2019
Ko e Tatali ʻi he Ngaahi Maama Hala Kulokula ʻo e Moʻuí
Sune 2019


Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko e Tatali ʻi he Ngaahi Maama Hala Kulokula ʻo e Moʻuí

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi Tekisisi, USA.

Naʻe hangē e aʻusia hokohoko ʻo e tamatoó ko ha ngaahi maama hala lanu kulokula hokohoko ʻi heʻeku moʻuí, ka ʻi heʻeku ako ke tafoki ki he ʻEikí, naʻá ku ʻilo ai ne feʻao e mole kotoa pē mo e melinó, fakakaukau foʻoú, mo e tupulakí.

ʻĪmisi
woman standing on tree-lined road

Naʻe kuku maʻu ʻe hoku louhiʻinimá e meʻa fakaʻulí ʻi heʻeku sio fakamamaʻu mo ʻikai faʻa tatali atu he kei ulo e maama kulokulá. ʻI he faifai pea liliu ʻo lanu matá, naʻá ku lele vave atu ʻo toe talitali ʻo hangē he ʻikai toe ngatá, ʻi ha maama hala lanu kulokula ʻe taha. Naʻá ku kei mamaʻo ʻaki ha miniti ʻe 10 mei he lēsoni mo e ongo faifekau sisitaá ʻa ia naʻe totonu ke kamata he miniti ʻe 5 kuo ʻosí. Kapau naʻá ku hoko ko ha faʻē fakapotopoto ange, naʻá ku mei ʻilo kimuʻa e fakafiufiu miniti ʻe 15 hoku ʻofefine ne mei taʻu tolú ne tupukoso ʻi he teu ke mau hū ki tuʻa he matapaá, ka naʻe ʻikai ke u ʻilo. ʻIo, ʻe hoko atu pē e moʻuí kapau naʻá ku tōmui, ka koeʻuhí naʻá ku feinga ke fai ha meʻa ʻoku leleí, ʻikai nai ʻoku totonu ke tokoni mai ha niʻihi ʻo e ngaahi maama halá kiate au? ʻI heʻeku tangutu ʻo ʻikai faʻa tatali ki ha toe maama hala lanu kulokula ʻe tahá, naʻá ku ongoʻi e kamata ke liliu ʻeku taʻefiemālié ke hoko ko e ʻita. “ʻOku ou feinga ke fai ha meʻa lelei; feinga ʻaki hoku lelei tahá! Ko e fē ʻa e tokoni ʻoku ou fie maʻú?”

ʻI ha māhina ʻe uofulu kimuʻa, naʻá ku fakatokangaʻi haʻaku fai ha ngaahi fehuʻi tatau, ʻi ha tūkunga tatau, ka naʻe hoko ia ʻi ha feituʻu ne fakafonu ʻe he nongá mo e fiemālié ʻo ʻikai hangē ko e momeniti ʻo ʻeku ʻi he maama hala lanu kulokulá.

Ne toki kamata failau mai pē e ʻakaú ʻi he ngaahi vaʻa melomelo ne takatakaiʻi au he loto Vao ʻAkau Tapú, ʻi Palemaila, Niu ʻIoke. Ne hangē ne ʻomi ʻe he fanga kiʻi ʻakau iiki ne toki kamata tupu movetevete hake he kelekelé ha moʻui foʻou ki he ʻeá. Ko e meʻa pē naʻá ku ongoʻí ʻa e havilivili mokomokó, saliote pēpeé, mo ʻeku lué—ne ʻikai ha kā, hala, pe talanoa longoaʻa. Ka neongo e nongá, naʻe fakafonu ʻeku fakakaukaú ʻe he ngaahi fehuʻí mo e taʻepauʻiá. Naʻá ku tatali lōloa mo faingataʻa ʻi ha houa ʻe 72 mo hoku husepāniti ko Lēnisí, ke fetuʻutaki mai ʻeku toketaá mo e ola ʻo ha sivi toto mo e fakaʻata pēpē ne toki fai pē he momeniti fakaʻosí. Naʻá ku fie maʻu vivili ha ngaahi tali mo ha fakafiemālie.

Ko Hono Maʻu e Fakafiemālié

“Naʻe ʻaʻahi ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻaki ʻa hono Laumālié, mo folofola ange kiate kinautolu: Mou fiemālie. Pea naʻe fakafiemālieʻi ʻa kinautolu.” ( ʻAlamā 17:10).

