Li hilobʼaal kutan

• Kʼaʼru li hilobʼaal kutan?

“Jultikaq aawe li [hilobʼaal kutan], re naq taasantobʼresi” (Exodo 20:8; chiʼilmanq ajwiʼ Tz. ut S. 68:29).

Li aatin Sabado nachal chaq saʼ jun li aatin saʼ Hebreo li naraj naxye hilank. Naq toj majiʼ kiwakli chi yoʼyo li Jesukristo, li hilobʼaal kutan aʼan reetalil li kutan kihilan wiʼ li Dios chirix naq kixchoy li yoʼobʼtesink. Kiwan choqʼ reetalil li sumwank wan wiʼ li Dios rikʼin lix tenamit. Naqil saʼ li hu Genesis naq li Dios kixyoʼobʼtesi li choxa ut li ruchichʼochʼ chiru waqibʼ xnumik li qʼehil, ut kutan kixye re li junjunq: “Saʼ xwuq li kutan li Dios kixraq chixjunil lix kʼanjel li xbʼaanu, ut kihilank. Tojaʼ naq li Dios kirosobʼtesi li xwuq li kutan ut kixsantobʼresi” (Genesis 2:2–3). Anajwan, li hilobʼaal kutan wan ajwiʼ choqʼ reetalil lix waklijik li Jesukristo chi yoʼyo.

Rajlal wuqubʼ kutan nachal li hilobʼaal kutan. Aʼan jun santil kutan kʼojobʼanbʼil xbʼaan li Dios choqʼ qe, re toohilanq chiru li qakʼanjel re wulaj wulaj ut taqaloqʼoni Aʼan.

• Chan raj ru taachʼolobʼ kʼaʼru aj-e naq wan li hilobʼaal kutan chiru junaq li inkʼaʼ naxnaw xyaalal li hilobʼaal kutan?

Li Jesus kixye naq li hilobʼaal kutan kikʼeeman choqʼ re qatenqʼankil (chiʼilmanq Markos 2:27). Li rajbʼal li hilobʼaal kutan, aʼan naq nakʼeeman qe jun kutan chiru li xamaan saʼ li taqabʼeresi wiʼ li qakʼoxlahom ut qabʼaanuhom rikʼin li Dios. Maawaʼ yal jun kutan re hilank chiru li qatrabʼaaj. Aʼan jun loqʼlaj kutan, li tento taqanumsi rikʼin li loqʼonink ut roxloqʼinkil li Dios. Naq nokohilan chiru li kʼaʼru naqabʼaanu wulaj wulaj, yamyo nakana li qajolom re taqakʼoxla saʼ li qachʼool li kʼaʼaq re ru re li musiqʼej. Saʼ li kutan aʼin tento taqaʼakʼobʼresi li qasumwank rikʼin li Qaawaʼ, ut taqachʼolani li qaam rikʼin li kʼaʼaq re ru re li Musiqʼej.

• Kʼoxla kʼaʼru naru taabʼaanu re naq taakʼoxla kʼaʼru rajbʼal li hilobʼaal kutan naq yookat chixkawresinkil aawibʼ choqʼ re li kutan aʼan chiru li xamaan.

Li xwuq li kutan kiʼosobʼtesiik xbʼaan li Dios joʼ jun hilobʼaal kutan saʼ xtiklajik chaq li ruchichʼochʼ (chiʼilmanq Genesis 2:2–3). Chalen chaq saʼebʼ li kutan qʼaxal najter, xkana li naʼlebʼ aʼin chirix li santil xwuq kutan saʼ xyanqebʼ li jar tenamit re li ruchichʼochʼ. Li Dios kixkʼe chi akʼil jun taqlahom chirix li kutan aʼin rehebʼ laj Israelita naq kixye: “Jultikaq aawe li [hilobʼaal kutan], re naq taasantobʼresi” (Exodo 20:8). Xpaabʼankil li hilobʼaal kutan, aʼan ajwiʼ reetalil naq ebʼ laj Israelita aʼanebʼ lix tenamit li Dios re li sumwank (chiʼilmanq Exodo 31:12–13, 16; Isaias 56:1–8; Jeremias 17:19–27).

Aʼbʼanan keʼwan junjunq li jolominel aj judio li keʼok chixyoobʼankil naabʼal li kokʼ chaqʼrabʼ chirix li hilobʼaal kutan. Ebʼ aʼan keʼxye joʼ najtil naru nabʼeek junaq, kʼaʼ chi pixokil naru naxbʼaanu, ut wan chik lix komon. Naq junjunq rehebʼ laj jolominel aj Judio keʼxwechʼ rix li Jesukristo xbʼaan xkʼirtesinkilebʼ li yaj saʼ li hilobʼaal kutan, li Jesus kixjultika rehebʼ naq kiyiibʼaman li hilobʼaal kutan choqʼ re xtenqʼankilalebʼ li winq.

