2010–2019
Pedped in Tōmak ko
Eprōļ 2017


Pedped in Tōmak ko

Akweļap eo aō ej bwe jenaaj kōm̧m̧an kaarmejete ko im naaj aikuj kōttāik kōj bwe jen kōkajoorļo̧k pedped in tōmak ko an tōmak eo ad ilo Irooj Jisōs Kraist.

Ekar juon kweilo̧k eo eļap an em̧m̧an. Em̧ool em̧ōj kōketak jetōb ko ad. Eļan̄n̄e ewōr juon jibadbad elukkuun aorōk an kweilo̧k in eļap, en̄in ej n̄an kalōk tōmak ilo Anij Jemād im ilo ad Rilo̧mo̧o̧r, Irooj Jisōs Kraist.

Kōnono in aō ej kōnono kōn pedped in tōmak.

Pedped ko an juon make, āinwōt jibadbad ko raorōk im rellōn̄, ekkā tiljek ilo kalōk—juon po, juon en̄jake, juon kajjitōk, juon men epen, im juon tōprak ilo juon iien. En̄jake eo ekam̧ōņōņō tata ej an juon nin̄nin̄ jeļā jom̧aanļo̧k neen im etetal. Eaiboojoj n̄an lale. Aiboojoj in reitok in turin mejān—ej kobain kate, lan̄lōn̄, ilbōk, im tōprak—ej juon m̧akūtkūt eaorōk.

Ilo baam̧le eo am, ewōr juon m̧akūtkūt ejjeļo̧k oktak ilo wāween an waļo̧k. Ke ļaddik en nejūm̧ ediktata ekar epaak an emān an iiō, ekar deļo̧n̄tok m̧weo im̧ōm̧ im m̧ōņōņō in kōjjeļļāik baam̧le eo kōn eļap kabbil: “Aolep men imaron̄ kōm̧m̧ani kiiō. Imaron̄ likwōje, imaron̄ uwe ioon, im imaron̄ jibōre.” Kōm̧ ar meļeļe bwe ekar ba kōn an maron̄ likwōj juuj ko an, emaron̄ iuwe ioon baajkōļ eo jilu neen, im emaron̄ jibōre kopā eo an. Kōm̧ kar ettōn̄ bōtaab kar kile bwe n̄an e rekar tōprak ko reļļap. Ekar ļōmņak em̧ool em̧ōj an tōpartok im ekar lukkuun rūtto.

Ānbwin, kōļmenļo̧kjeņ, im eddōkļo̧k in jetōb rej juon wōt. Eddōkļo̧k in ānbwin ejjab peljo am̧ lale. Jej ijjino kōn bun̄tōn neen juon ajri im eddōkļo̧k jān raan n̄an raan, iiō n̄an iiō, eddōkļo̧k im ejaak bwe jen kekemooj ilo ānbwinnid. Eddōkļo̧k eoktak n̄an kajjojo armej.

N̄e jej alooje juon rikkure emakade ak kōjan̄jan̄ em̧m̧an, emakijkij ad ba bwe armej eo elukkuun mōkade, menin em̧ool. Bōtaab kōm̧m̧an ikkure ej pedped wōt ioon iiō in m̧aanjabpopo ko im kōmelmel ko. Juon rijeje ebun̄bun̄, Malcolm Gladwell, ekar ņae etan menin ej 10,000-awa kakien. Rietale ro rekar ļamļame bwe jon̄an kamminene in ej menin aikuj ilo ikkure ko, kōjan̄jan̄ al ko, ekkatak ko, jerbal ko kōn kapāāl ko, taktō ak tijemļo̧k ikijeen kien, men ko eierļo̧k wōt. Juon iaan rietale rein ekar kwaļo̧k “bwe jon̄oul taujin awa ko joļo̧ki n̄an kamminene ej menin aikuj n̄an bōk lābōļ in m̧ōkade eo ej ekkeijeltok ippān juon eo etijem̧ļo̧k ilo jabdewōt men.”1

Enan̄in aolep armej rej kile bwe n̄an bōk ānbwin eo ekekemooj im jelā kōjan̄jan̄, rej aikuj m̧aanjabpopo im kamelmel.

