Nagpabilin nga Nagmaisugon

Ang tingpamulak sa 1848 nagdala og init nga panahon ug panagsa ra ang pagbundak sa kusog nga ulan ngadto sa Walog sa Salt Lake. Ang mga atop magtulo ug ang yuta maghitak ug lapukon. Manuksok ang mga bitin sa mga kamalig, mohasmag sa mga tawo nga dili kabantay ug makapalisang sa mga bata. Mga taligatos, nga ang mga ngipon ingon kahait sa mga dagom, magdagan-dagan sa salog sa kamalig ug mangitkit sa mga sako sa pagkaon, mga kaban, ug sa bukton sa mga kupo. Usahay sa gabii, makamata ang mga Santos tungod kay latayan sila sa mga ilaga.¹

Usa sa kinatigulangan nga lalaki diha sa walog mao ang saysintay sais anyos nga si John Smith. Uyoan siya ni propeta Joseph Smith ug ang amahan sa apostol nga si George A. Smith. Human nga nabunyagan niadtong 1832, si John miserbisyo diha sa halangdong konseho sa Kirtland ug midumala sa mga stake didto sa Missouri ug Illinois. Siya karon nagserbisyo isip presidente sa Stake sa Salt Lake, nga naghimo niya nga responsable sa maayong pagkabutang sa mga pamuy-anan.²

Gumikan sa dili maayo nga panglawas, si John miabaga sa iyang mga katungdanan uban sa tabang sa iyang mas batan-ong mga magtatambag, sila si Charles Rich ug John Young, ug sa bag-ong naporma nga halangdong konseho.³ Isip presidente sa stake, gidumala ni John ang pagplano sa siyudad, pagpang-apud-apod sa yuta, ug mga proyekto sa pagtukod og mga pampublikong gambalay.⁴ Usahay tungod sa sakit makapalta siya sa mga miting sa konseho, apan nagmahunahunaon siya sa tanang butang nga nahitabo sa walog ug dali kaayong moresponde sa mga problema.⁵

Sa mga sulat ngadto ni Brigham, matinguhaon nga misulat si John mahitungod sa mga Santos sa Siyudad sa Salt Lake. “Naghunahuna sa tanang mga sirkumstansya, dakong panaghiusa ug panag-uyon mipatigbabaw tali kanamo,” siya misulat. Sa tibuok pamuy-anan, ang mga tawo nanguma o nanghimo og mga lamesa, mga lingkuranan, mga higdaanan, mga kaliguanan, mga baterol sa mantikilya, [butter churns] og uban pang kagamitan sa balay. Daghang mga pamilya karon adunay mga kamalig sa sulod o sa palibut sa kuta. Diha sa mga luna subay sa mga sapa ug mga dapit sa gikanalan sa irigasyon, mga trigo gipangtanom ug ektarya-ektaryang mga bag-ong pananum para sa ting-init.⁶

Apan si John dayag nga misulat kabahin sa mga hagit diha sa siyudad. Daghang mga Santos wala na nakontento sa kinabuhi sa walog ug mibiya paingon sa California. Nianang tingtugnaw usa ka grupo sa mga Indian kinsa dugay nang nagpangita og pagkaon diha sa Walog sa Utah mipugos sa pag-abug ug mipatay og pipila sa mga baka sa mga Santos. Nahitabo ang kasamok, apan ang mga Santos ug ang mga Indian nagsabut-sabot alang sa kalinaw.⁷

Kabahin sa labing dakong suliran, hinoon, mao ang kakulang sa pagkaon. Pagka-Nobyembre, gitugutan ni John ang usa ka pundok sa mga tawo sa pagpamaybay ngadto sa California aron mamalit og mga kahayupan, bugas, ug ubang mga kasangkapan. Apan wala pa nahibalik ang pundok, ug ang mga suplay sa pagkaon hapit nang nahurot. Adunay dul-an napulog pito ka gatos ka Santos ang kinahanglan nga pakan-on, ug liboan pa ang taliabut. Ang usa ka pakyas nga ani mahimong makaingon nga ang pamuy-anan mag-ungaw sa kagutom.⁸

Si John adunay hugot nga pagtuo diha sa plano sa Ginoo alang sa walog, misalig nga Siya sa katapusan mohatag alang sa Iyang katawhan.⁹ Apan ang kinabuhi sa Siyudad sa Salt Lake nagpabilin nga walay kasiguroan. Kon adunay mahitabo nga makayabo sa haguka nga kalinaw ug katunhay, ang mga Santos mahimong maanaa sa grabing kasamok.

