Mataupu 33
O Le Aao o lo Tatou Tama
Ina ua agai atu Mareta Toronto e tolusefulu ono tausaga le matua i le taulaga e fai le faatau mo lona aiga ma le toaono pe sili atu o faifeautalai na nonofo i le fale o le Misiona a Siekisolovakia, sa ia lagonaina i nisi o taimi le pei na mata’i o ia. I le tautoulu o le 1948, sa la nonofo ai ma lana tane, le peresitene o le misiona o Ualesi Toronto, mo se tausaga pe a i Prague. I lana ono masina muamua i le nuu, sa galue malosi ai Mareta e fesoasoani i le Au Paia Siekisolovakia e toe fausia le Ekalesia i se atunuu sa tautevateva pea mai le fitu tausaga na faoa ai e le Nazi. Ona oo lea ia Fepuari 1948, na lagolago ai e Rusia le au komunisi sa i le malo i le taupulepuleina o se faoa faamalosi o le malo, ma aveese faamalosi ai taitai e le o ni komunisi le pule.
O le faoa faamalosi sa o se vaega o se “taua o le feitagai” na aliae i le va o Rusia ma atunuu sa latou au muamua. O le faigamalo faakomunisi i Siekisolovakia sa masalosalo faasoloatoa i vaega faalelotu, ma na faapitoa le tulituliaupūina o le Ekalesia ona o ona sootaga i le Iunaite Setete. Ua mata’itūina nei e matavao a le malo ma tagatanuu fela’uaitala ia tagata o le Ekalesia ma faifeautalai, ma e toatele tagata Siekisolovakia na foliga mai na masalosalo i le au Toronto ma isi tagata Amerika. Na i ai taimi na vaai atu ai Mareta i se pupuni o se fale lata ane o ’eu faamatala a’o savali o ia. I se tasi o taimi, na taumulimuli atu ai se alii i lana tama teine e sefulutolu tausaga le matua o Marion, aga’i i le fale mai le a’oga. E faliu atu o ia e autilo i le alii, ae oso lafi i tua o se laau.1
Na i ai aafiaga o Mareta i le nofo i lalo o se faigamalo masalosalo ma le pulepuletutū. Sa la taitai muamua ma Ualesi i le Misiona a Siekisolovakia, lea na amata i le 1936, o ni nai tausaga talu ona uma ona la faaipoipo. I le taimi muamua, sa saoloto lava le au Toronoto e talai atu le talalelei. Ae e oo ane i le amataga o le 1939, ua fao faamalosi e le faigamalo a le Nazi le pule i le atunuu ma amata ona faasoesa i tagata o le Ekalesia ma faafalepuipui ni isi o faifeautalai. Ina ua pa le taua i se taimi puupuu mulimuli ane, sa faamalosia le o ese faamalosi o Mareta, Ualesi ma faifeautalai o Amerika i Matu, mai le atunuu, ma tuua ai le silia ma le selau o le Au Paia Siekisolovakia.2
Sa tuu atu e Ualesi le misiona i aao o le alii e luasefulu tasi tausaga le matua o Iosefa Roubíček, o le na auai i le Ekalesia i le na o le tolu tausaga na muamua atu. I le avea ai ma sui peresitene o le misiona, sa faia ai e Iosefa ni fonotaga ma konafesi, auina atu e le aunoa ni tusi i le Au Paia i le misiona, ma faia mea sa ia mafaia e faamalolosia ai lo latou faapalepale ma le faatuatua. Mai lea taimi i lea taimi, sa ia lipoti atu ai ia Ualesi le tulaga o le misiona.3
E le’i leva ona uma le taua, ae valaauina e le Au Peresitene Sili ia Ualesi ma Mareta e toe faaauau o la tiute i Siekisolovakia. Ona o luitau o le ola ai i Europa na olopalaina e le taua, na tuua ai e Ualesi ia Prague ia Iuni o le 1946, ma tautino atu e talosaga ia faatasi atu le aiga i se vave e mafai pe a mautu lelei ai mea uma. E i ai taimi, na mafaufau ai Mareta pe atonu o le a sili atu ona latou nonofo pea ma lana fanau i Iuta, peitai sa le’i manao o ia e umi ni tausaga o latou ola e aunoa ma le vaai i lo latou tama. Ina ua mavae se tausaga talu ona valavala, na iu loa ina toe faatasia le aiga o Toronto.4
I le avea ai ma se taitai o le misiona, na taitaia ai e Mareta le galuega a le Aualofa, vaaia faifeautalai, ma fiafia e vaai i tagata fou liliu mai o faatasitasi i le fale o le misiona mo gaoioiga o le Mutuale i vaiaso taitasi. Ae faatasi ai ma le mata’iga malosi e le faigamalo komunisi o lona aiga ma le Ekalesia, sa tele ai ni mafuaaga na ia fuafuaina ai o le a faasolo atili faigata le olaga i Siekisolovakia.