Ilo m̧ool, ilo juon laļ eļapļo̧k an jab kautiej kabun̄, ejeja kōnono kōn eddōkļo̧k eo ilo jetōb n̄an erom eļapļo̧k āinwōt Kraist im ejaake pedped ko me ej tōl kōj n̄an juon tōmak etiljek. Emakijkij ad kwaļo̧k jeļā eo ad ilo jetōb eo ej kōketak kōj. Waanjon̄ak kein raiboojoj n̄e jej jeļā bwe Jetōb Kwojarjar ekar kam̧ool meļeļe ko ilo jetōb n̄an būruwōd im ad ļōmņak. Jej lan̄lōn̄ ilo m̧akūtkūt kein; rej jab aikuj dikļo̧k ilo jabdewōt wāween. Bōtaab n̄an tōmak eo etiljek im n̄an bōk jem̧jerā eo an jetōb, ejjeļo̧k juon men ej bōk jikin an kajjojo armej kōjparok kabun̄ eo me eļap keidi n̄an eddōkļo̧k eo an ānbwin im kōļmenļo̧kjeņ. Jej aikuj kalōk en̄jake kein ko me jet iien rej kakobaik ijjino in bun̄tōn nee ko an juon nin̄nin̄. Jej kōm̧m̧ane menin jān kallim̧ur ko ad n̄an kweilo̧k in kwojkwoj eo ekwojarjar, ekkatak jeje ko rekwojarjar, im jerbal n̄e jej bōk kūr ko. Ilo juon iien kwaļo̧k kautiej im tūriam̧o n̄an juon baba ewōr nejin ajri, ekar itok ilo ripoot kōn an “m̧ool ilo an kōm̧m̧an jar aolep iien im ekkatak jeje ko Rekwojarjar rekar relukkuun im̧we ajri ro nejin, leļo̧k n̄an er pedped in tōmak epen ilo Irooj Jisōs Kraist.”2

Juon en̄jake ke ekar 15 aō iiō eo ekar erom̧ juon aō pedped. Jinō eo etiljek ekar peran ilo an kar kajjieon̄ jipan̄ eō ejaake pedped in tōmak ko ilo mour eo aō. Ikar etal n̄an kweilo̧k in kwojkwoj eo, Būraimere, innām Doulul eo an Likao ro im jemenere. Ikar riiti Bok in Mormon im ikar make jar ippa make aolep iien. Ilo tōre in juon m̧akūtkūt eaorōk ekar waļo̧k ilo baam̧le eo am ke ļeo jeiū ekar ļōmņak in etal n̄an mijen eo an. Baba eo me em̧m̧an, ej juon membōr in Kabun̄ in ak ejaniknik, ekar kōņaan bwe ļein jeiū en wōnm̧aanļo̧k im jikuuļ im jab etal im mijen. Innām menin ekar kōm̧m̧an bwe en jarjar juon iakwelel.

Ilo iien arto artak in em̧m̧an ippān ļein jeiū, eo ekar ļalem iiō rūttoļo̧k jān n̄a eaar tōl kōm̧ ilo arto artak eo, kōm̧ ar kajem̧ļo̧k arto artak in bwe jokālet eo an n̄e ej etal im mijenede ekar pedped ioon jilu un ko: (1) Jisōs Kraist ej ke Anij? (2) Bok in Mormon ej ke m̧ool? (3) Josep Smith ej ke rikanaan eo an Jepļaaktok eo?

Ke ikar jar kōn aolepān būruwō bon̄ōn̄ eo, Jetōb eo ekar kapen m̧ool eo kōn kajjitōk kein jilu. Ikar jino meļeļe bwe aolep jokālet ko inej aikuj kōm̧m̧ani ilo aolepān mour eo aō renaaj pedped wōt ioon uwaak ko n̄an kajjitōk kein jilu. Innām ikar kile bwe tōmak ilo Irooj Jisōs Kraist emennin aikuj. Ilo aō relikļo̧k, ij kile menin, eļaptata kōnke jinō, pedped ko rekar karōki tok n̄an n̄a bwe in bōk kapen eo an jetōb joteen eo. Ļeo jeiū, eo ekar wōr juon an naan in kam̧ool, ekar kōm̧m̧ane jokālet eo an n̄an jerbale juon mijen āliktata jemān eaar errā im jutak likin.

