Ngaahi Uiuiʻi Fakafaifekaú
Vahe 3: Lēsoni 2—Ko e Palani ʻo e Fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní


“Vahe 3: Lēsoni 2—Ko e Palani ʻo e Fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki hono Vahevahe ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (2023)

“Vahe 3: Lēsoni 2,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí

Vahe 3: Lēsoni 2

Ko e Palani ʻo e Fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní

ʻĪmisi
maka fakamanatu Christus

ʻE Ala Fifili ʻa e Kakaí

  • Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e moʻuí?

  • Ko ʻeku haʻú mei fē?

  • ʻOku ʻi ai nai ha ʻOtua ʻoku tokanga mai kiate au? Te u lava fēfē ʻo ongoʻi ʻokú Ne tokanga mai?

  • Te u lava fēfē ʻo tui ki he ʻOtuá ʻi he lahi ʻo e ngaahi meʻa kovi ʻoku hokó?

  • Ko e hā ʻoku fuʻu faingataʻa ai ʻa e moʻuí he taimi ʻe niʻihi? Te u lava fēfē ke maʻu ha mālohi ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taimi ko ʻení?

  • Te u lava fēfē ʻo hoko ko ha tokotaha lelei ange?

  • Ko e hā ʻoku hoko ʻi he hili ʻeku maté?

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ongoongolelei ʻo Sisū Kalaisi kuo fakafoki maí ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi mahuʻinga ʻo e moʻuí. ʻOku tau ʻilo ʻi he ongoongoleleí ki hotau tuʻunga fakalangí pea mo hotau tuʻunga maaʻusia taʻengata ko e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻomai ʻe he ongoongoleleí kiate kitautolu ʻa e ʻamanaki lelei, mo tokoni ke tau maʻu ha nonga, fiefia, mo ha ʻuhinga. ʻOku tokoni hono moʻui ‘aki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ke tau tupulaki mo maʻu ha mālohi ʻi heʻetau fehangahangai mo e ngaahi pole ʻo e moʻuí.

ʻOku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e lelei tahá maʻa ʻEne fānaú mo finangalo ke foaki mai ʻEne ongo tāpuaki maʻongoʻonga tahá, ʻa ia ko e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá (vakai, Mōsese 1:39; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7). Koeʻuhí ko ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú, kuó Ne teuteu ai ha palani ke tau maʻu ʻa e ongo tāpuaki ko ʻení. ʻOku ui ʻi he folofolá ʻa e palani ko ʻení, ko e palani lahi ʻo e fiefiá, pea mo e palani ʻo e huhuʻí (vakai, ʻAlamā 42:5, 8, 11, 13, 15, 16, 31).

ʻI he palani ko ia ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau takitaha fakahoko ha fononga ʻi he moʻui kimuʻa ʻi he māmaní, fanauʻi mai, moʻui fakamatelie, mate, pea mo e moʻui ʻi he hili ʻo e maté. Kuo ʻosi foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa ʻoku tau fiemaʻu ʻi he lolotonga ʻo e fononga ko ʻení koeʻuhí ke tau lava ʻi he hili ʻo ʻetau maté, ʻo foki ki Hono ʻaó ʻo maʻu ʻa e kakato ʻo e fiefiá.

ʻOku mahuʻinga ʻa Sīsū Kalaisi ki he palani ʻa e ʻOtuá. Naʻe hanga ʻe Sīsū Kalaisi, ʻi Heʻene Fakaleleí, ʻo ʻai ke tau malava takitaha ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá.

ʻOku ʻikai ke tau manatuʻi, ʻi he lolotonga ʻo ʻetau moʻui ʻi māmaní, ʻa ʻetau moʻui ko ia kimuʻa ʻi he māmaní. Pe ʻe mahino kakato kiate kitautolu ʻa e moʻui ‘i he hili ‘a e maté. Neongo ia, kuo ʻosi fakahā ʻe he ʻOtuá ha ngaahi moʻoni lahi fekauʻaki mo e ngaahi konga ko ʻeni ʻo ʻetau fononga taʻengatá. ʻOku ʻomai ʻe he ngaahi moʻoni ko ʻení ha ʻilo feʻunga ke mahino kiate kitautolu ʻa e taumuʻa ʻo e moʻuí, aʻusia ʻa e fiefiá, mo maʻu ha ʻamanaki ki he ngaahi meʻa lelei ʻe hokó. Ko e ʻilo ko ʻení ko ha koloa toputapu ia ke tataki kitautolu ʻi he lolotonga ʻo ʻetau ʻi māmaní.

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Akoʻí

ʻOku ʻoatu ʻe he konga ko ʻení ha sīpinga fakamatala ke tokoni atu ke ke teuteu ke faiako. ʻOku toe kau foki ai ha sīpinga ʻo ha ngaahi fehuʻi mo ha ngaahi fakaafe te ke ala fakahoko.

ʻI hoʻo teuteu ko ia ke faiakó, fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu ʻa e tūkunga ʻo e taha takitaha mo ʻene ngaahi fiemaʻu fakalaumālié. Fakakaukauʻi pe ko e hā ʻe ʻaonga lahi taha ke akoʻí. Teuteu ke fakamatalaʻi ha ngaahi foʻi lea he ʻikai ala mahino ki he kakaí. Palani fakatatau mo e lahi ʻo e taimi te ke maʻú, manatuʻi ke ʻai pē lēsoní ke nounou.

Fili ʻa e ngaahi potufolofola ke fakaʻaongaʻi ʻi hoʻo faiakó. ʻOku kau ʻi he konga “Fakavaʻe Fakatokāteline” ʻo e lēsoní ha ngaahi potufolofola ʻaonga lahi.

Fakakaukauʻi pe ko e fē ʻa e ngaahi fehuʻi ke fakahoko ʻi hoʻo faiakó. Palani ʻa e ngaahi fakaafe ke fakahokó, ʻa ē te ne fakalotolahiʻi ʻa e taha kotoa ke ngāué.

Fakamamafaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki kuo palōmesi ʻe he ʻOtuá, mo vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he meʻa ʻokú ke akoʻí.

ʻĪmisi
ongo faifekau ʻokú na akoʻi ha fāmili

Meʻa Te ke Ala Akoʻi ki he Kakaí ʻi he Miniti ʻe 15–25

Fili ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha pe toe lahi ange mei he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí ke akoʻi. ʻOku ʻoatu ʻa e fakavaʻe fakatokāteline ki he tefitoʻi moʻoní takitaha ʻi he ngataʻanga ʻo e fakamatala ko ʻení.

Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié: Ko e Taumuʻa mo e Palani ʻa e ʻOtuá Maʻatautolú

  • Ko e fānau fakalaumālie kātoa kitautolu ʻa e ʻOtuá. Naʻá Ne fakatupu kitautolu ʻi Hono tataú.

