2008
Ke Fakamoʻui ʻa e Nunuʻa Fakamamahi ʻo e Ngaohikoviá
Mē 2008


Ke Fakamoʻui ʻa e Nunuʻa Fakamamahi ʻo e Ngaohikoviá

Ko e mālohi faifakamoʻui ko iá, ʻoku uho ʻaki ia ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
Elder Richard G. Scott

ʻOku ou fakamoʻoni ki he ʻofa lahi ʻoku ou maʻu ki hotau palōfita, tangata kikite, tangata maʻu fakahā foʻou ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoní—ʻoku ou falala moʻoni kiate ia pea ʻoku ou loto ke fai ha meʻa pē te ne kole mai ke u fai.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻoku pelepelengesi mo fuʻu fakafoʻituitui pea te ne lava ʻo fakaake mai ha faʻahinga ongo fakamamahi, ka ʻoku tātātaha ke fai ha lea ki ai ʻi he kakaí. Ka ʻo kapau ʻe fai ha ngāue ki ai ʻi he angaʻofa mo e manavaʻofa ʻi he maama ʻo e moʻoní, ʻe lava ke hanga ʻe ha talanoa ki he ngaahi meʻá ni, ʻo ʻomi ha mahino ʻoku lahi angé, holoki ʻa e mamahí, tāpuaki ʻo e fakamoʻuí pea aʻu pē ʻo fakaʻehiʻehi ai mei ha toe hoko ha fakatamaki.

Koeʻuhí ke hoko ko ha fakanonga, ʻoku ou fie lea atu ai kiate kimoutolu ʻoku faingataʻaʻia koeʻuhí ko ha ngaohikovia fakaʻatamai, leakoviʻi, ngaohikovia fakaesino pea tautautefito ki ha ngaohikovia fakasekisuale. ʻOku ou fie lea atu foki kiate kimoutolu ʻoku mou fakatupu iá. Te u fakatefito pē he ngaohikovia fakasekisualé, neongo ʻe tokoni ʻa e faleʻí ki he niʻihi ne ngaohikovia ʻi ha founga kehe. ʻOku ou fakataumuʻa ke hoko ko ha sioʻata ke lava ʻe he maama fakamoʻui fakalangí, ʻo hulungia mai e ngaahi konga ʻao ʻo e mamahí kuo fakatupu ʻe ha ngaahi tōʻonga taʻemāʻoniʻoni ʻa ha niʻihi kehe. ʻOfa pē te u tokoni ke fai ha fetuʻutaki mahino, fai ha tokoni pea ʻoua ʻe toe fakalahi ange ʻa e maumau kuo hoko ki he moʻuí. ʻOku ngalingali ʻe lava ʻe hono maʻu ʻo ha mahino, ʻilo mo e ongoʻingofua ʻoku lahi angé, ke tau tokoni ʻi hono fakaleleiʻi pe taʻofi e fakamamahi ʻo e ngaohikoviá ʻi ha niʻihi kehe.

Mahalo pē kuo teʻeki ai hoko fakatāutaha ki hoʻo moʻuí ʻa e kaupeau fulikivanu mo fakalielia ko ʻeni ʻoku fakalalahi ʻene tō maí. Ka ʻoku lahi fau ia he māmaní pea mahalo kuó ne uesia ha taha ʻokú ke ʻofa ai. ʻOkú ne faʻa fakatupu ha mamahi lahi fau—ʻa ia ʻe lava pē ke ikunaʻi—pea ko ia ʻoku ou fie lea ai ki he founga ʻe lava ke maʻu ʻaki ʻa e fakamoʻui ko iá. ʻE fakahoko ia ʻi he loto ʻaʻapa moʻoni, he ko ʻeku taumuʻá ke tokoni ke fakamoʻui kae ʻikai ko e fakalanga mamahi.