---

“Bulawan!” nagpaninggit si Sam Brannan samtang nagdagan sa mga kadalanan sa San Francisco. “Bulawan gikan sa American River!” Giwara-wara niya og maayo ang iyang kalo sa kahanginan ug giisa ang gamay nga botelya, ang sulod niini balason nga naggilak-gilak diha sa silaw sa adlaw. “Bulawan!” singgit pa niya. “Bulawan!”¹⁰

Sulod sa mga semana, si Sam ug ang mga Santos sa California nakadungog og mga hungihong nga ang bulawan hingkaplagan sa usa ka dapit nga gitawag og Sutter’s Mill subay sa American River, mga 140 ka milya sa amihanang-silangan sa San Francisco. Apan wala siya makahibalo kon tinuod ba ang mga hungihong hangtud nakig-istorya siya sa usa ka grupo sa mga beteranong Mormon Batalyon kinsa didto sa dihang ang bulawan nadiskubrihan. Sa wala madugay siya mismo mibisita sa dapit ug nakita ang mga katawhan nga nanagpungko diha sa mabaw nga tubig, nanagtuslob og mga bukag ug mga sampan diha sa lubog kaayo nga sapa. Sulod lang sa lima ka minuto, nagtan-aw siya sa usa ka tawo nga nakakuha og bulawan nga mobalor og otso dolyares gikan sa sapa.¹¹

Nagkaguliyang sa San Francisco tungod sa grano sa bulawan diha sa botelya ni Sam. Ang kalalakin-an miundang sa ilang mga trabaho, mibaligya sa ilang yuta, ug midali sa pag-adto sa sapa. Si Sam, sa laing bahin, nagplano kon unsaon sa paghimo sa iyang kaugalingon nga maadunahan. Ang California dunay bulawan alang niadtong mangita, apan dili siya kinahanglan nga mobuhat sa lisud ug usahay walay maani nga buhat sa pagkubkob aron madato. Ang kinahanglan lang niyang buhaton mao ang pagpamaligya og mga pala, mga sampan, ug uban pang kasangkapan ngadto sa tigpangita og bulawan. Ang panginahanglan niining mga materyales kanunayng taas hangtud nga anaa pa ang pag-ukyab sa bulawan.¹²

Sama sa daghan pang mga Santos sa California, si Addison Pratt nangayag og bulawan diha sa usa ka dapit nga gitawag og Mormon Island samtang mihulat siya sa niebe nga matunaw gikan sa agianan ibabaw sa kabukiran sa Sierra Nevada. Aron mas makakwarta pa, nakumbinser ni Sam ang mga beterano nga mohatag ngadto niya og 30 porsyento sa tanang bulawan nga madiskubrihan diha sa dapit, aron unta ikapamalit og mga baka alang sa mga Santos didto sa Walog sa Salt Lake.

Si Addison natahap kon aduna ba kahay kwarta nga maggikan sa Mormon Island nga maadto sa pagtabang sa Simbahan. Sa mga bulan nga nagpuyo siya sa San Francisco, naobserbaran ni Addison nga si Sam, tungod sa tanan niyang mga propesyon sa pagtuo ug debosyon, nag-anam-anam ka dako ang iyang kaikag sa pagtuboy sa iyang kaugalingon ug sa pagpadato kay sa diha sa gingharian sa Dios.

