2008
Ko Hono Fakaʻatā Hotau Lotó
Mē 2008


Ko Hono Fakaʻatā Hotau Lotó

ʻAi muʻa ke hoko hono fakaʻatā hotau lotó ki he Laumālié, ko ha meʻa ia ʻoku tau feinga ke fai fakaʻaho.

ʻĪmisi
Elder Gerald N. Lund

‘Oku ou fie lea he ʻahó ni ʻo kau ki hono mahuʻinga ke fakaʻatā hotau lotó ki he Laumālie Māʻoniʻoní.

Hili hotau papitaisó, ʻoku hilifakinima kitautolu pea foaki mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e meʻafoaki faka-ʻOtua ʻeni. ʻOku hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha fakafiemālie, pea ʻokú ne akoʻi, fakatokanga, fakamaama pea ueʻi fakalaumālie hake ʻa kitautolu. Naʻe fakalea mahinongofua ia ʻe Nīfai ʻo pehē: “Kapau te mou hū ʻi he halá, pea maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, te ne fakahā kiate kimoutolu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku totonu ke mou faí.”1 ʻOku tau fie maʻu e tokoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo kapau ʻoku tau fie maʻu ke tau hao mei hono ui ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ko e “kuonga fakatuʻutāmaki” 2 ʻoku tau lolotonga moʻui aí.

Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha tokotaha ia ko e laumālie pea ʻokú Ne lava ai ʻo nofoʻia hotau lotó pea fetuʻutaki hangatonu ki hotau laumālié.3 ʻOku fakamatalaʻi ʻa e leʻo ʻo e Laumālié ko ha kihiʻi leʻo siʻi ʻoku fanafana.4 ʻE lava fēfē ha leʻo ʻo leʻo siʻi? Ko e hā ʻoku fakatatau ai ia ki ha fanafaná? Koeʻuhí he ʻoku meimei ke lea maʻu pē ʻa e Laumālié ki hotau ʻatamaí mo hotau lotó5 kae ʻikai ki hotau telingá. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka, “ ʻOku lea ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi ha leʻo ʻokú te ongoʻi ʻo lahi ange ia ʻi heʻete fanongó.”6

ʻOku tau ongoʻi e ngaahi meʻa ʻi hotau lotó. ʻOku akoʻi mai ʻe he kau palōfitá ʻi he folofolá ko e fakahā fakafoʻituituí ʻoku fehokotaki vaofi ia mo e lotó. Hangē ko ʻení:

Naʻe akonaki ʻa Molomona ʻo pehē, “Pea ko e meʻa ʻi he angamaluú mo e loto fakatōkilaló ʻoku tupunga ai ʻa e ʻaʻahi mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.”7

Naʻe pehē ʻe ʻAlamā, “ ʻIlonga ʻa ia ʻe fakafefeka hono lotó, ʻe maʻu ʻe ia ʻa e konga siʻi ange ʻo e folofolá; pea ʻilonga ia ʻe ʻikai fakafefeka hono lotó, ʻe foaki kiate ia ʻa e konga lahi ʻo e folofolá.”8

Naʻe tohi ‘a Molomona ki he kau Nīfaí ʻo pehē: “[Naʻe fakafonu] honau laumālié ʻaki ʻa e fiefia mo e fiemālie … ʻoku tupu mei heʻenau fakavaivaiʻi ʻa honau lotó ki he ʻOtuá.”9

Pea naʻe toe tohi ʻa e tokotaha faʻu Sāmé ʻo pehē, “ ʻOku ofi ʻa [e ʻEikí] kiate kinautolu ʻoku loto mafesí.”10

ʻE ngaahi tokoua mo tuofāfine ʻikai ko ha meʻa ia ʻoku tau fekumi kotoa ki ai—ke ʻaʻahi mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ke ʻoatu kitautolu ke tau ofi ange ki he ʻEikí, ke tau maʻu ʻa e fiefiá mo e fakafiemālié ʻi he moʻuí ni? Kapau ko ia, ta ko e taha ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻe lava ke tau fai ʻi he moʻuí ko hono vakaiʻi lelei ʻa e tuʻunga ʻoku ʻi ai hotau lotó.