Tauʻatāina ke Filí

Ko e tauʻatāina ke filí, ko ha konga mahuʻinga ia ʻi he palani ʻo e fiefiá ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. Naʻe mahino kiate Ia ʻe fakaʻaongaʻi taʻetotonu ʻa e tauʻatāina ko iá ʻe ha niʻihi ʻo ʻEne fānaú pea ʻe fakatupu ai ha palopalema lahi ki he niʻihi kehé. ʻE ʻi ai mo ha niʻihi te nau maumauʻi ha falala toputapu, hangē ko ha tamai pe mēmipa ʻo e fāmilí ʻi hano ngaohikovia ʻo ha fānau tonuhia. Koeʻuhí ko e angatonu kakato ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, kuo pau pē ke ʻi ai ha founga ke ikunaʻi ʻaki ʻa e ngaahi nunuʻa fakalilifu ko ia ʻe hoko ki he mamahí mo e tokotaha faikoví, ko e tupu mei hono fakaʻaongaʻi kovi ʻo e tauʻatāina ke filí. ʻOku hoko mai ʻa e fakamoʻui pau ko iá ʻi he mālohi ʻo e Fakalelei ne fai ʻe Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí, ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e meʻa ʻoku taʻetotonú. ʻOku ʻomi ʻe he tui kia Sīsū Kalaisi mo Hono mālohi ke fai fakamoʻuí ki he tokotaha kuo ngaohikoviá ha founga ke ne ikunaʻi ai ʻa e nunuʻa fakamamahi ʻo e anga taʻemāʻoniʻoni ʻa e niʻihi kehé. ʻI he taimi ʻoku fakatahaʻi ai ia mo e fakatomala kakató, ʻe lava leva ʻe he Fakaleleí ʻo ʻoange ki he tokotaha faikoví ha founga ke ne fakaʻehiʻehi ai mei he tautea mamafa kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻEikí ki he faʻahinga tōʻonga ko iá.

Ki he Tokotaha Kuo Ngaohikoviá

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku ou ʻiloʻi ha niʻihi kuo ngaohikovia lahi, ka kuo nau lavaʻi lelei ʻa e fononga faingataʻa ko ia ki he moʻui kakató, ʻo fakafou ʻi he mālohi ʻo e Fakaleleí. Naʻe ʻi ai ha finemui ʻe taha naʻe ngaohikovia lahi ʻe heʻene tamaí pea hili hono fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻe hohaʻa ki aí ʻo fakafou heʻene tui ki he mālohi faifakamoʻui ʻo e Fakaleleí, naʻá ne toe kole ai ke fai ha ʻinitaviu mo au. Naʻá ne foki mai mo ha ongo mātuʻa matuʻotuʻa ange. Naʻe lava ke u ongoʻi ʻa ʻene ʻofa lahi he ongo mātuʻá. Naʻe malama mei hono fofongá ʻa ʻene fiefiá. Naʻá ne kamata ʻaki ʻene pehē, “ ʻE ʻEletā Sikoti, ko ʻeku tamaí ʻeni. ʻOku ou ʻofa ʻiate ia. ʻOkú ne hohaʻa ki ha ngaahi meʻa naʻe hoko heʻeku kei tupu haké. ʻOku ʻikai kei hoko ia ko ha palopalema kiate au. Te ke lava nai ʻo tokoni kiate ia?” Ko hano fakapapauʻi mālohi mai ia ʻo e ivi fai-fakamoʻui ʻo e Fakamoʻuí! Naʻe ʻikai ke ne kei fuesia e nunuʻa ʻo e ngaohikovia ne fai kiate iá, ha naʻá ne maʻu ha mahino feʻunga ʻo fekauʻaki mo ʻEne Fakaleleí, mo ha tui feʻunga pea naʻá ne talangofua ki Heʻene fonó. ʻI hoʻo ako he loto fakamātoato ʻo kau ki he Fakaleleí mo fakahaaʻi hoʻo tui ʻoku maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mālohi ke fakamoʻui koé, ʻe lava ke ke maʻu ʻa e nonga tatau pē. Lolotonga ko ia hoʻo fakaakeaké, tali ʻa ʻEne fakaafe ke tuku ke mo vahevahe hoʻo kavengá kaeʻoua kuo ʻi ai ha taimi feʻunga pea maʻu ha mālohi ke ke sai.

