2010–2019
Finata Mettoch pwe Oupwe Feioch Feinfeino
October 2013


Finata Mettoch pwe Oupwe Feioch Feinfeino

Ami aea ami pungen finata fiti tipachem mi namwot ngeni ami mamarita non pekin ngun, iei me pwan fenfeino.

Pwi me fefinei mi acheingicheing, sipwe finata mettoch iteiten ran. Preseten Thomas S. Monson a aiti kich pwe “manauach fenfeino a anongonong won met sia finata.”1 Ami aea ami pungen finata fiti tipachem mi namwot ngeni ami mamarita non pekin ngun, iei me pwan fenfeino. Oua tongeni kaeo ina mwo ika oua kukun, oua tongeni siwin ina mwo ika oua chinap. Ami mochen kaeo me siwin a feito seni ami pwisin mochen fefeita fenfeino.2 Iteiten ran a awora ach tufich ach sipwe finata mettoch pwe sipwe feioch fenfeino.

Kich sipwe manau fenfeino—noun semach me inach won nang. A mak non ewe Paipen pwe “Kot a forata aramas ussun chok i. A forata mwan me fefin.”3 Ekiseno ua rongorong ekkoch semirit ren ar konu ewe kon “Ngang Emon Noun Kot.”4 Ua ekieki, “Pwata use fen rongorong ekkewe sam me in ren ar ani ei kon?” Met esap kich meinisin noun Kot? Ennet, sisap tongeni kouno pwe sisap chuen noun Kot!

Pokiten kich noun Kot, sipwe tongei I ren unusan netipach me ngunuch, nap seni ach tongei semach me inach won ei fonufan.5 Sipwe fen tongei chon unukkuch pwe pwich me fefinach. Ese wor eu annuk a nap seni ekkei.6 Me sipwe aucheani manauan aramas, non ekkewe kinikin meinisin.

Ekkewe pukfel ra aiti kich pwe inisich me ngunuch ra winiti ewe ngunun aramas.7 Pokiten mi wor ru kinikin, ami meinisin mi tongeni kinisou ngeni Kot ren an kewe niffang mi auchea ren inisimi me ngunumi.

Ewe Inisin Aramas

Ngang ua emon tokter fan chommong ier iwe ua weswesen sufoniti ewe inisin aramas. Kot a forata pwe eu niffang fan itom, a fokkun amwarar! Ekieki usun mesemi mi kuna, seningemi mi rong, me autun poumi mi tongeni mefi mettoch mi amwarar unukkum. Ren tupuemi oua tongeni kaeo, ekiek, me finata. Netipemi mi angang fansoun meinisin ne ran me ne pwin, me sise essina.8

Inisimi a pwisin tumunu kemi. Sia metek pwe sipwe sinei pwe mi wor met mi mwan me pwe sipwe esinna. Sia semwen fan ekkoch, me nupwen sia semwen, inisich a fori och mettoch pwe epwe anisi kich pwe sipwe fiu ngeni ewe semwen ika a fis sefan.

Inisimi a tongeni pwisin for sefan. Ach kinas me feingau mi tongeni och sefan. Chuch mi kup mi tongeni pochokun sefan. Ua kapas usun fitu chok me nein ekkewe tufichin inisich mi amwarar mi feito seni Kot.

Nge ina mwo, a usun ita mi wor emon non iteiten famini, are kich meinisin, mi wor eu kinikinin inisich ese kon unusoch me mi namwot pwe sipwe wesen tumunu.9 Ewe Samon a ngeni kich ewe napanap minne sipwe aea pwe sipwe pworacho ngeni ei sokkun osukosuk. A apasa pwe a ngeni aramas apwangapwang pwe repwe tipetekison, me ika ra tipetekison me ra nuku non I, iwe I epwe apochokuna ekkewe mettoch mi apwangapwang me rer.10

Fan chommong ekkewe ngun mi wesen amwarar mi nom non ekkewe inis mi apwangapwang.11 Ewe feiochun emon ren ei sokun inis mi tongeni apochokuna eu famini nupwen ewe sam, in, me semirit ra mochen siwini manauer pwe repwe tumunu ewe monukon mi uputiw ren eu inis mi apwangapwang.

Ach chinapano mi pwan eu niffang seni Kot, me pwan usun chok ren mano. Manon inisich mi namwot ngeni an Kot kokkoten pwapwa.12 Pwata? Pun ach mano epwe atufichi ngunuch pwe repwe niwin ngeni I.13 Ika sipwe ekieki usun fansoun ese much, sia chok tongeni ekieki pwe mano mi mwitir ngeni ekkewe rese mwo monata are repwe churi Kot.

