2016
Tuʻu Maʻu ʻia Kalaisi
August 2016


Tuʻu Maʻu ʻia Kalaisi

ʻOku fakamoʻoni ʻa ʻEletā Keleitoni mo hono uafi ko Kefí ʻi he fakamatala ko ʻení mo e fakamatala hono hokó, ki he Fakamoʻuí mo ʻEne malava ke tokoni ki he fānau ʻa e ʻOtuá ke nau aʻusia honau ivi fakalaumālié.

ʻĪmisi
tree and Christ

ʻAta ʻo e fuʻu ʻakaú © iStock/Thinkstock

Ko e taha ʻo e ngaahi ʻata fakamamahi taha ʻi he folofolá kotoa ne lekooti ia ʻi he Tohi ʻa Sioné. Naʻe hoko ia ʻi he hili e tofanga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he mamahi taʻe-mafakamatalaʻi koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá mo e ngaahi vaivai fakamatelié, ʻi he Ngoue ko Ketisemaní (vakai, T&F 19:15–18).

ʻOku hoko atu pē foki ʻeni ʻi he hili Hono lavakiʻí pea puke pōpulá pea toe hoko ʻi he pō Hono fakamāʻí mo Hono ngaohikovia fakaesino ne fakahoko kiate Ia ʻe he nima ʻo e kau taki ʻo e kau Siú. Naʻe hoko ʻeni ʻi he hili hono kauʻimaea ʻe he kau sōtia Lomá ʻi he tuʻutuʻuni ʻa Ponitusi Pailató Naʻe hoko ʻeni ʻi he hili hono lolomi ki Hono ʻulú ʻa e pale talatalá.

Naʻe pehē ʻe Pailato kuo ʻikai ke fai ʻe Sīsū ha meʻa ke tupunga ai Hano kalusefaí. Naʻá ne tuʻutuʻuni ke kauʻimaeaʻi ʻa Sīsū, ko ha faʻahinga tautea mātuʻaki fakamamahi kae ʻikai fakamate. Mahalo naʻe ʻamanaki ʻa Pailato ko hono fakamamahiʻi mo fakamaaʻi ʻa e Fakamoʻuí, te ne fakalotoa ai e kau taki ʻo e kakai Siú kuo ʻakoʻi ha lēsoni fakamamahi kia Sīsū pea hoko ia ko ha sīpinga ki he kakaí. Mahalo naʻá ne ʻamanaki ke fakatupu ha ongoʻi ʻofa ʻiate kinautolu. Ko ia, ʻi he hili hono kauʻimaeá, ne tuʻutuʻuni ʻe Pailato ke ʻomi ʻa Sīsū ki he kakaí.

“Vakai ki he Tangatá!”

“Pea ʻalu atu ʻa Sīsū, kuo ʻai ʻa e tatā ʻakau talatala, mo e pulupulu kulokula. Pea tala ʻe Pailato kiate kinautolu, Vakai ki he tangatá!

“ʻI he mamata ʻa e kau taulaʻeiki lahí mo e kau matāpulé kiate iá, naʻa nau kalanga ʻo pehē, Tutuki ki he ʻakaú, tutuki ki he ʻakaú. Pea talaange ʻe Pailato kiate kinautolu, “Mou ʻave ia ʻo tutuki ki he ʻakaú: he ʻoku ʻikai te u ʻilo haʻane kovi” (Sione 19:5–6).

Neongo ʻene mātuʻaki mahuʻinga e toenga ʻo e talanoá, te u ngata he lea ʻa Pailató: “Vakai ki he tangatá!”

Ko e kole ʻa Pailató naʻe mātuʻaki mālie. Ko e fōtunga ʻo Sīsū he taimi ko ʻení naʻe uesia, ka ne hala ha taha ʻo aʻu mai ki he taimi ko ʻení, pea mei ai ʻo faai mai, ha tangata pe fefine naʻe taau moʻoni ke fai ha “vakai” ki ai. Naʻe haohaoa ʻEne moʻuí. Naʻe ʻikai Hano kaungāmeʻa. Kuo teʻeki ai ha taha kuo moʻui hangē ko Iá. He ʻikai ha taha ʻe teitei pehē. Naʻá Ne maʻu ʻa e ʻulungaanga lelei kotoa ʻi Hono tuʻunga haohaoá.