Ke maʻu ha fiemālie mei he ngaahi nunuʻa ʻo e ngaohikoviá, ʻe tokoni ke tau maʻu ha mahino ki honau tupuʻangá. Ko Sētane ʻa e tupuʻanga ʻo e ikuʻanga kovi kotoa pē ʻo e ngaohikoviá. ʻOkú ne maʻu ha ivi lahi ʻaupito ke tākiekina ha taha ki he fakapoʻulí, ʻa ia ʻoku ʻikai lava ke maʻu ai e veteʻanga ʻo e ngaahi palopalema faingataʻa taha ʻo e moʻuí. Ko ʻene palaní ke fakamavaheʻi ʻa e laumālie faingataʻaʻiá mei he fakamoʻui ko ia ʻe lava ke maʻu mei ha Tamai Hēvani manavaʻofá pea mo ha Huhuʻi angaʻofá.

Kapau kuo ngaohikovia koe, ʻe faifeinga ʻa Sētane ke fakalotoʻi koe ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha founga ke fakaleleiʻi ʻaki. Ka ʻokú ne ʻosi ʻiloʻi lelei pē ʻoku ʻi ai. ʻOku ʻiloʻi ʻe Sētane ko e fakamoʻui ko iá ʻoku fakafou mai ia ʻi he ʻofa taʻetūkua ʻa e Tamai Hēvaní ki he tokotaha kotoa pē ʻo ʻEne fānaú. ʻOku mahino foki kiate ia ko e mālohi faifakamoʻui ko iá, ʻoku uho ʻaki ia ʻa e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko ia ai, ko ʻene palaní ke fai ʻa e meʻa kotoa pē te ne lavá ke fakamavaheʻi koe mei hoʻo Tamaí pea mo Hono ʻAló. ʻOua naʻá ke tuku ke fakalotoʻi koe ʻe Sētane ʻoku koto- kula-noa hano tokoniʻi koe.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe Sētane ʻa hono ngaohikovia koé, ke fakaʻauha ʻaki ʻa hoʻo loto tuí, falala ki he mafaí, fakatupu ha loto ilifia pea mo ha ongoʻi lotofoʻi. ʻE lava ʻe he ngaohikoviá ʻo maumauʻi ʻa hoʻo malava ke faʻu ha ngaahi fetuʻutaki lelei mo e niʻihi kehé. Kuo pau ke ke tui ʻe lava ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi nunuʻa kovi kotoa ko ʻení; he ka ʻikai, te nau taʻofi koe mei haʻo sai kakato. Neongo ʻoku ʻi ai e ivi tākiekina mālohi ʻo e ngaahi ola ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí, ka ʻoku ʻikai ke nau fakahaaʻi pe ko hai tonu koe.

ʻE feinga ʻa Sētane ke fakamavaheʻi koe mei hoʻo Tamai Hēvaní, ʻaki e fakakaukau kapau naʻá Ne ʻofa ʻiate koe, naʻá Ne mei malava pē ʻo taʻofi ʻa e meʻa fakamamahi ne hokó. ʻOua naʻa taʻofi koe mei he maʻuʻanga tokoni ke ke sai aí ʻe he olopoto ʻa e pilinisi ʻo e koví mo e ngaahi loí. Kapau te ke maʻu ha faʻahinga ongo ʻoku ʻikai ʻofaʻi koe ʻe he Tamai Hēvaní, ko Sētane ia ʻokú ne kākaaʻi koé. Neongo kapau ʻe ngali faingataʻa ke ke lotu, tūʻulutui ʻo kole ki he Tamai Hēvaní ke Ne ʻoatu ha ivi ke ke falala kiate Ia mo ke ongoʻi ʻEne ʻofeina koé. Kole ke ke ʻiloʻi ʻe lava ke fakamoʻui koe ʻe Hono ʻAló ʻo fakafou Heʻene Fakalelei ʻaloʻofá.

