Mwichenapen Mwichefen
Jises Kraist I ewe Esisin
October 2023 mwichenap


Jises Kraist I ewe Esisin

Anongonong won Jises Kraist. I ach ewe Chon Amanau me Chon Angasano, ewe “esisin” ren minne kich sipwe kutta, me ach watten isois.

Non 1907 emon mi tufich re England itan George Herbert, ewe nimmenun prince non Carnarvon,1 a mokut ngeni Egypt me angei sukunen chon tuu pwang me kaeo uruwon nom. A kapas ngeni emon mi watte an sinei neowon chon Egypt, Howard Carter, me tungor chiechifengen. Carter a wisen tumunu ar nenien tuu pwang, me Carnavon chon awora momon.

Me ruemon ra kuna fetanei sokopaten neni. Iwe ra angei mumuta ar repwe tuu non ewe neni ren kewe king, a nom unukun tenimwen Luxor ikenai, Ikewe a chommong peiasen pharaohs ra fen kuna. Ra finata repwe kuta ewe peiasen King Tutankhamun. Tutankhamun e seikita ngeni momottun king non Egypt nap seni ulungat ngorou ier a no me nemeni non ukukun 10 ier me mwen an we weiweitan mano.2 I mei afat pun a peias non ewe neni ren ekewe king,3 nge nenien an peias ese afat.

Carter me Carnarvon ra fangeno nimu ier retin me kutta an Tutankhamun we peias. Mwirinan Carnarvon a ureni Carter pwe epwene asoso seni ar we osupwangan angang. Carter a tungorei repwe saingoni fitu maram ne tuu, me Carnarvon a fangeta me tipeew ngeni ewe momon.

Carter a ateneki pwe unusen punun ewe neni ren ekewe king ra fen pin tuu-tiwenan chok ikewe ar tento a nom. Non fite ranin ikewe ra tuu, ra kuna ewe aewin natto a feitiw ngeni ewe peias.4

Nupwen Carter a nenong non ewe nenien peiasen Tutankhamun, a kuna watten kolt. Mwirin ukukun unugat mwaram ar mwakei mwasowen ewe kukun room, ra suki ewe peias ngeni meinisin non February 1923—100 ier ano. Iei ewe a kon itefouna chon tuu pwang ra kuna non ewe ruuwe pukun fansoun.

Non kewe ierin ar retin me kukuta, Carter me Carnarvon ra tumunungaw ngeni met a nom fan pecher. Nimupuku ier mwen uputiwen ewe Chon Amanayu, ewe soufos Jacob seni ewe Puken Mormon a kapas usun ach angei ngeni kich me tumunungaw ngeni met a nom unukuch usun “nena towaw seni ewe esisin.” Jacob a kuna pwe ekkewe aramasen Jerusalem resap esina ewe Messiah nupwen A war. Jacob a oseni pun ir repwe wisen “aramas [ion] a oputa ewe kapas mecheres … me [ra kuta] mettoch ir rese tongeni weweiti. Ina minne, pokiten ar chun, ewe chun [a feito] seni ar neseni ewe esisin, mi auchea repwe turutiw.”5 Non ew wewe, ir repwe tum.

An Jacob oseni a pwarata pungun. Atun an Jises angangan afanafan, chomong ra nena seni ewe esisin, towaw seni I. Ra nena mwen seni ewe Chon Amanau won fonufan. Pokiten rese asina An angang ne aunusa An Sam won Nang akkot, ra apungu me ira pengesi I. Ra kutta fetan me utti emon me nukun I epwe ngeni ir manau.