Iaar bōk tōl eo an jetōb ilo iien eo iaar aikuji, ilo iien eo ejejjet an Irooj im ekkar n̄an Aniklaan.3 Bok in Mormon eo: Bar juon Kallim̧ur an Jisōs Kraist ej juon waanjon̄ak em̧m̧an. Ij kab lo kape eo kein kajuon an Bok in Mormon eo. Josep Smith ekar kam̧ōj ukook eo ke ekar 23 iiō rūttoon. Jejeļā kōn wāween jerbal eo im kein jerbal ko ekar kōjerbal ilo ukook eo. Ilo jinoin an būriin bok in ilo 1830, Josep ekar kobaiki juon kōmeļeļe ekadu im ļam waan im alikkar ilo an kwaļo̧k ke ekar ukook “jān menin letok im kajoor eo an Anij.”4 Ak jipan̄ ko n̄an ukook eo—Urim im Thummim, dōkā an rilolo ro? Rekar ke aorōk, ak rekar ke āinwōt wiil in ekkatak ko ilo juon baajkōļ m̧ae iien Josep ekar kōjerbal tōmak eo emennin aikuj n̄an bōk eļap revelesōn ko kajju n̄an e?5

Pija
Kōbar in 1830 Bok in Mormon eo
Pija
Kadkad in 1830 Bok in Mormon eo

Āinwōt an jerbal in kijejeto eo emakijkij im kōm̧m̧an aolep iien āinwōt an aikuj n̄an an maron̄ ekkōt ānbwin eo im kōļmenļo̧kjeņ eo, ebarāinwōt m̧ool n̄an men ko an jetōb. Keememej bwe Rikanaan Josep ke Moronai ejja rilotok eo wōt eaar lotok kōn ejja ennaan eo wōt emān kōttan n̄an m̧aanjabpopo n̄an bōk pilej ko. Ij tōmak bwe m̧aanjabpopo kajjojo wiik ilo kweilo̧k in kwojkwoj ko rekwojarjar ewōr ļōm̧ļōm̧ ko an ilo jetōb ko me jejjab lukkuun meļeļe kaki. Kejōkļo̧kjeņ kōn jeje ko Rekwojarjar aolep iien—ijjelo̧kin riiti kajjojo iien—remaron̄ bōk jikin juon meļeļe eo eļap kōn juon oktak in mour em̧m̧an, ej kōkōm̧anm̧anļo̧k tōmak eo ad.

Tōmak ej juon pedped in kajoor. In kōmeļeļeiki: Ke ikar juon mijenede edik, juon mijen būreejtōn eo em̧m̧an6 ekar kwaļo̧k kadkadū ilo juon wāween eo em̧m̧an n̄an juon bwebwenato jān baibōļ epād ilo Luk 8 kōn kōrā eo ekar to̧o̧rļo̧k kōn bōtōktōk ium̧win 12 iiō ko im kar joļo̧k eļap men ko m̧weien n̄an taktō ro me rekar jab maron̄ kōmour e. N̄an rainin ej juon iaan eoon ko rem̧m̧antata ippa.

Kwonej keememej bwe ekar tōmak bwe n̄e emaron̄ kar un̄ūr tōrerein nuknuk eo an Rilo̧mo̧o̧r eo, enaaj kar mour. Ke ekar kōm̧m̧an āindein, ekar m̧ōkaj an mour. Rilo̧mo̧o̧r eo, eo ekar etetal ippān rikaļoor ro An, ekar ba, “Wōn ekar un̄ūr eō?”

Uwaak eo an Piter ekar ba bwe er aolep, rej etetal ippān doon, rekar kobajļo̧k E.

“Im Jisōs e ba, Ewōr juon ear un̄n̄ūr Eō, bwe I ar jeļā kōn an kajoor ilo̧k jān Eō.”

Lukkuun naan eo n̄an wānōk emaron̄ ukook āinwōt “kajoor.” Ilo kajin Spanish im Portuquese, ej ukook āinwōt “kajoor.” Ak jekdoon n̄e, Rilo̧mo̧o̧r eo ekar jab lo e; Ekar jab lukkuun kalimjeke aikuj eo an. Ak tōmak eo an ej bwe ilo an un̄ūr tōrerein nuknuk eo an ej bōk kajoor in kōmour an Nejin Anij.

Āinwōt an Rilo̧mo̧o̧r eo ba n̄an e, “Nejū, am̧ tōmak ear kemour eok; kwōn ilo̧k ilo aenōm̧m̧an.”7

Ikar kōļmenļo̧kjeņ kōn bwebwenato in aolepān mour eo aō. Ij kile bwe jar ko ad make im wūjlepļo̧k ko ad n̄an Jemādwōj Ilan̄ eo ej iakwe kōj ilo etan Jisōs Kraist emaron̄ bōktok kōjeraam̧m̧an ko n̄an mour ko ad me jab bwini. Pedped in tōmak ko, kain tōmak in me kōrā in ekar kwaļo̧ke, ej aikuj in lukkuun ļap ilo būruwōd.