Pokiten inisimi mi eu kinikinen an Kot kokkot mi kon auchea, sise mairu pwe ewe Aposel Paul a era pwe inisich a “an Kot we imwenipin.” 14 Iteiten fansoun oupwe nenong non eu kinas, oupwe ekieki pwe inisimi mi eu tempel. Ena mettoch mi ennet—ika oua aniwini iteiten ran—epwe anisi kemi ne finata ekkewe mettoch mi och ren ami tumunu me aea inisimi. Me ekkan mettoch oua finata epwe afisata manauemi fenfeino. Ifa usun ei tufich? Pokiten inisimi mi eu tempel fan iten ngunumi. Me ifa usun oua aea inisimi a pwan tori ngunumi. Ekkei ekkoch me nein ekkewe mettch oupwe finata minne epwe afisata manauemi fenfeino:

  • Ifa usun oua tumunu me aea inisimi?

  • Menni ekkewe napanapen pekin ngun oua finata ne amarita?

Ewe Ngunun Aramas

Ngunumi epwe manau fenfeino. Ewe Samon a ereni noun we soufos itan Abraham pwe a kefinita me mwen a uputiw.”15 Ewe Samon a pwan apasa ei usun Jeremiah16 me pwan ekkoch.17 A pwan apasa ei usumi.18

Sememi won Nang a fen sinei kemi ren fansoun nangatam. Ami, noun we at are neingen, oua kefinita me ren I pwe oupwe feito ngeni fonufan non ei fansoun, pwe oupwe emon chon emwen non An angang won fonufan.19Ese finikemita anongonong won nikinikinen inisimi nge fen ren nikinikinen ngumumi, ami pochokun, nimenimochen netipemi, ami mochen kutta ennet, ami mochen kutta mirit, me ami mochen angang ngeni ekkoch.

Oua amarita ekkoch me nein ekkei nikinikin me mwen oua uputiw. Me ekkoch oua amarita ikei won fonufan20 nupwen oua achocho ne angeir.21

Eu nikinikinen ngun mi kon auchea ena pwisen-nemenem—ewe pochokun ne pworacho ngeni mochenin inisich. Pwisin-nemenem a apochokuna ach sinei met mi pung. Me ach sinei met mi pung a afisi met sipwe fori nupwen sia kuna osukosuk mi weires, me uren sossot. Ami echikipin a anisikemi ne pwisin nemeni mochinin inisimi. Ami echikipin a pwan awatteno ewe aninis seni nang, nupwen a apochokuna ami iotek. Pwata mi namwot ach sipwe pwisin-nemenikich? Kot a forata ach mochen mongo me mochen tong, ekkei mi namwot pwe aramas repwe soposopweino.22 Nupwen sia tongeni uku ekkewe mochenin inisich ne fich ren ekkewe annuken Kot, sia manauatam non pwapwa, angei tong, me sipwe uren pwapwa.23

Sise mairu, pwe ekkewe sossot mi emweni kich seni an Kot kokkoten pwapwa ra feito seni ach aea ekkewe mochenin inis mi feito seni Kot non eu napanap mi ngau. Ach uku mochenin inisich esap mecheres fansoun meinisin. Ese wor emon me neich mi unusoch ne ukur.24 Sia mwanino. Mettoch mi mwan a fis. Sia tipis. Iwe met sipwe for? Sia tongeni kaeo senir. Me sia tongeni ennetin aier.25

Sia tongeni siwini ach foffor. Sia tongeni siwini met sia mochen. Ifa usun? Mi wor eu chok napanap. Ennetin siwin—siwin a nom fenfeino—a chok feito seni ewe manamanen ewe Achasefanin Jises Kraist mi apochokunata, me nimeti kich.26 A tongei kemi—emon me emon me neimi!27 A mut ngeni kemi oupwe angei an manaman nupwen oua anneasochisi An kewe annuk, ren ami fori fiti ennetin netipemi me tichik. A ina ukkun mecherasin me ennetin. Ewe kapas allimin Jises Kraist mi eu kapas allim mi atufichikich ach sipwe siwin!28

Ngunun aramas mi pochokun minne mi tongeni uku ekkewe mochenin inis mi tongeni uku mefian me an mochen me ese fotek rer. Ena sokun tufich mi namwot ngeni ewe ngun usun chok namwoten oxygen ngeni ewe inis! Ach ngasano seni pwisin fotek mi ennetin ngasano!29

