Xk’ojleb’aal li paab’aal
Nintz’aama naq taqab’aanu li mayej, ut taawanq qik’in li tuulanil, li na’ajman ru re xk’eeb’al xkawilal lix k’ojleb’aal li qapaab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo.
Ch’ina us li jolomil ch’utub’aj-ib’ a’in. Xwaklesiman chi yaal li qamusiq’. Xsaqeno’ ru qak’a’uxl. Wi wan jun rajb’al ru li jolomil ch’utub’aj-ib’, a’an re taanimanq li qapaab’aal chirix li Dios Yuwa’b’ej, ut laj Kolol qe, li Qaawa’ Jesukristo.
Sa’ li waatin, tin’aatinaq chirix lix k’ojleb’aal li paab’aal a’an.
Lix k’ojleb’aal li qayu’am, jo’ naab’al li wan xloq’al, nak’eeman chi timil timil—chiru li junjunq yokb’, li junjunq xyalb’al qix, li junjunq ch’a’ajkilal, ut li junjunq usaak. Wan k’a’ru naqak’ul sa’ li yu’am a’in li q’axal raab’il, a’an naq jun li ch’ina al na’ok chi b’eek. Ch’ina us rilb’al a’an. Nak’utun chiru li rilob’aal lix kawilal xch’ool, ut xsahil xch’ool naq xru chixb’aanunkil—rik’in a’an natikla chixjunil.
Sa’ li qajunkab’al, wan k’a’ru najultiko’ qe li chanchan ajwi’ a’an. Naq kaahib’ tana’ chihab’ xyu’am li qalal li iitz’inb’ej, a’an ki’ok sa’ kab’l ut chi k’a’jo’ xsahil xch’ool kixye reheb’ lix junkab’al, “Chixjunil naru chiwu anajwan. Naru ninb’ak’ok, naru ninb’eresink, ut naru nintz’apok.” Laa’o xqataw ru naq yoo chixyeeb’al naq naru chixb’ak’b’al xk’aamal lix xaab’, chixb’eresinkil lix b’atz’ul b’eleb’aal, ut chixtz’apb’al lix koton. Xoose’ek, a’ut xqak’e ajwi’ reetal naq choq’ re a’an, nim xwankil li na’leb’ a’in. A’an kixk’oxla naq ak xniman ut xwinqilo’.
Li nimank sa’ tz’ejwalej chanchan ajwi’ nimank sa’ k’a’uxlej ut sa’ musiq’ej. Ink’a’ ch’a’aj rilb’al naq yooko chi nimank sa’ tz’ejwalej. Nokotikla rik’in k’a’ru re kok’al, ut nokoxik chi uub’ej wulaj wulaj, chiru li junjunq chihab’, nokoniman ut naqataw qaseeb’al, toj reetal naq nokowulak sa’ tz’aqal qateram. Jalan jalan li tawok seeb’al choq’ re li junjunq.
Naq naqil ani naru chi b’atz’unk malaj chi wajb’ak chi us, wan naq naqaye naq wan jun maatan rik’in a’an, ut yaal ajwi’. A’b’anan jo’kan ajwi’ na’ajman ru li kawresink-ib’ ut li k’anjelak chiru k’iila chihab’. Jun aj tz’iib’anel, aj Malcolm Gladwell xk’ab’a’, xk’e choq’ xk’a’b’a’ a’in, li chaq’rab’ re lajeeb’ mil hoonal. Eb’ li neke’tzolok re, xe’xk’e reetal naq a’in xnimal li k’anjel li na’ajman ru re naq taawanq junaq xnimal ru sa’ li b’atz’unk, li wajb’ak, li usaak sa’ tzoleb’aal, li tzolb’il k’anjel, li b’anok malaj li tzolok chaq’rab’, ut xkomon chik. Jun reheb’ li xe’tzolok re a’in xye naq “na’ajman ru lajeeb’ mil hoonal li k’anjel re naq junaq tixtaw xseeb’al jo’ aj na’onel sa’ li ruchich’och’, maak’a’ naxye k’a’ru xk’anjel.”1
Lix k’ihaleb’ li tenamit neke’xk’e reetal naq re xtawb’al xnimal li seeb’al sa’ tz’ejwalej malaj sa’ k’a’uxlej, na’ajman ru li kawresink-ib’ ut li k’anjelak.
