2010–2019
ʻOku Tekeʻi ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá
ʻEpeleli 2017


ʻOku Tekeʻi ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá

Tekeʻi atu ki he tafaʻakí ʻa ʻetau ilifiá ka tau moʻui fiefia, loto fakatōkilalo, ʻamanaki lelei, mo ha loto falala ʻoku ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí.

ʻE hoku kāinga, mo e kaungāmeʻa ʻofeina, ko ha faingamālie mo ha fiefia lahi ke fakataha mai ko ha Siasi fakaemāmani lahi ʻoku uouangataha ʻi he tui mo e ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻEne fānaú.

ʻOku ou houngaʻia ʻaupito ko e ʻi heni hotau palōfita ʻofeiná, ʻa Tōmasi S. Monisoni. ʻE Palesiteni, te mau tukulotoa maʻu pē hoʻo ngaahi lea fakahinohinó, akonakí, mo e potó. Palesiteni Monisoni, ʻoku mau ʻofeina mo lotua maʻu pē koe.

ʻI heʻeku hoko ko ha palesiteni fakasiteiki ʻi Felengifeeti ʻi Siamane he ngaahi taʻu kuohilí, ne haʻu ha fefine lelei mo loto-mamahi kiate au he tuku ha fakataha ʻe taha homau siteikí.

Naʻá ne pehē mai, “ʻIkai ko ha meʻa fakamamahi ia?” “Mahalo ko e toko fā pe nima ne nau mate mohe kinautolu lolotonga hoʻo leá!”

Ne u kiʻi fakakaukau taimi siʻi peá u tali ange, “ʻOku ou tui ko e mohe moʻui lelei tahá ʻa e mohe ʻi he lotú.”

Ne fanongo mai ki ai hoku uaifi fakaʻofoʻofa ko Halietá peá ne toki talamai kimui, ko e taha ia e ngaahi tali lelei taha kuó u faí.

Ko e Fakaakeake Lahí

ʻI he ngaahi taʻu ʻe laungeau he kuohilí ʻi ʻAmelika Noate, ne hoko ai ha ngāngāʻehu ne ʻiloa ko e “Fakaakeake Lahí,” ʻo mafola atu he fonuá. Ko e taha hono taumuʻa tefitó ke fakaʻaaki e kakai ne nau ngali māʻumohe he ngaahi meʻa fakalaumālié.

Ne tākiekina ʻa e Talavou ko Siosefa Sāmitá ʻe he ngaahi meʻa naʻá ne fanongo ai mei he kau faifekau ne nau kau atu ki he fakaakeake fakalotu ko ʻení. Ko e taha ia e ʻuhinga naʻá ne loto ai ke fekumi fakamaatoato ki he finangalo ʻo e ʻEikí ʻi ha lotu fakafoʻituitui.

Ko e kau faifekaú ni ne ʻi ai haʻanau sīpinga malanga mālie, mo ongo ki he lotó, pea ne ʻiloa ʻenau ngaahi malangá ʻi hono fakamamafaʻi e vanu fakamanavahē ʻo heli ʻoku fakatatali mai ki he tokotaha faiangahalá.1 Ne ʻikai fakamohemoheʻi e kakaí ʻe heʻenau leá—kae mahalo pē ne fakatupu ai ha ngaahi misi fakailifia. Hangē ko ʻenau sīpingá mo e taumuʻá ke fakamanavaheeʻi e kakaí ke omi ki he siasí.

Fakamālohi ʻaki e Ilifiá

Ne faʻa ngāue ʻaki e fakailifiá ko ha founga ke fai ai ʻe he kakaí ha ngāue. Ne ngāue ʻaki ia ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú, kakai ʻoku ʻanautolu e ngāué ki he kau ngāué, mo e kau politikalé ki he kau filí.