Naʻe maʻu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e mālohi kotoa ʻo e mapuleʻi kitá. Naʻe haohaoa Hono lotó mo ʻEne ngaahi ongó, pea pehē mo ʻEne ngaahi fakakaukaú. Naʻe taʻe-fakangatangata ʻEne mahinó. Ko Ia toko taha pē naʻe moʻui taau moʻoni ke vakai ki ai—ʻi he tafaʻaki kotoa pē—ʻi hono vakavakaiʻí, fuatautaú, mo lotuá. Naʻe ʻikai ha lika ki Heʻene fakakaukaú, lotó, mo ʻEne ngaahi ongó ʻe lava ke fai ha taʻefiemālie ai. Naʻe ʻikai hāsino ia ʻi Hono fōtungá he taimi ko iá, ka ko Sīsuú ko e sino hā mai ia ʻo e moʻui mahutafeá.

Ko ia, ʻoku ʻikai ko Hono fōtunga he momeniti ʻo e faingataʻaʻia ko iá ʻoku totonu ke tau fuofua manatuʻi pe muʻomuʻa tahá (vakai, ʻĪsaia 53:2). Ko Hono tuʻunga ʻi lotó naʻá Ne fakamamahiʻi ʻa e tāpanekale fakaesinó naʻe mahuʻinga taha ʻi he meʻa kotoa pē kiate kitautolu kotoa. Ko Hono tuʻunga totonú naʻá Ne ʻai ke malava e meʻa Naʻá Ne fakahokó. Ko e kāfakafa ʻo Hono tuʻungá naʻá ne fakaafeʻi ʻetau tokangá.

Ko e meʻa ʻoku totonu ke tau fakatokangaʻi ʻi heʻetau “vakai ki he tangatá” ko ʻEne ikuna kāfakafa ʻi he ngaahi mālohi ʻo e koví, neongo naʻe ʻikai hangē he taimi ko iá ko ha ikuná. Ko ʻEne nonga kakato ʻi he lotolotonga ʻo e afā mālohi taha ʻe faifaiangé pea tofanga ai ha tangata. Kuo tuku atu pe vavé ni ke tuku atu ʻe he filí ʻa e faʻahinga meʻa ngāue kovi kotoa pē kuo faʻu ke fakafepakiʻi ʻaki Ia. Naʻá Ne lavaʻi mo ikunaʻi kotoa kinautolu. Naʻe tuʻu ʻi he ʻao ʻo Pailató ʻi he fiemālie mo e nonga moʻoni.

Naʻe fakamahinoʻi ʻo ʻikai ha toe veiveiua ʻEne pule ki he ngaahi ʻelemēniti fakanatula ʻo e māmaní pea mo e ngaahi tūkunga ʻo e faʻahinga e tangatá. Naʻá Ne kapusi ʻa e ngaahi laumālie ʻulí. Naʻá Ne fakamoʻui ʻa e mahakí mo fakaʻā ʻa e kuí pea fakafanongo mo e tulí. Naʻá Ne toe fokotuʻu ʻa e pekiá ke moʻui, kau ai ʻa e fānau naʻá Ne fakafoki ki heʻenau mātuʻá. Naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e ngaahi fakakaukau mo e loto ʻo e taha kotoa. Naʻá Ne fakamolemoleʻi ʻa e angahalá mo fakamaʻa ʻa e kiliá. Naʻá Ne fuesia e mafatukituki ʻo e angahalá, mamahí, mahakí, mo e ngaahi tōnounou kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he pō kimuʻa he ʻao ʻo Pailató. Ko hono fakamamahí, he naʻe aʻu ʻo Ne fuesia e ngaahi angahala ʻa kinautolu naʻa nau ngaohikovia Ia he momeniti ko iá.