A’o le’i tuua e Mareta le Iunaite Setete, na vaetofia o ia e Peresitene J. Reuben Clark o le Fesoasoani Muamua i le Au Peresitene Sili, mo lana misiona. Sa ia saunoa, “O faafitauli o le a oo atu ia te oe, o le a tele ma anoanoai ma o ni ituaiga faafitauli e le masani a’i.” Sa ia folafola atu o le a ia maua le malosi e faafetaiaia ai ma faamanuia ia te ia i le onosai, alofa mama, ma le talitiga.5
Sa pipiimau pea Mareta i ana upu a’o latou faia ma lona aiga le galuega a le Alii.
O le taimi foi lea, i le mamao ese mai faigata i Europa, na tootuli ai le alii e tolusefulu tasi tausaga le matua o Ioane O’Donnal i talaane o se laau i se tulimanu tuufua o se togalaau o laau toto e latalata i Tela, Honotura. Mo le ono tausaga ua mavae, na faagaoioi ai e Ioane se fale pa’u i le atunuu tuaoi o Kuatemala, ma sa fiafia o ia i taimi uma e oo atu ai o ia ona o lana galuega i le togalaau matagofie. Mo se tagata sa ola a’e i pitonuu o le Au Paia o Aso e Gata Ai i laueleele naumati o Mekisiko i matu, o le nofoaga toafilemu, faatasi ai ma faatulagaga tulaga ese o laau ma meaola, sa o se parataiso mafanafana.6
Peitai, sa vevesi lava le mafaufau o Ioane. Na le’i leva ona mausali lo la alofa ma lona toalua o Carmen ae amata ona faigaluega o ia i Amerika Tutotonu. Talu ai o Carmen o se Katoliko, sa faaipoipoina ai i la’ua e se faifeau o lana ekalesia. Ae, o le taimi lea, sa i ai se lagona malosi o Ioane o le a i ai se aso e aufaatasi ai [Carmen] i lona faatuatuaga i le talalelei toefuataiina. Sa moomoo o ia ia faamau ia te ia i le malumalu ma sa masani ona la talanoa e uiga i le Ekalesia, lea sa le i aloaia i Kuatemala. Ae peitai, sa le’i foliga mai na manao Carmen e sui lana tapuaiga, ma sa taumafai malosi Ioane e aua ne’i faamalosia o ia.
Sa ia fai atu ia te ia, “Ou te le manao e te auai mai i la’u lotu ona na’o lou manao e faamalie a’u.” “E tatau ona e galue mo lau molimau.”
Sa fiafia Carmen i le tele o mea na aoao atu e Ioane ia te ia e uiga i le Ekalesia, ae sa manao o ia ia mautinoa o le talalelei toefuataiina sa tonu mo ia. Sa le’i faatagaina o ia e faitau le Tusi Paia a’o laitiiti, ma na te le’i malamalama muamua i le taua o le Tusi a Mamona. “Aisea o le a tatau ai ona ou faitau i lenei tusi?” sa ia fesili ai ia Ioane. “E leai sona uiga ia te a’u.”7
Sa le’i fati ai Ioane. I se malaga atu i le Iunaite Setete, sa ia talanoa atu ai ia te ia e uiga i le faaipoipoga e faavavau a’o la asiasi atu i Mesa, Arizona, lea sa tu ai le malumalu aupito latalata ane. Ae po o le a lava le tele o lona taumafai e faasoa atu le talalelei toefuataiina ia te ia, sa le foliga mai na te maua se molimau.
Sa iloa e Ioane, o se vaega o le faafitauli, o le tetee lea mai lona aiga ma ana uo, o ni isi o i latou sa leaga ni a latou faamatalaga na fai e uiga i le Ekalesia. O Carmen sa le o se Katoliko malosi, ae sa ia faatauaina lava tu ma aga sa ola a’e ai. Ma sa faanoanoa Ioane ona o ia lava foi sa tau faatalale i le ola ai i lana tapuaiga, ae maise lava i talaane o ana uo ma aumea o e sa le o ni tagata o le Ekalesia. O ni isi taimi sa o se mea faigata le mamao ese mai se paranesi faatulagaina o le Au Paia. Sa faafetai o ia mo ona tausaga popofou i Mekisiko i matu, lea sa siomia ai o ia i faataitaiga lelei a ona matua ma isi tagata o le Ekalesia.8
I le faaiuga o le 1946, na asiasi atu ai Ioane ia Peresitene Siaosi Alapati Samita i le Aai o Sate Leki ma fautuaina ai o ia e auina atu ni faifeautalai i Kuatemala. Sa faalogologo ma le fiafia Peresitene Samita a o saunoa Ioane e uiga i le saunia o le atunuu mo le talalelei. Na uma ona feutagai o ia ma ona fesoasoani o Feterika S. Williams, o le sa avea muamua ma peresitene o le Misiona a Atenitina, e uiga i le faalauteleina atu o le galuega faafaifeautalai i Amerika Latina.