ʻOku ʻilo ʻe he kau taukei he fakamāketí e ivi ʻo e fakailifiá ʻo nau faʻa ngāue ʻaki ia. Ko hono ʻuhinga ʻeni ʻoku faʻa tala ai he ngaahi tuʻuakí kapau heʻikai ke tau fakatau ʻenau meʻatokoni pongipongí pe keimi vitiō foʻoú pe telefoni toʻotoʻo foʻoú, te tau moʻui mamahi, mate tukuhāusia mo loto-mamahi.

ʻOku tau mamali heni mo fakakaukau heʻikai ke tau teitei tō ʻi ha faʻahinga mioʻi peheni, ka ʻoku tau faʻa fai ia he taimi ʻe niʻihi. ʻOku kovi ange ʻetau ngāue ʻaki e founga tatau ke ʻai ai e niʻihi kehé ke nau fai e meʻa ʻoku tau fie maʻú.

ʻOku ua e taumuʻa ʻeku pōpoaki he ʻaho ní: Ko e ʻuluakí ko e kole ke tau fakakaukau mo sio ki he tuʻunga te tau fakaʻaongaʻi ai e fakailifiá ke ueʻi e niʻihi kehé—kau ai kitautolu. Ko e fika uá ko hono fokotuʻu atu ha founga lelei ange.

Ko e Palopalema ʻo e Fakailifiá

Tau ʻuluaki sio ki he palopalema ʻo e fakailifiaʻí. Ko hai ʻiate kitautolu ne teʻeki fakamālohiʻi ʻe heʻetau ilifiá, ke tau kai lelei ange, tui e leta meʻalelé, fakamālohisino lahi ange, fakahū ha paʻanga, pe fakatomala mei he angahalá?

Ko e moʻoni ʻoku lava ʻe he fakailifiá ʻo maʻu ha ivi tākiekina mālohi ki heʻetau tōʻonga moʻuí mo e ʻulungāngá. Ko e faʻahinga tākiekina ia ʻoku siʻisiʻi pē mo fakataimi. ʻOku ʻikai faʻa maʻu ʻe he fakailifiá ha mālohi ke liliu hotau lotó, pea he ʻikai ke ne teitei liliu kitautolu ki ha kakai ʻoku ʻofa he moʻoní mo loto ke talangofua ki he Tamai Hēvaní.

Mahalo ʻe lava e kakai ʻoku fakailifiaʻí ʻo lea ʻaki mo fai e ngaahi meʻa ʻoku totonú, ka ʻoku ʻikai ke nau ongoʻi e ngaahi meʻa ʻoku totonú. ʻOku nau faʻa ongoʻi lōmekina, tāufehiʻa, ʻo aʻu ki he ʻiteʻita. ʻOku aʻu ki ha tuʻunga ʻoku mole ai ʻenau falalá, fakafisifisi, ʻo aʻu ki he angatuʻú.

Ko e meʻapangó he ʻoku ʻikai ke ngata pē ʻa e founga hala ko ʻeni ʻo e moʻuí mo e tuʻunga fakatakí ʻi he meʻa fakamāmaní pē. ʻOku fakamamahi kiate au ke fanongo ʻoku ʻi ai ha kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku nau pule taʻe-māʻoniʻoni—ʻi honau ʻapí, ʻi honau uiuiʻi faka-Siasí, ʻi he ngāué, pe ʻi heʻenau fengāueʻaki fakaʻaho mo e niʻihi kehé.

ʻOku faʻa ʻita e kakaí ʻi he houtamaki ki he niʻihi kehé, kae ʻikai ke nau ʻiloʻi ʻe kinautolu ʻenau houtamakí. ʻOku nau loto ke fai pau ki heʻenau ngaahi tuʻutuʻuní, ka ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke muimui ai e niʻihi kehé ki he ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení, ʻoku nau tauteaʻi kinautolu ʻi heʻenau leá mo fakaeloto, pea fakaesino he taimi ʻe niʻihi.