Usun ekewe arasmasen Jerusalem, pwan Carter me Carnarvon, me kich sia tongeni nena towaw seni ewe esisin. Sipwe kutta apetin ei napanap pun sisap monuki Jises Kraist non manauach me mang ne asina ekewe chommong feioch I a ngeni kich. Sia mochen I. Kich sia kutta sipwe apiru “unusochun ach kaeo ren I ion a tongeni ngeni kich manau.”6

I ach ewe esisin. Nupwen sa mwanina ne ekieki pwe a wor ach mochen me nukun met I a fen ngeni kich, sia poponi me isetiw anononun me manamanan met I a tongeni anganga non manauach. I ewe chon kapungun umoumoch me a etiwa an umoumoch ngenikich.7 I ewe anamon “aninis [ion kich sipwe] kutta fanitan sipwe aier seni ach [kewe] tipis.”8 I chon Peni kich ngeni Semach me nampa ew non met Semach a mochen fansoun tam: ren kich sipwe niwin ngeni I me nonom non An we muu. Sia mochen, ika non ew kapas ren nouch soufos Alma, “nenefetanei [meser] me poputa ne nuku non ewe Noun Kot, ewe epwe feitto ne angasano noun aramas, me epwe riaffou me mano an epwe achasefani [ach] tipis; me i epwe manau sefan seni mano, minne ewe manausefan epwe chok ponueta.”9 Jises Kraist I ach esisin.

Ach Chon Amanau a fen ngenikich chommong anen sipwe chechemeni I fansoun meinisin, pwan iteitan fansoun aier. Fan ekkoch sia menengaw ren watten auchean ei nifang ngeni kich. Nupwen ai we wanu ier, ngang uwa papatais seni semei we. Mwirinan, uwa kamoch poun am we fetan won ewe an mi fitikoko. Ngang use ateneki me uwa ipetiw seni nepekin ewe an nupwen ew watten taraku a satte unukum. Semei we a mwitir weitiei, seni ewe aan ngeni ikewe uwa ipetiw seni. Ika pwe ese fori ei, ngang uwa feiengaw ren ewe watten taraku. Non ai pusin sinei nukumachei, uwa ekieki, “Naman epwe fen och ngeni ei ika pwe e ninina ngang ren ewe watten taraku pokiten ngang usap tongeni nimenimoch usun iei mwirin ai we papatais.”

Ren emon wanu ier, uwa mwanina me ekieki pwe ewe konikin papatais a tonu ach tipis. Esap ina. Non kewe ier mwirin ai papatais, uwa kaeo pun tipisich a nimochuna ren manamanan Jises Kraist ren An we Manauwan Achesefan nupwen sia fori me apwonueta ach pwonen papatais.10 Iwe, seni ewe nifangan aier, sia tongeni nimenimoch. Uwa pwan kaeo pun ewe Sakrament a watto ew pochokunen manaman non manauwach, me anisi kich ne angei ewe aierin ach kewe tipis.11

Usun chok kewe pisekin isois minne a nom fan pechen Carter me Carnarvon, feiochun isoisen ewe Sakrament a kawor ngeni kich iteitan fansoun ach fiti mwichen Sakrament. A fen pwon ngenikich pwe ewe Ngun mi Fel epwe nonom rech ika sia angei ewe Sakrament usun emon minafon akasiwin a angei an papatais me epinano, non netipeta me niamamen ngunuch me ekichou sipwe manauweni ach kewe pwonen papatais. Ewe Ngun mi Fel a affeiochu kich ren An ewe manamanen epinano ach sipwe tongeni angei ewe omusomusen ach tipis, non iteitan week.12

An ngunuch nongonong epwe pochokun seni aier me seni ach ekieki amonan me nimenimoch ne angei ewe Sakrament. Ew chok manamanan ngunun nongonong sia tongeni u ngeni ranungaw, asapwan, me kunnutan konik nupwen a fis non manawach.13 Sipwe sorei, nongonongon ngunuch a apwangapwang nupwen sia etiwano mwichen Sakrament ika nupwen ese wor ekiekin Ewe Chon Amanau non atun Sakrament. Kich sia tongeni atowa [kich pusin] seni Ngunun ewe Samon, iwe ese wor nenian non [kich] epwe emweni [kich] non anan mwirit pun [kich] sipwe feioch, mwarita, me tumun.14