A’b’anan, sa’ jun li ruchich’och’ li timil timil xkanab’ank re li paab’ank, xch’inan li na’leb’ chirix li li nimank sa’ musiq’ej, li na’ajman ru re wank jo’ li Kristo ut re xk’eeb’al xk’ojleb’aal li paab’aal li ink’a’ taalajq. Laa’o nawulak chiqu xk’oxlankil li junpaatil k’utb’esink xqak’ul. A’ineb’ li kok’ hoonal naq naqanaw naq li Santil Musiq’ej xk’utb’esi jun musiq’ejil na’leb’ re li qach’ool ut sa’ li qak’a’uxl. Nasaho’ qach’ool rik’in a’in, ut ink’a’ ajwi’ naqaj xch’inankil xwankil. A’b’anan re taakanaaq li qapaab’aal, ut re taawanq li Musiq’ej qik’in rajlal, na’ajman ru li k’anjelak sa’ li paab’aal, chanchan ajwi’ li na’ajman ru re toonimanq sa’ li tz’ejwalej ut sa’ li k’a’uxlej. Tento tookab’lanq sa’ xb’een li na’leb’ a’in, chanchan ajwi’ naq jun li ch’ina al yoo chixtzolb’al li b’eek. Naqab’aanu a’in rik’in xk’eeb’al qach’ool sa’eb’ li ch’utub’aj-ib’ re li loq’laj wa’ak, sa’ li tzolok loq’laj hu, sa’ li tijok, ut sa’ li k’anjelak naq b’oqb’ilo. Sa’ xkamik jun li winq, xyuwa’ oxlajuheb’ li kok’al, xyeeman naq “rik’in lix anchalil xch’ool chirix li tijok ut tzolok li loq’laj hu wulaj wulaj, k’a’jo’ naq xe’tzole’ li ralal xk’ajol, ut kixk’e reheb’ jun k’ojleb’aal re paab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo.”2
Wan k’a’ru xink’ul naq o’laju chihab’ wan we, li kiwan choq’ k’ojleb’aal chiwu. Lin chaab’il na’ kixyal xq’e chixk’eeb’al jun k’ojleb’aal re paab’aal sa’ lin yu’am. Ninwulak sa’eb’ li ch’utam re loq’laj wa’ak, sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al, ut moqon sa’ li Saaj Winq ut li seminario. Xwil ru lix Hu laj Mormon, ut junelik xintijok injunes. Sa’eb’ li kutan a’an, wan k’a’ru xqak’ul sa’ li qajunkab’al, naq li was yoo chixk’oxlankil xk’ulb’al jun xb’oqb’al re xik sa’ li mision. Lin raarookil yuwa’, jun komon sa’ li Iglees li ink’a’ nawulak, kiraj naq taakanaaq a’an chi tzolok, ut naq ink’a’ taaxik sa’ li mision. Rik’in a’in kitikla jun wech’ok-ib’.
Laa’o koo’aatinak sa’ komonil rik’in li was, oob’ chihab’ chik xyu’am chiwu laa’in, ut a’an li kib’eresink re li aatinak; xqak’e qach’ool naq tento taaxik sa’ li mision wi yaal oxib’ chi patz’om: (1) Ma wan li Jesus choq’ ralal li Dios? (2) Ma yaal lix Hu laj Mormon? (3) Ma kiwan laj Jose Smith choq’ profeet re xk’ojob’ankil wi’chik li evangelio?