ʻIo, “Vakai ki he tangatá!” Ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtua moʻuí. Ko e faʻifaʻitakiʻanga ia ʻo e moʻui, ko e Taha naʻe fekauʻi ke Ne fakahaaʻi ʻa e halá pea ke Ne hoko ko e Halá. Ko Ia “ko e hala, mo e moʻoni, pea mo e moʻui” (Sione 14:6) maʻatautolu kotoa. Naʻe fakahaaʻi taʻeʻilo mo noaʻia pē ʻe Pailato ʻaki e ngaahi foʻi lea ko ia ʻe fā, “vakai ki he tangatá,” ko e founga faingofua ia ke maʻu ai ʻa e ngaahi taumuʻa māʻolunga taha ʻo e moʻuí.

Ko e taimi naʻe kole ai ʻe Pailato ki he kakai Siú ke nau vakai ki he Fakamoʻuí, naʻá ne fakahinohinoʻi kinautolu mo kitautolu ki he Tokotahá, ko Ia toko taha pē, te Ne lava ʻo ʻai ʻetau moʻuí ke mahutafea mo haohaoa hotau fakamoʻuí.”1 Ko hono ʻuhinga ia ʻo e fekau ke “Sio ki he ʻOtuá pea moʻuí” (ʻAlamā 37:47).

Ko e meʻa ʻoku totonu ke tau manatuʻi ʻi he taimi ʻoku tau vakai ai kiate Iá, ʻoku tuʻunga ʻiate Ia, pea mo e meʻa kotoa naʻá Ne faí mo ʻEne moʻuí kotoa, haʻatau lava mo kitautolu foki ʻo ikuna. Te tau lava mo kitautolu foki ʻo ikunaʻí. Te tau lava ʻo moʻui mahutafea ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi faingataʻá. Kapau te tau fili ke “sio” kiate Ia mo tali pea fakaʻaongaʻi ʻEne ongoongolelei fakahaofí, te Ne fakamoʻui kitautolu. Te ne fakahaofi kitautolu mei he ngaahi nunuʻa ʻo hotau natula hinga mo tōnounoú, pea te Ne fakahaofi kitautolu mei he angahalá, mei he fakahōhōloto fakalaumālié, pea mei he halaia taʻengatá. Te Ne fakamaʻa, fakaleleiʻi, ʻai ke fakaʻofoʻofa, pea mo fakahaohaoaʻi kitautolu. Te Ne foaki mai ha fiefia mo ha nonga kiate kitautolu. Ko Ia ʻa e kī ki he moʻui mahutafeá.

Ko ha Malanga ʻo e Ngaahi Tengaʻi ʻAkaú

ʻĪmisi
acorn

ʻOku ou nofo mo hoku uaifi ko Kefí ʻi ha tafamoʻunga. ʻOku ʻi ai ha faʻahinga ʻakau—ko e ʻulu ʻoke—ʻoku tupu ai. Ko e ʻulu ʻoké ni, ʻoku ʻikai tatau mo e ʻulu ʻoke lalahi mo māʻolungá he ʻoku ʻikai toe lalahi ia, ka ʻoku nau fefeka mo fakaʻofoʻofa.

Naʻá ma tuku he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí ha kulo tōʻanga matalaʻiʻakau ʻi he halanga ki he matapā muʻa ʻo homa ʻapí. Naʻá ma tō ha ngaahi matalaʻiʻakau lanu kehekehe ʻi he kuló, ʻa ia naʻe tuku ʻi lalo he ngaahi vaʻa ʻo ha kiʻi fuʻu ʻoke. Ko e taimi naʻe liliu ai ʻa e faʻahitaʻú pea kamata e faʻahitaʻu fakatōlaú, naʻe kamata ke ngangana ʻa e fanga kiʻi tenga ʻo e kiʻi fuʻu ʻoké, pe ʻeikoni (acorns), pea naʻe ngangana ha niʻihi ki he loto kulo tōʻanga matalaʻiʻakaú.

