Kam Na Nanorinano
Te nanorinano e na kona ni karikiira bwa kaaro, nati mwaane ao aine, buumwaane ao buuaine, kain rarikira ao raoraora aika tamaroa riki.
Ti rang kakabwaiaki inanon te Ekaretia ni karekei kuuna n taromauri are e buoka ara nebonebo rinanon anene. N ara bootaki n Taromauri, “te anene e kaoa Tamnein te Uea, karekea namakinan te rau, ni katiteuanaira ma membwa, ni katauraoa te kawai ibukira n anga neboan te Uea. Tabeua mai ibuakon kabwarabwara ake a Tamaroa a taekinaki man kuna n taromauri.”1
Tabeua namwakaina imwiin barongaan te Ekaretia, te kaotioti are e karekea Iotebwa Timiti ibukin kainabana ae Emma. Te Uea e tuanga neiei bwa e na “rinei anene n taromauri aika tabu, n aron are na anganaki, are e na kakukurei nakoiu, n karaoaki inanon au ekaretia.”2
Emma Timiti e ikoikoti kuna n taromauri ake a moan kaoti inanon te boki n anene i Kirtland 1836.3 Iai tii 90 anene ake a karinaki inanon maniin te boki ae uarereke aei. Angiina bon man te aro ae te Boretetanti. Ma e ngae n anne 26 mai buakoia a koreaki iroun William W. Phelps, are imwiina e ibuobuoki ni katauraoi ao ni boreeti booki n anene. Tii taekana ake a koreaki; akea te nooti n kairan te anene ae raonaki ma taekana. Te boki n anene n taromauri aei e riki bwa te kakabwaia ni koaua ae korakora nakoia kain te Ekaretia n taai akekei.
Te kabanea ni boki n anene n taromauri ni karaoaki n ara taetae ni Imatang e boreetiaki n 1985. Angiina ake a rineaki iroun Emma e rinei n ririki aika mwaiti mai mwaina a bon teimatoa inanon booki n anene n taromauri n aron “I Ataia E Maiu Iesu” ao “Ai Matoara Nanoia Aika Raraoi.”4
Teuana te anene ae boou man te boki are e karaoaki n te 1985 bwa “Kam Na Nanorinano” 5 Te anene n taromauri ae rau aei e koreaki iroun Grietje Terburg Rowley, are e a tibwa mate n te ririki ae nako. Ngke Titita Rowley e bane kainanoana n te uniwetiri, e mwananga nako Hawaii n tia reirei. Mai ikekei are e a kaaina te Ekaretia n 1950. Titita Rowley e ibuobuoki iaon te General Music Committee ao e ibuobuoki ni bitii anene n taromauri nakon taetae aika bati. E kabotoa ana taeka ibukin “Kam Na Nanorinano” iaon uoua kiibu n Booki aika tabu: Doctrine ao Covenants 112:10 ao Ita 12:27. Te kibu n Ita warekana: “Ao ngkana a roko aomata nakoiu N na kaota nakoia mamaaraia. I anganiia aomata mamaaraia bwa aonga n nanorinano; …ngkana a nanorinano imatau, ma n onimakinai, ao ngkanne N na kakorakorai mamaaraia nakoia.”
N aiaron anenen te Ekaretia ni kabane, “Kam Na Nanorinano” e reireiniia bebeten ao itiakin te koaua. E reireiniira bwa ngkana ti nanorinano, ara tataro a na kaekaaki; ara iango a na aki burebureaki; ti na mwakuri raoi n nakoara; ao ngkana ti reitinako ni kakaonimaki, n tokina ti na oki nako matan Tamara i Karawa.