Naʻá ku toki fakatokangaʻi ʻeku siofi e matalaʻiʻakau ne nau moʻui hili e faʻahitaʻu momokó ʻi tuʻa ʻi he Temipale Palemaila Niu ʻIoké. Naʻe fakahoʻata kakato ʻe hoku ʻatamaí e ngaahi fili ne hohaʻa ki aí: “Kapau ʻe mole e pēpē ko ení, ko e hā hono ʻuhingá? Pea hā leva?” Naʻe folofola mai e ʻEikí ki hoku ʻatamaí ʻaki e nonga naʻá ku holituʻu ki aí, ʻo hangē ko e havilivili malū ʻo e failaú ne takatakai ʻiate aú. Naʻe ʻikai ke u toe fie maʻu ke talamai ʻe he toketaá; naʻá ku ʻiloʻi ʻe mole e pēpē ko ení, pea ne fakafokifā pē e mahino kiate au, ko e kiʻi laumālie haohaoa ko ení, naʻe ʻi he toʻukupu ʻofa ia ʻo e Tamai Hēvaní. Ne fetongi fakaʻaufuli ʻe he melino fakapapaú ʻa e siva e ʻamanakí naʻá ne kāpui aú, ʻo ne fakanonga au he ngaahi uike mo e māhina kimui aí.

Ko e Tatali ki he Maama Lanu Matá

“Kuó u fakafetaʻi ko e ngaahi founga lahi kuo ʻaʻahi mai ai ʻa e ʻEikí mo e Fakafiemālié kiate au, heʻeku fie maʻu ha nongá. {5}ʻOku ʻikai ngata pē e tokanga ʻetau Tamai Hēvaní ki heʻetau fiemālié, ka ʻoku lahi ange ʻEne tokanga ki heʻetau fakalakalaká.”1 —Palesiteni Henry B. Eyring

Hili ha ngaahi ʻaho siʻi mei he ʻaʻahi ki Palemailá, naʻá ku aʻusia ha tamatō fakalilifu. Neongo naʻe kei pukepuke au ʻe heʻeku ongoʻi nongá, naʻá ku ongoʻi vaivai fakatuʻasino mo fakaeloto mei he molé mo ʻeku taʻemateuteu ki he tatali naʻe muiaki maí. Naʻá ku ʻuluaki tatali ki he ola mei he loki faitoʻó, ʻa ia ne hā ai ko ha feitama eni naʻe ʻikai tupulaki lelei ai e pēpeé. Hili iá naʻá ku tatali ki ha ngaahi sivi toto fakauike, fakauike ua, pea faifai ʻo fakamāhina ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ha faʻahinga fakaʻilonga ʻo e kanisaá. Ka naʻá ma kei lava pē mo Lēnisi ʻo vakai ki he toʻukupu fakafiemālie ʻo e ʻEikí mo ʻene fakanonga kimaua, lolotonga e ngaahi māhina lahi ʻo e tatalí. Naʻe ʻikai ha fuʻu palopalema lahi mei heʻeku feitama ne ʻikai tupulaki leleí, pea hili pē ha māhina ʻe ono naʻe talamai ʻe he toketaá te ma lava ʻo toe feinga ke maʻu ha pēpē foʻou. Naʻá ku toe foki mai ki he hala ke fakalakalaka ʻi he moʻuí; kuo faifai pea liliu e māmá mei he kulokulá ki he lanu matá.

Kae ʻi loto ʻi ha māhina ʻe tolu mo ha ngaahi sivi toto kimui ange, ne u toe tamatō—ʻo hoko eni ʻi ha uike kimuʻa he Kilisimasí. Hili ha māhina ʻe tolu mo e tupulaki ʻeku ʻamanakí ʻi ha toe sivi ʻo maʻu ʻoku ou feitamá, ne u toe tamatō pē hili ha uike ʻe taha—ko ha toe maama hala lanu kulokula ia.

Ko Hono Siviʻi ʻo e Tuí

“Naʻa mo ʻetau tui mālohí, he ʻikai hiki ha ngaahi moʻunga lahi ia. … Kapau ʻe taʻofi e fakafepaki kotoa pē, toʻo atu mo e mahaki kotoa pē, pea ʻe uesia leva ʻa e tefitoʻi taumuʻa ʻo e palani ʻa e Tamaí.”2 —ʻEletā David A. Bednar

Ne u toe feitama, pea naʻe ʻamanaki atu ke u fāʻele ʻi he ngaahi uike hili e Kilisimasí. Naʻá ku ongoʻi lelei ʻaupito fekauʻaki mo e feitama ko ení. Naʻá ma ʻosi sio ki he tā ʻa e mafú ʻi haʻama fakaʻata pēpē peá ma ʻiloʻi ne lotua kimaua ʻe he kau mēmipa ʻo homa fāmilí. ʻI ha ʻaho ʻe taha lolotonga ʻeku tangutu ʻi ha sēsini ʻenitaumeni ʻe taha ʻi he temipalé, naʻe haʻu ha fakakaukau makehe kiate au: “Kapau ʻe toe tō e pēpē ko ení, ʻe kei maʻu pē nai ʻeku tuí? Ko e moʻoni ʻe pehē. Ka ko hono moʻoní, he ʻikai ke u toe tamatō he ʻoku ou mateuteu he taimí ni ke tali e finangalo ʻo e ʻEikí ʻo tatau ai pē pe ko e hā.”