Nupwen ewe Ngun mi Fel a nom rech, sia pwan pesepes me emwen sipwe fori me isoni ekkoch ach pwon, usun kewe pwon sia fori non tempel. Ach tupon a apochokuno nefinach ngeni Kot.15 Naman ka pin rongorong pun chommong tempel a apio non ekkei ier, tempel a kaneto ngeni chon ach michefel.16 Pokiten, tempel a pwan mecheres ngeni kich, sia pwan tongeni aer ngeni kich sipwe tunana na non tempel. Nupwen tempel a towaw, sia otta ach fansoun me aninisin ach sai ngeni ewe tempel me fen ngeni. Sia akoma ekkei sai.

Ren ew tempel mi kaneto, a pwan mecheres ach wanong met ese namot ach sisap na non tempel, sia ureni kich, “Ina, upwap pwan na fan ew.” Nom arapakan ngeni ew tempel a watte sokopaten tufichin finata kunokun na non tempel, nge a pwan epwe mecheres ngeni kich sipwe tunana na non tempel. Nupwen sia fori, sia “mangeiti ewe esisin,” tumunungaw ngeni feiochun ach arap ngeni Ach Chon Amanau non An imwen pin. Ach pwon ne na fiti epwe nonno chok pochokunen nupwen ewe tempel mi arapeto me an towaw.

Mwirin Carter me Carnavon tuu ekis fetan non ewe nenien king ne kutta peiasen Tutankhamun, ra ateneki ar mwan. Kich sise mochen pekus mwan, usun ir non och fansoun, me kutta ach pisekin isois. Sisap mochen kutta aurur seni katan neni, momong nenien chon emwen me ekieki pwe aurur epwe apwapwan ren met kich sia tongeni angei seni emon soufosun Kot mi tipetekison.

Non nouch puken Testamen Nom, nupwen Naaman a kutta safean an we semwenin leprosi, I a song nupwen ra ureni epwe tutiw non chonupupu fan fissu. Nge a pesepes epwe apiru an Elisha iamwir, nap seni nongonong won an pusin aneanei ren ew feioch epwe fisi ngeni. Ren ei, Naaman a chikar.17 Nupwen sia nuku noun Kot soufos won ei fonufan ikenai, me fiti an auraur, sia tongeni kuna pwapwa, me sipwe pwan chikar. Ese namwot kich sipwe nena towaw.

Pwi me fefinei, ua tingoreikemi oupwe chechemeni me anongonong won Jises Kraist fansoun meinisin. I ach ewe Chon Amanau me Chon Angasano, ewe “esisin” ren minne kich sipwe kutta, me ach watten isois. Nupwen ka feitto ngeni I, kopwe kuna nifangen u ngeni sosotun manauach, pworacho ne fori met mi pung, me tufichin fori om misin non manauwon iei. Oupwe pwapwaiti ewe tufichin aier, ewe tufichin ne angei ewe sakramen, feiochun ach fori me aponuweta pwon mi pin non ewe tempel, me pwapwan woran emon nouch soufos mi manau.

Ua ennetin pwarata pwe Kot, ewe Sam Ese Much, I Semach won Nang me I mi manau; Jises I ewe Kraist; I chienach me nang mi kirakiroch me mirit,18 me iei An Mwichefel mi niwinsefan. Kinisou ren om nuku me nukuchar. Ua iotek ren om kopwe feioch, mwarita, me tumun, non itan Jises Kraist, amen.

Esinesin

  1. Ewe unusochun itan ewe animonun prince non Carnarvon nge George Edward Stanhope Molyneux Herbert.

  2. Echo sasingin seni mechan ikenai (CT scan) ra fichi non ewe 2005 a pwarata pwe King Tutankhamun a semen seni kupun won efoch ne chun pechen, a tori paikin me mano seni.

  3. Napengeni Minafon Muun pharaoh seni Egypt ra peias non ewe neni ren kewe king. Napengeni ekewe peias ra kuna me ona ren namotam.