Naʻá ku fakatokangaʻi ʻi ha ʻaho ʻe taha ʻo e faʻahitaʻu fakatōlaú kuo tupu ha ngaahi tengaʻi ʻakau ʻe niʻihi. Naʻe ʻikai ke ma loto ke toe ʻi ai ha meʻa kehe ʻi he loto kuló ka ko e matalaʻiʻakaú pē, pea naʻá ku kamata taʻaki ʻa e fanga kiʻi hulí mei he kelekele he loto kuló. Naʻá ku ʻohovale, he ko e aká ia naʻe meimei liunga tolu pe fā honau loloá ʻi he konga naʻe ʻasi ki ʻolunga he funga kelekelé.

Ko e faʻahitaʻu māfaná ʻi ʻIutā ʻi he USA, ʻoku vela, siʻi mo e ʻuhá, pea momoko ʻa e faʻahitaʻu momokó, ʻi he havilí mo e sinoú. Ka ko e aka loloto ʻo e tengaʻi ʻoké naʻe vave ʻene hū hifo he funga kelekelé. Naʻe faingamālie heni ha ngaahi aka lahi ange ke nau maʻu ʻa e hauhaú mo e meʻakaí mei he kelekelé. ʻOku toe fakamaʻu foki ʻe he ngaahi aka lolotó ʻa e ʻuluʻakaú ke nau tuʻu hangatonu mo tuʻu maʻu ʻi he matangí, ʻo kamata mei heʻenau kei īkí. ʻOku ʻai ʻe he ngaahi aka lolotó ke faingofua ange e moʻui ʻa e ʻakau ko e ʻoké. ʻI he taimi ʻoku tupu ai ʻa e tengaʻi ʻakaú ki honau māʻolunga totonú, ʻoku kei fafangaʻi, maluʻi, mo pukepuke pē ʻe honau ngaahi aká.

Te tau lava ʻo maʻu ha lēsoni mei he ʻakau ko e ʻoké. ʻOku tau maʻu kotoa ha ngaahi aʻusia ʻoku hangē ko e faʻahitaʻu māfana velá mo e faʻahitaʻu momoko mokoʻīʻií. ʻOku tau maʻu ha ngaahi taimi faingamālie mo ha ngaahi taimi faingataʻa, lavameʻa mo taʻe-lavameʻa, taimi moʻui lelei mo mahamahaki, taimi ʻo e fiefia mo e momeniti ʻo e mamahi. ʻOku ʻikai tokamālie maʻu pē ʻa e moʻuí. ʻOku ʻikai hamolemole.

ʻOku pehē pē moʻuí ʻi he ngaahi meʻa kehé foki. ʻOku ʻākilotoa kotoa kitautolu ʻe he anga fakafonuá mo e tukufakaholo ʻo hotau ngaahi koló mo e fonua tupuʻá. ʻOku lelei ha niʻihi ʻo e ngaahi ivi takiekina ko ʻení, pea kovi ʻa e niʻihi. ʻE hiki hake kitautolu ʻe he niʻihi, pea tukuhifo mo fakasiʻisiʻiʻi kitautolu ʻe he niʻihi. Mahalo ʻe tāpuekina hotau ngaahi ʻapí ʻe he maama ʻo e ongoongoleleí pe maumauʻi ʻe he taʻe-tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻE ala lelei pe kovi e ngaahi sīpinga hotau ngaahi kaungāmeʻá. ʻOku ʻikai ʻilo ʻe hatau taha pe ʻe ʻave kitautolu ʻe he moʻuí ki fē. He ʻikai ke tau lava ʻo vavaloʻi kakato ʻetau tuʻunga moʻui leleí pe koloaʻiá ʻi he kahaʻú. He ʻikai ke tau lava ʻo vavaloʻi e ivi takiekina ʻo e taú pe matangí. ʻOku kehekehe ha ngaahi tūkunga ʻoku ʻikai ke tau mapuleʻi ʻoku fakatupu palopalema kiate kitautolu kotoa.