Maayo gani, si Addison wala na magkinahanglan nga maghulat og dugay—upat ka adlaw ang milabay iyang nahibaloan nga maagian na ang mga kadalanan sa kabukiran. Nakakuha siya og usa ka karwahe ug usa ka pundok aron sa pagbira niini ug wala madugay misugod sa pagbiya paingon sa walog uban sa mga singkwenta ka Santos gikan sa Brooklyn ug ang Mormon Batalyon.¹³

---

Sa dihang miabut si Harriet Young sa Walog sa Salt Lake uban sa nag-unang pundok, mitan-aw siya sa bag-ong dapit nga pundukanan nga dunay kaguol. Makita kini nga nag-uga ug panas ug awaaw. “Luya ug hapo sama nako,” miingon siya, “mas bali pa nga moadto ko og liboan ka milya nga mas layo kay sa magpabilin sa biniyaan nga dapit sama niini.”¹⁴ Ang iyang bana, si Lorenzo, mao usab ang gibati. “Ang akong gibati daw dili nako matukib,” mipahayag siya diha sa iyang journal. “Ang tanan dulom [gloomy] tan-awon, ug gibati nako ang tumang kaguol.”¹⁵

Sila si Harriet ug Lorenzo mitukod og usa ka balay duol sa templo atol sa panahon nga kasarangan pa ang tingtugnaw ug mipahawa gawas sa naghuot nga kuta. Sa dihang miabut na ang Marso, nananom sila og spring wheat, oats, mais, ug mga patatas, mga beans, ug mga gisantes aron ipakaon sa ilang pamilya. Pipila ka semana ang milabay, usa ka grabeng katugnaw ang miigo sa walog, nadaut ang mga pananom ug naghulga sa kalampusan sa ani. Ang katugnaw nagpadayon hangtud sa Mayo, apan pinaagi sa pagtinabangay, ang mga Young nakahimo sa pagluwas sa kadaghanan sa ilang mga pananom.¹⁶

“Nagpabilin kami nga nagmaisugon, sa panghinaut alang sa labing maayo,” si Lorenzo misulat sa iyang journal. Ingon man usab ang kahimtang sa tanan diha sa walog, ang ilang mga pagkaon gamay na lang ug nagkinahanglan sila og malampuson nga ani aron mahulipan ang ilang suplay sa pagkaon.¹⁷

Niadtong Mayo 27, 1848, hinoon, midagsang ang dili pak-an nga mga timos nga milugsong sa walog naggikan sa kabukiran ug mikuyanap sa nataran sa mga Young sa makahadlok nga gipaspason. Ang mga timos dagko ug itom, nga dunay kabhang nga daw taming ug tag-as ang antena. Gihurot kaon niini ang tudling sa beans ug gisantes sa mga Young sulod lang sa mga minuto. Si Harriet ug si Lorenzo naningkamot sa pagdagpas sa mga timos pabalik gamit ang pipila ka brush, apan daghan kini kaayo.¹⁸

Ang mga insekto sa wala madugay mikatap sa lagyo, grabe kaayong mikaon sa mga pananom sa mga Santos, nagbilin na lang og uga nga punoan diin anaa kanhi ang mais o trigo. Gibuhat sa mga Santos ang tanan nilang nahunahunaan nga buhaton aron masanta ang mga timos. Ila kining gipangpigsat. Ila kining gipangsunog. Misulay sila sa pagpakang sa mga kaldero ug mga kalaha, sa panghinaut nga ang kasaba makapapahawa niini. Nagkalot sila og mga kanal ug misulay sa paglumos niini o gibabagan ang mga agianan niini. Nag-ampo sila alang sa panabang. Ingon og wala magsilbi.¹⁹

Samtang ang kalaglagan nagpadayon, si Presidente John Smith mibana-bana sa kadaut. Ang katugnaw ug mga timos mihurot sa mga pananom sa umahan, ug karon mas daghang mga Santos ang naghunahuna og maayo mahitungod sa pagbiya sa walog. Usa sa iyang mga magtatambag miawhag kaniya sa pagsulat dayon ngadto ni Brigham. “Sultihi siya nga dili ipadala ang mga tawo diri,” ang magtatambag miingon, “tungod kay kon iyang buhaton, mamatay sila sa gutom.”