  4. Ei puken ren ar we kuna peiasen Tutankhamun a feito seni Eric H. Cline, “King Tut’s Tomb,” in Archaeology: An Introduction to the World’s Greatest Sites (2016), 60–66.

    Chommong memef mi katonong ngeni Carter me Carnavon ren ian repwe tuu—me ian resap tuu—non ewe neni ren kewe king. Ewe neni unukun aewin tento ese nikinikin nenien tuu. Ewe ulungat nepekin a anenong ngeni chon wareto ren peiasen Ramses VI, ese tufich repwe tuu nein anen fetan. Ewe neni a ponuna ren, anon Carter, “fitte chochon imw angang mi kautta, aia seni chon angang pekus non ewe peiasen Rameses[,] … [me] ulungat fit ren pun a nom fan an tento.” Ause ekieki pwe ekewe kukun imw mi forata won ewe nenien tonong non ewe peias (nengnei Howard Carter and A. C. Mace, The Tomb of Tut-ankh-Amen: Discovered by the Late Earl of Carnarvon and Howard Carter, vol. 1 [1923], 124–28, 132).

    Ren pwan och poraus usun ewe peiasen Tutankhamun, nengeni Zahi Hawass, Tutankhamun and the Golden Age of the Pharaohs (2005); Nicholas Reeves, The Complete Tutankhamun: The King, the Tomb, the Royal Treasure (1990), 80–83; and Nicholas Reeves and Richard H. Wilkinson, The Complete Valley of the Kings: Tombs and Treasures of Egypt’s Greatest Pharoahs (1996), 81–82.

  5. Jacob 4:14.

  6. 2 Nifai 31:19

  7. Nengeni Moronai 7:27–28

  8. 2 Nifai 25:26.

  9. Alma 33:22

  10. Nengeni Doctrine and Covenants 76:52.

  11. Nengeni David A. Bednar, “Teach to Build Faith in Jesus Christ” (neni mi afat ren ach minafon chon emwen missin, June 23, 2023); Rachel Sterzer Gibson, “Teach to Build Faith in Jesus Christ, Elder Bednar a aitikich,” Church News, June 23, 2023, thechurchnews.com.

  12. Ewe Sakrament a, ese fisita ren wewen ach tongeni angei kamusen ach tipis (nengeni James E. Talmage, The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 175). Emon ese tongeni turutiw non tipis non pinin ammon me ekieki I epwe mongo ewe pinawa me uun ewe kapen konik non Raninfel me nimoch sefan. Nge ewe animonimochun ren ewe Ngun mi Fel a tongeni nimeti meinisin ion mi aier non netipeta me enletin netip.

  13. Nengeni 3 Nifai 18:12-13.

  14. Mosiah 2:36.

  15. President Russell M. Nelson a kapas: Kot a enletin tongei emon ion a pwon ngeni I non ewe konikin papatais. Me a watteno ewe tong seni nang nupwen sia fori me aponuweta pwan och pwon mi pin” (“Choices for Eternityworldwide devotional for young adults, May 15, 2022], Gospel Library). Ekewe chomong pwon won ewe anen pwon mi pin ese chok wenechar nge apwapwach me pwan apochokunach. Ra anisikich ne arap ngeni me sinei nefinach ngeni Kot. Ew riri a mutata ach sipwe akasiwin ngeni watten kinikin minne I a nomw ekis meinisin rech me ngasangasach a uren manau akasiwin fochofoch (nengeni Alma 5:14).

  16. President Nelson a awewei pwe ewe Samon “a fori An imwen pin sipwe tongeni tori. A emwitiri fansoun ach sia aueta ekkewe tempel. A anapano ach tufich ne anisi ewe ionfengenin Israel. A pwan amecheresi ewe aan ach sipwe nimenimoch non pekin ngun” (“Focus on the Temple,” Liahona, Nov. 2022, 121).

  17. Nengeni 2 Kings 5:9–14

  18. Nengeni “I Know That My Redeemer Lives,” Hymns, no. 136.