Ne folofola ʻe ʻEikí ʻo pehē “ka ʻo ka tau … ngāue ʻaki ha fakakouna pe puleʻi pe fakamālohiʻi ʻa e loto ʻo e fānau ʻa e tangatá ʻi ha kihiʻi momoʻi founga taʻe-māʻoniʻoni, … ʻoku mahuʻi atu leva ʻa e ngaahi langí [pea] mamahi e Laumālie ʻo e ʻEikí.”2

ʻOku ʻi ai ha taimi ʻe fakataueleʻi kitautolu ke fakatonuhiaʻi ʻetau tōʻongá, ʻaki ʻetau tui ʻoku lelei pē foungá ia kapau ʻoku ola lelei. Te tau lava ʻo pehē ʻoku lelei ki he niʻihi kehé hono puleʻí, fakamālohiʻí, mo e angamālohí. Ka ʻoku ʻikai, he naʻe fakamahinoʻi mai ʻe he ʻEikí, “ko e fua ʻo e Laumālié ko e ʻofa, mo e fiefia, mo e melino, mo e kātaki fuoloa, mo e angavaivai, mo e angalelei, mo e tui, angamalū, [mo e mapuleʻi kita].”3

Ko ha Founga Lelei Ange

Ko e lahi ange ʻeku ʻilo ki heʻeku Tamai Hēvaní, ko e lahi ange ia ʻeku ʻilo ki he founga ʻokú Ne ueʻi fakalaumālie mo tataki ai ʻEne fānaú. ʻOku ʻikai ke Ne houhau, loto tāngia, pe lotosāuni.4 Ko ʻEne taumuʻá—ko ʻEne ngāué mo Hono nāunaú—ke fakahinohinoʻi kitautolu, hākeakiʻi kitautolu, mo taki kitautolu ki Hono fonú.5

Ne fakamatalaʻi ʻe he ʻOtuá Ia kia Mōsese ʻoku “ʻaloʻofa mo ʻofa maʻataʻatā, kātaki fuoloa, mo mohu ʻi he angalelei mo e moʻoni.”6

ʻOku taukakapa atu heʻetau mahinó ʻa e ʻofa e Tamai Hēvaní kiate kitautolu, ko ʻEne fānaú.7

ʻOku ʻuhinga nai ʻeni ʻoku fakanainaiʻi pe tukunoaʻi ʻe he ʻOtuá e ngaahi tōʻonga ʻoku fepaki mo ʻEne ngaahi fekaú? ʻIkai, ʻikai ʻaupito!

Ka mahulu hake meʻa ia ʻokú Ne fie liliú, ʻi hotau ʻulungāngá pē. ʻOkú Ne finangalo ke liliu hotau natulá. ʻOkú Ne finangalo ke liliu hotau lotó.

ʻOkú Ne finangalo ke tau tokoni pea pikimaʻu ki he vaʻa ukameá, ikunaʻi ʻetau ilifiá, mo laka loto-toʻa atu kimuʻa mo māʻolunga ʻi he hala hangatonu mo lau siʻí. Ko Hono finangalo ia maʻatautolú koeʻuhi ko ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú he ko e hala ʻeni ki he fiefiá.

Ko ia, ʻoku ueʻi fēfē leva ʻe he ʻOtuá ʻEne fānaú ke muimui ʻiate Ia ʻi hotau kuongá?

Naʻá Ne fekauʻi mai Hono ʻAló!

Ne fekauʻi mai ʻe he ʻOtuá Hono ʻAlo Tofu pē Tahá, ko Sīsū Kalaisí, ke ne fakahā mai e founga totonú.

ʻOku fakamāfanaʻi ʻe he ʻOtuá ʻi he feifeingaʻi, kātaki fuoloa, angavaivai, angamalū, mo e ʻofa taʻe mālualoi.8 ʻOku poupouʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá. ʻOkú Ne ʻofeina kitautolu, pea ʻi he taimi ʻoku tau humu aí, ʻokú Ne fie maʻu ke tau tuʻu hake, toe feinga, pea hoko ʻo mālohi ange.

Ko Ia hotau tatakí.

Ko Ia hotau ʻamanakiʻanga lelei mo maʻongoʻongá.

ʻOkú Ne finangalo ke fakalotolahiʻi kitautolu ʻaki e tuí.