Ko ha feituʻu pelepelengesi e lotó. ʻOkú ne ongoʻi ngofua ha ngaahi ivi tākiekina lahi, ʻo tatau pē ʻa e leleí mo e koví fakatouʻosi. ʻE lava foki ke fakamamahiʻi ia ʻe ha niʻihi kehe. ʻE lava ke fakaongonoa ia ʻe he faiangahalá. ʻE lava ke fakavaivaiʻi ia ʻe he ʻofá. Naʻa tau ako ʻi heʻetau kei siʻí ke maluʻi ʻa hotau lotó. ʻOku hangē ia haʻatau langa ha ʻā takatakai mo ha matapā ki hotau lotó. ʻE ʻikai lava ke hū mai ha taha ʻi he ʻā ko iá, tukukehe ʻo kapau te tau fakaʻatā ia.

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻe lava ke fakatatau e ʻā ko ia ʻoku tau langa ʻi hotau lotó ki ha kiʻi ʻā siʻisiʻi ʻoku ʻi ai ha fakaʻilonga ʻoku talitali lelei koe ki ai. ʻOku ʻi ai ha ngaahi loto ia kuo tuʻo lahi hono fakamamahiʻi pe fakaongonoa ʻe he angahalá pea kuo nau langa ha ʻā taimani fute ʻe valu (2.5 m) pea ʻai mo e uaea talatala ʻi ʻolunga. ʻOku lokaʻi ia pea ʻai ki ai mo ha fakaʻilonga, Tapu Halaloto ʻApi.

Tau fakaʻaongaʻi muʻa ki hotau lotó ʻa e fakakaukau ʻo e ʻaá ke maʻu ai ha fakahā fakafoʻituitui. Naʻe akonaki ʻa Nīfai ʻo pehē, “ ʻO ka lea ha tangata ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku fakahū ia ʻe he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ki he loto ʻo e fānau ʻa e tangatá.”11 Naʻe fakatokangaʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā hono fakaʻaongaʻi ʻo e foʻi lea ko e ki he: “Kātaki ʻo fakatokangaʻi ʻa e anga hono ʻoatu ʻe he mālohi ʻo e Laumālié ʻa e pōpoakí ki he kae ʻikai ko e fakahū ʻi he lotó… . Ko hono tumutumú, … ʻoku toki hū pē ʻa e uho ʻo e pōpoakí mo e fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he lotó ʻo kapau ʻoku fakaʻatā ia ʻe he tokotaha ko iá ke hū atu.12

Ko e hā ʻoku pehē ai pē ki he lotó? ʻOku toputapu ʻaupito ʻa e tauʻatāina ke filí pea ko ia he ʻikai fakamālohiʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e loto ʻo e tangatá, neongo ʻa ʻEne maʻu ʻa e mālohi taʻefakangatangatá. ʻE feinga ʻa e tangatá ke fai ʻeni, ka ʻoku ʻikai pehē ʻa e ʻOtuá. Ko hono fakalea ʻe tahá, ʻoku tuku ʻe he ʻOtuá ke tau hoko ko e kau maluʻi pe ko e kau leʻo ʻā ki hotau loto pē ʻotautolú. Kuo pau ke tau fakaava hotau lotó ki he Laumālié ʻi heʻetau loto tauʻatāina ki ai, ka he ʻikai te Ne fakamālohiʻi ke tau tali ia.

Ko ia, ʻe founga fēfē haʻatau fakaava ʻa hotau lotó?