Ka te tau lava ʻo fili ke fakatupulaki moʻoni e faʻunga ʻo e aka fakalaumālie ʻo ʻetau moʻuí, ʻo ʻikai hangē ko e ʻuluʻakaú. ʻOku tau fili ʻa e feituʻu ke tuʻu ai hotau ngaahi aká mo e loloto ʻenau hū ki he kelekelé. ʻOku fakahoko ʻe he ngaahi fili fakaʻahó ha fanga kiʻi faikehekehe iiki meimei ʻikai ala fakatokangaʻi ʻi he aka ʻo ʻetau tuí, ʻa ia ko hono olá ʻoku hoko ko hano fakavaʻe.

Tuʻu Maʻu ʻi he Fakamoʻuí

ʻĪmisi
seedlings and roots

Koeʻuhí ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻa e taimi pe founga ʻe hoko mai ai hotau ngaahi faingataʻá, pe ko e lōloa hotau faʻahitaʻu momoko pe māfana fakatāutahá, ʻoku totonu ke hunuki hotau aká ki he loloto taha te tau lavá, ki he maʻuʻanga tokoni moʻoni ʻo e meʻatokoni maʻa hotau laumālié, ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOkú Ne fie maʻu ke mahutafea ʻetau moʻuí. ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke tau haʻu kiate Ia. Naʻá Ne folofola ‘o pehē, “Ako ‘iate au, pea fanongo ki heʻeku ngaahi leá; ‘aʻeva ‘i he angamalū ‘o hoku Laumālié, pea te ke maʻu ‘a e melinó ‘iate au” (T&F 19:23).

ʻOku tau fakatupulaki e mālohi ʻo e laumālié ke ne matuʻuaki e ngaahi matangi ʻo ʻetau moʻuí ʻaki ʻetau ako ʻiate Ia. ʻOku tau ʻilo ʻi he ako pea ʻi he lotu. ʻOku tau ako ʻi heʻetau vakai ki he ngaahi sīpinga māʻoniʻoní. ʻOku tau ako ʻi heʻetau tokoniʻi e niʻihi kehé koeʻuhí ke tau lava ʻo tauhi kiate Ia (vakai, Mātiu 25:40). ʻOku tau ako ʻi heʻetau feinga ke faʻifaʻitaki kiate Iá ʻi ha faʻahinga founga ʻoku tau lavá.

ʻOku ʻuhinga ʻa e fakafanongó ke tokanga mo fakafanongo kae ʻikai ko e fanongo ʻataʻatā pē. ʻOku tau fakafanongo kiate Ia ʻi heʻetau ako fakatāutaha e folofolá. ʻOku tau fakafanongo ʻi he houalotu sākalamēnití pea ʻi he temipalé. ʻOku tau ongoʻi Ia ʻi he “kihiʻi leʻo mālié” (1 Ngaahi Tuʻi 19:12). ʻOku tau fakafanongo kiate Ia ʻi he leʻo ʻo e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo moʻuí.

ʻOku fakamanatu mai ʻe he fakafanongo tokangá “ʻe ʻikai moʻui ʻa e tangatá ʻi he maá pē, ka ʻi he folofola kotoa pē ʻoku haʻu mei he ʻOtuá” (Mātiu 4:4). ʻOku tau fakamālohia ʻetau tuí ʻi he kiʻi sitepu takitaha ʻoku fakahoko. ʻI heʻetau fakafanongó, ʻoku tau muimui ʻi he hala naʻá Ne fononga aí. Ko Ia ʻa e hala ʻoku fakatau ki he moʻui mahutafeá, pea ko Ia ʻa e maama ʻokú ne fakamaamangia iá (vakai, Sione 8:12).

Tauhi e Ngaahi Fekaú

ʻOku ʻikai ha fakapulipuli ia pe meʻa fakaʻohovale fekauʻaki mo e meʻa te tau lava pe totonu ke tau fai ke fakatupulaki hotau aká: tau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻOku tupulaki ʻetau malava ke fai Hono finangaló ʻi heʻetau fakahoko Hono finangaló. ʻOku fakaʻau ʻo faingofua ange koeʻuhí he ʻoku tau tupulaki ʻi he fakamoʻoní mo e tuí. Ko e taimi ʻoku tau faivelenga ai ʻi he vilitaki ʻi hono fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi meʻa mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki ha mālohi ʻi loto ʻoku lahi angé.