ʻOkú Ne falala mai ke tau ako mei heʻetau fehālaakí mo fai e fili ʻoku totonú.

Ko e founga ʻeni ʻoku lelei angé!9

Fēfē ʻa e Ngaahi Kovi ʻo e Māmaní?

Ko e taha e founga ʻoku loto ʻa Sētane ke tau kākaaʻi ʻaki e niʻihi kehé, ko e tuki-mo-nonofo mo fakalahiʻi e koví ʻi he māmaní.

ʻIo, naʻe taʻehaohaoa ʻa e moʻuí ni pea ʻe fai pehē atu ai pē ia. ʻOku fuʻu tokolahi e kakai kuo faingataʻaʻia koeʻuhi ko e tūkunga ʻo natulá mo e fulikivanu e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku makehe mo fakalilifu e kākā mo e angahala hotau kuongá.

Neongo e meʻá ni kotoa, ka te u fiefia ange pē ke moʻui he kuongá ni ʻi ha toe taimi kehe ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní. ʻOku tau mohu tāpekina ke moʻui ʻi ha kuonga tuʻumālie moʻoni, maama fakaʻatamai, mo faingamālie lahi. Kae mahulu atu aí, ʻoku tāpuekina kitautolu ke maʻu e kakato ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻo ne ʻomi ai ha fakakaukau makehe ki he fakatuʻutāmaki ʻo e māmaní mo fakaʻilo mai kiate kitautolu e founga ke fakaʻehiʻehi pe fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá ni.

ʻI heʻeku fakakaukau ki he ngaahi tāpuakí ni, ʻoku ou loto ke u tūʻulutui mo fakafetaʻi ki heʻetau Tamai Hēvaní Heʻene ʻofa taʻe fakangatangata ki Heʻene fānaú kotoa.

ʻOku ʻikai ke u tui ʻoku finangalo e ʻOtuá ke manavahē ʻEne fānaú pe nofo e fakakaukaú he ngaahi kovi ʻo e māmaní. “He naʻe ʻikai foaki ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻa e laumālie ʻo e manavasiʻí; ka ko e mālohi, mo e ʻofa, mo e loto fakapotopoto.”10

Kuó Ne foaki mai ha ngaahi ʻuhinga lahi ke tau fiefia ai. ʻOku fie maʻu pē ke tau kumi mo fakatokangaʻi kinautolu. ʻOku faʻa fakamanatu mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ke “ʻoua ʻe manavahē,” ke “maʻu ʻa e fiemālie,”11 pea “ʻoua ʻe manavahē, ʻeku tākanga tokosiʻi.”12

ʻE Tau e ʻEikí Maʻatautolu

ʻE kāinga, ko e “tākanga sipi iiki” kitautolu ʻa e ʻEikí. Ko e Kāingalotu kitautolu ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní. ʻOku kau ʻi hotau hingoá ʻa e tukupā ke ʻamanaki atu ki he toe hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí pea tau teuteu mo e māmaní ke tali Ia. Ko ia ai, tuku ke tau tauhi ki he ʻOtuá mo ʻofa ki hotau kāingá. Tuku ke tau fai ʻeni ʻaki ʻa e loto falala moʻoni, ʻi he loto-fakatōkilalo, ʻo ʻoua ʻaupito ʻe sio lalo ki ha tui fakalotu kehe pe kakai. ʻE kāinga, ʻoku fekauʻi ke tau ako e folofola ʻa e ʻOtuá mo talangofua ki he leʻo ʻo e Laumālié, ke tau lava ʻo “ʻilo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e taimí, mo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e hāʻele mai e Foha ʻo e Tangatá.”13

Ko ia ʻoku ʻikai ke tau taʻeʻilo ki he ngaahi faingataʻa ʻo e māmaní, pe ko e ngaahi faingataʻa hotau kuongá. Ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ke lōmekina ai kitautolu pe niʻihi kehé ʻaki e ilifiá/nofo tailiilí. ʻIkai nai ʻe lelei ange ke nofotaha he lelei taʻe fakangatangata, angalelei, mo e mālohi lahi ʻo hotau ʻOtuá, falala kiate Ia, mo teuteu ʻaki ha loto fiefia ki he toe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí, pea ʻoua ʻe fakatefito ʻetau tokangá he fuʻu lahi ʻo e faingataʻá?