Sia “tufichin pwisin finata ngeni [kich] ewe manau ese much … are [sipwe] finata riaffou me mano.”30Nupwen sia finata ewe an ngeni ngasano me manau ese much, apupunu mi pwan nom won ena an.31 Sounang non ekkei fansoun soponon sia apasa pwe “pupunu nefinan emon mwan me emon fefin mi annukun Kot me ewe famini iei epwe nom nechochon ngeni ewe chon akkota ne forata ren ewe manaw ese much ngeni noun semirit.” Sia pwan sinei pwe “ese nifinifin ika i mwan ika i fefin ewe auchean nongonong ren mokutukutun a pwarata usun emon me emon aramas fansoun manawan ren ekkewe unungat nenian manaw (manaw mwan manawach won ei fonufan manaw won ei fonufan, me manaw ikkei me mwirin) me popun.”32

Pupunu nefinen emon mwan me emon fefin mi wesen auchea ngeni ewe kapas allimin ewe Samon me mi namwot ngeni an Kot kokkoten fansoun ese much. Pupunu nefinen emon mwan me emon fefin ena an Kot napanap pwe sipwe feioch won fonufan me won nang. Ika oua mochen ennetin pwapwa, ose tongeni wewengau ren an Kot napanapen pupunu are aea non eu napanap mi ngau.33 An Kot napanapen pupunu mi tumunu ewe manamanen nounuo semirit me ewe pwapwan nonnom fengen non pupunu.34 Sia sinei pwe Adam me Eve ra pupunu me ren Kot me mwen ra tufichin nonnom fengen pwe ru emon chon pupunu.35

Non ach kei ran kovomen mi mochen tumunu pupunu pokiten ekkewe famini mi pochokun ra awora eu nenien pochokun, kaeo, tumun, me feioch me ren ekkewe serafo.36 Nge ekkewe kovomen ra pwan nom fan neminien ekkewe mettoch aramas sou fori me ekiekin aramas nupwen ra makei me fori ekkewe annuk. Ese nifinifin ekkewe annuk ekkewe kovmen ra fori, ekkewe annuken ewe Samon usun pupunu me nimenimoch rese tongeni siwin.37 Oupwe chechemini: ina mwo ika aramas ra annuku pwe ese ngau, tipis mi chuwen tipis me ren Kot!

Sipwe appiru ach Chon Amanau ren an kirokiroch me tong, me sipwe aucheani pungen me mefien noun Kot meinisin, nge sise tongeni siwini An kewe annuk. Esap ach pwe sipwe wisen siwini. Wisach pwe sipwe anneani, weweiti, me apwonueta an ekkewe annuk.

Ewe napanapen manau an ewe Chon Amanau mi och. Nimenimoch me mwen pupunu me ennetin wenechar mwirin pupunu mi nom non An napanap.38 Ewe napanapen ewe Samon ena chok ewe napanap minne sipwe kuna pwapwa. An napanap a awora kinamwe ngeni ngunuch me imwach. Me nap seni meinisin, An napanap a emweni kich ngeni I me Semach won Nang, pwe sipwe angei manau ese much me fefeita.39 Iei ewe nongonongen an Kot angang me ning.40

Pwi me fefinei mi acheingicheing, sipwe finata mettoch iteiten ran, me manauach fenfeino a anongonong won met sia finata. Fan eu ran kich meinisin sipwe uta me mwen ewe Samon ach sipwe kapung.41 Kich meinisin epwe wor ach pwisin interfiu ren Jises Kraist.42 Sipwe angei niwinich ren ifausun sia tumunu inisich, nikinikinin ngunuch, me ifa usun sia sufoniti an Kot napanapen pupunu me famini. Ua iotek pwe sipwe finata fiti mirit iteiten ran, fan iten Jises Kraist, amen.

Esinesin

  1. Thomas S. Monson, “Decisions Determine Destiny” (Church Educational System fireside, Nov. 6, 2005), 3; speeches.byu.edu.

  2. W. W. Phelps a men angangoch ne awewe ewe nongonongen fefeita fenfeino ren ekkewe kapas non ewe kon “If You Could Hie to Kolob” (Hymns, no. 284). Wokisin 4 a mak: Ewe wor kouken nimenimoch; / Ese wor kouken pochokun; / Ese wor kouken mirit; / Ese wor kouken saram. / Ese wor kouken angang fengen; / Ese wor kouken serafo; / Ese wor kouken ewe pristut; / Ese wor kouken ennet. Wokisin 5 a mak: Ese wor kouken ning; / Ese wor kouken tong; / Ese wor kouken manau; / Ese wor mano asan.