Naq xintijok chi anchal inch’ool sa’ li q’ojyin a’an, li Musiq’ej kixk’ut chiwu naq yaal li oxib’ chi patz’om a’an. Xink’e reetal naq ka’ch’in chik ma chixjunil li tinb’aanu chiru li rela’ lin yu’am, taawanq chi kab’lanb’il sa’ xb’een lix sumenkileb’ li oxib’ chi patz’om a’in. Xink’e reetal naq aajel ru li paab’aal chirix li Jesukristo. Naq nink’oxla li kik’ulman, nink’e reetal naq sa’ xk’ab’a’ lin na’, ak k’eeb’il li k’ojleb’aal re tink’ul li musiq’ejil k’utb’esink sa’ li q’ojyin a’an. Li was, li ak wan xnawom xch’ool chirix li evangelio, xk’e xch’ool naq taaxik sa’ jun li mision, ut sa’ roso’jik lin yuwa’ ajwi’ xxaqab’ xwankil a’an.
Nak’ule’ li musiq’ejil b’eresink jo’q’e na’ajman ru, jo’q’e naraj li Qaawa’, ut jo’ chanru rajom xch’ool a’an.3 Lix Hu laj Mormon, Jun chik Ch’olob’anb’il Esil chirix li Jesukristo, naxk’ut xyaalal a’in. Toja’ xinwil jun lix Hu laj Mormon li kipuktesiman sa’ xtiklajik. Laj Jose Smith kixchoy xjaltesinkil ru naq oxib’ xka’k’aal chihab’ xyu’am. Naqanaw b’ayaq chirix chanru kixb’aanu li jaltesink-u, ut k’a’ru li k’anjeleb’aal kiroksi. Sa’ li hu a’an li kipuktesiman sa’ 1830, laj Jose kixk’e b’ayaq li aatin sa’ xtiklajik, ut kixye chi saqen ru naq jaltesinb’il ru “xb’aan lix maatan ut lix wankilal li Dios.”4 K’a’ru naqanaw chirixeb’ li k’anjeleb’aal re jaltesink-u—li Urim ut Tumim, eb’ li ilob’aal pek? Ma aajeleb’ ru, malaj ma yal neke’tenq’an toj reetal naq laj Jose kiru chixk’anjelankil lix paab’al re xk’ulb’al xjunes li k’utb’esinb’il na’leb’?5
Jo’ chanru na’ajman ru li kawresink-ib’ ut li k’anjelak rajlal re xtawb’al qana’leb’ sa’ tz’ejwalej ut sa’ k’a’uxlej, jo’kan na’uxman rik’in li k’a’ru re musiq’ej. Chijultiko’q eere naq li profeet aj Jose kiril jun li anjel, aj Moroni, ut kaahib’ sut kixye li junaj chi aatin, re xkawresinkil a’an chixk’ulb’aleb’ li perel ch’iich’. Laa’in nink’oxla naq chanchan ajwi’ a’an, li tz’akonq sa’eb’ li ch’utam re li loq’laj wa’ak rajlal xamaan nak’anjelak sa’ li qamusiq’, us ta maare ink’a’ naqataw ru chanru. Xtzolb’aleb’ li loq’laj hu chi rajlal—mas wi’chik chiru rilb’aleb’ yalaq jo’q’e—naru chixk’eeb’al, ruuchil xka’ch’inal li qana’leb’, jun chamal k’ojleb’aal re xnimankil li qapaab’aal ut xjalb’al li qayu’am.
Li paab’aal a’an jun na’leb’ li wan xwankil. Ink’utaq cheru: Naq xinwan choq’ saajil misionero, jun xnimal ru awa’b’ej re mision6 xch’olob’ chiwu xyaalalil li aatin sa’ li loq’laj hu sa’ Lucas 8, chirix li ixq li yoo chi kub’eek xkik’el chiru kab’laju chihab’, li ak xsach chaq chixjunil lix tumin rik’ineb’ laj b’anonel li ink’a’ xe’ru chixk’irtesinkil. Toj sa’ li kutan a’in, a’an jun raqal li mas nawulak chiwu.