ʻI heʻetau hoko ko Hono kakai fuakavá, ʻoku fie maʻu ke ʻoua naʻa lōmekina kitautolu ʻe he ilifia tokua ʻe hoko ha kovi. Ka ke tau laka atu kimuʻa ʻi he tui, loto-toʻa, loto-ʻaki, mo falala ki he ʻOtuá ʻi heʻetau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa mo e faingamālie ʻoku hanganaki mei muʻá.14

ʻOku ʻikai ke tau tuēnoa heʻetau fononga he hala fakaākongá. “Ko [e ʻEiki] ko ho ʻOtuá … ko ia ia ʻokú mo ō mo koé; ʻe ʻikai te ne fakatukutukuʻi koe, pe liʻaki koe.”15

“ʻE tau ʻa [e ʻEikí] maʻamoutolu, pea te mou fakalongo pē.”16

ʻI he fehangahangai mo e ilifiá, ʻofa ke tau loto-toʻa, fakaʻaongaʻi ʻetau tuí, mo falala ki he talaʻofa “ʻe ʻikai monūʻia ha mahafu tau kuo ngaohi ke tauʻi koe.”17

ʻOku tau moʻui nai ʻi ha taimi fakatuʻutāmaki mo taʻemanonga? Ko ia hono kotoa.

Ko e ʻOtuá Tonu ne folofola mai, “Te mou maʻu ʻa e mamahí ʻi māmani: ka ke mou loto-toʻa; kuó u ikuʻi ʻa māmani.”18

Te tau lava ke fakaʻaongaʻi e tuí ke ʻilo mo ngāue ʻo fakatatau ki ai? Te tau lava ke moʻui ʻo fakatatau ki heʻetau tukupaá mo e ngaahi fuakava toputapú? Te tau lava nai ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi tūkunga faingataʻá? ʻIo te tau lava!

Te tau lava he kuo talaʻofa mai e ʻOtuá, “ʻE fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhi ko hoʻomou leleí, ʻo kapau [te ke] ʻaʻeva angatonu.”19 Ko ia ai, tekeʻi atu ki he tafaʻakí ʻa ʻetau ilifiá ka tau moʻui fiefia, loto fakatōkilalo, ʻamanaki lelei, mo ha loto falala ʻoku ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí.

ʻOku Tekeʻi Atu ʻa e Manavaheé ʻe he ʻOfa Haohaoá

ʻE hoku kaungāmeʻa mamae mo e kāinga ʻofeina ʻia Kalaisi, kapau te tau ilifia pe tailiili, pe hanga heʻetau ngaahi leá, ʻulungāngá, pē tōʻongá ʻo fakatupu ha ilifia ʻa e niʻihi kehé, ʻoku ou lotua ʻaki hoku lotó kotoa ke fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he ilifia ko ʻení ʻaki e ngaahi faitoʻo fakalangi ʻo e ilifiá: ko e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí he ʻoku “tekeʻi ʻa e manavaheé ʻe he ʻofa haohaoá.”20

ʻOku ikunaʻi ʻe he ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí e ngaahi ʻahiʻahi ke fakalaveaʻí, fakamālohí, houtamakí, pe tāpalasiá.

ʻOku fakaʻatā ʻe he ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí ke tau ʻaʻeva angavaivai, ngeia, mo ha falala moʻoni ko ha kau muimui kitautolu ʻa hotau Fakamoʻui ʻofá. ʻOku ʻomi ʻe he ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí e falala moʻoni ke vilitaki atu he manavaheé mo tuku ʻetau falala kakató ʻi he mālohi mo e angalelei ʻa ʻetau Tamai Hēvaní mo hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí.