Te Tia Kamaiu e reireiniia Taan Iriiria bwa a riai n nanorinano n ai aroia ataei aika uarereke bwa a aonga ni kona n rin n te abanuea i karawa.6 N aron ae ti kaikawaiia natira, ti riai ni buokiia bwa a na teimatoa n nanorinano ni karokoa a ikawai. Ti aki karaoa aio man uruan aia kantaninga n aki akoiia ke ni karawawata ara kairi ni boakiia. Ngke tararuaia n ataakin mweengaraoia ao ni karineia ibon irouia, ti riai n reireiniia aroia n aki tii iangoia, akoi, ongotaeka, n aki kamoamoa, karinerine, ao karaon te kakukurei. Ti riai n reiakina karekean te kukurei n te tokanikai n itaritari ao n iraorao. Beretitenti Howard W. Hunter e reirei bwa “oin raoi ara tabeaianga bon ibukin nakoraoin aroia tabeman.”7 Ngkana ti aki, natira a na kona n tauaninne ibukin rikirakeia irouia ao n oreianako tabeman, bakantang ao te riribai ibukin nakoraoin aroia raraoia. I kakaitau ibukin tinau are, ngke e noorai ae Ia tia n rang ni kamoamoa ngke I ataeinimwane, e taku, “Natiu, teutana riki te nanorinano ngkai naba e na nakoraoi riki ibukim.”
Te nanorinano tiaki te bwai ae e na kawakinaki e riai n reireiaki ti nakoia ataei. Ti riai ni kataia riki ni kabane nanora n nanorinano. Te nanorinano e kakaawaki ni karekean kakabwaia n te euangkerio. Te nanorinano e na kona ni karekei naano aika uruaki ngkana ti bure ke ti karaoa te kairua ao ti na kona n rairannano. Te nanorinano e na kona ni karikiira bwa kaaro, nati mwaane ao aine, buumwaane ao buuaine, kain rarikira ao raoraora aika tamaroa riki.
E ngae n anne, kamoamoa aika aki riai a kona ni kamaenakoa te reitaki n te utu, uruan maare ao e uruan te iraorao. E bon kakaawaki riki uringan te nanorinano ngkana ko namakina te kakauntaeka bwa e rikirake inanon mwengami. Uringa ni kabane maraki n nano ake ko kona n totokoi man am nanorinano ni kangai, “Kabwara au bure”; “Anne tiaki au kantaninga.”; Tera ae ko tangiria ni karaoia?”; “I aki iangoa”; ke “I rang kakatonga iroum.” Ngkana mwakoro n taeka aika uarereke aikai a kamanenaaki, e na bon karako te kakauntaeka ao e na mwaiti riki te rau inanon mweengara.
Ti maiuakinan te maiu e kona n riki ao n tabetai bon te taneiai n nanorinano. Kabuanibwai ao aoraki, mateia ake ti tangiriia, kangangan te iraorao, riki kanganga n te mane e kona n rootaki n te karawawataaki. Tao rinanon kanganga aikai a roko n akean oin ara kairua ke rinanon babaire aika buakaka ao te motikitaeka ae aki raoiroi, kataaki aikai ni kabane a bane n tangira te nanorinano. Ngkana ti rineia n riki ni kariaia ao n tiku n nanorinano ao ni kan reireinaki, ara tataro a riki te onimaki ao ara koaua e na rikirake n aron tokanikaira n kangangan rokora n te maiu ae mamate. Ngaira ni kabane ti kantaningaa te karietataaki, ma imwain ae e kona n riki, ti riai n reitinako n te bwai are e taekinaki bwa “te taneiai n tain te kanganga imwain reken te maiu ae raoiroi riki”8
Ririki aika a nako, natira te mwaane 15 ana ririki e rotaki ni kakaiakin ikoakin atuuna. Taraakina inanon teuana tabun te wiiki ni wene ni koma e urua nanora. Taokita a tuangiira bwa aki koaua bwa tera are e na riki imwiina. N ataakina, ti rang kukurei ngke e moanna ni marurung man aki namakinabana. Ti iangoia bwa bwaai ni kabane a bane n nakoraoi, ma ti kairua.
Ngke e uti, ao e aki kona n nakonako ke n taetae ke n amwarake. Buakakana riki, akea ana ururing. E kona n uring bwaai ni kabane imwain te kabuanibwai, ma akea ana kona ni uring bwaai ake a riki imwiina, riki bwaai ake a tiba riki te miniti ae nako.