  • Naʻa tau nofo mo e ʻOtuá kimuʻa pea toki fanauʻi kitautolu ʻi māmaní. Ko e kau mēmipa kitautolu ʻo Hono fāmilí. ʻOkú Ne ʻafioʻi mo ʻofeina kitautolu takitaha.

  • Kuo ʻosi ʻomai ʻe he ʻOtuá ha palani ki heʻetau fiefia mo e fakalakalaka ʻi he moʻui ko ʻení pea ʻi ʻitāniti.

  • Naʻa tau fili ʻi heʻetau moʻui fakalaumālié ke muimui ʻi he palani ʻa e ʻOtuá. Naʻe ʻuhinga ʻeni ke tau ōmai ki māmani ke tau lava ʻo fakahoko ʻa e sitepu hono hoko ʻi heʻetau fakalakalaka taʻengatá.

  • ʻOku mahuʻinga ʻa Sīsū Kalaisi ki he palani ʻa e ʻOtuá. Naʻá Ne ʻai ke tau lava ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá.

Ko e Fakatupú

  • Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e ʻOtuá, naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa māmani.

Ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví

  • Ko ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e ongo fuofua fānau ʻa e ʻOtuá ke ōmai ki māmaní. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá hona sinó pea tuku kinaua ʻi he Ngoue ko ʻĪtení.

  • Naʻe maumau-fono ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, pea kapusi kinaua ki tuʻa mei he ngoué, pea fakamavaheʻi mei he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku ui ʻeni ko e Hingá.

  • Hili ʻa e Hingá, naʻe hoko leva ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻo matelie. ʻI heʻena hoko ko e matelié, naʻá na lava leva ʻo ako, fakalakalaka, mo maʻu ha fānau. Naʻá na toe aʻusia foki ʻa e mamahí, angahalá mo e maté.

  • Naʻe hoko ʻa e Hingá ko ha sitepu ia kimuʻa ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe ʻai ʻe he Hingá ke lava ʻo fanauʻi kitautolu ʻi māmani mo fakalakala ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní.

Ko ʻEtau Moʻui ʻi he Māmaní

  • ʻI he palani ʻa e ʻOtuá, naʻe fiemaʻu ke tau ōmai ki māmani ke maʻu ha sino fakamatelie, ako, pea mo tupulaki.

  • ʻOku tau ako ʻi he māmaní ke ʻaʻeva ʻi he tuí. Neongo ia, kuo teʻeki ai liʻaki kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní. Kuó ne foaki mai ha ngaahi meʻaʻofa mo ha ngaahi fakahinohino lahi ke tokoni ke tau foki ange ki Hono ʻaó.

Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

  • ʻOku tau takitaha faiangahala, pea te tau takitaha mate. Ka koeʻuhí ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolú, kuó Ne fekauʻi mai ai Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ki māmani ke huhuʻi kitautolu mei he angahalá mo e maté.

  • Pea tuʻunga ʻi he feilaulau fakalelei ʻa Sīsuú, ʻe lava ke fakamolemoleʻi mo fakamaʻa kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá. ʻE lava ke liliu hotau lotó ʻo lelei ange ʻi heʻetau fakatomalá. ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni ke tau lava ʻo foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá mo maʻu ʻa e kakato ʻo e fiefiá.

  • Tuʻunga ʻi he Toetuʻu ʻa Sīsuú, te tau toetuʻu kātoa ʻi he hili ʻetau maté. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻe toe fakatahaʻi ʻa e laumālie mo e sino ʻo e taha takitaha pea te tau takitaha moʻui ʻo taʻengata ʻi ha sino toetuʻu kuo fakahaohaoaʻi.

  • ʻOku foaki mai ʻe Kalaisi ʻa e fakafiemālie, ʻamanaki, pea mo e fakamoʻui. Ko ʻEne feilaulau fakaleleí ko e fakafōtunga taupotu taha ia ʻo ʻEne ʻofá. Ko e meʻa kotoa ʻoku taʻetotonu ʻi he moʻuí ʻe lava ke fakatonutonu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Ko e Maama ʻo e Ngaahi Laumālié

  • Ko e taimi ʻoku mate ai hotau sino fakamatelié, ʻe kei hoko atu hotau laumālié ke moʻui ʻi he maama tataliʻangá. Ko ha vahaʻataimi fakataimi pē ʻeni ʻo e ako mo e teuteu kimuʻa ʻi he Toetuʻú.

  • Ko e ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻoku akoʻi ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié, pea te tau kei lava ʻo tupulaki mo fakalakalaka.

Ko e Toetuʻú, Fakamoʻuí mo e Hakeakiʻí

  • Ka hili hotau taimi ʻi he maama tataliʻangá, ko e sitepu hoko ʻo ʻetau fononga taʻengatá ko e Toetuʻú.

  • Ko e Toetuʻú ko e toe fakatahaʻi ia ʻo hotau laumālié mo hotau sinó. Te tau takitaha toetuʻu mo maʻu ha sino ʻo e kakano kuo fakahaohaoaʻi. Te tau moʻui ʻo taʻengata. ʻOku malava ʻeni ʻi he Fakalelei mo e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí.

Fakamāú mo e Puleʻanga ʻo e Ngaahi Nāunaú

  • ʻI heʻetau toetuʻú, ʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko hotau fakamaau. Tuku kehe pē ha ngaahi meʻa siʻi, ka ko e kotoa ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá te nau maʻu ha nofoʻanga ʻi ha puleʻanga ʻo e nāunau.

  • Neongo te tau toetuʻu kātoa, ka he ʻikai ke tau maʻu kotoa ʻa e nāunau taʻengata tatau. ʻE fakamaau ʻa Sīsū ʻo fakatatau mo ʻetau tuí, ngaahi ngāué, mo ʻetau fakatomala ʻi he moʻui fakamatelié, pea ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié. Te tau lava ʻo foki ke nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá kapau ʻoku tau angatonu.

Ngaahi Fehuʻi Te Ke Ala Fakahoko ki he Kakaí

Ko e ngaahi fehuʻi ko ʻení ko ha sīpinga ia ʻo e meʻa te ke ala fehuʻi ki he kakaí. ʻE lava ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻo tokoni ke mou fakahoko ha pōtalanoa mahuʻinga mo mahino e ngaahi fiemaʻu ʻa ha taha pea mo ʻene fakakaukaú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e taumuʻa ʻo e moʻuí?

  • Ko e hā ʻokú ne ʻomai ʻa e fiefiá kiate koé?

  • Ko e hā ha ngaahi faingataʻa ʻokú ke fiemaʻu ʻa e ʻOtuá ke tokoni atu ai kiate koe?

  • Ko e hā kuó ke ako mei he ngaahi faingataʻa kuó ke fehangahangai mo iá?

  • Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí? Kuo faitokonia fēfeeʻi koe ʻe Heʻene moʻuí mo Hono misioná?