Si John mihilom sulod sa pipila ka gutlo, lawom nga naghunahuna. “Ang Ginoo midala kanato dinhi,” sa katapusan miingon siya “ug Siya wala modala kanato dinhi aron magutman.”²⁰

---

Sa laing bahin, didto sa Winter Quarters, si Louisa Pratt wala maghunahuna nga makahimo siya sa pagbiyahe ngadto sa Walog sa Salt Lake niana nga tingpamulak, apan si Brigham Young misulti niya nga kinahanglan siya nga moadto. Ang mga babaye sa Winter Quarters misaad kaniya nga ang Ginoo mohiusa kaniya uban sa iyang bana diha sa walog. Ug sa miaging tinglarag, misulat si Addison ngadto kaniya ug ni Brigham mahitungod sa iyang plano sa pagbiya sa Siyudad sa Salt Lake sa tingpamulak. Iyang ikasagmuyo kon ang iyang pamilya wala didto.²¹

“Nanghinaut ko nga akong makita ang akong minahal nga pamilya,” misulat si Addison. “Nahimo kining taas ug sakit nga pagkabulag para nako, apan ang Ginoo mipalahutay kanako niini, ug nabuhi gihapon ko diha sa paglaum nga makakita nila.”²²

Si Brigham mihangyo ni Louisa sa paghatag kutob sa tanan niyang mahimo sa pagsuporta sa iyang pamilya, ug misaad siya sa pagtabang kaniya sa uban. Misugod siya sa pagpamaligya og mga butang nga wala na niya gikinahanglan, nag-ampo sa tanang higayon alang sa kusog ug kaisug aron makahimo sa pagbiyahe. Human sa lima ka tuig nga nagkalagyo, si Louisa ganahan na kaayong makita pag-usab si Addison. Ang lima ka tuig usa ka dili kasagaran nga taas ra kaayo nga panahon alang sa misyon sa Simbahan. Kadaghanan sa mga anciano [Elder] nag-anam-anam og biya sa dili mokapin sa usa ka tuig o duha. Naghunahuna siya kon mailhan pa ba kaha niya [ni Addison] ang iyang pamilya. Si Ellen, si Frances, si Lois, ug si Ann nanagko na og maayo sa dihang wala siya. Si Ellen lang, ang kinamagulangan, ang dunay lig-on nga mga panumduman sa iyang amahan. Si Ann, ang kinamanghuran, dili na gayud makahinumdom niya.

Sigurado ang mga batang babaye dili na makaila niya gikan ni bisan kinsa nga tawo diha sa kadalanan. Ug si Louisa mismo makaila pa ba kaha kaniya?²³

Milampos si Louisa sa pagpamaligya sa iyang mga butang sa barato nga presyo. Nakahibalo sa iyang kawad-on ug nasayud sa dagkong mga sakripisyo nga gihimo niya ug ni Addison, giandam ug gisangkapan ni Brigham ang iyang karwahe og usa ka libo ka libras [454 ka kilo] nga harina ug laing yugo sa baka. Nagsuhol usab siya og usa ka tawo sa pagmaneho sa iyang kuponan ug mihatag niya og singkwenta dolyares nga balor sa mga butang gikan sa tindahan, lakip sa bag-ong mga sinina alang niya ug sa iyang mga anak nga mga babaye.²⁴

Andam na si Brigham nga pangunahan ang pundok padulong sa kasadpan sa unang semana sa Hunyo. Kadaghanan sa iyang mga asawa ug mga anak miuban kaniya sa paglalin. Sa samang higayon, si Heber Kimball mibiya sa Winter Quarters uban sa usa ka pundok nga anaa sa mga pito ka gatos ka tawo, lakip sa iyang pamilya. Misunod si Willard Richards paglabay sa usa ka bulan uban sa usa ka pundok nga dul-an sa unom ka gatus.²⁵

Bisan pa og nasangkapan og igo alang sa iyang biyahe, nahadlok gihapon si Louisa sa taas nga biyahe sa unahan. Nagpakaaron ingon siya nga malipayon, hinoon, mihatag sa iyang kamalig ngadto sa usa ka silingan, ug mipadayon sa biyahe padulong sa kasadpan. Mibiyahe ang iyang pundok kauban ang tulo ka mga karwahe nga ang kutay sa linya ingon kataas kutob sa makita sa mata. Sa sinugdanan, gikalipay ni Louisa og gamay ang pagbiyahe. Apan sa wala madugay nalingaw siya sa pagtan-aw sa berde nga hanayhay nga kasagbutan, ug mabulakon nga ihalas nga mga bulak, ug sa mga dapit sa yuta subay sa tampi sa suba.