Tau fetongi muʻa e ilifiá ʻaki e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí, ʻi hotau ʻapí, ngāueʻangá, uiuiʻi faka-Siasí, mo hotau lotó . ʻE fetongi ʻe he ʻofa ʻa Kalaisí e ilifiá ʻaki e tuí!

ʻE hanga ʻe Heʻene ʻofá ʻo ʻai ke tau ʻiloʻi, falala, mo tui ki he lelei ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻEne palani fakalangí, ʻEne ongoongoleleí, mo ʻEne ngaahi fekaú.21 ʻE hanga heʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo hotau kāingá ʻo liliu ʻetau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ke hoko ko ha tāpuaki kae ʻikai ko ha fakakavenga. ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻofa ʻa Kalaisí ke tau ʻofa lahi ange, fakamolemole lahi ange, fie tokoni lahi ange, mo toe mateakiʻi lahi ange ʻEne ngāué.

ʻI hono fakafonu hotau lotó ʻaki e ʻofa ʻa Kalaisí, te tau ʻā hake mo ha laumālie foʻou pea tau ʻaʻeva fiefia, falala moʻoni, mo longomoʻui ki he maama mo e nāunau hotau Fakamoʻui ʻofeiná, ko Sīsū Kalaisi.

ʻOku ou fakamoʻoni fakataha mo e ʻAposetolo ko Sioné, “ʻoku ʻikai ha manavahē he ʻofa ʻa [Kalaisí].”22 Kāinga mo e kaungāmeʻa, ʻoku ʻafioʻi lelei koe ʻe he ʻOtuá. ʻOku haohaoa ʻEne ʻofa ʻiate koé. ʻOkú Ne ʻafioʻi ho kahaʻú. ʻOkú Ne finangalo ke “ʻoua te ke manavahē, kae tui pē”23 pea “nofo ʻi heʻene ʻofa [haohaoá].”24 Ko ʻeku lotú ia mo e tāpuakí ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ne hoko ʻa Siaosi Uaitifila mo Sonatane ʻEtuate ko ha ongo sīpinga tuʻukimuʻa ia ʻo e faʻahinga faifekau pehení.

  2. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:37.

  3. Kalētia 5:22–23.

  4. ʻI ha taimi ʻe taha, naʻe fie maʻu ʻe he Fakamoʻuí ke hāʻele atu ki he kolo ʻo e kau Samēliá, ka naʻe fakafisingaʻi ʻe he kakaí ʻa Sīsū pea ʻikai ke nau tali ke Ne ʻahia honau koló. Naʻe ʻita ha toko ua ʻo ʻEne kau ākongá pea na ʻeke leva, “ʻEiki ʻe lelei kiate koe ke ma fekau hifo ʻa e afí mei he langí, ʻo fakaʻauha ʻa kinautolu?” Ne tali ʻa e Fakamoʻuí ʻaki ʻa e fakatokanga ko ʻení: “ʻOku ʻikai siʻi te mo ʻilo ʻa e anga ʻo homo lotó. He naʻe ʻikai haʻu ʻa e Foha ʻo e tangatá ke fakaʻauha ʻa e moʻui ʻa e kakaí, ka ke fakamoʻui” (vakai, Luke 9:51–56, Liliu Foʻou ʻa e Tuʻi ko Sēmisí [1982]).

  5. Vakai Mōsese 1:39; vakai foki ʻEfesō 3:19.

  6. ʻEkesōtosi 34:6.

  7. Vakai, ʻEfesō 3:19.

  8. Vakai Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:41. Kapau ʻoku ʻamanaki mai e ʻOtuá kiate kitautolu ko ʻEne fānau fakamatelié, ke tau fakafeangai pehē ki he niʻihi kehé, ko Ia—e tokotaha haohaoa ʻoku maʻu e ʻulungaanga lelei kotoa pē—ko e sīpinga ia ki he faʻahinga ʻulungaanga peheé.