Ngaahi Fakaafe ʻe Lava Ke ke Fakahoko

  • Te ke fie kole nai ki he ʻOtuá ʻi ha lotu ke tokoni atu ke ke ʻilo pe ʻoku moʻoni ʻa e meʻa ʻokú ma akoʻi atú? (Vakai, “Ngaahi Fakakaukau ki hono Akoʻí: Lotú” ʻi he konga fakaʻosi ʻo e lēsoni 1.)

  • Te ke fie ʻalu ki he lotú mo kimaua ʻi he Sāpate ko ʻení ke ke ʻilo lahi ange ki he meʻa kuó ma akoʻí?

  • Te ke fie lau e Tohi ʻa Molomoná mo lotua ke ke ʻilo pe ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá? (Te ke ala fokotuʻu ange ha ngaahi vahe pe ngaahi veesi pau.)

  • Te ke fie muimui ki he sīpinga ʻa Sīsuú ʻo papitaiso? (Vakai, “Ko e Fakaafe ke Papitaiso mo Hilifakinimá,” ʻa ē ʻoku ʻosi pē pea hoko ʻa e lēsoni ko ʻení.

  • ʻE lava nai ke tau fokotuʻu ha taimi ki heʻema ʻaʻahi mai hono hokó?

ʻĪmisi
fakatātā ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí

Ko e Fakavaʻe Fakatokāteliné

ʻOku ʻoatu ʻe he konga ko ʻení ʻa e tokāteline mo e ngaahi potufolofola ke ke ako ke fakamālohia hoʻo ʻilo mo e fakamoʻoni ki he ongoongoleleí mo tokoni atu ke ke faiako.

ʻĪmisi
ngaahi pupunga fetuʻu

Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié: Ko e Taumuʻa mo e Palani ʻa e ʻOtuá Maʻatautolú

Ko e Fānau Kitautolu ʻa e ʻOtuá, pea Naʻa Tau Nofo mo Ia kimuʻa ʻi Hotau Fanauʻi Maí

Ko e ʻOtuá ko e Tamai Ia ʻa hotau ngaahi laumālié. Ko ʻEne fānau kitautolu, naʻe fakatupu ʻi Hono tataú. ʻOku tau takitaha moʻona ha natula fakalangi ko e fānau ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ʻa e ʻilo ko ʻení ʻo tokoniʻi kitautolu ʻi he ngaahi taimi faingataʻá mo lava ke ne ueʻi kitautolu ke tau aʻusia hotau lelei tahá.

Naʻa tau nofo mo e ʻOtuá ko ʻEne fānau fakalaumālie kimuʻa pea toki fanauʻi kitautolu ʻi māmaní. Ko e kau mēmipa kitautolu ʻo Hono fāmilí.

ʻĪmisi
Palesiteni M. Russell Ballard

“ʻOku ʻi ai ha tuʻunga mahuʻinga ʻoku tau ʻi ai he taimí ni pea taʻengata, ko ha meʻa ʻoku ʻikai totonu ke teitei ngalo, mo ha meʻa ‘oku totonu ke tau fakahoungaʻi. ʻA ia ko koé pea maʻu ai pē, ko e foha pe ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻokú ke maʻu ha fakavaʻe fakalaumālie ʻi ʻitāniti.

… ʻAi ke mahino ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení—ʻo mahino mo moʻui ʻaki ia—ʻoku liliu moʻui. ʻOkú ne ʻoatu ha tuʻunga makehe he ʻikai lava ʻe ha taha ʻo toʻo meiate koe. Kae mahulu hake aí, ʻoku totonu ke ne ʻoatu kiate koe ha ongoʻi mahuʻinga lahi mo ongoʻi ho mahuʻinga taʻe-fakangatangatá. Fakaʻosí, ʻokú ne ʻoatu ha taumuʻa mahuʻinga fakalangi, fakaʻeiʻeiki, mo mahuʻinga ʻi he moʻuí” (M. Russell Ballard, “Children of Heavenly Father” [fakataha lotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, 3 Māʻasi 2020], 2, speeches.byu.edu).

Naʻa Tau fili ke Ōmai ki Māmani

ʻOku ʻofa ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻiate kitautolu mo finangalo ke tau hoko ʻo tatau mo Ia. Ko ha taha ia kuo hākeakiʻi mo ha sino nāunauʻia.

ʻI heʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, naʻa tau ʻilo ai ʻoku ʻi ai ha palani ʻa e ʻOtuá ke tau hoko ʻo tatau mo Ia. Ko ha konga ʻe taha ʻo ʻEne palaní te tau mavahe mei hotau ʻapi fakalangí ʻo ōmai ki māmani ke maʻu ha ngaahi sino fakamatelie. Naʻa tau toe fiemaʻu foki ke maʻu ha taukei mo fakatupulaki ʻa e tuí ʻi he lolotonga ʻo e taimi mavahe mei he ʻao ʻo e ʻOtuá. He ʻikai ke tau manatuʻi ʻa e moʻui mo e ʻOtuá. Neongo ia, te Ne foaki mai ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke tau lava ai ʻo foki ke nofo mo Iá.

Ko e tauʻatāina ke filí, pe tauʻatāina mo e malava ke filí, ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá kia kitautolú. ʻI heʻetau moʻui ʻi he maama fakalaumālié, naʻa tau takitaha fili ke muimui ʻi he palani ʻa e ʻOtuá ʻo ōmai ki māmani ke tau lava ʻo fakahoko ʻa e sitepu hoko ʻi heʻetau fakalakalaka taʻengatá. Naʻe mahino kiate kitautolu ko e lolotonga ʻo ʻetau ʻi hení, te tau maʻu ha ngaahi faingamālie lahi ke tupulaki mo foua ʻa e fiefiá. Naʻe mahino foki kiate kitautolu te tau fehangahangai mo ha fakafepaki. Te tau foua ʻa e ʻahiʻahí, faingataʻá, mamahí, mo e maté.

ʻI heʻetau fili ke ōmai ki māmaní, naʻa tau falala ki he ʻofa mo e tokoni ʻa e ʻOtuá. Naʻa tau falala ki Heʻene palani ki hotau fakamoʻuí.

Naʻe Fili ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Sīsū Kalaisi ke Ne Huhuʻi Kitautolu

ʻOku mahuʻinga ʻa Sīsū Kalaisi ki he palani ʻa e ʻOtuá. Naʻa tau ʻilo, kimuʻa pea tau ōmai ki māmaní he ʻikai ke tau lava ʻo foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻiate kitautolu pē. Naʻe fili ʻe he Tamai Hēvaní ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa Hono ʻAlo Lahí, ke ne fakafaingofuaʻi ke tau lava ʻo foki ange kiate Ia mo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Naʻe tali fiemālie ʻe Sīsū. Naʻe fiemālie ke hifo ki māmani ʻo huhuʻi kitautolu ʻo fakafou ʻi Heʻene feilaulau fakaleleí. ʻE hanga ʻe Heʻene Fakaleleí mo e Toetuʻú ʻo ʻai ke lava ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú ke tau fakahoko.