Naʻe fokotuʻu ʻe Sētane ke fakamālohiʻi ʻa e fānau ʻa e Tamaí ke nau talangofua pea ʻikai ha tauʻatāina ke fili pea ko ia ai he ʻikai ha tupulaki fakafoʻituitui. Ke paotoloaki ʻa e tauʻatāina ke filí, ko ia ʻoku ʻikai taʻofi ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakafoʻituituí mei heʻene ngāueʻaki taʻetotonu ʻa e tauʻatāina ko iá. Ka te Ne tauteaʻi kinautolu ʻi he faʻahinga tōʻonga ko iá, tukukehe ʻo kapau ʻe ʻi ai ha fakatomala kakato. ʻOkú Ne fakafou mai ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ha ngaahi fakatokanga ki he tokotaha ʻokú ne fakahoko e ngaohikoviá, ka ʻi he taimi lahi ʻoku mālohi ange ʻa e uʻa ko ia ʻokú ne tukuhifo ʻa e tokotaha ko iá ʻo ne taʻofi ʻa e tataki fakalaumālie ko iá. Ko hono ʻuhinga ia naʻe ʻomi ai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ha founga ke fakamoʻuiʻaki e nunuʻa ʻo e ngaahi tōʻonga ne fakafou he fakamālohí, ngāuehala ʻaki ʻo e mafaí pe ongoʻi ilifia ki he niʻihi kehé, ʻo ne toʻo fakataimi atu ai e tauʻatāina ke fili ʻa e tokotaha ne ngaohikoviá.

ʻOku fie maʻu he kamataʻanga ʻo e hala ki he fakamoʻuí ni, ha tui tatau mo ia ʻoku maʻu ʻe he longaʻi fānaú ʻoku ʻofeina kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní pea kuó Ne ʻomi ha founga ke tau moʻui ai. Naʻe hanga ʻe Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí ʻo tukuhifo ʻEne mouí ka tau maʻu ʻa e fakamoʻui ko iá. Ka ʻoku ʻikai ha founga faimana ia ke fakaleleiʻi ʻaki, pe ko ha founga fakanonga faingofua ke fakahoko ʻaki e fakamoʻuí, pe ko ha hala faingofua ki ha fakamoʻui kakato. ʻOku fie maʻu ʻe he faitoʻó ha tui kakato kia Sīsū Kalaisi mo Hono ivi taʻefakangatangata ke faifakamoʻuí. ʻOku aka ia ʻi he mahino lahi ange ʻo kau ki he tokāteliné pea mo ha fakapapau matematē ke muimui ki ai.

ʻE lava ke kamata ʻa e fakamoʻui ko ʻení ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki fakaʻatuʻi pe ko ha tokotaha fai faleʻi fakapotopoto fakapalofesinale. Kapau ʻe motu ho vaʻé, he ʻikai te ke faitoʻo pē ia ʻe koe. ʻOku malava ke ola lelei e tokoni fakapalofesinalé ki he ngaohikoviá. ʻOku lahi ha ngaahi founga ke kamata ai e fakamoʻuí, ka ke manatuʻi ko e fakamoʻui kakató ʻoku fakafou mai ia ʻi he Fakamoʻuí ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ko hotau Takimuʻa mo e Huhuʻí. Maʻu ha tui ʻe fakafou ʻi he ngāué, ha malava ʻe Heʻene Fakalelei haohaoa mo taʻengatá ʻo fakamoʻui koe mei hoʻo faingataʻaʻia ʻi he ngaahi nunuʻa ʻo e ngaohikoviá.