ʻOku fakahoko ʻe he lotu taau mo fakakaukauʻi leleí ha tokoni mahuʻinga ki he loloto hotau ngaahi aka fakalaumālié. ʻOku hanga ʻe he maʻu mo e loto ʻapasia e houalotu sākalamēnití mo maʻu e sākalamēnití ʻi he loto fakamātoató ʻo ʻai e ʻaho Sāpaté ke makehe ange mei heʻene hoko pē ko ha ʻaho Sāpaté. He ʻikai ke tau lava ʻo fakaloloto moʻoni hotau ngaahi aká kae ʻoua kuo tau “manatu maʻu ai pē kiate ia” (T&F 20:77, 79). Ko e taimi ʻoku tau teuteuʻi ai kitautolu kimuʻa ʻi heʻetau ngaahi houalotú, ʻoku hoko leva ʻa e Sāpaté ko ha aʻusia lelei ange kiate kitautolu. ʻI heʻetau fakakaukauʻi ʻetau fie maʻu ke fakamolemoleʻi kitautolú pea mo e tāpuaki ke ʻiate kitautolu maʻu ai pē Hono Laumālié, ʻoku tau kamata ke lau ʻa e falelotú ko ha ungaʻanga pea mo e sākalamēnití ko ha taimi ʻo e fakamāʻoniʻoniʻi.

ʻI he ʻuhinga ko iá, ʻoku ʻi ai leva ha ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau ō maʻu pē mo ia ʻi heʻetau ō ki he lotú. Ko e mahuʻinga taha ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení ko e loto mafesifesí mo e laumālie fakatomalá. ʻOku totonu ke tau ō ʻi he loto vēkeveke ke fekumi mo ongoʻi e ngaahi tāpuaki ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Ko e meʻa tatau pē, ʻoku totonu ke tau tuku maʻu pē ha ngaahi meʻa ʻi ʻapi. ʻOku totonu ke tuku ʻo lokaʻi ʻi he tukuʻanga vala ʻi hotau ʻapí ʻa e fakakaukau ki he sipotí, ngāué, fakafiefiá, mo e fakataú ke toki fakaava ʻi ha ʻaho kehe kae ʻikai ko e ʻaho Sāpaté. ʻOku paotoloaki ʻe he lotu fakamātoató ʻa e ului moʻoní. ʻOku tokoni ke tau fakaloloto e ngaahi aka ʻo ʻetau tuí, ki he feituʻu te tau maʻu ai ha tauhiʻanga ʻo e meʻa fakalaumālié, ʻe “ʻiate [kitautolu] ko e matavai mapunopuna hake ki he moʻui taʻengatá” (Sione 4:14).

Naʻe tohi ʻe Paula:

“Ko ia, ʻi hoʻomou maʻu ʻa Kalaisi Sīsū ko e ʻEikí, ke mou ʻaʻeva ʻiate ia:

“Kuo aka mo langa hake ʻiate ia, pea fakatuʻumaʻu ʻi he tuí, ʻo hangē ko e akonekina ʻa kimoutolú” (Kolose 2:6–7).

Kapau he ʻikai ke tau aʻusia ha ngaahi afā mo ha laʻalaʻā fakatāutaha, he ʻikai teitei maʻu ʻe hotau aká ha faingamālie ke mālohi. Mālié, he ko e folau tokaleleí ko hono siví ia—pea ʻoku faingataʻa. ʻE lava ʻe he ʻikai ha palopalemá ke fakavaivaiʻi kitautolu kapau ʻoku ʻikai ke tau tokanga. Mahalo he “ʻikai ke tau tokangaʻi [kitautolu], mo [ʻetau] ngaahi fakakaukaú, mo [ʻetau] ngaahi leá, mo [ʻetau] ngaahi ngāué, pea tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, mo tui maʻu pē” (Mōsaia 4:30) ʻo ʻikai ha faingataʻa te ne ʻai ke tau lotu mo ueʻi hotau lotó.