Ako Folofolá

Fānau ʻa e ʻOtuá

Taumuʻa ʻa e ʻOtuá

Moʻui ʻi he Maama Fakalaumālié

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

ʻĪmisi
tō ʻa e laʻaá ʻi he fukahi tahí

Ko e Fakatupú

Naʻe fiemaʻu ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ke fakatupu ʻa e māmaní, ʻa ia ʻe maʻu ai ʻe Heʻene fānaú ha ngaahi sino matelie mo maʻu ha taukei. ʻOku fiemaʻu ʻetau moʻui ʻi māmaní ke tau fakalakalaka ai mo hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá.

Fakatatau mo e tuʻutuʻuni ʻa e Tamai Hēvaní, naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmaní mo e meʻa moʻui kotoa pē. Pea toki fakatupu leva ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e tangatá mo e fefiné ʻi Hono tataú. Ko e Fakatupú ko e fakafōtunga ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá mo ʻEne finangalo ke tau maʻu ʻa e faingamālie ke tupulakí.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “Fakatupú

  • Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí: “Fakatupú

ʻĪmisi
Leaving the Garden of Eden [Mavahe mei he Ngoue ko ʻĪtení], tā fakatātā ʻa Joseph Brickey

Ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví

Kimuʻa ʻi he Hingá

Ko ‘Ātama mo ‘Ivi ʻa e ongo fuofua fānau ‘a e Tamai Hēvaní ke ōmai ki he māmaní. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá hona sinó ʻi Hono tataú pea tuku kinaua ʻi he Ngoue ko ʻĪtení. Naʻá na moʻui ta‘ehalaia ʻi he ngoué, pea foaki ʻe he ʻOtuá ʻena ngaahi fiemaʻú.

Lolotonga ʻo e ʻi he ngoué ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻe fekauʻi ʻe he ʻOtuá kinaua ke ʻoua naʻá na kai ʻa e fua ʻo e ʻakau ʻo e ʻilo ʻo e leleí mo e koví. Kapau naʻá na talangofua ki he fekau ko ʻení, te na lava ʻo kei nofo ʻi he ngoué. Neongo ia, he ʻikai ke na lava ʻo fakalakalaka ʻaki haʻana ako mei he filí mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié. He ʻikai ke na lava ʻo ʻilo ʻa e fiefiá koeʻuhí he naʻe ʻikai ke na lava ʻo aʻusia ʻa e mamahí mo e ongo‘i mamahi‘iá.

Naʻe fakataueleʻi ʻe Sētane ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na kai ʻa e fua naʻe taʻofi ke ʻoua naʻá na kaí, pea naʻá na fili ke na kai ia. Koeʻuhi ko e fili ko ʻení, naʻe kapusi ai kinaua mei he ngoué pea mei he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku ui ʻeni ko e Hingá.

Hili ʻa e Hingá

Hili ʻa e Hingá, naʻe hoko leva ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻo matelie. ʻIkai ke na toe ʻi he tuʻunga taʻehalaiá, kae mahino leva kiate kinaua mo na foua ʻa e leleí mo e koví fakatouʻosi. Naʻá na lava ʻo fakaʻaongai ʻena tauʻatāina ke filí ʻiate kinaua. Koeʻuhí naʻe fehangahangai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi mo e faikehekehé mo e faingataʻá, naʻá na lava ʻo ako mo fakalakalaka. Koeʻuhí ko ʻena aʻusia ʻa e mamahí, naʻá na toe lava foki ke aʻusia ʻa e fiefiá. (Vakai, 2 Nīfai 2:22–25.)

Neongo ʻena ngaahi faingataʻaʻiá, ka naʻe ongoʻi ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ko e hoko ʻo matelié ko ha tāpuaki maʻongoʻonga. Ko ha tāpuaki ʻe taha ko ʻena lava ke maʻu ha fānaú. Naʻe ʻomi ʻe he meʻá ni ha founga ke ōmai ai ki māmani ʻa e toenga ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá ʻo maʻu ha ngaahi sino fakamatelie.

Fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻo e Hingá, naʻe fakatou fiefia ʻa ʻĀtama mo ʻIvi. Naʻe pehē ʻe ʻIvi, “Ka ne taʻeʻoua ʻeta maumau-fonó pehē ʻe ʻikai pē te ta maʻu ha [fānau], pea ʻikai foki ʻiloʻi ʻa e leleí mo e koví, pea mo e fiefia hota huhuʻí, pea mo e moʻui taʻengata ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá ki he kau talangofuá kotoa” (Mōsese 5:11; vakai foki, veesi 10).

Ako Folofolá

ʻI he Ngoué

Ko e Hingá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Ko ʻEtau Moʻui ʻi he Māmaní

ʻOku fifili ha kakai tokolahi, “Ko e hā ʻoku ou ʻi heni ai ʻi māmaní?” Ko ʻetau ʻi māmaní ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá ki heʻetau fakalakalaka taʻengatá. Ko ʻetau taumuʻa mahuʻinga tahá ke teuteu ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá mo maʻu ʻa e kakato ʻo e fiefiá. ʻOku fakamatalaʻi atu ʻi lalo ha niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻoku teuteuʻi ai kitautolu ʻe he moʻui ʻi māmaní ki he meʻá ni.

ʻĪmisi
tamasiʻi ʻoku malimali

Maʻu ha Sino Fakamatelie

Ko e taumuʻa ʻe taha ʻo e haʻu ki māmaní ke maʻu ha sino fakamatelie ʻe lava ke nofo ai ʻa hotau laumālié. Ko hotau sinó ʻoku toputapu, ko e fakatupu fakaofo ʻa e ʻOtuá. ʻI he sino fakamatelié, te tau lava ai ʻo fakahoko, ako, mo aʻusia ha ngaahi meʻa lahi naʻe ʻikai mei lava ʻe hotau laumālié. Te tau lava ʻo fakalakalaka ai ʻi ha ngaahi founga naʻe ʻikai ke tau lava ʻi hotau tuʻunga ko e ngaahi laumālié.

Koeʻuhí ko hotau sinó ʻoku matelie, ʻoku tau foua ai ʻa e mamahí, ngaahi mahakí, mo ha ngaahi faingataʻa kehe. ʻE lava ke tokoniʻi kinautolu ʻe he ngaahi aʻusia ko ʻení ke tau ako ʻa e faʻa-kātakí, loto-ʻofá, mo ha ngaahi ʻulungaanga fakalangi kehe. Te nau lava ʻo hoko ko ha konga ʻo hotau hala ki he fiefiá. Ko e fili ko ia ʻo e totonú ʻi he taimi ʻoku faingataʻa ai ke fakahokó, ʻoku meimei ko e founga ia ʻoku hoko ai ʻa e tuí, ʻamanaki leleí, mo e ʻofa faka-Kalaisí ko e konga ʻo hotau ʻulungāngá.