Taajultiko’q eere naq li ixq kiwan xpaab’aal naq wi yal ta tixtoch’ xmaril li raq’ li Kolonel, a’an taak’irtesiiq. Naq kixb’aanu, kik’irtesiik sa’ junpaat. Li Kolonel, li yoo chaq chi b’eek rik’ineb’ lix tzolom, kixye, “Ani xch’e’ok we?”
Laj Pedro kixsume naq chixjunileb’, naq ke’b’eek sa’ komonil, yookeb’ chixlatz’ankil.
“Ut li Jesus kixye wi’chik, Wank ani xch’e’ok we, xb’aan naq xweek’a naq jun wankilal x’elk wik’in.”
Li aatin sa’ Ingles a’an chaab’ilal, a’ut a’an ajwi’ wankilal, ut sa’ jalaneb’ chik li aatinob’aal jaltesinb’il ru jo’ wankilal. A’ut li Kolonel ink’a’ kiril li ixq, ink’a’ naxnaw k’a’ru naraj ru. A’b’anan li ixq k’a’jo’ xpaab’aal, jo’kan naq yal rik’in xch’e’b’al xmaril li raq’, kixk’ul li wankilal aj k’irtesinel re li Ralal li Dios.
Jo’ kixye li Kolonel re, “At inrab’in, laa paab’aal xkolok aawe. Ayu sa’ tuqtuukil usilal.”7
Laa’in xink’oxla li aatin a’in chiru chixjunil inyu’am. Nink’e reetal naq li qatij ut li qatz’aam chiru jun qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel, sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, naru naxk’am chaq li osob’tesink sa’ li qayu’am li ink’a’ nokoru chixtawb’al ru. Li k’ojleb’aal re paab’aal, jo’ li paab’aal kixk’anjela li ixq a’in, tento raj naq a’anaq li mas naqasik’ sa’ li qach’ool.
A’ut li k’ojleb’aal re paab’aal, us ta k’ojob’anb’il xb’aan li Musiq’ej, ink’a’ naraj naxye naq ink’a’ taqak’ul li ch’a’ajkilal. Rik’in xjalb’al qach’ool ut xk’ulb’al li evangelio, ink’a’ na’oso’ chiqu chixjunil li ch’a’ajkilal.
Sa’ li resilal lix tiklajik li Iglees, ut sa’eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ sa’ li Tzol’leb’ ut Sumwank, wankeb’ li chaab’il na’leb’ chirix xk’eeb’al xk’ojob’ankil li paab’aal, ut k’anjelak rik’in li tawasiik ut li ch’a’ajkilal li naqak’ul chiqajunil.
Naq kiyaalo’ li Santil Ochoch re Kirtland, kiwan choq’ k’ojleb’aal choq’ re chixjunil li Iglees. Aran kihoyman li musiq’ej, kik’utb’esiman li na’leb’, ut ke’k’ojob’aman wi’chik li laaw li aajeleb’ ru re xxaqab’ankil xwankil li Iglees. Jo’ chanruheb’ li najter Apostol sa’ xkutankil li Pentekostes, naab’aleb’ li komon ke’xk’ul li musiq’ejil k’utb’esink naq yoo chi uxmank li rosob’tesinkil li Santil Ochoch re Kirtland.8 A’b’anan, jo’ chanru na’ux sa’ li qayu’am, a’in ink’a’ xraj xyeeb’al naq maak’a’aq chik li ch’a’ajkilal chiruheb’. Eb’ li komon a’an sa’ xtiklajik ink’a’ ke’xnaw naq taachalq jun nimla rahilal sa’ xb’een li tenamit Estados Unidos—li nimla sachok tumin re 1837—li tixyal rix li raameb’.9
Jun reheb’ li kiyale’ rix sa’ li sachok tumin a’an, a’an li Elder Parley P. Pratt, jun reheb’ li xnimal ru aj b’eresinel sa’ xk’ojob’ankil wi’chik li evangelio. A’an kiwan choq’ komon sa’ li xb’een Xmolameb’ li Kab’laju chi Apostol. Sa’ xtiklajik li chihab’ 1837, li rixaqil, xThankful xk’ab’a’, kikam chirix ralankil li xb’een ralal. Laj Parley ut li xThankful xe’wan chi sumsu chiru lajeeb’ chihab’, ut kinumta xrahil xch’ool rik’in xkamik.