Neongo naʻá ku kei sio pē ki he ngaahi leleí, ka naʻá ku fakatokangaʻi e ngaahi fakaʻilongá hili ha ngaahi uike siʻi, aʻu atu ʻo fakaʻata e pēpeé, pea toe kamata e meʻa fakamamahi tatau naʻá ku ongoʻi kuó u angamaheni ki aí. Naʻe ʻikai ke kei tuʻu maʻu ʻeku tuí ʻo hangē ko ia naʻá ku ʻamanaki atu ki aí. Ne hangē ne ʻikai ke kei feʻunga e ngaahi tali naʻa nau pukepuke mai au ʻi he ngaahi tamatō kuo ʻosí. Ne hoko mai ha fuʻu loto mafasia lahi. Naʻá ku ongoʻi kafo, pe ko ha ngeʻesi pē, pea naʻa mo e ongoʻi lavakiʻí. Naʻe ʻikai ko au pē mo hoku husepānití ne tatali ki he ʻEikí; ne toutou talamai ʻe homa ʻofefiné ʻene fuʻu fie maʻu hano kiʻi tuongaʻane pe tokouá. Naʻe mamahi foki homa lotó koeʻuhí ko ia. ʻI heʻeku ʻohake ʻeku ngaahi ongo fakamamahí ki he ʻEikí ʻi he lotu tāumaʻú, naʻá ku toe maʻu ha fakamoʻoni mahino naʻe ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní ʻeku mamahí mo hoku ngaahi tūkungá pea ʻokú Ne ʻofa ʻiate au. Neongo naʻe kei tatau ai pē hoku tūkungá, ka ko ha mana ia hono fakamaʻamaʻa ʻe he kiʻi aʻusia lelei mo faingofua ko ʻení ʻa e kavenga naʻá ku ongoʻí mo ʻomi e ivi ke u malava ʻo tali pea aʻu pē ki he ongoʻi fiefia ʻi he hokohoko atu ʻeku moʻui fakaʻahó. Ko e hā pē ʻoku fakatatali mai ʻi he kahaʻú, te u sai pē.

ʻI he taimi ne maʻu ai e ola ʻo e sivi ki homa tupuʻanga fakaesinó hili ha ngaahi māhina siʻi kimui ai pea ʻikai ha talí, naʻá ma toe ongoʻi puputuʻu fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e ngaahi faingataʻa ko ʻení ʻi heʻema moʻuí. Naʻá ku fai hoku lelei tahá ke tuku ki he tafaʻakí ʻeku ngaahi holí pea fakatonutonu hoku lotó ki he finangalo ʻo e ʻEikí, kae ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi momeniti faingataʻá, ne tengihia hake hoku lotó, “Ko e hā ʻoku fie maʻu ke u ako mei hení? ʻOku ou feinga ke fai lelei! Ko e fē ʻa e tokoni ʻoku ou fie maʻú?”

Ko Hono Liliu ʻEku Founga Talí

ʻĪmisi
couple walking and holding hands

“[Ko e meʻa tuʻu paú] ʻa e faingataʻá! ʻOku tau takitāuhi kotoa pē e faingataʻa. Ko e kehekehé ʻa e anga ʻetau tali e faingataʻa ko iá.”3 —ʻEletā Stanley G. Ellis

Hili ha māhina ʻe valu mei heʻeku tamatō hono faá pea hili pē ha ngaahi uike siʻi mei heʻeku fakaʻuli loto mafasia ke fetaulaki mo e ongo faifekau sisitaá, naʻá ku talitali fiemālie ʻi ha maama hala lanu kulokula ʻo maʻu ai ʻeku ngaahi talí heʻeku foki ki ʻapí. ʻI heʻeku mamata ki he tuʻu ʻa e ʻū kaá ʻi hoku tafaʻakí mo e ʻū kā ne nau muʻomuʻa atu ʻiate au he halá, naʻá ku maʻu ha fakakaukau taʻengata ki he anga ʻo ʻeku moʻuí. Ne fakafokifā pē ʻeku fakatokangaʻi ko e meʻa pē ne mahuʻinga ʻi heʻeku fonongá ko ʻeku nofo he hala te ne ʻave au ki hoku ʻapi fakalangí. ʻOku ʻikai teitei uesia ʻe he lahi ʻo e “ngaahi maama hala lanu kulokulá” e feituʻu ʻoku ou fakataumuʻa ki aí. Ka ʻe uesia ia ʻe heʻeku founga tali kinautolú.