Neongo ʻene hā ngali faingataʻa kiate koe he taimi ní, ʻe hanga ʻe he fakamoʻui te ke maʻu he taimi totonu mei he Fakamoʻuí, ʻo fakaʻatā koe ke ke fakamolemoleʻi moʻoni ʻa e tokotaha faikoví pea aʻu pē foki ʻo ke maʻu ai mo ha ongoʻi mamahi koeʻuhí ko ia. ʻI he taimi te ke lava ai ʻo fakamolemoleʻi ʻa e hala kuo fakahokó, te ke maʻu ai ha fiemālie ʻi he faingataʻa mo e loto mamahi ʻoku fakaʻamu ʻa Sētane ke ke aʻusiá, ʻaki ʻene fakalotoʻi koe ke ke fehiʻa ki he tokotaha naʻá ne ngaohikovia koé. Ko hono olá leva, ko hoʻo maʻu ha nonga ʻoku lahi angé. Neongo ʻene hoko ko ha konga mahuʻinga ʻo e fakamoʻuí, kapau ʻoku hanga ʻe haʻo fakakaukau ki he fakamolemolé ʻo fakatupu ʻiate koe ha mamahi ʻoku lahi angé, tuku ia ki he tafaʻakí kae ʻoua kuó ke maheni lelei ange mo e mālohi faifakamoʻui ʻo e Fakamoʻuí ʻi hoʻo moʻuí.1

Kapau ʻoku lolotonga ngaohikovia koe pe kuo ngaohikovia koe he kuohilí, feinga ke ke maʻu ha lototoʻa ke kumi tokoni. Mahalo pē naʻe fakailifiaʻi pe fakamanavaheeʻi koe ke ʻoua naʻá ke tala ʻa e ngaohikoviá. Maʻu ha lototoʻa ke ke ngāue leva he taimí ni. Feinga ke maʻu e tokoni ʻa ha taha te ke ala falala ki ai. ʻE lava ke ʻoatu ʻe hoʻo pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha faleʻi mahuʻinga mo tokoni atu ʻi he tafaʻaki ʻa e kau maʻu mafai fakapuleʻangá. Fakamatalaʻi e founga kuo ngaohikovia ai koé, peá ke tala ʻa e tokotaha naʻá ne fai iá. Kole ke maluʻi koe. ʻE lava ke tokoni e meʻa te ke faí, ke fakaʻehiʻehi ai ha niʻihi kehe mei hano ngaohikovia ʻa kinautolu pea nau iku ai ki he mamahí. Kumi tokoni he taimí ni. ʻOua ʻe ilifia—he ko e ilifiá ko ha meʻangāue ia ʻa Sētane ʻokú ne fakaʻaongaʻi ke fakamamahiʻi ʻaki koe. ʻE tokoni atu ʻa e ʻEikí, ka kuo pau ke ke feinga ke maʻu e tokoni ko iá.

ʻOua naʻá ke lotosiʻi kapau ʻe momou ʻa e pīsopé ʻi haʻo fakahā ange ha tokotaha kuó ne fakahoko ha ngaohikovia. Manatuʻi ʻoku taukei ʻaupito ʻa e kau fai-fakamamahí ʻi hono fakatupulaki ha fōtunga fakangalingali ʻi he kakaí ke maluʻi ʻaki ʻenau ngaahi tōʻonga fulikivanú. Lotu ke tataki koe ʻi hoʻo feinga kumi tokoní. Te ke maʻu e poupou ko iá. Maʻu ha fiemālie ʻe hanga ʻe he Fakamaau Haohaoa ko Sīsū Kalaisí ʻi Heʻene ʻafioʻi kakato e meʻa ne hokó, ʻo ʻekea mei he tokotaha fai ngaohikovia takitaha, ʻa ʻenau ngaahi tōʻonga taʻemāʻoniʻoni kotoa pē. Pea ʻi he taimi totonu, te Ne fakahoko kakato ai e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú, kae ʻoua leva kuo ʻi ai ha fakatomala kakato. ʻOku hanga ʻe hoʻo tokanga ko ia ki he fie maʻu ke fai ha fakamaau totonú ʻo fakatuai hoʻo saí pea fakaʻatā ʻa e tokotaha ʻokú ne fai ʻa e koví ke hokohoko atu ʻa ʻene pule fakamālohi. Ko ia ʻoku totonu ke ke ʻoatu e tautea ʻo e tōʻonga fulikivanu ʻo e ngaohikoviá, ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá mo faka-Siasí.