Junjunq po chik chirix a’an, li Elder Pratt kixtaw rib’ sa’ xyi jun li nimla ch’a’ajkilal li kiwan sa’ xb’een chixjunil li Iglees. Sa’ xyi li rahilal li wan sa’ li ch’och’, eb’ li ch’a’ajkilal re tumin li ke’uxman sa’ li tenamit wan wi’—xb’aan li loq’ok ut k’ayink ch’och’, ut xsachik jun rochochil li tumin li kixxaqab’ laj Jose Smith ut xkomoneb’ chik li komon sa’ li Iglees—ut xb’aan a’an kiwan li nimla wech’ok-ib’ sa’ Kirtland. Wan naq eb’ laj b’eresinel re li Iglees maak’a’eb’ xna’leb’ chirix li k’a’aq re ru re li yu’am a’in. Laj Parley kisach chaq xtumin chiru, ut chiru jarub’aq kutan kiraho’ xch’ool rik’in li profeet aj Jose.10 A’an kixtz’iib’a jun kawil hu sa’ li kixjit wi’ laj Jose, ut ki’aatinak re xwech’b’al rix sa’ li ch’utleb’aal. A’ut laj Parley toj yoo chixyeeb’al naq naxpaab’ lix Hu laj Mormon ut li Tzol’leb’ ut Sumwank.11
Li Elder Pratt ak xnumsi lix sachik li rixaqil, lix ch’och’, ut li rochoch. Laj Parley, chi maak’a’ kixye re laj Jose, ki’ok chi b’eek re taaxik Missouri. Sa’ li b’e, xsach xch’ool chixk’ulb’aleb’ li Apostol aj Thomas B. Marsh ut aj David Patten, li yookeb’ chi sutq’iik sa’ Kirtland. Eb’ a’an ke’reek’a naq q’axal taa’ajmanq ru naq taawanq junajil sa’ xyanqeb’ li molam, ut ke’xq’unb’esi xch’ool laj Parley naq taaxik chirixeb’. A’an kixk’e reetal naq mas wi’chik li kisach chiru laj Jose Smith ut lix junkab’al chiru anihaq chik.
Laj Parley kixsik’ li Profeet, kiyaab’ak, ut kixch’olob’ chiru naq ink’a’ us lix b’aanuhom. Sa’eb’ li po chirix xkamik li xThankful, li rixaqil, laj Parley kiwan “rub’el jun q’ojyin ruhil choql,” ut kinumta li xiw ut li ch’a’ajkilal sa’ xb’een.12 Laj Jose, li kixnaw ajwi’ ru xch’a’ajkil li tawasiik ut li aaleek, chi anchal xch’ool kixkuy xmaak laj Parley, kitijok chirix ut kirosob’tesi.13 Laj Parley, ut xkomoneb’ chik li ke’kana chi kaweb’ xpaab’aal, ke’tzole’ rik’in li ch’a’ajkilal li ke’xk’ul sa’ Kirtland. Ke’xtaw chik xna’leb’eb’, ut ke’niman xchaab’ilaleb’ xch’ool. Kiwan a’in choq’ k’ojleb’aal re paab’aal choq’ reheb’.