Ijoke, ijjino in pedped in tōmak ko, men̄e kam̧ool eo an jetōb, ejjab meļeļein ke jeban jelm̧ae apan̄ ko. Oktak tok n̄an gospel ejjab meļeļein aolep būrabōlem ko ad renaaj jako.

Bwebwenato in Kabun̄ in m̧okta im revelesōn ko kar rekooti ilo Katak im Bujen ko epād ie waanjon̄ak ko rem̧m̧an n̄an ejaake pedped in tōmak ko im jelm̧ae jekjek ko rej oktak im apan̄ ko me aolep rej jelm̧ai.

Dedeļo̧k eo an Kirtland Temple ekar pedped in tōmak eo n̄an aolepān Kabun̄ in. Ekar lutok leplep ioon kōn jetōb, katakin in revelesōn ko, im jepļaaktok eo an kii ko raorōk n̄an kōwōnm̧aanļo̧k Kabun̄ in. Āinwōt Rijilōk ro etto ilo raan in Pentekost eo, elōn̄ membōr ro rekar en̄jake en̄jake ko rem̧m̧an an jetōb ej iookļo̧k aje eo an Kirtland Temple.8 Ak, āinwōt ilo mour ko ad make, menin ekar jab meļeļein bwe reban jelm̧ae apan̄ ko im men ko reppen m̧aanļo̧k wōt. Jidik wōt an membōr rein etto jeļā bwe renaaj jelm̧ae juon apan̄ in jāān ilo United States—mijak eo Eļap ilo 1837— me enaaj kar mālijjon̄e jetōb ko aer.9

Juon waanjon̄ak kōn apan̄ kein rejelet apan̄ in jāān in ekar waļo̧k n̄an Elder Parley P. Pratt, juon iaan ritōl ro reļļap an Jepļaaktok eo. Ekar juon iaan membōr ro jinoin an Doulul eo an Jon̄oulruo Rijilōk ro. Ilo jinoin 1837, kōrā eo pāleen, Thankful, ekar mej ālkin an kōļo̧take ajri eo kein kajuon nejiero. Parley im Thankful rekar m̧are enan̄in 10 iiō ko, im mej eo an ekar kōmetake.

Jejjo allōn̄ tokālik, Elder Pratt ekar lo an make pād ilo juon iaan tōre ko reppen Kabun̄ in ekar ioone. Ilubwilijin apan̄ ko an jikin eo, apan̄ ko rejelet mour ilo jikin eo—ekoba bwidej n̄an wia im apan̄ ko kōn jāān an juon ra Josep Smith ekar kajutake im membōr ro jet an Kabun̄ in—ekar kōm̧m̧an poktak im iakweleel ilo Kirtland. Ritōl ro an Kabun̄ in ejjab aolep iien ej jejjet aer kōm̧m̧ani kālet ko ilo mour ko aer make. Parley ekar en̄taan kōn an lukkuun ejjeļo̧k jāān im ilo juon iien ekar jab m̧ōņōņō ippān Rikanaan Josep.10 Ekar je juon nana in kōnana n̄an Josep im kōnono ilo an jum̧aeiki jān lokatok eo. Ilo ejja iien in wōt, Parley ekar ba bwe enej tōmak wōt Bok in Mormon eo im Katak im Bujen ko.11

Elder Pratt ekar luuji kōrā eo pāleen , bukwōn eo an, im m̧weo im̧ōn. Parley, ijjelo̧kin an ba n̄an Josep, ekar make etal n̄an Missouri. Ilo iaļ eo an, ekar jab kōtmāne ke en kar ioon Rijilōk ro m̧ōttan Thomas B. Marsh im Devid Patten rej ro̧o̧lļo̧k n̄an Kirtland. Rekar en̄jake juon aikuj eļap n̄an bōktok aenōm̧m̧an n̄an kōjepļaaktok Doulul in im kipel Parley bwen bar jepļaak ippāerļo̧k. Ekar kile bwe ejjeļo̧k juon eļapļo̧k an en̄jake metak jān Josep Smith im baam̧le eo an.