Ki he Tokotaha Faikoví

Ki he tokotaha faikovi kuó ne ngaohikovia ʻo fakamamahiʻi e moʻui ʻa ha taha: fakatokangaʻi ange ʻokú ke fie maʻu tokoni ʻi he tōʻonga moʻui ʻokú ne maʻunimā koé, he ka ʻikai te ne fakaʻauha koe. He ʻikai lava ke ke ikunaʻi toko taha ia. Mahalo pē ʻokú ke fie maʻu ha tokoni fakapalofesinale makehe. ʻOku ou kole atu ke ke feinga ke fakahaofi koe he taimí ni. Ngalingali kuó ke kākaaʻi koe ʻi he malu fakataimi mo loi kuó ke fūfuuʻi lelei ai hoʻo maumaufonó mei he kau maʻu mafai fakapuleʻangá mo faka-Siasí. Ka ke ʻiloʻi ʻoku ʻafioʻi kakato ʻe he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻa hoʻo ngaahi angahalá. Kuó ne ʻosi fakatokanga mai: “Ka ko ia te ne fakahalaʻi ha toko taha ʻiate kinautolú ni … , ʻe lelei hake kiate ia ʻo ka ne tau pungaʻi ʻaki ia ʻa e maka momosi ʻi hono kiá, pea lōmakiʻi ia ʻi he loto moaná.”2 ʻIloʻi neongo ʻe ʻikai fai ʻe ha tokotaha kuo fai ha hala ki aí ha meʻa, ʻe ʻiloʻi ʻe he kakaí hoʻo ngaahi ngāue hala ʻoku faí koeʻuhí ʻe ʻai ʻe Sētane ke ʻilo ia pea te ne liʻaki koe.

ʻAi ke faingofua hoʻo moʻuí ʻaki haʻo feinga leva he taimí ni ke fakamaʻa ho laumālié mei he faʻahinga angahala peheé pea fakaleleiʻi ʻa e ngaahi tautea ʻoku fakatupu aí. Fakahaaʻi hoʻo holi ke fakaleleiʻi ʻa e mamahi kuó ke fakatupu ʻi he niʻihi kehé. Talanoa ki hoʻo pīsopé pe palesiteni fakasiteikí. Mahalo naʻa tupu mei he fuʻu mamafa hoʻo tōʻongá, hano fie maʻu ke ke fehangahangai mo ha fakatonutonu fakapuleʻanga mo faka-Siasi. Ka ʻe hanga ʻe he fakatomala kakató ʻo ʻomi ʻa e ongoʻi fiemālie ʻo e faʻa fakamolemolé, nonga ʻo e lotó pea mo ha moʻui kuo fakafoʻou. ʻE tokoni foki ia ke hoko ko ha fakafiemālie ki he tokotaha ne ngaohikoviá mo hono fāmilí. Te ke ongoʻi ʻataʻatā ai mei he mafatukituki ʻo e ongoʻi fakameʻapangoʻiá pea mo e fakakaukau tukuakiʻi kuo fai kiate koe koeʻuhí ko e mamahi mo e faingataʻaʻia kuó ke fakatupu ʻi he moʻui ʻa ha niʻihi kehe. ʻIloʻi ʻoku faingofua ange ke fakatomala ʻi he moʻuí ni, kae ʻikai ʻi he maama ka hoko maí, ko ia ai, fakatomala he taimí ni. ʻE faitokonia koe he taimi te ke fili ai ke ke ʻataʻatā mei he toʻonga ʻokú ne maʻunimā koé, ʻo fakafou ʻi he fakatomalá mo ha tokoni ʻa e niʻihi kehé. Fakamālō naʻe ʻikai ke ke moʻui ʻi he kuonga muʻá, ʻi he taimi ne tolomakaʻi ai ki he mate ʻa e niʻihi ne fai e ngaohikoviá taʻe toe ʻi ai ha faingamālie ke fakatomala.3