ʻOku ʻi ai ha founga ʻa e moʻuí ki hono ʻomi ʻa e faingataʻaʻiá kiate kitautolu kātoa ʻo aʻu ai pē ki he taimi ʻoku fai ai hotau lelei tahá. ʻOku angamaheni ʻaki ʻa e ʻikai ke tau fili ʻa e taimi pe founga ʻoku tukituki mai ai ʻa e palopalemá ʻi heʻetau moʻuí, tuku kehe ka tau ka fai ha ngaahi fili hala, ʻa ia ʻoku iku maʻu pē ki ha meʻa fakamamahi. Ka ʻoku tau fili maʻu pē ʻi he ʻaho kotoa ʻa e founga ke tau teuteu ai kiate kinautolú. Ko ia ai ko e fakamanatu meia Sosiuá: “Mou fili he ʻahó ni ʻa ia te mou tauhí” (Sosiua 24:15).

Ko ha fakamanatu ʻeni ʻe taha:

“Mou hū ʻi he matapā fāsiʻí; he ʻoku fālahi ʻa e matapaá, mo ʻataʻatā ʻa e halá, ʻoku fakatau ki he maté, pea ʻoku hū ai ʻa e tokolahi.

“Koeʻuhí ʻoku fāsiʻi ʻa e matapaá, mo lausiʻi ʻa e halá, ʻoku fakatau ki he moʻuí, pea ʻoku ʻilo ia ʻe he tokosiʻi pē” (Mātiu 7:13–14).

ʻOku ʻikai totonu ke tau ʻohovale ʻi he taimi ʻoku hōloa ai ʻetau tuí kapau ʻoku tau fononga pē ʻi he tapa ʻo e hala lausiʻi mo fāsiʻí. ʻOku ʻikai fuʻu mahuʻinga e meʻa ʻoku tau faí mo ʻikai ke tau faí koeʻuhí he ko e ngāué ʻoku ʻi ai hono ngaahi ola pe nunuʻa, pea pehē ki he taʻe fai ha meʻá. ʻI he taimi ʻoku tau taʻe-tokanga ai ki he fanga kiʻi meʻa iiki, fakaʻaho, mo toutou hoko ka ko e ngaahi ngāue mahuʻinga ʻo ʻetau tuí, ʻoku tau fakavaivaiʻi ai hotau ngaahi aká. ʻOku tau mavahe māmālie mei he ʻOtuá ʻi he fakalau atu ʻa e taimí.

Ko ia ai, ko e anga ʻo ʻetau feleaʻakí, ngaahi tohi mo e fakamatala ʻoku tau laú, polokalama he televīsoné mo e heleʻuhila ʻoku tau mamata aí, ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke tau laú mo ʻikai ke tau teitei mamata aí, pea mo e ngaahi tūkuhua ʻoku tau fili ke ʻoua naʻa tau fanongo ki ai pe fakaʻaongaʻí, ʻoku nau fakafōtunga hotau tuʻunga ʻi he hala lausiʻi mo fāsiʻí—ʻi lotomālie pe ʻi he tapá. He ʻikai ke tau lava ʻo pehē ʻoku tau fafangaʻi hotau ngaahi aká kapau ʻoku ʻikai ke hanga ʻe he ngaahi meʻa ʻoku tau fakahoko pe taʻe-fakahokó ʻo ʻai ke tau hoko ko ha Kāingalotu lelei ange. ʻOku toki maʻu pē malú ʻi he lotomālie ʻo e hala lausiʻi mo fāsiʻí.

Ko e Hala ki he Nongá

ʻĪmisi
tree and Christ

ʻOku ʻikai ha toe sīpinga lelei ange ʻo e moʻuí ʻi ha feituʻu, ʻikai ha founga pau ange ke maʻu ai ʻa e nongá pea mo e hala ki muʻá, ka ʻi he muimui pē ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ko Hono huafá pē taha kuo foaki ʻi he lalo langí fakataha mo e mālohi ke ʻai ʻetau moʻuí ke fakalangi ange (vakai, 2 Nīfai 31:21; Mōsese 6:52). ʻOku ʻikai ha toe taha ia te tau lava ʻo “[ʻilo]” ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi faifakamoʻui, fakafoʻou, pea mo liliu ʻoku maʻu ʻe he Fakamoʻuí.