  3. Genesis 1:27; pwan nengeni Colossians 3:10; Alma 18:34; Iter 3:15; Moses 6:9.

  4. “Ngang Emon Noun Kot,” Puken Kon mi Fel, no. 57.

  5. Nengeni Matthew 10:37.

  6. Nengeni Mark 12:30–31.

  7. Nengeni Doctrine and Covenants 88:15.

  8. Mi pwan wor ekkoch mettoch non inisich seni Kot mi angang non inisich. Ekkewe kukun mettoch usun sodium, potassium, me calcium me pwan konik, suka, me protein ra namwot ngeni manau. Inisich a aea oxygen me carbon dioxide. A fori insulin, adrenalin, me thyroxin. Ukkun ekkei mettoch me pwan ekkoch ra pwisin tumunu inisich. Mi wor mettoch non inisich mi angang fengen. Ren awewe, ewe pituitary gland fan tupuwach a fori eu hormone a anganga ewe cortex non ewe adrenal glands pwe epwe fori adrenal cortical hormones. Nupwen ekkei cortical hormones ra feita a ekisiatiw ewe angangen ewe pituitary minne a fori ewe hormone. Inisum a nom won 98.6˚F are 37˚C, iwe ese nifinifin ika ka nom nukunapan ewe fonufan are asan non ewe neni mi patapat itan ewe North Pole om temperature ese siwin.

  9. Ekkoch me nein ekkewe apwangapwang mi mecheras ne kuna; ekkoch sise tongeni kuna. Ekkoch sia angei seni ach famini; ekkoch mi chok fis. Ekkoch aramas ra mecheres ngeni cancer, ekkoch ra semwen ika ra mongo och sokun mongo, me pwan chommong. Emon me emon kich sipwe essina ach kewe apwangapwang me sipwe tipetekison ne kaeo met ewe Samon a mochen aiti kich pwe ach kewe apwangapwang repwe pochokun.

  10. Iter 12:27.

  11. Ekkoch me nein ach kewe apwangapwang resap pochokun sefan tori ewe fansounen ewe Manausefan, nupwen “iteiten mettochun ewe inis meinisin repwe niwinfengen pwe epwe unusoch” (Alma 40:23).

  12. Nengeni Alma 42:8.

  13. Ewe chon mak ekkewe Konupin a mak, “A fakkun auchea me ren ewe Samon nupwen emon noun kewe a mano” (Konupin 116:15). Mano mi auchea pokiten ekkewe sounang ra “niwinsefan” ngeni ewe Samon.

  14. 1 Corinth 3:16; pwan nengeni 6:19.

  15. Nengeni Abraham 3:23.

  16. Nengeni Jeremiah 1:5.

  17. Nengeni Alma 13:2–3.

  18. Nengeni Doctrine and Covenants 138:55–56.

  19. Nengeni Alma 13:2–3; Doctrine and Covenants 138:38–57.

  20. Ekkewe nikinikinen nuku, nimenimoch, mirit, songomang, tipetekison, tongen pwipwi, tong ennet, tipepwos, me nikitu (Doctrine and Covenants 4:6) mi nom nein ekkewe niffangen ngun sia tongeni amarita me angei. Kinisou mi pwan eu nikinikinen ngun sia tongeni achocho ne angei. Ach kinisou a afisata mefiach me ach angangoch. Me nupwen oua “uputiw ngeni Kot,” oupwe kinisou ne angei nikinikin won nikinikum (nengeni Alma 5:14).

