné ka ko ha meʻa ʻoku nau kau ki ai—ko ha konga kuo tānaki fakalangi mai ki he lakanga fakataulaʻeikí.9

ʻOku ʻikai ke tau anga ʻi he lea ki he houʻeiki fafiné ʻoku nau maʻu e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi honau ngaahi uiuiʻi faka-Siasí, ka ko e toe mafai fē ia? Ko e taimi ʻoku vaheʻi ai ha fefine—kei talavou pe toulekeleka—ke ne malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ko ha faifekau taimi kakató, ʻoku foaki kiate ia ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ne fakahoko ha fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tatau pē mo ha fefine ʻoku vaheʻi ke ngāue ko ha ʻōfisa pe faiako ʻi ha houalotu ʻa e Siasí ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko hai pē ʻoku ngāue ʻi ha tuʻunga pe uiuiʻi ne maʻu mei ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kií, ʻokú ne ngāue ʻaki ʻe ia e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono fakahoko hono ngaahi fatongia kuo vahe angé.

Ko hai pē ʻokú ne ngāue ʻaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku totonu ke nau fakangaloki ʻenau totonú kae tokanga taha ki honau fatongiá. Ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻoku fie maʻu ʻi he sōsaietí fakakātoa. ʻOku taku tokua naʻe pehē ʻe he taha faʻu tohi Lūsia ʻiloa ko ʻĀlekisānita Solosenisiní, “Kuo taimi … ke ʻoua naʻa lahi hono taukaveʻi e ngaahi totonu ʻa e tangatá ʻo hangē ko e tufakanga fakaetangatá.”10 ʻOku ʻiloʻi moʻoni ʻe he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e taau ke maʻu ʻa e hakeakiʻí ʻoku ʻikai fekauʻaki ia mo hono fakamamafaʻi ʻo e totonú ka ko hono fua ʻo e fatongiá.

V.

Kuo ʻosi tuʻutuʻuni ʻe he ʻEikí ko e houʻeiki tangatá pē ʻe fakanofo ki he ngaahi tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Kae hangē ko ia kuo fakamamafaʻi ʻe ha kau taki ʻo e Siasí, ʻoku ʻikai ko e houʻeiki tangatá e “lakanga fakataulaʻeikí.”11 ʻOku maʻu ʻe he houʻeiki tangatá ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, mo ha tufakanga toputapu ke ngāueʻaki ia ki hono faitāpuekina e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá.

He ʻikai lava ke fakaʻaongaʻi e mālohi maʻongoʻonga taha kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki Hono ngaahi fohá taʻe kau ai e takaua ʻo e taha Hono ngaahi ʻofefiné, koeʻuhí he ko Hono ngaahi ʻofefiné pē ʻoku nau maʻu ʻa e mālohi kuo foaki ʻe he ʻOtuá “ke hoko ko e tupuʻanga ʻo e ngaahi sinó … kae lava ʻo fakahoko ʻa e fokotuʻutuʻu mo e Palani Maʻongoʻonga ʻa e ʻOtuá.”12 Ko e ngaahi lea ia ʻa Palesiteni J. Lūpeni Kalake.

Naʻá ne hoko atu: “Ko e tufakanga ʻeni ʻo hotau uaifí mo ʻetau faʻeé ʻi he Palani Taʻengatá. ʻOku ʻikai ke nau maʻu e Lakanga Fakataulaʻeikí; ʻoku ʻikai fakatukupaaʻi kinautolu ke fakahoko e ngaahi tufakanga mo e ngaahi ngāue ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí; pe fakakavengaʻi kinautolu ʻaki hono ngaahi fatongiá; ko e kau langa mo e kau faʻu palani pē kinautolu ʻi he malumalu ʻo hono mālohí, pea ʻoku nau ʻinasi ʻi hono ngaahi tāpuakí, ʻoku nau maʻu e poupou ʻo e mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo fua ha fatongia hangē ko ia kuo ui fakalangi kinautolu ki aí, ʻoku taʻengata tatau pē honau mahuʻingá ʻi hono tuʻungá ʻo hangē pē ko e Lakanga Fakataulaʻeikí.”13

Naʻe fai e Palesiteni Kalake e ngaahi lea fakalaumālie ko iá ki he fāmilí. Hangē ko ʻene hā ʻi he fanonongonongo ki māmani ʻo e fāmilí, ko e tamaí ʻokú ne tokangaʻi ʻa e fāmilí, ʻoku kehekehe pē hono fatongiá mo e faʻeé, ka ʻokú na “haʻisia ke fetokoniʻaki ko ha kaungā-ngāue tuʻunga tatau.”14 Naʻe fai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻa e fakamatala fakalaumālie ko ʻení ʻi ha ngaahi taʻu ki muʻa pea toki maʻu ʻe fanongonongo ʻo e fāmilí: “Ko e taimi ʻoku tau lau ai ki he nofomalí ko e hoangāué, ʻoku tau lau ʻa e nofomalí ko e hoangāue kakato. ʻOku ʻikai ke tau fie maʻu hotau kakai fefine ʻi he Siasí ke nau hoko ko e hoa-ngāue fakalongolongo pe hoa-ngāue fakangatangata ʻi he ngāue taʻengata ko iá! Kātaki ʻo hoko ko ha hoa-ngāue ʻoku tokoni mo kakato.”15

ʻOku tatau pē ʻa e houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá ʻi he ʻafio mai ʻa e ʻOtuá, ʻi he Siasí pe ʻi he fāmilí, ka ʻoku kehekehe pē hona fatongiá.

