Ni Miniminpene Rehn Kauno

Nin doken sounpwong kei mwurin aht kapwopwoudla, ahi pwoud kesempwal koasoaiahda ah ineng en sukuhlki pelien koul. Pwehki ahi inangih kaperenda ih, I medewehda I en plahnehda ehu lapalahn, kisakis kaselel ong ahi mwohn limpoak. I kohla ni sidohwa en dipwisou en wiahda koul oh pwainda piano ieu en wia ah kisakis. I perenda oh kiheng risiht en pianohu nan kakon ieu me kapwat kaselel mih ie oh kihong ahi pwoud, kaskasik me e pahn kapingki ong ie ahi wia ohl pwopwoud kupwursapan oh limpoak men.

Ni ah kihpeseng kisin koakono oh kilang audepehkan, e sohpeidongie oh inda, “Au, nahn, soangen ahmw mwahu! Ahpw I pahn kalelapak rehmw: Kisakis ehu me de pweipwand ehu?“ Mwurin aht koasoai penehr me pid kisakiso, se medewehda se pahn kapwurehla pianohu. Ansouwo se kin momourki sent tikitik pwehki aht wia tohn skuhl, me duwehte diren pwopwoud kapw kan. Iriar wet seweseie I en esehla kesempwal pen padahk en ehupene ni unsek nan pwopwoud ehu oh ia mwomwen ma se doadoahngki e pahn kak sewese ngehi oh ahi pwoud en ahniki mohngiong ehu oh madamadau ehu.¹

Rongamwahu kopwurupwurdo en Sises Krais pakairki padahk en minimin pene unsek nan pwungen lih oh ohl, koaros nan mour wet pil nan mour soutuk. Mehndahte emen emen ira ahniki wiewia mwahu oh pwukoah, lih oh ohl ahniki pwukoah pahrek me konehng oh kesempwal ong nan Sapwellimen Koht pilahn en popohl ong Sapwellime seri kan.² Met sansalehr sangete ni tapio ni Kauno ah mahsanih me “e sohte konehng ohl menet en kelekelehpw; eri [E pahn] wiahiong sawasepe.”³

Nan Sapwellimen Kauno pilahn, ”sawasepe” wia werek emen me pahn pahrekieng Adam ni minimin unsek.⁴ Ni mehlel, Ihp wia kapai ehu sang nanleng ong en Adam mour. Sang ni ah wia kisehn nanleng oh ahniki koahiek en palingehn, e kamarainih Adam en minimin ong ih pwe ira en kapwaiada Sapwellimen Koht pilahn en popohl ong aramas koaros.⁵

Kitail en ehukipene poahsoan en padahk riau me kakehlaka minimin pene nan pwungen ohl oh lih. Keioun ire me iei kitail koaros duwepene rehn Koht.⁶ Me kohsang padahk en rongamwahu kan, wekpeseng kan nan pwungen lih oh ohl sohte powehdi inou soutuk akan me Koht ketikihong Sapwellime pwutak oh serepein akan. Sohte emen ahniki paiamwahu laud sang emen ong kilohri en celestial nan wehi soutuk.⁷ Pein Sounkomouro luke kitail koaros, Sapwellimen Koht seri kan, ”en kohdo Reh, patohwan Sapwellime me mwahu kan, oh E sohte pahn soikala emen me kohdo Reh.”⁸ Eri, nan ire wet, kitail koaros pahrek mwohn Silangih.

Ahnsou me pwopwoud kan wehwehki oh momourki padahk wet, re sohte kin kasauda pein irail en wia preseden de pais preseden en arail peneinei. Sohte me lapalap de sohte epwel sapahrek nan pwopwoud ehu, oh sohte emen mi mwohn emen de mih mwurin emen. Ira kapakapar kohwei, wie pahpahrek, Sapwellimen Koht seri kesempwal. Ira ahnikihla madamadau tehieu, ineng tehieu, oh kahrepe tehieu rehn Samatail Nanleng oh Sises Krais,⁹ ira koaros panapanawih oh kaukaweidih ara peneinei.