  21. Nengeni 1 Corinth 12; 14:1–12; Moronai 10:8–19; Doctrine and Covenants 46:10–29.

  22. Ekkoch aramas ra mochen mongo mong. “Kitinup a usun eu semwen won unusen fonufan, mi wor nap seni 2.8 million aramas ra mano iteiten ier seni ar kitinup” (“10 Facts on Obesity,” World Health Organization, Mar. 2013, Mar. 2013, www.who.int/features/factfiles/obesity/en). Ekkoch aramas ra mochen mongo kukun chok. Anorexia me bulimia mi efeingaua manauen chommong aramas me ar pupunu me famini. Ekkoch aramas ra sossot ren tipisin nisou mi annuk seni ewe Chon Afor. Mi mak non ewe Handbook 2: Administering the Church, ¸ pwe: “An ewe Samon annuken nimenimoch mi kosap nisou me mwen ka pupunu me mwirin ka pupunu kopwe wenechar ngeni punuom. … Nisou mwan, me at mi sani at me neingen mi sani neingen me meinisin ekkewe mettoch rese pin me rese nimenimoch ir mi tipis.” Mi pwan mak non ewe handbook pwe: “At mi sani at me neingen mi sani neingin mi ungeni ekkewe annuken Kot me pwan ewe popunen aramas mochen nounuo semirit, me a sonani an aramas feioch a feito seni manauen famini me ekkewe angangen ewe kapas allim. … Ewe Mwichefen ese tipeu ngeni ei sokun foffor nge ra weweiti me sufoniti ekkewe aramas ra ani ei sokkun sossot” ([2010], 21.4.5; 21.4.6).

  23. Nengeni 1 Corinth 6:9–20; James 1:25–27; Doctrine and Covenants 130:20–21. Me sipwe chechemeni pwe “aramas repwe; are ra fen, pwe repwe mefi pwapwa” (2 Nifai 2:25).

  24. Ach manau won fonufan mi eu fansounen sossot, mi awewe non ewe wokisin non ekkewe pukfel, Kot a apasa pwe repwe pwarata pwisin ir ika repwe fori met a annuku ngeniir (Abraham 3:25).

  25. Nengeni Mosiah 4:10; Alma 39:9; Helaman 15:7. Handbook 2 mi masoweni ei poraus: “Aramas ra tongeni aier seni ewe tipisin at mi sani at me neingen mi sani neingen” (21.4.6).

  26. Me ren ewe Achasefanin Jises Kraist me ach anneasochisi ekkewe annuken ewe kapas allim, aramas meinisin mi tongeni manau (nengeni Doctrine and Covenants 138:4; Articles of Faith 1:3).

  27. Nengeni Iter 12:33–34; Moroni 8:17.

  28. Nengeni Mosaia 5:2; Alma 5:12–14.

  29. Nengeni Rome 8:13–17; Galatia 5:13–25; Doctrine and Covenants 88:86.

  30. Nengeni 2 Nifai 2:27.

  31. Nengeni Doctrine and Covenants 131:1–4.

  32. “Ewe Famini: Esinesin Ngeni Ei Fonufan,” Ensign are Liahona, Nov. 2010, 129.

  33. Nengeni Matthew 19:4–6; Mosaia 29:26–27; Helaman 5:2.

  34. Aramas meinisin mi uputiw me ra sokofesin, mi sokofesin ar chromosomes me ar DNA (deoxyribonucleic acid). DNA ena ewe mettoch a nemeni ifa usun ekkewe kinikinin inisich repwe mamarita. An emon DNA a for nupwen ewe DNA seni seman me inan ra chufengen pwe repwe winiti eu minafo DNA—ewe sam, in, me semirit mi chufengen.

  35. Nengeni Genesis 2:24–25; 3:20–21; 4:1–2, 25.

  36. Dr. Patrick F. Fagan a mak: “Ewe nongonongen ekkewe mu non pekin moni [mi] anongonong won ekkewe famini mi wor emon sam mi in mi pupunu—weswesen ewe famini ren chommong semirit mi fiti fan iteiten wik. … Iteiten chon pupunu mi poputani eu im mi fo, me ra angang ar repwe angei moni, me kamo mettoch, isoni moni me pwan ngeni moni ngeni pwan och busines” (“The Family GDP: How Marriage and Fertility Drive the Economy,” The Family in America, vol. 24, no. 2 [Spring 2010], 136).

  37. Nengeni Exodus 20:14; Leviticus 18:22; 20:13; Deuteronomy 5:18; Matthew 5:27–28; Mark 10:19; Luke 18:20; Rome 1:26–27; 13:9; Mosaia 13:22; 3 Nifai 12:27–28; Doctrine and Covenants 42:24; 59:6.

  38. Nengeni Gordon B. Hinckley, “This Thing Was Not Done in a Corner,” Ensign, Nov. 1996, 49.

  39. Nengeni Doctrine and Covenants 14:7.

  40. Nengeni Moses 1:39.

  41. Nengeni 2 Nifai 9:41, 46; Mosaia 16:10.

  42. Sipwe kapung ren ach foffor me mochenin netipach (nengeni Doctrine and Covenants 137:9; pwan nengeni Hebrew 4:12; Alma 18:32; Doctrine and Covenants 6:16; 88:109).