Te u fakaʻosi ʻaki ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ʻatā tatau pē e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá fakatouʻosi, ka ʻoku ʻikai pehē ʻa e ngaahi kī mo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku hoko e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé ko ha fakatātā mahino ʻo e foʻi moʻoni ko ʻení.

Naʻe fai ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻi heʻene lea maʻongoʻonga ʻi he Uike Ako ʻa BYU he faʻahitaʻu māfana kuo ʻosí, ʻa e lea ko ʻení:

“ʻOku fokotuʻu ʻe he tokāteline hotau Siasí ʻa e houʻeiki fafiné ke tatau mo e houʻeiki tangatá kae kei kehekehe pē. ʻOku ʻikai lau ʻe he ʻOtuá ia ʻoku lelei pe mahuʻinga ange ha taha ʻiate kinaua. …

“ʻI he taimi ʻoku ʻalu ʻa e kakai tangatá mo fafiné ki he temipalé, ʻoku fakatou fakakoloaʻi kinaua ʻaki ʻa e mālohi tatau pē, ʻa ia ko e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. … ʻOku ʻatā ke maʻu e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe he fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá.”16

ʻOku ou fakamoʻoni ʻe lava ke maʻu ʻa e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá ʻe Hono ngaahi fohá mo e ʻofefiné fakatouʻosi. ʻOku ou fakamoʻoni ki he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi lakanga mo e ngaahi ngāue kotoa pē ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ou fakamoʻoni ki he fatongia tataki fakalangi ʻo e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, kuo maʻu mo fakaʻaongaʻi kakato ʻe hotau palōfita/palesiteni ko Tōmasi S. Monisoní. Kae fakaʻosi mo mahuʻinga tahá, ʻoku ou fakamoʻoni ki hotau ʻEiki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ko Hono lakanga fakataulaʻeikí ʻení pea ko ʻene kau tamaioʻeiki ʻa kitautolu, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Linda K. Burton, “Priesthood: ‘A Sacred Trust to Be Used for the Benefit of Men, Women, and Children’” (Brigham Young University Women’s Conference address, May 3, 2013), 1; ce.byu.edu/cw/womensconference/transcripts.php.

  2. Joseph F. Smith, Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 139;

  3. Boyd K. Packer, “Priesthood Power in the Home (worldwide leadership training meeting, Feb, 2012 lds.org/broadcasts; vakai foki, James E. Faust, “Power of the Priesthood,” Ensign, May 1997, 41–43.

  4. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí (2010), 2.1.1.

  5. M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine ʻi he Ngāue ʻa e ʻEikí,” Liahona,, ʻEpeleli 2014, 48; vakai foki, Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá (2011), 138.

  6. Vakai, Spencer W. Kimball, “Our Great Potential,” Ensign,, May 1977, 49.

  7. Joseph Fielding Smith, “Relief Society—an Aid to the Priesthood,” Relief Society Magazine, Jan. 1959, 4.

  8. Joseph Fielding Smith, “Relief Society an Aid to the Prieshtood,” 4,5; vakai foki, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Filitingi Sāmita (2013), 341.

  9. Vakai, Boyd K. Packer, “The Relief Society,” Ensign, May 1998, 72; vakai foki, Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá, 138.

  10. Aleksandr Solzhenitsyn, “A World Split Apart,” (lea ʻi he fakaʻosi ako ʻi he ʻUnivēsiti Havātí, June 8, 1978; vakai foki, Patricia T. Holland, “A Woman’s Perspective on the Priesthood,” Ensign, July 1980, 25; Tambuli, June 1982, 23; Dallin H. Oaks, Rights and Responsibilities, Mercer Law Review, vol.36, no 2 (winter 1985), 427–42.

  11. Vakai, James E. Faust, “You Are All Heaven Sent,” Liahona, Nov. 2002, 18; M. Russell Ballard, “Ko ʻEku Ngāué ʻEni mo Hoku Nāunaú,” Liahona, Mē 2013, 19; Dallin H. Oaks, “Priesthood Authority in the Family and the Church,” Liahona, Nov. 2005, 26. ʻOku tau faʻa pehē ko e Fineʻofá ko ha “hoa-ngāue ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.” ʻE tonu ange ke tau pehē ʻoku hoko ʻa e Fineʻofá mo e houʻeiki fafine ʻo e Siasí ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ko e “hoa-ngāue mo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí.”

  12. J. Reuben Clark Jr, “Our Wives and Our Mothers in the Eternal Plan,” Relief Society Magazine, Dec. 1946, 800.

  13. J. Reuben Clark Jr, “Our Wives and Our Mothers,” 801.

  14. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129.

  15. Spencer W. Kimball, “Privileges and Responsibilities of Sisters,” Ensign, Nov. 1978, 106.

  16. M. Russell Ballard, Liahona, ʻEpeleli 2014, 48; vakai foki, Sheri L. Dew, Women and the Priesthood (2013), tautautefito ki he vahe 6, ke maʻu ha fakamatala mahuʻinga ki he ngaahi tokāteline ʻoku hā hení.