Ako ke Fakaʻaongaʻi Fakapotopoto ʻa e Tauʻatāina ke Filí

Ko ha taumuʻa ʻe taha ʻo e moʻui fakamatelié ke ako ke fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻetau tauʻatāiná—ke fili ʻa e meʻa ʻoku totonú. Ko e ako ko ia ke fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻetau tauʻatāiná ʻoku mahuʻinga ia ki he hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá.

ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he meʻa ʻoku totonú mo ʻomai ha ngaahi fekau ke taki kitautolu ki he fiefiá. ʻOku fakataueleʻi kitautolu ʻe Sētane ke fai hala, ʻo fiemaʻu ke tau mamahi hangē ko iá. ʻOku tau fehangahangai mo e faikehekehe ʻi he leleí mo e koví, ʻa ia ʻoku fiemaʻu ʻi he ako ke fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāina ke filí (vakai, 2 Nīfai 2:11).

ʻI heʻetau talangofua ki he ʻOtuá, ʻoku tau tupulaki ai mo maʻu ʻa ʻEne ngaahi tāpuaki kuo ʻosi talaʻofá. Ko e taimi ʻoku tau talangataʻa aí, ʻoku tau fakamamaʻo meiate Ia mo maʻu ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá. Neongo ʻoku faʻa ʻata kehe ʻi he taimi ʻe niʻihi, ka ko e angahalá ʻe fakaiku pē ki he mamahí. Ko e taimi lahi, ko e ngaahi tāpuaki ʻo e talangofuá—mo e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá—ʻoku ʻikai eʻa vave ki tuʻa pe hoʻata ki tuʻa. Ka kuo pau, he ko e ʻOtuá ʻoku fakamaau angatonu.

Naʻa mo e taimi ʻoku tau fai ai ʻetau lelei tahá, ʻoku tau kei faiangahala kotoa mo “tōmui ʻi he fakamālō mei he ʻOtuá” (Loma 3:23). ʻI hono ʻiloʻi ʻení, naʻe ʻomai leva ʻe he Tamai Hēvaní ha founga ke tau fakatomala ai ke tau lava ʻo foki ange kiate Ia.

ʻOku ʻomai ʻe he fakatomalá ʻa e mālohi ʻo hotau Huhuʻi ko Sīsū Kalaisí, ki heʻetau moʻuí (vakai, Hilamani 5:11). ʻI heʻetau fakatomalá, ʻoku tau hoko ai ʻo maʻa mei he angahalá ʻo fou ʻi he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, 3 Nīfai 27:16– 20). ʻOku tau aʻusia ʻa e fiefiá tuʻunga ʻi he fakatomalá. Ko e hala foki ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻoku fakaʻatā ia kiate kitautolu, he ʻokú Ne mohu ʻaloʻofa. (Vakai, “Fakatomalá” ʻi he lēsoni 3.)

Ako ke ʻAʻeva ʻi he Tuí

Ko ha taumuʻa ʻe taha ʻo e moʻuí ni ke maʻu ʻa e taukei ko ē ʻoku toki maʻu pē ʻi he mavahe mei he Tamai Hēvaní. Koeʻuhí ʻoku ʻikai ke tau mamata kiate Ia, ʻoku fiemaʻu ke tau ako ke ʻaʻeva ʻi he tuí (vakai, 2 Kolinitō 5:6–7).

Kuo teʻeki ke tuku ʻe he ʻOtuá ke tau tuēnoa ʻi he fononga ko ʻení. Kuó Ne tuku mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke tataki, fakamālohia, mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu. Kuó Ne foaki mai foki e ngaahi folofolá, kau palōfitá, lotú, mo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Ko e tapa kotoa ʻo ʻetau aʻusia fakamatelié—ʻa e fiefiá mo e mamahí, ʻa e ikuná mo e foʻí—te nau lava ʻo tokoni ke tau tupulaki ʻi heʻetau teuteu ke foki ki he ʻOtuá.

Ako Folofolá

Ko ha Taimi ke Tupulaki mo Fakalakalaka

Filí

Leleí mo e Koví

Angahalá

Kuo Pau ke Tau Maʻa ke Nofo mo e ʻOtuá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

Koeʻuhí ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku tau moʻulaloa kātoa ai ki he angahalá mo e maté. He ʻikai ke tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e haʻahaʻa ʻo e angahalá mo e maté ʻiate kitautolu pē. ʻI he palani ʻo e fakamoʻui ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻokú Ne ʻomai ai ha founga ke ikunaʻi ʻa e ngaahi haʻahaʻa ʻo e Hingá ka tau lava ʻo foki kiate Ia. Kimu‘a pea faʻu ʻa e māmaní, naʻá Ne fili ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻi.

Ko Sīsū Kalaisi pē te Ne lava ʻo huhuʻi kitautolu mei he angahalá mo e maté. Ko e ʻAlo tonu ia ʻo e ʻOtuá. Naʻá ne moʻui ʻo ʻikai haʻane angahala, mo talangofua kakato ki Heʻene Tamaí. Naʻe mateuteu mo loto-fiemālie ke fakahoko ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamaí.

ʻOku kau ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻa ʻEne mamahi ʻi Ketisemaní, ʻEne mamahi mo pekia ʻi he kolosí, pea mo ʻEne Toetuʻú. Naʻá Ne mamahi ʻo ʻikai mafakakaukaua—ʻo hulu tuʻa peá Ne tautaʻa ai ko e taʻataʻa ʻi he ava kotoa hono kilí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:18).

“Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko e meʻa nāunauʻia taha ia kuo hoko ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e faʻahinga e tangatá. ʻI Heʻene feilaulau fakaleleí, naʻe ʻai ai ʻe Sīsū e palani ʻa e Tamaí ke ngāue. Naʻe ʻikai ke tau mei lava ha meʻa ka ne taʻe-ʻoua e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí koeʻuhí he ʻikai ke tau lava ʻo fakahaofi pē kitautolu mei he angahalá mo e maté (vakai, ʻAlamā 22:12–15).

Ko e feilaulau ko ia ʻa hotau Fakamoʻuí ko hano fakahaaʻi taumamaʻo ia ʻo ʻEne ʻofa ki Heʻene Tamaí mo kitautolú. “Ko e māukupu, mo hono lōloa, mo hono loloto, mo hono māʻolunga” ʻo e ʻofa ʻa Kalaisí ʻoku mahulu hake ʻi he meʻa ʻoku mahino kiate kitautolú (ʻEfesō 3:18; vakai foki, veesi 19).