Ni pahrek en pwopwoud, ”limpoak kaidehn ahnkihla ahpw patehngala … kisehn pwukoahn kepikipik me kitail aramas ahniki.”¹⁰ ”Ma ira pahn patehng ni mehlel, ohl oh lih pwopwoud kan pahn ehuong minimin kalaimwun ehu en ‘kakaun soutuk‘ me ‘sohte pidada itoit‘ oh mour kapw en palingehn pahn pwillahng ira oh neira seri kan ‘kohkohlahte.‘”¹¹

Poahsoan en padahk keriauo iei Kosonned Kohl o, me Sounkomouro padahngki nan Kapahrek en pohn Dohl: ”Duwen me ke men aramas en wiahiong uhk, ih duwen me ke pahn wiahiong irail.”¹² Padahk wet kasalehda madamadau en pahrek pene, ehupene, minimin pene, oh doadoahk pene oh e poahsoanda pohn kosonned lapalap keriau o, ”Ke pahn poakohng mehn impomw kan duwen omw kin poakohng pein kowe.”¹³ E kin rasehng padahk en Souleng teikan me duwehte kanengamah, meleilei, aktikitik, oh kadek.

Pwehn wehwehkihla mwahu duwen momourki padahk wet, kitail kak kilang pwopwoud sarawi oh soutuk me Koht tapihada nan pwungen keioun atail nohno oh pahpa, Adam oh Ihp. Ira wiahla uduk tehieu,¹⁴ me elehda mimimin pene laud me kiheng ira en momourki wahu, kaping, oh limpoak, emen emen manokehla pein ih ahpw raparapahki kamwahupen mehteio nan ara seiloak kohkohlahng mour soutuk.

Kamwahu pwukoa iei me kitail koadoakoadoahke nan pwopwoud minimin ehu rahn pwukat. Sang ni katengetengpene nan tehnpas sarawi, lih emen oh ohl emen alehda inou en kosonned sarawi en kapwopwoud nan inou kapw oh soutik o. Sang ni koasoandi en prihsduhd wet, ira alehdi kapai soutuk oh manaman sarawi en kaweid ara doadoahk en peneinei nin duwen ara momourki ara tiahk sarawi kan. Sang ansouwo kohla, ira doadoahkpene kohkohwei oh pil miniminiong Kauno ni unsek, mehlel me pid en emen emen ah pwukoah sang Kauno en kakairada oh kakaun ara peneinei.¹⁵ Kakairada oh kakaun wia pwukoah kei me ekis duwepene, me wadki nohno kan oh pahpa kan ”udahn pahn sawaspene ni ara wia werek pahrek kei”¹⁶ oh ehukipene kakaun pahrek nan ara wasahn kousoan.

”Kakairada wehwehki kamwenge, padahkih, oh utung” tohn peneinei, me kin pweida sang ni sewese irail en ”esehla mehlel kan en rongamwahuo oh pwosonla Samatail Nanleng oh Sises Krais” nan wasa ieu me limpoak mie. Kakaun wehwehki en ”sawas en kahluwa tohn peneinei pwuralahng mihmi rehn Koht. Met pweida sang ni papah oh padahk ni meleilei, aktikitik, oh limpoak unsek.” E pil iangahki ”kaweidih tohn peneinei nan kapakap, onopki rongamwahuo, oh pali teikan en kaudok. Pahpa oh nohno kan doadoahk ni minimin,” ideidawehn karasaras en Sises Krais, ”pwehn kapwaiada pwukoah [kesempwal riau] pwukat.”¹⁷

E kesempwal en kasawih me koros aramas en nan peneinei idawehnte koasoandi en patriak, ekis weksang ekei kaweid en prihsduhd nan mwomwohdiso.¹⁸ Koasoandi en patriak iangahki me lih oh ohl pwopwoud akan pahn pwukoahki ong Koht duen pweidahn wiepen pwopwoud nan arail peneinei. E anahne werek oh minimin pahrek— inengieng kapwaiada ehu ehu padahk poahsoan en pwuhng oh pwukoah kan oh pil kihda ahnsou mwahu en keirda nan wasahn limpoak oh doadoahkpene.¹⁹ Pwukoah kesempwal pwukat sohte kasalehda me ekei lapalap sang ekei oh udahn keinapwih soahng koaros me rasehng epwel suwed de madamadau en kaunda.