N te tai anne, ti raraoma bwa natira te mwaane ae 15 ana ririki ni maiu ae e aki kona n mwakuri ana iango. Bwaai a bebete nakoina imwain te kabuanibwai. Te tia takakaro, e kinaki, ao e tamaroa aron ana kekeiaki n te reirei. Imwaina, taai aika a na roko e taraa n oota, ngkai ti nanououa e nang karako arona nakon taai aika a na roko, nakon are e na kona n uring teuana. E a ikakorakora ni manga reiakin riki, riki bwaai aika uarereke. Bon ana tai n nanorinano. Ao bon te tai naba n nanorinano irouia ana karo.
Ni koaua raoi, ti iangoia bwa e kanga n riki te bwai aei. Ti a tia ni karaoi bwaai aika eti n tainako. Maiuakinan te euangkerio n ara utu bon te moanibwai. Ti aki kona n oota bwa e kanga n riki te karawawataaki aei nakoira. E kairiira bwa tina katorobubua ngke ti a ataia bwa marurungina e anaa te namwakaina, tao ririki. Ma te kanganga riki bon reken te atatai are e na bon aki okira arona mai imwaina.
Inanon te tai aei, a korakora ranin matara ni baro ao ara tataro e a kona n namakinaki riki inanora ao ni koaua. Rinanon maata n nanorinano, ti moanna n nori kakai aika a uarereke are e rinanona natira te mwaane inanon ana tai ni maraki aei. E moanna ni karekea te marurung. Aroarona ao taraakina a kaunganano.
N te bong aei, natira Eric e tia ni mare ma raona ae e tamaroa, iai niiman natiia aika a tamaroa. E matoa nanona ni kan reiakin ao n tibwatibwa nakoia kain ana kaawa, riki nakon te Ekaretia. Ae kakaawaki riki, e reitinako ni maeka inanon Tamnein te nanorinano are e karekea ngkoa.
Ma tera ngkana ti kona riki n nanorinano imwain nakonakora rinanon ae “maruan te nanorinano”? Aramwa e reirei:
“A kakabwaiaki ake a kananorinanoia ma n aki kairoroaki bwa a na nano rinano.”
“Eng, [a na] kakabwaiaki riki ake a nanorinano nakoia ake a kairoroaki n nanorinano.” 9
I rang kakaitau ibukiia burabeti, n aron Aramwa, ake a tia n reireiniira kakawakin te anua aio. Spencer W. Kimball, ka 12 n Beretitenti n te Ekaretia, e taku: “E kanga temanna ni karekea te nanorinano? Irou, temanna e na reitinako ni kakauringaki ana koraki ake e tararuaiia. Antai are e tararuaiia? Te Uea. E kanga ni kauringa temanna? Man te koaua, reitinako, taromauri, tataro ni kakaitau.”10
E aki riai ni kamimi bwa Beretitenti Kimball n ana anene n taromauri ae tatangiria bon “I Kaainanoiko Ngai.”11 Unimwane Dallin H. Oaks e riiboti bwa aio e aki toki n aneneaki n te kaukuki irouia Taari Mwaane n te tembora inanon ana moan ririki n te Kooram n te Tengaun ma Uoman n Abotoro. E taku “Katamneia matoan te tamnei ni baia ana toro te Uea n anenea te kuna anne imwain te tataro ibukin ana kakaawaki inanon kakoroan katabeaia ae korakora.” 12
I kakoaua kakawakin te nanorinano inanon maiura. I rang kakaitau naba ibukiia aomata n aron titita Grietje Rowley are e a tia ni koroi taeka aika a ringa te nano ma katangtang ake a buokiira n reiakin reirei n ana euangkerio Iesu Kristo, are e airi ma te nanorinano. I kakaitau n rongorongon te anene, are e buokiira n nebonebo rinanon te anene Bon au tataro bwa ti na kataia n nanorinano inanon maiura bwa ti aonga n riki bwa kaaro, naati mwaane ao aine, buumwaane ao buuaine, kain rarikira ao raoraora aika tamaroa riki. N aran Iesu Kristo, amen.