  9. ʻOku hanga ʻe he Fakataha Lahi ʻi he Langí he maama fakalaumālié, ʻo fakahā mai e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá. Ne tuku mai ai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻEne palaní, ki heʻetau fakalakalaka taʻengatá. Naʻe kau he ngaahi meʻa lalahi ʻo e palani ko iá ʻa e tauʻatāina ke filí, talangofuá, mo e fakamoʻui ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí. Neongo ia, ne ʻomi ʻe Lusifā ha founga kehe ʻe taha. Naʻá ne fakapapauʻi ʻe talangofua kotoa—pea heʻikai ke mole ha taha. Ko e founga pē ke fakahoko ai ʻení ko e fakamālohí mo e pule aoniú. Ka naʻe ʻikai ke finangalo e Tamai Hēvaní ke fakangofua ha palani pehē. Naʻá Ne mahuʻingaʻia he tauʻatāina ʻEne fānaú ke filí. Naʻá ne ʻafioʻi kuo pau ke tau fai ha ngaahi fehālaaki ʻi he fonongá ni ʻo kapau ʻoku fie maʻu moʻoni ke tau ako. Ko e ʻuhinga ia naʻá Ne ʻomi ai ha Fakamoʻuí, ʻa ia ʻe hanga ʻe he feilaulau taʻengatá ʻo fakamaʻa ʻetau angahalá mo fakaʻatā ke tau toe foki ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

    ʻI he ʻafio ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻoku tokolahi ʻEne fānau ʻofeina kuo fakataueleʻi ʻe Lusifaá, naʻá Ne fakamālohiʻi nai kinautolu ke muimui Heʻene palaní? Naʻá Ne fakamālohiʻi pe fakamanamana nai kiate kinautolu ne nau fai e fili hala ko ʻení? ʻIkai. Naʻe mei malava lelei pē ʻe hotau ʻOtua ʻoku mālohi aoniú ke taʻofi e angatuʻu ko ʻení. Naʻá Ne mei fakamālohiʻi Hono finangaló he kau angatuʻú mo ʻai ke nau talangofua. Neongo ia, naʻá Ne fakaʻatā ʻEne fānaú ke nau fili pē maʻanautolu.

  10. 2 Tīmote 1:7.

  11. Vakai, hangē ko ʻení, Sosiua 1:9; ʻĪsaia 41:13; Luke 12:32; Sione 16:33; 1 Pita 3:14; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:36; 50:41; 61:36; 78:18.

  12. Luke 12:32.

  13. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:11.

  14. ʻOku kei ongona pē ʻa e akonaki ʻa Mōsese ki hono kakaí: “ʻOua te mou manavahē. … Mamata ki he fakamoʻui ʻa e ʻEikí, ʻa ia te ne fakahā kiate kimoutolu he ʻahó ni” (ʻEkesōtosi 14:13, Liliu Foʻou ʻa e Tuʻi ko Sēmisí).

  15. Teutalōnome 31:6.

  16. ʻEkesōtosi 14:14, Liliu Foʻou ʻa e Tuʻi ko Sēmisí.

  17. ʻĪsaia 54:17.

  18. Sione 16:33.

  19. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24; vakai foki, 2 Kolinitō 2:14; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 105:14.

  20. 1 Sione 4:18.

  21. Tau manatuʻi muʻa naʻe ʻikai haʻu ʻa e Fakamoʻuí ki “māmani ke fakamalaʻiaʻi ʻa māmani; ka koeʻuhí ke moʻui ʻa māmani ʻiate ia” (Sione 3:17). Ko e moʻoni, “ʻoku ʻikai te ne fai ha meʻa ʻo kapau ʻe ʻikai ʻaonga ia ki he kakai ʻo e māmaní; he ʻokú ne ʻofa ki he māmaní, ʻio, ʻo aʻu ki heʻene tuku hifo ʻa ʻene moʻui ʻaʻaná koeʻuhi ke ne tohoaki kiate ia ʻa e kakai fulipē” (2 Nīfai 26:24).

  22. 1 Sione 4:18; vakai foki, 1 Sione 4:16.

  23. Maʻake 5:36.

  24. Sione 15:10.