“Ang kaguol sa akong hunahuna hinay-hinay nga nahanaw,” siya misulat, “ug wala nay laing mas malipayong babaye sa tibuok pundok.”²⁶

---

Sayo sa Hunyo, ang mga timos nangaon pa gihapon sa mga pananom diha sa Walog sa Salt Lake. Daghang mga Santos nagpuasa ug nag-ampo alang sa kaluwasan, apan ang uban naghunahuna na kon moundang na ba sila sa ilang gibuhat, kargahan ang ilang mga karwahe, ug mobiya sa pamuy-anan. “Gihunongan nako pagtukod ang akong galingan,” usa ka tawo mipahibalo ni John Smith. “Walay lugas nga ipagaling.”

“Dili kita malaglag,” hugtanon nga misulti si John. “Ipadayon ang imong galingan, ug kon imo kanang buhaton, mapanalanginan ka, ug mahimo kanang tinubdan sa walay katapusan nga kalipay ug kaayohan nimo.”²⁷

Apan ang mga Santos mipadayon sa paghisgut mahitungod sa pagbalhin ngadto sa California. Ang San Francisco Bay makuha og duha ka bulan nga magkarwahe, ug para sa uban, ang pagbyahe og layo mas maayo pa kay sa hinay-hinayng mamatay sa kagutom.²⁸

Ang magtatambag ni John nga si Charles Rich misabut niadtong gustong mobiya. Kon ang mga timos padayong mangaon sa ilang mga pananom, ang mga Santos mabinlan nalang og gamayng makaon. Sama kaniadto, pipila sa mga Santos nakalahutay lang sa mga gamot, sa mga punoan sa sagbot, ug sabaw gikan sa pinabukalan nga karaan nga panit sa baka.

Usa ka adlaw sa Igpapahulay, mipatawag si Charles sa mga Santos alang sa usa ka panagtigum. Ang kalangitan sa ibabaw sanaw ug bughaw [blue], apan ang magul-anon nga diwa mipatigbabaw sa kadaghanan. Sa duol nga mga umahan, ang mga timos mihugpa sa mga punoan sa trigo ug mais, nangaon sa mga pananom. Misaka si Charles sa ibabaw sa abli nga karwahe ug gipadak-an ang tingog nga misulti. “Dili mi gusto nga mobiya kamo dala ang inyong mga karwahe ug mga kuponan,” miingon siya, “tungod kay lagmit magkinahanglan kami niini.”

Samtang namulong si Charles, ang kadaghanan nakadungog og alingisig nga tingog nga naggikan sa langit. Paghangad, nakita nila ang gamayng panon sa mga kanaway [seagull] gikan sa Great Salt Lake nga naglupad ibabaw sa walog. Pipila ka minutos ang milabay, usa ka mas dakong panon ang misakdap ug nanugdon diha sa mga umahan ug mga tanaman sa mga Santos. Sa sinugdanan, ang mga langgam nakita nga nangaon sa nahabilin nga mga pananom, mitiwas sa kadaut nga gisugdan sa katugnaw ug sa mga timos. Apan sa dihang giklaro og tan-aw sa mga Santos, ilang nakita nga gipistahan sa mga kanaway ang mga timos, gisuka ang uban nga dili mausap, ug dayong balik aron mokaon pa og daghan.²⁹

“Ang mga kanaway miabut diha sa dagkong panon gikan sa linaw ug miganid sa mga timos sa ilang pag-agi,” si John Smith mireport ngadto ni Brigham niadtong Hunyo 9. “Ingon kini og ang kamot sa Ginoo mipabor kanato.”³⁰ Mas daghan ang mga timos nga kan-unon sa mga kanaway, apan ang mga langgam mikontrolar sa mga insekto. Ang mga Santos nagtan-aw sa mga kanaway isip mga anghel gikan sa Dios, ug mipasalamat sila sa Ginoo sa pagtubag sa ilang mga pag-ampo sa tukma nga panahon aron sa pagsalbar sa ilang nadaut nga umahan ug gitanom pag-usab ang ilang mga pananom.³¹

“Ang mga timos daghan gihapon kaayo ug nagkapuliki sa pagpangaon,” naobserbaran ni John paglabay sa duha ka semana, “apan tali sa mga kanaway, sa among mga paningkamot, ug ang pagtubo sa among mga pananom, modaghan og maayo ang among lugas bisan pa niini.” Ang ani dili gyud ingon ka dako sama sa ilang gilauman, apan walay usa sa walog nga magutman. Ug ang pundok nga gipadala ni John ngadto sa California niadtong Nobyembre mibalik nga dala ang dul-an sa duha ka gatos ka baka, nagkalain-laing mga prutas, ug pipila ka mga binhi sa mga lugas.