ʻĪmisi
The Crucifixion [Ko e Tutukí], tā fakatātā ʻa Harry Anderson

Naʻe Ikunaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Maté Maʻae Taha Kotoa

Ko e taimi naʻe pekia ai ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he kolosí, naʻe mavahe Hono laumālié mei Hono sinó. Pea ʻi he ʻaho hono tolú, naʻe toe fakatahaʻi ai Hono laumālié mo Hono sinó, he ʻikai ha toe taimi ʻe fakamavaeuaʻi ai. Naʻe hā ki ha kakai kehekehe, ʻo fakahā kiate kinautolu kuó Ne maʻu ha sino taʻe-faʻa-mate ʻo e kakano mo e ngaahi hui. Ko e fakatahaʻi ko ʻeni ʻo e laumālié mo e sinó ʻoku ui ko e Toetuʻu.

ʻI heʻetau hoko ko e kakai matelié, kuo pau ke tau takitaha mate. Neongo ia, koeʻuhí ko e ikunaʻi ʻe Sīsū ʻa e maté, ʻe toetuʻu ʻa e tokotaha kotoa kuo fanauʻi ʻi māmani. Ko e Toetuʻú ko ha meʻaʻofa fakalangi ia ki he taha kotoa, kuo foaki ʻi he angaʻofa mo e ʻaloʻofa huhuʻi ʻa e Fakamoʻuí. Ko e laumālie mo e sino ʻo e taha kotoa ʻe toe fakatahaʻi, pea te tau takitaha moʻui ʻo taʻengata ʻi ha sino haohaoa mo toetuʻu. Ka ne taʻeʻoua ʻa Sīsū Kalaisi, ʻe fakangata ʻe he maté ʻa e ʻamanaki kotoa ki ha nofo mo e Tamai Hēvaní ʻi he kahaʻú (vakai, 2 Nīfai 9:8–12).

ʻOku ʻAi ʻe Sīsū Ke Lava ʻo Fakamaʻa Kitautolu mei Heʻetau Ngaahi Angahalá

Koeʻuhí ke mahino ʻa e ʻamanaki lelei te tau lava ʻo maʻu ʻia Kalaisí, ʻoku fiemaʻu ke mahino kiate kitautolu ʻa e fono ʻo e fakamaau totonú. Ko e fono taʻe-faʻa-liliu ʻeni ʻokú ne ʻomai ʻa e ngaahi ola ʻo ʻetau angafaí. ʻOku ʻomai ʻe he talangofua ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi ola leleí, pea ʻomai ʻe he talangataʻá ʻa e ngaahi nunuʻa koví. (Vakai, ʻAlamā 42:14–18.) Ko e taimi ʻoku tau faiangahala aí ʻoku tau taʻe-maʻa fakalaumālie, pea ʻe ʻikai lava ha meʻa taʻe-maʻa ʻo nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai, 3 Nīfai 27:19).

ʻĪmisi
Jesus Praying in Gethsemane [Ko e Lotu ʻa Sīsū ʻi Ketisemaní], tā fakatātā ʻa Harry Anderson

ʻI he lolotonga ʻo e feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, naʻá Ne fakafofongaʻi kitautolu, ʻo mamahi, mo totongi ʻa e tautea ʻo ʻetau ngaahi angahalá (vakai, 3 Nīfai 27:16–20). ʻOku foaki ʻe he palani ʻa e ʻOtuá kia Sīsū Kalaisi ʻa e mālohi ke fai ha fakalaloa maʻatautolu—ke tuʻu ʻi hotau vahaʻá mo e fakamaau totonú (vakai, Mōsaia 15:9). Koeʻuhí ko e feilaulau fakalelei ʻa Sīsuú, te Ne lava ʻo ʻekea ʻa ʻEne ngaahi totonu ʻo e ʻaloʻofá maʻatautolu kapau te tau tui pea fakatomala (vakai, Molonai 7:27; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:3–5). “Ko ia, ʻoku lava ʻe he ʻaloʻofá ʻo totongi ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fakamaau totonú, pea ʻōʻōfaki [kitautolu] ʻaki ʻa e toʻukupu ʻo e maluʻí” (ʻAlamā 34:16).

Te tau toki lava pē ʻi he meʻaʻofa ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí mo ʻetau fakatomalá ke foki ʻo nofo mo e ʻOtuá. ʻI heʻetau fakatomalá, ʻoku fakamolemoleʻi leva kitautolu mo fakamaʻa fakalaumālie. ʻOku fakaʻatā ai kitautolu mei he kavenga ʻo e halaia ʻi heʻetau ngaahi angahalá. ʻOku fakamoʻui hotau laumālie kuo kafó. ʻOku fakafonu kitautolu ʻaki ʻa e fiefia (vakai, ʻAlamā 36:24).

Neongo ʻoku ʻikai ke tau haoahoa mo ala toe tōnounou, ʻoku lahi ange ʻa e manavaʻofa, mo e ʻofa, mo e ʻaloʻofa ʻia Sīsū Kalaisí ʻi he taʻe-malavá, mo e vaivaí, pe ʻi he angahala ʻiate kitautolú. ʻOku mateuteu maʻu pē ʻa e ʻOtuá mo vēkeveke ke ʻōʻōfaki kitautolu ʻi heʻetau tafoki kiate Ia mo fakatomalá (vakai, Luke 15:11–32). “‘Oku ʻikai ha meʻa pe ha taha “te ne [lava] ʻo fakamāvae ʻakitautolu mei he ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku ʻia Kalaisi Sīsū ko hotau ʻEikí” (Loma 8:39).

Naʻe toʻo ʻe Sīsū Kalaisi kiate Ia ʻEtau Ngaahi Mamahí, Mahamahakí, mo e Ngaahi Vaivaí.

ʻI Heʻene feilaulau fakaleleí, naʻe toʻo ai ʻe Sīsū Kalaisi kiate Ia ʻa hotau ngaahi mamahí, mahamahakí, mo e ngaahi vaivaí. Koeʻuhí ko ʻeni, ʻokú Ne ʻafioʻi ai “ʻo fakatatau ki he kakanó ʻa e founga ke tokoniʻi ai ʻa hono kakaí ʻo fakatatau ki honau ngaahi vaivaí” (ʻAlamā 7:12; vakai foki, veesi 11). ʻOkú Ne fakaafe, “Haʻu kiate au,” pea ʻi heʻetau fai iá, ‘okú Ne foaki mai ʻa e fiemālie, ʻamanaki lelei, ivi, maama, mo fakamoʻui (Mātiu 11:28; vakai foki, veesi 29–30).