ʻI he Malanga ko ia ʻi he Moʻungá, naʻe pehē ai ʻe he Fakamoʻuí, “ ʻOku monūʻia ʻa e loto maʻá: he te nau mamata ki he ʻOtuá.”13 Kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku haohaoa, ʻoku ʻikai ʻuli pe fakameleʻi ia ʻe ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai haʻane kaunga ki ai. Ko e loto maʻá ko e taha ia ʻo e meʻa ʻoku fie maʻu kae lava ke maʻu ha ueʻi fakalaumālie mei he ʻOtuá. Neongo ʻoku ʻikai haohaoa hotau lotó, ka ʻi heʻetau feinga faivelenga lahi ange ke toʻo ʻa e ʻulí pe teke ki tuʻa ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai totonu ke ʻi hotau lotó, ko e lahi ange ia ʻetau fakaʻatā hotau lotó ki he Laumālie Māʻoniʻoní. Fakatokangaʻi ange ʻa e talaʻofa fungani ko ʻeni ʻa e palōfita ko Sēkopé: “ ʻOiauē ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku loto-maʻá, hiki hake homou ʻulú, pea tali ʻa e folofola fakafiemālie ʻa e ʻOtuá pea keinanga ʻi heʻene ʻofá.”14

Lolotonga ʻa ʻene ʻi he Falefakapōpula Lipetií, naʻe maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha fakahā ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e tuʻunga ʻo ha ngaahi loto ʻe niʻihi.

“Vakai ʻoku ui ʻa e tokolahi, kae fili ʻa e tokosiʻi. Pea ko e hā ʻoku ʻikai ke fili ai ʻa kinautolú?

“Koeʻuhí he ʻoku mālohi pehē fau hono tuku honau lotó ki he ngaahi meʻa ʻo e māmani ko ʻení, pea nau holi ki he fakaʻapaʻapa ʻa e kakaí.”15

ʻOku ʻi ai ha niʻihi tokolahi ʻi he māmaní ʻoku nau nofo ʻi ha ngaahi tūkunga fakafiefia mo koloaʻia. ʻI he Tohi ʻa Molomoná, ne faʻa hoko ʻa e tuʻumālié ko ha meʻa ia ke ne tohoakiʻi ʻa e kakaí mei he ʻEikí. Naʻe fakatokanga ai ʻa Molomona ʻo pehē: “ ʻOku lava ke tau ʻilo ʻi he taimi pē ko ia ʻokú ne ngaohi ke tuʻumālie ʻa hono kakaí, ʻio ʻi hono fakatupulaki ʻa e fua ʻo ʻenau ngoué, mo ʻenau ngaahi tākanga monumanu īkí mo ʻenau ngaahi tākanga monumanu lalahí, mo e koulá, mo e silivá, mo e ngaahi meʻa mahuʻinga kehekehe kotoa pē ʻo e faʻahinga kotoa pē mo e ngāue tufunga lelei kotoa pē, … ko e taimi ia ʻoku nau fakafefeka ai honau lotó, ʻo nau fakangaloʻi ʻa e ʻEiki ko honau ʻOtuá.”16

Naʻe fakatokanga mai ʻe he ʻEikí ha ngaahi nunuʻa ʻe tolu ʻe hoko ʻo ka tuku ʻe ha taha ʻa hono lotó ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní: ʻUluakí, ʻoku tau feinga ke fūfuuʻi ʻetau angahalá kae ʻikai fakatomalaʻi ʻa kinautolu. Hokó, ʻoku tau feinga ke fakafiemālieʻi ʻa hotau loto hīkisiá mo e ngaahi holi taʻeʻaongá kae ʻikai fekumi ki he ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá. Fakaʻosí, ʻoku kamata leva ke tau puleʻi taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé.17