Parley ekar pukot ļo̧k Rikanaan eo, jan̄, im kwaļo̧k bōro bwe kōn ta eo ekar kōm̧m̧ane ebōd. Ilo allōn̄ ko ālkin an kōrā eo pāleen, Thankful, mej, Parley ekar pād “ilo juon jekjek ekaburomōjmōj” im ekar obrak kōn mijak im ebbeer.12 Josep, juon eo me emelele kōn men ko rej waļo̧k itok jān jum̧ae ko im kapo, ekar jeorļo̧k an Parley bōd, ekar jar kōn e im kōjeraam̧m̧an e.13 Parley im ro jet rekar tiljek wōt im kar jeraam̧m̧an ilo aer kar anjo jān apan̄ ko ilo Kirtland. Rekar eddōkļo̧k ilo māletlet im ļapļo̧k aer wāppen im wānōk. En̄jake in ekar erom m̧ōttan pedped in tōmak ko aer.

Apan̄ ko ejjab meļeļe Irooj ejjab iakwe kōj ak jejjab maron̄ bōk kōjeraam̧m̧an ko An.Jum̧ae ilo men otemjej rej m̧ōttan wōt kijeek in kattoktok eo ej kōpooj kōj n̄an mejān kajjik indeeo an celestial.14 Ke Rikanaan Josep ekar pād ilo Jikin Kalbuuj Liberty, naan ko an Irooj n̄an e rekar kōmeļeļeik aolep kain apan̄ ko—ekoba keen̄taanan ko im liakelo̧k ko rebōd—im ekōjem̧ļo̧k naan ko an:

“Eļan̄n̄e atlaļ im atlōn̄ ko in hell rej kanooj eļļan̄ ilokam̧, kwōn jeļā, nejū m̧aan, bwe aolep men kein otemjeļo̧k renaaj lewōj n̄an eok imminene, im naaj n̄an em̧m̧anļo̧k eo am.

“Nejin M̧aan ekar wanlaļ ļo̧k ium̧wier aolep, Kwe koļap ļo̧k ke jān E?”15

Irooj, ilo kōmeļeļe in n̄an Josep Smith, Ekar barāinwōt kalikkar bwe raan ko an Ejeļā kaki im reban kaduļo̧k jān jon̄an aikuji. Irooj ekar kajem̧ļo̧k im ba, “Jab mijak ta armej emaron̄ kōm̧m̧an, bwe Anij enaaj pād ippam̧ indeeo im indeeo.”16

Ta kōjeraam̧m̧an ko an jān tōmak? Ta eo tōmak ej kōttōbrake? Laajrak in enan̄in ejjeļo̧k jem̧ļo̧kin:

Jerawiwi ko ad remaron̄ jeorļo̧k n̄e jej tōmak ilo Kraist.17

Āinwōt an lōn̄ an armej tōmak rekar kōnono ippān Jetōb Kwojarjar.18

Lo̧mo̧o̧r ej itok jān tōmak ilo etan Kraist.19

Jej bōk kajoor ekkar n̄an tōmak eo ad ilo Kraist.20

Ejjeļo̧k rej deļo̧n̄ ilo jikin kakkije an Irooj ijjelo̧kin ro rekar kwaļ nuknuk ko aer kōn bōtōktōk in Kraist kōn tōmak eo aer.21

Jar ko rej uwaak ekkar n̄an tōmak.22

Eļan̄n̄e ejjeļo̧k tōmak ilubwilijin armej, Anij ejjab maron̄ kōm̧m̧an kabwilōn̄lōn̄ ilubwilijeer.23

Ilo jem̧ļo̧kin, tōmak eo ad ilo Jisōs Kraist ej pedped eo eaorōk n̄an lo̧mo̧o̧r eo ad indeeo im mour ippān Anij. Āinwōt an Hilamōn katakin ļaddik ro nejin, “keememej bwe ej ioon ejm̧aan in ad Ripinmuur, eo ej Kraist, eo Nejin Anij, bwe kom̧ij aikuj kalōk pedped ko ami … , eo ej pedped em̧ool, pedped eo eļan̄n̄e armej rej ekkal ioon rej jamin bun̄.”24

Ij kam̧m̧oolol kōn kajoor eo an pedped in tōmak eo ekar itok jān kweilo̧k in. Akweļap eo aō ej bwe jenaaj kōm̧m̧an kaarmejete ko im naaj aikuj kōttāik kōj bwe jen kōkajoorļo̧k pedped in tōmak ko an tōmak eo ad ilo Irooj Jisōs Kraist. Jān menin ij kwaļo̧k kam̧ool eo aō ilo etan Jisōs Kraist, amen.