“Nakabaton kami og dakong kahibalo,” gikalipay ni John ang pag-report, “ug, isip ang kadaghanan, mibati nga nadasig ug natagbaw ra.”³²

---

Duha ka bulan sa ilang panaw, si Louisa ug ang iyang mga anak nga babaye mihunong sa Independence Rock, usa ka nagbuntaog nga marmol nga nagbarug sama sa usa ka higanting kabhang sa bao tupad sa Sweetwater River. Naningkamot sa pagsaka sa ibabaw sa bato, ilang nakita ang mga ngalan sa mga biyahidor nga gikulit ug gipintal diha sa bato. Subay sa agianan, walay lain kundili sila lang nga magkauban, si Louisa kanunayng naghunahuna sa mga Santos nga nag-inusara diha sa dakong awaaw. Apan ang mga ngalan, daghan ug dili kaayo ilado, nakapahinumdom kaniya nga dili sila ang unang tawo nga nakabiyahe niining agianan—dili usab ang katapusan.

Mibati siya nga dili na kaayo usa ka sinalikway, bisan og ang iyang pamilya gipapahawa gikan sa Nauvoo. Mga panalangin miabut sa ilang pagbakwit. Kon ang mga Santos wala pa molayas ngadto sa kamingawan, nakaamgo siya, dili unta sila makakita kon unsa ka nindot ang anaa sa kinaiyahan.

Gikan sa iyang gibarugan, makita ni Louisa ang palibut nga nasud nga klaro kaayo. Ang pundok ni Brigham nagkampo subay sa tiilan sa bato, ang mga karwahe nag-alirong sa naandan nga paagi. Sa ilang unahan, ang liko-liko nga Sweetwater River sama sa usa ka bitin latas sa kapatagan, sa ibabaw niini bughawon samtang kini mohagbong luyo sa Devil’s Gate, usa ka parisan sa nindot kaayong nga pangpang lima ka milya ngadto sa kasadpan.

Ang Dios, siya mihinumdom, mihimo og matahum nga kalibutan aron matagamtaman sa Iyang mga anak. “Ang tanan nga mga butang nga gikan sa yuta,” usa sa mga pagpadayag mabasa, “gihimo alang sa kaayohan ug sa paggamit sa tawo, aron sa pagpahimuot sa mata ug sa pagmaya sa kasingkasing.”

Si Louisa ug ang ubang mga sakop sa iyang pundok mikulit sa ilang mga ngalan ngadto sa Independence Rock, dayon gisubay ang gawang agi sa pig-ot nga agianan nga midala kanila ngadto sa usa ka tubod sa presko, bugnaw nga tubig. Nanginom sila ug miinom pa, mapasalamaton nga dili kadto mao ang lubog nga tubig nga ilang gisaligan sukad pa sa pagbiya sa Winter Quarters. Pagkatagbaw, mibiya sila sa tubod ug namalik na sa kampo.

Sa pag-abut sa semana, si Louisa ug ang iyang mga anak nga babaye nagbiyahe agi sa tag-as nga mga dal-og, lawom nga lapok, ug willow brush. Ang iyang mga anak nagtuman sa angay nilang buhaton, ug sa matag adlaw nag-anam sila og ka mas independente, nga wala nagbudlay ni bisan kinsang tawo. Usa ka buntag, ang trese anyos nga si Frances unang mibangon sa wala pa ang uban ug naghaling og kalayo diha sa kampo. Wala magdugay ang mga tawo miadto sa ilang gikampohan ug midayeg kaniya ug mihulam og kalayo aron makahaling sab sila og kaugalingong kalayo.

“Sa hinay-hinay mipadayon kami, makaangkon og ginagmayng kusog sa kada-adlaw,” misulat si Louisa sa iyang journal. “Gibati nako karon nga daw makapadayon na ko og lain pang usa ka libo ka milya.”³³