Ko e taimi ʻoku tau falala ai kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí, te Ne lava ʻo tokoni ke tau kātekina hotau ngaahi faingataʻá, mahamahakí, mo e mamahí. ʻE lava ke fakafonu ʻaki kitautolu ʻa e fiefiá, nongá mo e fiemālié. ʻE lava ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku taʻefakafiemālie ʻi he moʻui ní, ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Ako Folofolá

Ko e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí

Toetuʻú

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

ʻĪmisi
fāmili ʻoku ʻaʻahi ki ha faʻitoka

Ko e Maama Tataliʻanga ʻo e Ngaahi Laumālié

ʻOku fifili ha kakai tokolahi, “Ko e hā ʻoku hoko ʻi he hili ʻo ʻeku maté? ʻOku ʻomai ʻe he palani ʻo e fakamoʻuí ha ngaahi tali mahuʻinga ki he fehuʻí ni.

Ko e maté ko ha konga ia ʻo e “palani ʻaloʻofa” ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú (2 Nīfai 9:6). ʻOku ʻikai ko e ngataʻanga ia ʻo ʻetau moʻuí, ka ko e maté ko e sitepu hoko ia ʻo ʻetau fakalakalaka taʻengatá. Koeʻuhí ke tau hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá, kuo pau ke tau foua ʻa e maté pea fakahaohaoaʻi kimui ai, mo tau maʻu ha ngaahi sino toetuʻu.

Ko e taimi ʻoku mate ai hotau sino fakamatelié, ʻe kei hoko atu hotau laumālié ke moʻui ʻi he maama tataliʻangá. Ko ha tuʻunga fakataimi pē ʻeni ʻo e ako mo e teuteu kimuʻa ʻi he Toetuʻú mo e Fakamaau Fakaʻosí. Te tau kei maʻu pē ʻa ʻetau ʻilo mei he moʻui fakamatelié.

ʻI he maama tataliʻangá, ko e kakai naʻa nau tali mo moʻui ʻaki ʻa e ongongolelei ʻo Sīsū Kalaisí “ʻoku tali ʻa kinautolu ki he potu ʻo e fiefia, ʻa ia ʻoku ui ko palataisi” (ʻAlamā 40:12). ʻOku talitali foki ʻa e fānau valevalé ki palataisi ʻi heʻenau maté.

Ko e ngaahi laumālie ʻi palataisí te nau nonga mei honau ngaahi faingataʻaʻiá mo e mamahí. ʻE hoko atu ʻenau tupulaki fakalaumālié, ʻo fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá mo tokoni ki ha niʻihi kehe. Te nau akoʻi ʻa e ongoongoleleí kiate kinautolu naʻe ʻikai ke nau tali ia ʻi he lolotonga ʻo ʻenau moʻui fakamatelié (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:32–37, 57–59).

ʻI he maama tataliʻangá, ʻe hoko ki he kakai naʻe ʻikai ke nau lava ʻo tali ʻa e ongoongoleleí ʻi māmaní, ha ngaahi fakataputapui (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:6–37; ʻAlamā 40:6–14). Neongo ia, koeʻuhí ko e ʻOtuá ʻoku fakamaau totonu mo ʻaloʻofa, te nau maʻu ha faingamālie ke akoʻi ange ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Kapau te nau tali ia mo fakatomala, ʻe huhuʻi kinautolu mei heʻenau ngaahi angahalá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:58; vakai foki, 138:31–35; 128:22). ʻE talitali lelei kinautolu ki he fiemālie ʻo palataisí. Te nau iku maʻu ha potu ʻi ha puleʻanga ʻo e ngaahi nāunau fakatatau mo e ngaahi fili naʻa nau fai ʻi he moʻui fakamatelié pea mo e maama tataliʻanga ʻo e laumālié.

Te tau nofo ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié kae ʻoua kuo tau toetuʻu.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “Palataisi

Ko e Toetuʻú, Fakamoʻuí mo e Hākeakiʻí

Toetuʻú

ʻOku ʻai ʻe he palani ʻa e ʻOtuá ke tau lava ʻo tupulaki mo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Ka hili hotau taimi ʻi he maama tataliʻangá, ko e Toetuʻú ʻetau sitepu hoko ʻi he fakalakalaka ko iá.

Ko e Toetuʻú ko e toe fakatahaʻi ia hotau sinó mo e laumālié. Te tau takitaha toetuʻu. ʻOku malava ʻeni ʻi he Fakalelei mo e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí. (Vakai, ʻAlamā 11:42–44.)

Ko e taimi te tau toetuʻu aí, te tau takitaha maʻu ha sino kuo fakahaohaoaʻi, ʻoku hao mei he mamahí mo e mahamahakí. Te tau taʻe-faʻa-mate, ʻo moʻui ʻo taʻengata.

Fakamoʻuí

Koeʻuhí te tau toetuʻu kātoa—ʻe fakahaofi kotoa kitautolu—pe maʻu ʻa e fakamoʻui—mei he mate fakaesinó. ʻOku foaki mai ʻa e meʻaʻofa ko ʻení kiate kitautolu ʻi he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻE toe lava foki ke fakahaofi kitautolu—pe fakamoʻui—mei he ngaahi nunuʻa ʻoku fiemaʻu ʻe he fono ʻo e fakamaau totonú ʻi heʻetau ngaahi angahalá. ʻOku toe malava foki ke maʻu ʻa e meʻaʻofa ko ʻení tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau fakatomalá. (Vakai, ʻAlamā 42:13–15, 21–25.)

Hākeakiʻí

Ko e hākeakiʻí, pe moʻui taʻengatá, ko e tuʻunga māʻolunga taha ia ʻo e fiefiá mo e nāunaú ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. Ko e hākeakiʻí ko ha meʻaʻofa ʻoku ʻi ai hono tuʻunga. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, “[ʻOku kau ʻi he ngaahi tuʻunga fakafeʻungaʻi ko iá ʻa e tui ki he ʻEikí, fakatomala, papitaiso, maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, mo e faipau ki he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻo e temipalé]” (“Fakamoʻuí mo e Hākeakiʻí,” Liahona, Mē 2008, 9).

ʻOku ʻuhinga ʻa e hākeakiʻí ke nofo mo e ʻOtuá ʻi ha ngaahi fāmili taʻengata. Ko e ʻilo ia ʻo e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi, hoko ʻo tatau mo Kinaua, mo aʻusia ʻa e moʻui ʻokú Na maʻú.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

ʻĪmisi
huhulu ʻa e huelo ʻo e laʻaá ʻi he ngaahi ʻaó

Fakamāú mo e Ngaahi Puleʻanga ʻo e Nāunaú

Fakatokangaʻi ange: Ko e taimi ʻoku fuofua akoʻi ai fekauʻaki mo e ngaahi puleʻanga ʻo e nāunaú, akoʻi ʻi ha tuʻunga faingofua fakatatau mo e ngaahi fiemaʻu mo e mahino ʻa e tokotahá.

Ko e taimi te tau toetuʻu aí, ʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko hotau fakamaau angatonu mo ʻaloʻofa. Tuku kehe pē ha ngaahi meʻa siʻi, ka te tau takitaha maʻu ha nofoʻanga ʻi ha puleʻanga ʻo e nāunau. Neongo te tau toetuʻu kātoa, ka he ʻikai ke tau maʻu kotoa ʻa e nāunau taʻengata tatau (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:22–24, 29–34; 130:20–21; 132:5).