Ebʼ laj Nefita keʼxpaabʼ ajwiʼ li hilobʼaal kutan joʼ chanruhebʼ lix taqlahom li Dios (chiʼilmanq Jarom 1:5).

Saʼ li kutan wanko wiʼ, li Qaawaʼ xkʼe chi akʼil lix taqlahom naq taajultikoʼq qe li hilobʼaal kutan ut naq taqakʼuula xsantilal (chiʼilmanq Tz. ut S. 68:29).

• Kʼaʼut naq kijalman li hilobʼaal kutan re taawanq saʼ xbʼeen li kutan ruuchil xwuq li kutan?

Toj reetal lix Waklijik chi Yoʼyo, li Jesukristo ut ebʼ lix tzolom keʼroxloqʼi li xwuq li kutan joʼ li hilobʼaal kutan. Chirix lix Waklijik chi Yoʼyo, kiʼoxloqʼiman li Domingo choqʼ xkutan li Qaawaʼ re xjultikankil lix Waklijik chi Yoʼyo saʼ li kutan aʼan (chiʼilmanq Hechos 20:7; 1 Korintios 16:2). Chirix chik aʼan, ebʼ li nekeʼtaaqenk re li Kristo keʼroxloqʼi li xbʼeen kutan re li xamaan joʼ li hilobʼaal kutan. Chi toj majiʼ chaq joʼ ajwiʼ chirix aʼan, keʼwan waqibʼ kutan re kʼanjelak ut jun re hilank ut re loqʼonink.

Saʼ li kutan aʼin, li Qaawaʼ xkʼe jun li qataqlahom naq laaʼo ajwiʼ tento taqaʼoxloqʼi li Domingo, aʼan xkutan li Qaawaʼ, joʼ li qahilobʼaal kutan (chiʼilmanq Tz. ut S. 59:12).

• Chan ru naq xjultikankil li wakliik chi yoʼyo naru chiqatenqʼankil re loqʼonink saʼ li hilobʼaal kutan?

• Kʼaʼru naraj naxye xkʼuulankil xsantilal li hilobʼaal kutan?

Li Qaawaʼ naxpatzʼ, xbʼeen wa, naq taqasantobʼresi li hilobʼaal kutan. Saʼ jun li naʼlebʼ kʼutbʼesinkil chiru laj Jose Smith saʼ 1831, li Qaawaʼ kixtaqla rehebʼ laj Santil Paabʼanel naq teʼok saʼ rochochil li tijok ut teʼxqʼaxtesi lix loqʼlaj kʼanjel, teʼhilanq chiru lix kʼanjelebʼ re wulaj wulaj, ut teʼxqʼaxtesi lix loqʼonihomebʼ chiru li Qʼaxal Taqenaq Xwankil (chiʼlimanq Tz. ut S. 59:9–12).

Xkabʼ, naxpatzʼ naq toohilanq chiru li qakʼanjel re wulaj wulaj. Aʼin naraj naxye naq maajun kʼanjel taqabʼaanu li taaramoq qe chixkʼeebʼal anchal qachʼool chixkʼoxlankil li kʼaʼaq re ru re li musiqʼej. Li Qaawaʼ kixye rehebʼ laj Israelita: “Maajun li kʼanjel truuq taabʼaanu: laaʼat, laa walal, laa rabʼin, li winq ut li ixq li nekeʼkʼanjelak chawu, [chi moko] laa ketomq” (Exodo 20:10). Ebʼ li qaprofeet keʼxye qe naq inkʼaʼ tooloqʼoq, tooxik chi aj kar, chi aj yoo, malaj saʼ li bʼatzʼunk, chi moko tootzʼaqonq saʼ kʼaʼaq chik ru xkomon aʼan saʼ li kutan aʼan.

Aʼut li Awaʼbʼej Spencer W. Kimball koxtij naq wi yal nokoxaqaqnak saʼ li hilobʼaal kutan ut maakʼaʼ chik naqabʼaanu, inkʼaʼ yooko chixkʼuulankil xsantilal li hilobʼaal kutan. Saʼ li hilobʼaal kutan, naʼajman ru li chaabʼil kʼoxlahom ut bʼaanuhom. (Chiʼilmanq Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: Spencer W. Kimball 2006, perel 188.)

Kʼaʼru li naru taqabʼaanu saʼ li hilobʼaal kutan? Li profeet aj Isaias kixye naq tento taqaram qibʼ chixbʼaanunkil li qajom laaʼo saʼ li hilobʼaal kutan, ut naq “chaye re li kutan aʼan: «sahil kutan», «loqʼlaj kutan», chaʼqat re lix santil kutankil li Qaawaʼ; chawoxloqʼi” (Isaias 58:13).