ʻOku kānokato ʻi he ngaahi lea ʻa Suté ʻa e ngeʻesi ʻo e moʻui ʻokú ne iku kāpui kinautolu ʻoku nau fili ha taha pē pe meʻa kae ʻikai ko e Fakamoʻuí: “Ko e ngaahi ʻao taʻe ʻi ai ha vai, ʻoku vilingia fano ʻe he ngaahi matangí; ko e ngaahi ʻakau fua mate, taʻe fua, ʻo mate ʻangaua, kuo taʻakifuʻu hake” (Sute 1:12).

ʻOku totonu ke mātuʻaki fakatōkakano hotau laumālié ʻia Kalaisi ke tau lava ʻo kātekina ha faʻahinga faingataʻa pē, ikuna ha meʻa fakamamahi pē, matuʻuaki ha tukuakiʻi ʻo ʻetau tuí, pea mo hoko ʻo hangē ko e ʻulu ʻoké—ʻo mālohi, taʻe-ueʻia, mo tuʻu maʻu. ʻOku ikunaʻi ʻe he faʻahinga tuʻu maʻu peheé ʻa e taimí mo lavaʻi ʻa e fili kotoa pē, pea naʻa mo e kovi taʻefakatokangaʻi mo olopoto tahá.

ʻOku tau ako meia Hilamani ki he founga ʻoku fakafalala ai ʻa e talaʻofa ʻi heʻetau langa ʻetau moʻuí ʻi he Huhuʻí, “ko ha makatuʻunga kapau ʻe langa ai ʻa e tangatá ʻe ʻikai lava ke nau hinga” (Hilamani 5:12). Naʻe fālute ʻe ʻĪsaia ʻi ha ngaahi foʻi lea siʻi pē hono mahuʻinga ʻo e ʻuhinga ke tuʻu maʻu ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea mo ʻai ke hāsino ʻi heʻetau moʻuí ha faʻahinga meʻa ʻi he ʻulungaanga ʻo e Fakamoʻuí. Naʻá ne tohi, “Pea ʻe fakahinohino koe ʻe [he ʻEikí] maʻu ai pē, pea ʻe fakainu ho laumālié ʻo ka ʻikai ha vai, pea ʻe fakamālohi ho ngaahi huí: pea te ke hangē ko e ngoue ʻoku fakaviviku, pea hangē ko e matavai moʻui ʻoku tupu maʻu ai pē hono vaí” (ʻĪsaia 58:11).

Ko e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ko e faʻifaʻitakiʻanga ia ʻo e ʻulungaanga lelei kotoa pē. Ko e tokotaha haohaoa pē taha ia kuo faifaiangé pea moʻui. Naʻá Ne fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá. Te tau lava ʻi Heʻene Fakaleleí ke hoko ko e kau fafine mo e kau tangata ʻo Kalaisi. ʻE lava ʻo fakamaʻa, liliu, fakamoʻui, mo fakaleleiʻi kitautolu. ʻE lava ke hoko hotau laumālié ko ha meʻa fakaʻofoʻofa.

ʻOfa ke tau “vakai [kakato ange] ki he tangatá.” ʻOfa ke tau faʻifaʻitaki lahi ange kiate Ia. ʻOfa ke tau muimui vēkeveke lahi ange kiate Ia. ʻOfa ke tau fakaloloto ange hotau aká ʻi he kelekele ʻo e fakamoʻuí kae ʻoua kuo tau mālōlō ʻiate Ia, ko e Maka ʻo hotau Huhuʻí. ʻOfa ke tau fiefia lahi ange ʻi he tāpuaki ʻo e moʻui mahutafea ʻokú Ne foakí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, “ʻE Tamai Taʻengata,” Ngaahi Himi, fika 94.