Ko e niʻihi fakafoʻituitui ko ē naʻe ʻikai ke nau maʻu ha faingamālie ke mahino kakato mo nau talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ʻi he lolotonga ʻo ʻenau moʻui fakamatelié, ʻe foaki ange ʻa e faingamālie ko iá ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié. ʻE fakamāuʻi ʻe Sīsū ʻa e tokotaha takitaha ʻo fakatatau mo ʻene tuí, ngaahi ngāué, holí, mo e fakatomala ʻi he moʻui fakamatelié pea ʻi he maama tataliʻangá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:32–34, 57–59).

ʻOku akoʻi ʻe he folofolá kau ki ha ngaahi puleʻanga silesitiale, telesitiale, mo tilesitiale ʻo e nāunau. Ko kinautolú takitaha ko ha fakafōtunga ia ʻo e ʻofa, fakamaau totonu, mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá.

Ko kinautolu ʻoku tui kia Kalaisi, fakatomalaʻi ʻenau ngaahi angahalá, maʻu ʻa e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí, tauhi ʻenau ngaahi fuakavá, maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea kātaki ki he ngataʻangá, ʻe fakamoʻui kinautolu ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. ʻE kau foki ʻi he puleʻanga ko ʻení ʻa e kakai naʻe ʻikai ke nau maʻu ha faingamālie ke maʻu ʻa e ongoongoleleí he lolotonga ʻo ʻenau moʻui fakamatelié ka “naʻa nau mei tali ia ʻaki honau lotó kotoa” pea nau fakahoko ia ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:8; vakai foki, veesi 7). Ko kinautolu kuo pekia kimuʻa ʻi he taʻu ʻoku ala fakamāuá (taʻu valú) ʻe fakahaofi mo kinautolu ʻi he puleʻanga fakasilesitialé (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:10).

ʻI he folofolá, ʻoku fakatatau ai ʻa e puleʻanga fakasilesitialé ki he nāunau pe ngingila ʻo e laʻaá. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–70.)

Ko e kakai moʻui fakaʻeiʻeiki “ka naʻe ʻikai ke nau maʻu ha fakamoʻoni kia Sīsū ʻi he kakanó, ka nau toki tali kimui iá” te nau maʻu ha nofoʻanga ʻi he puleʻanga fakatelesitialé (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:74). Ko e meʻa tatau ʻeni ʻe hoko kiate kinautolu naʻe ʻikai loto-toʻa ʻi heʻenau fakamoʻoni kia Sīsuú. ʻOku fakatatau ʻa e puleʻanga ko ʻení ki he nāunau ʻo e māhiná. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:71–80.)

Ko kinautolu naʻe hokohoko atu ʻenau faiangahalá pea ʻikai ke nau fakatomala ʻi he moʻui ko ʻení pe tali ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he maama tataliʻangá, ʻe maʻu honau palé ʻi he puleʻanga fakatilesitialé. ʻOku fakatatau ʻa e puleʻanga ko ʻení ki he nāunau ʻo e ngaahi fetuʻú. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:81–86.)

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Fokotuʻutuʻu Fakalēsoni Nounou ki he Lēsoni Lotolotó

Ko e fokotuʻutuʻu ko ʻení ko ha sīpinga ia ʻo e meʻa te ke ala akoʻi ai ha taha kapau ʻoku nounou ʻa e taimi ʻokú ke maʻú. Ko e taimi te ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e fokotuʻutuʻu ko ʻení, fili ha tefitoʻi moʻoni ʻe taha pe toe lahi ange ke akoʻi. Ko e fakavaʻe fakatokāteline ki he tefitoʻi moʻoní takitaha ʻoku tomuʻa ʻoatu ia ʻi he lēsoní.

ʻI hoʻo faiakó, fai e ngaahi fehuʻí pea fakafanongo. Fakahoko ange ʻa e ngaahi fakaafe ko ē ʻe tokoni ke ʻilo ʻe he kakaí ʻa e founga ke ofi ange ai ki he ʻOtuá. Ko ha fakaafe mahuʻinga ʻe taha ke ke maʻu ha faingamālie ke toe talanoa mo e tokotahá. ʻE fakafuofua ʻa e lōloa ʻo e lēsoní ʻi he ngaahi fehuʻi ʻokú ke faí pea mo e fakafanongo ʻokú ke faí.

Meʻa te Ke Ala Akoʻi ki he Kakaí ʻi ha Miniti ʻe 3-10

  • Ko e fānau fakalaumālie kātoa kitautolu ʻa e ʻOtuá. Ko e kau mēmipa kitautolu ʻo Hono fāmilí. ʻOkú Ne ʻafioʻi mo ʻofeina kitautolu takitaha.

  • Kuo ʻosi ʻomai ʻe he ʻOtuá ha palani ki heʻetau fiefia mo e fakalakalaka ʻi he moʻui ko ʻení pea ʻi ʻitāniti.

  • ʻI he palani ʻa e ʻOtuá, naʻe fiemaʻu ke tau ōmai ki māmani ke maʻu ha sino fakamatelie, ako, pea mo tupulaki.

  • ʻOku mahuʻinga ʻa Sīsū Kalaisi ki he palani ʻa e ʻOtuá. ʻOkú Ne ʻai ke tau lava ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

  • Fakatatau mo e fakahinohino ʻa e ʻOtuá, naʻe fakatupu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa māmani.

  • Ko ʻetau ngaahi aʻusia ʻi māmaní ʻoku fakataumuʻa ia ke tokoni ke tau teuteu ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.

  • ʻOku tau takitaha faiangahala, pea te tau takitaha mate. Ka koeʻuhí ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolú, kuó Ne fekauʻi mai ai Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ki māmani ke huhuʻi kitautolu mei he angahalá mo e maté.

  • Ko e meʻa kotoa ʻoku taʻetotonu ʻi he moʻuí ʻe lava ke fakatonutonu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

  • Ko e taimi ʻoku mate ai ʻa e sino fakamatelié, ʻoku kei hoko atu pē moʻui ia ʻa e laumālié. ʻE fakaiku ʻo tau toetuʻu kātoa. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻe toe fakatahaʻi ʻa e laumālie mo e sino ʻo e taha takitaha pea te tau takitaha moʻui ʻo taʻengata ʻi ha sino toetuʻu kuo fakahaohaoaʻi.

  • ʻI heʻetau toetuʻú, ʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko hotau fakamaau. Tuku kehe pē ha ngaahi meʻa siʻi, ka ko e kotoa ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá te nau maʻu ha nofoʻanga ʻi ha puleʻanga ʻo e nāunau. Te tau lava ʻo foki ke nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá kapau ʻoku tau angatonu.