Taqakʼoxla raj li kʼaʼru tiik li naru taqabʼaanu saʼ li hilobʼaal kutan. Qayehaq, naru taqakʼuula xsantilal li hilobʼaal kutan rikʼin xik saʼebʼ li chʼutam re li Iglees; rilbʼalebʼ li loqʼlaj hu ut li raatinebʼ laj jolominel re li Iglees; rulaʼaninkilebʼ li yaj, li tiix, ut ebʼ li ani raabʼilebʼ qabʼaan; rabʼinkil li chaabʼil wajbʼ ut xbʼichankil li loqʼlaj bʼich; tijok chiru li qaChoxahil Yuwaʼ rikʼin xnimankil ru ut bʼantioxink; xbʼaanunkil li qakʼanjel saʼ li Iglees; xkʼuubʼankil resilal li qajunkabʼal ut resil li qayuʼam; xyeebʼal rehebʼ li qakomon saʼ li junkabʼal li esilal li naniman wiʼ li paabʼaal, xchʼolobʼankil li yaal chiruhebʼ, ut xyeebʼal resil rehebʼ joʼqʼe xaweekʼa li musiqʼej; xtzʼiibʼankil li hu choqʼ rehebʼ laj kʼamol aatin ut li ani raabʼil qabʼaan; kuyuk saʼ choqʼ re junaq ajom; ut xnumsinkil li hoonal rikʼinebʼ li qakokʼal ut rikʼin jalanebʼ chik saʼ li ochoch.

Saʼ xkʼoxlankil kʼaʼru chik us naru taqabʼaanu saʼ li hilobʼaal kutan, naru taqapatzʼ qibʼ: Ma tinixwaklesi ut tinixmusiqʼa? Ma tixkʼe roxloqʼinkil li Qaawaʼ? Ma tinixtenqʼa chixkʼoxlankil Aʼan?

Maare taawanq joʼqʼe taaʼajmanq trabʼajik saʼ li hilobʼaal kutan. Us wi maajoʼqʼe naqabʼaanu aʼin, aʼut naq tzʼaqal inkʼaʼ naru xjalbʼal, toj naru toowanq chi loqʼonink saʼ li qachʼool saʼ li hilobʼaal kutan, aʼ yaal joʼ naru chiqu.

• Kʼoxla kʼaʼru naru taabʼaanu re xchaabʼilobʼresinkil aawibʼ saʼ xkʼuulankil xsantilal li hilobʼaal kutan. Wi laaʼat naʼbʼej yuwaʼbʼej malaj naʼchʼinbʼej yuwaʼchʼinbʼej, kʼoxla kʼaʼru naru taabʼaanu re xtenqʼankilebʼ laa walal aakʼajol chixtawbʼal ru lix yaalalil li hilobʼaal kutan.

• Kʼaʼru junjunq li osobʼtesink naqakʼul naq naqakʼuula xsantilal li hilobʼaal kutan?

Wi naqaʼoxloqʼi li hilobʼaal kutan, wan li xninqal ru osobʼtesink re musiqʼej ut re tzʼejwalej naru naqakʼul. Li Qaawaʼ kixye naq wi naqapaabʼ li hilobʼaal kutan rikʼin bʼantioxink ut xsahil li qachʼool, toonujaq rikʼin sahil chʼoolejil. Aʼan kixye:

“Eere laaʼex lix naabʼalil li ruchichʼochʼ, … ma choqʼ tzakemq malaj choqʼ aqʼej, malaj choqʼ kabʼl, malaj choqʼ kʼuulebʼaal xul, malaj choqʼ awbʼil cheʼ, malaj choqʼ awimq, malaj choqʼ xtoonal uva;

“Relik chi yaal, chixjunil li kʼaʼaq re ru nachal chaq saʼ li chʼochʼ, saʼ xhoonalil aʼan, yiibʼanbʼil choqʼ re lix chaabʼilal li winq ut re taaroksi, re xsahobʼresinkil li uhej ut xkʼeebʼal xsahil xchʼool li aamej;

“Relik chi yaal, choqʼ tzakemq ut choqʼ aqʼej, re xyalbʼal xsahil ut re rutzʼbʼal, re xkʼeebʼal xmetzʼew li tzʼejwalej ut re xkʼeebʼal xseebʼal xyuʼam li aamej” (Tz. ut S. 59:16–19).

• Exodo 31:16–17 (li hilobʼaal kutan aʼan jun sumwank wan wiʼ rajlal li Qaawaʼ rikʼin lix tenamit)

• Mosiah 13:16–19; 18:23; Exodo 35:1–3; Levitiko 26:2–4, 6, 12 (roxloqʼinkil li hilobʼaal kutan joʼ santil kutan)

• Lukas 6:1–11 (naru xbʼaanunkil li us saʼ li hilobʼaal kutan)

• Lukas 13:11–17; Jwan 5:1–18 (lix bʼaanuhom li Jesus naxkʼut chanru xbʼaanunkil li us saʼ li hilobʼaal kutan)