Kakeememej ko

  1. Lale Malcolm Gladwell, Outliers: The Story of Success (2008), 40. He is quoting neurologist Daniel Levitin.

  2. Obituary of Bryant Hinckley Wadsworth, Deseret News, Jan. 15, 2017, legacy.com/obituaries/deseretnews.

  3. Lale 2 Nipai 28:30. Jejjab bōk likio in jeļāļo̧kjeņ eo kōn aolep pedped ko rej ekkejelļo̧k ippān. Rej itok n̄e rej menin aikuj: ļain im bar ļain im naan in kain̄I im bar naan in kain̄i.

  4. Ilo an Bok in Mormon kar jino jeje, būriin ilo 1830, Rikanaan Josep Smith ekar jeje, “Inaaj karon̄ kom̧ bwe ikar ukōte, jān mennin letok im kajoor eo an Anij” (lale Kadkad in Bok in Mormon eo [1830]). Jeje ko tokālik an Bok in Mormon eo ej kitbuuji juon ennaan einļo̧k wōt: “Piliej ko kar liļo̧k n̄an Josep Smith, eo ekar ukōti jān mennin letok im kajoor eo an Anij” (lale Juon Kōmeļeļe Ekadu Kōn Bok in Mormon eo [2013]).

  5. Orson Pratt ekar keememej bwe ekar pād ilo elōn̄ iaan m̧akūtkūt ko ke Josep Smith ekar ukōte Kallim̧ur Mokta im ekar ļōmn̄ak etke ekar jab kōjerbal kein ukook ko ilo jerbal in. “Josep, āinwōt eļan̄n̄e ej riiti ļōmņak ko an, ekar reilōn̄ļo̧k im kar kōmeļeļeiki bwe Irooj ekar leļo̧k n̄an e Urim im Tumim eo ke ekar jab imminenene ilo im̧we ko an Jetōb. Ak kiiō ekar ļapļo̧k an jeļā bwe ekar meļeļe wāween an jetōb jerbal, im ekar jab aikuj jipan̄ eo an kein ukook eo” (“Two Days’ Meeting at Brigham City, June 27 and 28, 1874,” Millennial Star, Aug. 11, 1874, 499; bar lale Richard E. Turley Jr., Robin S. Jensen, and Mark Ashurst-McGee, “Joseph the Seer,” Liahona, Oct. 2015, 10–17).

  6. Mijen būreejtōn eo ekar Elder Marion D. Hanks, eo ekar barāinwōt Ritōl Eutiej an Kabun̄ in.

  7. Lale Luk 8:43–48.

  8. Lale Jerbal 2.

  9. Lale Mosaia 2:36–37; barāinwōt lale Henry B. Eyring, “Spiritual Preparedness: Start Early and Be Steady,” Liahona, Nov. 2005, 38: “Kōn menin, mālijjon̄ eo eļaptata an mour ej n̄an lale n̄e jenaaj eo̧ron̄ im pokake kien ko an Anij ilubwilijin lan̄ ko an mour in. Ejjab bwe jen kijenmej e ļan̄ ko, ak bwe jen kālet jim̧we eo iien eo eļap aer eppen. Im men eo ekabūrom̧ōjm̧ōj tata eo an mour in ej n̄e jej bane teej eo im likjab in ro̧o̧l ilo aiboojoj n̄an kapijuknen eo ad ilan̄.

  10. Lale Terryl L. Givens and Matthew J. Grow, Parley P. Pratt: The Apostle Paul of Mormonism (2011), 91–98; volume introduction and introduction to part 5, The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 5: October 1835–January 1838, ed. Brent M. Rogers and others (2017), xxviii–xxxi, 285–93.

  11. Lale “Leta jān Parley P. Pratt, 23 May 1837,” in The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 5: October 1835–January 1838, 386–91.

  12. Lale “History of John Taylor by Himself,” 15, in Histories of the Twelve, 1856–1858, 1861, Church History Library; Givens and Grow, Parley P. Pratt, 101–2.

  13. Lale The Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. (1874), 183–84.

  14. Lale 2 Nipai 2:11.

  15. Katak im Bujen ko 122:7–8.

  16. Katak im Bujen ko 122:9.

  17. Lale Enos 1:5–8.

  18. Lale Jarom 1:4.

  19. Lale Moronai 7:26, 38.

  20. Lale Alma 14:26.

  21. Lale 3 Nipai 27:19.

  22. Lale Moronai 7:26.

  23. Lale Ether 12:12.

  24. Hilamōn 5:12.