Naʻe kamata leva ke u mataʻikoloa ʻaki e ngaahi maama hala lanu kulokula ʻi heʻeku moʻuí, ʻo tatau ai pē pe ko e heliaki pe ko hano ʻai hangatonu. Ne ʻikai leva ko ha taimi mole noaʻia, ka naʻa nau hoko kinautolu taki taha ko ha faingamālie ke maʻu e faʻa kātakí mo maʻu ha fakakaukau foʻou ʻa ia ʻoku fou mai pē ʻi he faʻa tatalí. Hangē ko hono fakatauhoa mai e maama kulokulá mo e maama lanu matá ʻo tataki atu ʻi ha hala kehé, ʻoku pehē ʻeku ʻiloʻi ko e maama hala lanu kulokula kotoa pē ʻi heʻeku moʻuí, naʻá ne ʻomi ha hala ki he tupulakí, ʻo ʻikai ʻi he founga pē kuó u palaniʻi ke u tupulaki aí. Naʻe kamata ke u fiefia ʻi he faingamālie ke tupulaki ʻo fakafou ʻi he ngaahi meʻa taʻeʻamanekiná, kae ʻikai nofo ʻi he ngaahi meʻa fakamamahí.

Ko e Tokanga Taha ki he Fakamoʻuí

“ʻOku ʻi ai ha fehuʻi mahuʻinga ke fakalaulauloto ki ai, “Ko e fē feituʻu ʻoku tuku ai ʻetau tuí?’ ʻOku fakatefito pē nai ʻetau tuí ʻi he loto ke fakafiemālieʻi kitautolu mei he mamahí mo e faingataʻaʻiá, pe ʻoku fakatefito ia ʻi he ʻOtua ko e Tamaí mo ʻEne palani māʻoniʻoní pea mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí?”4 —ʻEletā Donald L. Hallstrom

Hili ha taʻu lōloa ʻe ua talu mei heʻeku fuofua tamatoó, naʻá ku fāʻeleʻi ha kiʻi tamasiʻi talavou mo moʻui lelei. Lolotonga e taimi ne tataki atu ki he ʻaho fakafiefia ko ia ki homau fāmilí, naʻá ku ʻiloʻi ai ne ʻikai mamahi ʻa Sīsū Kalaisi maʻaku koeʻuhí ke toʻo e ngaahi mamahí mei heʻeku moʻuí. Ka naʻá Ne mamahí, kae lava ke fakamālohia au ʻi heʻeku foua mo tupulaki mei he ngaahi faingataʻa naʻá ku fehangahangai mo iá. Neongo ʻoku kei fakamamahi pē hono manatuʻi e ngaahi momeniti ʻo e kafo e lotó ʻi he molé mo e ngaahi māhina lahi ʻo e tatalí, ka kuo nau hoko ko ha makakoloa ʻi heʻeku moʻuí. . Ne mahino kiate au ʻi he ngaahi momeniti toputapu ko iá, ʻa hono ʻafioʻi fakafoʻituitui ʻe he Fakamoʻuí ʻeku ngaahi mamahí. Naʻá ne tokoniʻi au ʻi ha founga ko e taha pē ʻokú ne ʻiloʻi ʻeku ngaahi mamahi fakafoʻituituí te ne lava ʻo tokoniʻí. Neongo e faʻa feinga ʻa e filí ʻi heʻetau moʻuí ke taʻofi ʻetau ngaahi palani ki he fakalakakalá, ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí e fehangahangai ko iá ke fakavaveʻi kitautolu ki muʻa, ki ha fakaʻosinga māʻolunga ange—ke ʻiloʻi mo nofo ʻi Heʻene ʻofá.

Ngaahi Fakamatalá

  1. Henry B. Eyring, “ ʻOku ou Tuku ʻEku Melinó Kiate Kimoutolu,” Liahona, Mē 2017, 17.

  2. David A. Bednar, “Ko Hono Tali e Finangalo mo e Taimi ʻa e ʻEikí,” Liahona, ʻAokosi. 2016, 22.

  3. Stanley G. Ellis, “ ʻOku Tau Falala Nai Kiate Ia? ʻOku Lelei e Faingataʻá,” Liahona, Nōv. 2017, 113.

  4. Donald L. Hallstrom, “Kuo Ngata Koā ʻa e ʻAho ʻo e Ngaahi Maná?Liahona, Nōv. 2017, 90.