Mour en Adam oh Ihp, mwurin ara mweselsang Mwetiwel en Ihden, kasalehda ni kaselel duwen doadoahkpene nanpwungen nohno oh pahpa nan ara kairada oh kakaun ara peneinei. Duwehte padahk en nan Pwuhk en Moses, ira doadoahk pene pwehn kadoahke sampah sang ni pwudowen ni padirah koa pwehn sawaski kamwahupen ara peneinei;²⁰ ira naitikihong seri pohn sampah wet;²¹ ira likiwerih mwaren Kauno oh rongada Kepitie ”sang nan Mwetiwel en Ihden”;²² ira kasamwo kosonned kan me Kauno ketikihong ira oh ehukipene ara nantiheng en peikiong.²³ Ira ahpw ”kasalehda {mepwukat} ong neira pwutak oh serepein kan”²⁴ oh ”sohte uhdihsang likiweri Koht” ehupene nin duwen ara anahn kan.²⁵

Riei ohl oh lih kempoake kan, kakairada oh kakaun wia irair mwahu kei, kaidehn mehn kauhdi keirda. Emen aramas kak ahniki ehu pwukoah ahpw kaidehn ih kelehpw wiewia pwukoahu. Ahnsou me pahpa oh nohno me limpoak kan wehwehki mwahu pwukoah laud riau pwukat, ira pahn nantiheng sinsile oh kairada mwahu paliwar oh pepehm en neira seri kan. Ira pil pahn sewese serihkan sohpai keper kan ong palingehn en rahnpwukat sang ni mahsen mwahu en Kauno nin duwen e kasansalehng Sapwellime soukohp kan.

Mehndahte pwopwoud ohl oh lih kin sawaspene nan pwukoah sarawi pwukat, ”ohla laud, mehla, de soahng teikan kak anahne pwukoah en wikila ong emen emen.” Ekei pak emen werek o de mehteio pahn anahne alehdi pwukoah riau pwukat ni ahnsou tehkis, menda ma erein ahnsou mwotomot de ahnsou werei.

I ahpwtehn tuhong lih emen oh ohl emen me momour nan soangen irair wet. Irail me sohte pwopwoud apw mie neirail seri kan, emen emen irail, nan arail kisin peneinei kan oh pil ni arail kin ehuong Kauno, piladahr en loalapwoatehng apwalih palingehn oh paliwar kehlail en neirail serih kan. Re sohte sohpeisang arail inou en nan tehnpas sarawi ong Kauno oh Sapwellime inou kan mihmihte mehndahte ni arail solahr pwopwoud. Ira koaros rapahki sawas sang Kauno ni mehkoaros ni ara songosong powehdi kahpwal kan oh keid ni ahl en inouo. Re koapwoaroapwoarki me Kauno pahn apwalih ara anahn akan, kaidehkte nan mourwet, ahpw kohkohlahte. Ira koaros kin kairada neira seri sang ni arail kin padahki keneinei, aktikitik, oh limpoak mehlel, mehndahte arair apwal akan nan arail mour. Sang dahme I ese, aramas kelehpw pwukat sohte kapwopwohnki Kauno ara kahpwal akan. Ira sohpeila mwowe ni koapwoaroapwoar lingan oh likih kapaikan me Kauno pahn ketikihong ira.²⁷

Riei Souleng kan, Sounkomouro padahkieng kitail ehr duen karasaras en ehupene oh kamwahu pen karepeh kan oh padahk kan duen Samwatail Nanleng. E ketin kapakapki Sapwelime werengko, ”pwe irail en kak wia ehu; me iei, Semei, ketket rehi, oh ngei pil mihmi reh, pwe irail en pil kak wia ehu reht: … that they may be one, even as we are one.”²⁸

I kadehde ong kumwail me kitail—lih oh ohl koaros—doadoahkpene ni mehlel oh ni miniminpene pahrek, kitail pahn pereniki ehupene me Sounkomouro padahkiong kitail ni atail kapwaiada pwukoah sarawi nan atail pwopwoud kan. I inoukihong kumwail, ni mwaren Krais, me mohngiong kan pahn “kohkihpene minimin oh limpoak, ehu ong ehu,“²⁹ kitail pil pahn diarada diren popohl nan atail seiloaklahng mour soutuk, oh atail kak en papah mehteikan pahn lalaudla mehlel. ³⁰ I wia ahi kadehde ong me mehlel pwukat ni mwahr sarawi en Sounkomour Sises Krais, ahmen.