Fakatokangaʻi ange ko e loto hīkisiá ko ha ola ia ʻo hono tuku e lotó ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní. ʻOku vave hono fakaongonoaʻi ʻe he loto hīkisiá ʻa hotau lotó ki he ngaahi ueʻi fakalaumālié. Hangē ko ʻení, naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo pehē, “Ko au ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u leleiʻia ʻi heʻeku tamaioʻeiki ko Sitenei Likitoní; ʻokú ne fakahikihikiʻi ia ʻe ia ʻi hono lotó, pea naʻe ʻikai te ne tali ʻa e akonakí, ka ne fakamamahiʻi ʻa e Laumālié.”18 Fakafehoanaki ia ki he talaʻofa ko ʻení: “Ke ke loto-fakatōkilalo; pea ʻe tataki nima koe ʻe he ʻEiki ko ho ʻOtuá, pea foaki kiate koe ʻa e tali ki hoʻo ngaahi lotú.”19

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he fakahā ko ia ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, ʻa e nunuʻa ʻo e maʻu ʻo ha loto fakaemāmaní ʻo Ne pehē. “Vakai, ʻoku mahuʻi atu leva ʻa e ngaahi langí; ʻoku mamahi mo e Laumālie ʻo e ʻEikí; pea … vakai, ʻi he teʻeki ai ke ne ʻiló, kuo fakatukutukuʻi ia ke ne nofo toko taha pē.”20 Ngaahi tuongaʻane mo e tuofāfine, he ʻikai lava ʻi he “ngaahi taimi fakatuʻutāmaki” ko ʻení ke tau fakamamahiʻi ʻa e Laumālié pea ke tau nofo toko taha pē.

ʻOku ou toe fakaongo atu, ʻoku uesia ʻe he tuʻunga hotau lotó ʻa e lava ko ia ke tau ongoʻi e ngaahi meʻa fakalaumālié. Tau feinga muʻa ke fakaʻatā fakaʻaho hotau lotó ki he Laumālié. ʻI heʻetau hoko ko e kau maluʻi ʻo hotau lotó, ʻe lava pē ke tau fili ke fai ʻeni. ʻOku tau fili pē ʻa e meʻa te tau fakahū pe tuku ʻi tuʻá. Meʻa mālie ko e loto vēkeveke ʻa e ʻEikí ke tokoni mai kiate kitautolu ke tau fili fakapotopoto.

ʻOku ou fie fakaʻosi ʻeku fakamoʻoní ʻaki ʻa e ongo talaʻofa kuó Ne fai kiate kinautolu ʻoku feinga ke haʻu kiate Iá: “Ko ia, ʻe hoku kāinga ʻofeina, lotu ki he Tamaí ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó, koeʻuhí ke fakafonu ʻa kimoutolu ʻaki ʻa [ʻEne] ʻofá ni, … koeʻuhí ke fakahaohaoaʻi ʻa kitautolu ʻo hangē ko ʻene haohaoá.”21

Pea aofangatuku ʻaki ʻa e fakamatala mālie ʻa e ʻAposetolo ko Paulá, “ ʻOku ou faʻa fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi ʻokú ne [fakamālohia] aú.”22

ʻOku ou fakatauange ke tau kole kia Kalaisi ke ne fakamālohia hotau lotó pea fakafonu ia ʻaki ʻEne ʻofá, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. 2 Nīfai 32:5.

  2. 2 Tīmote 3:1.

  3. Vakai, T&F 8:2.

  4. Vakai, T&F 85:6.

  5. Vakai, T&F 8:2.

  6. “Fakahā Fakafoʻituituí: Ko e Meʻa-foakí, Ko Hono Siviʻí, mo e Talaʻofá,”Liahona, Sune 1997, 10.

  7. Molonai 8:26.

  8. ʻAlamā 12:10.

  9. Hilamani 3:35.

  10. Saame 34:18.

  11. 2 Nīfai 33:1; toki tānaki atu e fakamamafá.

  12. “Fekumi ki he ʻIló ʻi he Tui,” Liahona, Sune 1997, 10.

  13. Mātiu 5:8.

  14. Sēkope 3:2.

  15. T&F 121:34–35.

  16. Hilamani 12:2.

  17. Vakai, T&F 121:36–37.

  18. T&F 63:55.

  19. T&F 112:10.

  20. T&F 121:37–38.

  21. Molonai 7:48.

  22. Filipai 4:13.