Ki he Ngaahi Mātuʻá

ʻE ngaahi mātuʻa, akoʻi hoʻomou fānaú ʻi he founga totonu mo pelepelengesi ke nau ʻiloʻi ʻa e fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko ʻi he ngaohikoviá pea mo e founga ʻe lava ke nau fakaʻehiʻehi mei aí. Tokanga telia ʻa e fanga kiʻi fakaʻilonga ʻe hoko hangē ko e liliu vave ʻi he ulungāanga ʻo e fānaú, ʻa ia ko ha fakatokanga atu ia ʻoku ʻi ai ha palopalema. Tokanga ke ke ʻiloʻi e ngaahi ongoʻi taʻemanonga ʻa e fānaú peá ke feinga ke ʻiloʻi pe ko e tupu mei he hā.

Ki he Kau Fakamaau ʻi ʻIsilelí

Kiate kimoutolu ʻoku mou maʻu e ngaahi kī ʻo e fakamaau ʻi ʻIsilelí, feinga ke fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻa e tokoni totonú, ʻe he tokotaha kotoa pē ne siʻi ngaohikoviá. ʻOku hoko e tohi tuʻutuʻuni ʻa e Siasí mo e ngaahi fika telefoni tokoni ʻoku hā aí, ko ha maʻuʻanga tokoni mahuʻinga ke ne tataki hoʻo ngaahi ngāue fakalotú mo hoʻo fengāueʻaki mo e kau maʻu mafai fakapuleʻangá.4 Siofi fakalelei ha kau atu ʻa ha taha naʻe ngali ʻi ai haʻane ngaahi faihia he kuohilí. ʻIloʻi ʻoku ʻikai faʻa lava ke vete atu ʻe ha taha ia haʻane faihala. Feinga ke maʻu e tataki ʻa e Laumālié he taimi ʻokú ke ongoʻi ai ʻoku ʻikai tonu ha faʻahinga meʻá. Feinga ke maʻu e tokoni ʻa e kau taki ʻo e uōtí mo e siteikí ke fakaʻehiʻehi ai mei ha fakatamaki ʻe ala hoko.

ʻOku ou fakatauange, kapau ko ha taha koe naʻe ngaohikovia pe naʻá ke fai ha ngaohikovia, te ke ngāue leva ke ke maʻu e mālohi faifakamoʻui ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku ou fakamoʻoni ʻe ʻomi ʻe hoʻo tuí mo e talangofuá ha ongoʻi fakapapau te Ne tokoniʻi koe. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi nāunau ko ʻení ke fakaakeake mei he mamahi ʻo e ngaohikovia: “Save the Children,” Ensign, Nov. 1994, 52–54; James E. Faust, “The Atonement: Our Greatest Hope,” Ensign, Nov. 2001, 18–20. Dallin H. Oaks, “He Heals the Heavy Laden,” Ensign, 6–9. Richard G. Scott, “Healing the Tragic Scars of Abuse,” Ensign, May 1992, 31–33; “Trust in the Lord,” Ensign, Nov. 1995, 16–18; “Fiemālie ʻo e Lotó mo e ʻAtamaí,” Liahona, Nōvema 2004, 15–17, “ ʻE Lava ʻe he Fakaleleí ʻo Fakapapauʻi Hoʻo Nongá mo Hoʻo Fiefiá,” Liahona, Nōvma 2006, 40–42. Jeffrey R. Holland, “Ngaahi Maumau Kuo Hokó, Ke Fakaleleiʻi,” Liahona, Mē 2006, 69–71. “A Conversation on Spouse Abuse,” Ensign, Oct. 1999, 22–27. “Ko Hono Hala ʻo e Ngaohikoviá,” Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa F. Sāmita, Vahe 28. T&F 121:34–46.

  2. Mātiu 18:6

  3. Vakai Teutalōnome 22:25–27

  4. Vakai Tohi Tuʻutuʻuni ʻo e Siasí, Tohi Fika 1: Kau Palesitenisī Fakasiteikí mo e Kau Pīsopelikí (2006), 126–27, 129–30, 141–42, 144, 175, 221–22.