Ink’a’ us naq naqak’oxla rik’in li ch’a’ajkilal naq xik’ ilb’ilo xb’aan li Dios, malaj naq ramb’il li rosob’tesihom chiqu. Li xyalb’al qix sa’ chixjunil li k’a’aq re ru nak’anjelak jo’ xxamlel aj saqob’resinel-u, ut nokoxkawresi choq’ re li yu’am chi junelik.14 Naq kiwan li profeet aj Jose Smith sa’ tz’alam sa’ Liberty, kichal jun raatin li Qaawa’ rik’in, li na’aatinak chirix chixjunil li jar paay chi ch’a’ajkilal—jo’ li tawasiik ut li b’alaq’il jitok—ut kiraqe’ chi jo’ka’in:
“Wi tz’aqal li rokeb’aal xb’alb’a tixte x’anchalil li re chawix, chanaw, at walal, naq chixjunil li k’a’aq re ru a’in tixk’e aana’leb’, ut taawanq choq’ re aachaab’ilal.
“ Li Ralal li Winq xkub’e rub’el chixjunil a’in. Ma nim tab’i’ aawu chiru a’an?”15
Li Qaawa’, sa’ xtzolb’al laj Jose Smith sa’ li aatin a’an, kixk’e ajwi’ chixnaw naq eb’ lix kutan nawb’ileb’ ru, ut ink’a’ te’k’ose’q rajlankil. Sa’ xraqik li Qaawa’ kixye, “Maaxuwa k’a’ru taaruuq tixb’aanu li winq, xb’aan naq li Dios taawanq aawik’in chi junelik q’e kutan.”16
K’a’ru b’i’ li osob’tesink nak’ule’ rik’in li paab’aal? K’a’ru naxb’aanu li paab’aal choq’ qe? Maajo’ nimal li naxb’aanu:
Naru nakuye’ qamaak xb’aan xpaab’ankil li Kristo.17
Eb’ li neke’wan xpaab’al wankeb’ sa’ sum aatin rik’in li Santil Musiq’ej.18
Nachal li kolb’a-ib’ rik’in xpaab’ankil lix k’ab’a’ li Kristo.19
Nak’eeman qametz’ew a’ yaal jo’ chanru qapaab’aal chirix li Kristo.20
Maajun naru chi ok sa’ xhilob’aal li Qaawa’, ka’ajeb’ wi’ li ani xe’xch’aj li raq’eb’ sa’ xkik’el li Kristo, xb’aan lix paab’aaleb’.21
Neke’sumeek li tij a’ yaal jo’ chanru li qapaab’aal.22
Wi maak’a’ li paab’aal sa’ xyanqeb’ li winq, li Dios ink’a’ naru chixb’aanunkil sachb’a-ch’oolej sa’ xyanqeb’.23
Sa’ roso’jik, li qapaab’aal chirix li Jesukristo a’an li k’ojleb’aal li aajel ru choq’ re li qakolb’al ut li qataqenaqil loq’al chi junelik. Jo’ kixye laj Helaman reheb’ li ralal, “Chijultiko’q eere naq a’ sa’ xb’een lix saqoonaq laj Tojol qix, a’an li Kristo, li Ralal li Dios, naq tento teek’e eek’ojob’ankil ... a’an jun k’ojleb’aal ch’olch’o ru, jun k’ojleb’aal b’ar wi’ wi te’kab’laq li winq sa’ xb’een ink’a’ taaruuq te’t’ane’q.”24
Sa naweek’a xb’aan xnimankil li k’ojleb’aal re li qapaab’aal li xqak’ul sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in. Lin tz’aamahom, a’an naq taqab’aanu li mayejak ut taawanq qik’in li tuulanil li na’ajman ru, re xk’eeb’al xkawilal li k’ojleb’aal re li qapaab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo. Nink’e inkawil ch’olob’ahom chirix a’an, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.