E le’i umi ona uma le fonotaga, ae fofogaina e le Au Peresitene la latou faaiuga e auina atu faifeautalai i Kuatemala. “Matou te le o mautinoa po o afea e mafai ona fai ai lenei mea,” sa latou ta’u atu ai ia Ioane, “ae matou te talitonu o se taimi lata mai i le lumanai.”9
E toafa faifeautalai na taunuu atu i le fale o le au O’Donnal i le Aai o Kuatemala i ni nai masina mulimuli ane, i le faatoa uma ai lava lea o le faateteleina o tuaoi o le Misiona a Mekisiko ia aofia ai Kuatemala, Costa Rica, El Salvador, Honotura, Nikarakua, ma Panama. E toalua alii faifeautalai na siitia atu i Costa Rica, ae o le isi toalua na amata faia ni sauniga faatasi ma Ioane, Carmen, ma le la fanau teine laiti e toalua.
Sa faatulaga foi e faifeautalai se Aoga Sa ma le Peraimeri—ma faapea foi ona aumaia ai le uso Carmen o Terisa e avea ma se faiaoga o le Peraimeri. E ui ina sa auai atu Carmen faatasi ma Ioane i sauniga, ae sa musu lava o ia e papatiso. O le mea moni, e oo ane i le taimi na tootuli ai Ioane i totonu o le togalaau o laau toto, ua toeitiiti atoa le tausaga talu ona i ai faifeautalai i Kuatemala, ae e le’i i ai lava se tasi i le atunuu ua auai i le Ekalesia.
A o tatalo Ioane, sa ia tatala atu lona loto, ma aioi atu i le Tama Faalelagi e faamagalo ana agasala ma lē atoatoa Ona ia tatalo lea mo Carmen i lana tauiviga ia maua se molimau. E foliga mai e pei na fai e le fili mea uma na te mafaia i le lima tausaga ua mavae e taofi ai o ia mai le Ekalesia. Pe o afea o le a ia maua ai sana tali mai le Alii?10
A’o tatalo Ioane O’Donnal i Honotura, sa galue malosi Emi Cziep o se faifeautalai i Suitiselani. E faaopoopo atu i tiute masani o se faifeautalai, sa fesoasoani o ia i le peresitene o le misiona o Sikoti Taggart i lana gagana faaSiamani o fetusiaiga ma anomea mo lesona e faaliliuina mai le faaPeretania i le faaSiamani. E ui ina na te le’i iloa le faaPeretania a’o lei sau i le misiona, sa ia atiina a’e se tomai i le gagana e ala i le punou [e faitau] mekasini tuai o le Improvement Era ma feaveai se lomifefiloi i soo se mea lava e alu i ai.11
I le taumafanafana o le 1948, na logoina ai e se taitai o le malo ia Emi e le mafai ona toe faafou lona visa ma o le a tatau ona toe foi i Viena i le tolu masina. Sa misia e Emi lona aiga, ae sa itiiti sona manao e nofo i Auseteria i lalo o le faatosinaga a Rusia, lea sa nofoia pea ni vaega o lona nuu ma lona atunuu. Sa i ai se avanoa e mafai ona maua ai sana galuega le tumau o se tagata faigaluega fatuaiga i Peretania Tele, peitai e leai se mea na mautinoa. Sa mafaufau soo o ia i le faataoto “Ia e faatuatua ia Ieova ma lou loto atoa; a e aua le faalagolago i lou lava atamai.”12
I se tasi aso, na fetaui ai Emi ma ni tamaitai faifeautalai e toalua mai le Misiona a Peretania o e sa asiasi atu i Suitiselani a’o le’i toe foi atu i aiga. O nei tamaitai e toalua sa o mai mai Kanata ma sa le tautatala faaSiamani, o lea sa faamatalaupu ai Emi mo i laua. Ao latou talanoa, sa ta’u atu e Emi ia i laua lona le toe fia foi atu i Viena, O se tasi o faifeautalai, o Marion Allen, sa fesili atu ia Emi pe manao e malaga atu i Kanata nai lo Peretania Tele. E ui o le toatele o tagata o le Ekalesia i Kanata na nonofo latalata i le malumalu i Cardston, Alberta, ae na mafai lava ona maua paranesi o le Au Paia i le loaloa o le atunuu, mai Nova Scotia i sasae e oo atu i British Columbia i sisifo.
Sa manatu Emi na itiiti sona avanoa e malaga atu ai i Amerika i Matu. Sa le’i sainia e Auseteria i lena taimi se maliega o le le faaituau, ma o ona tagatanuu sa manatulia o ni fili i atunuu Aufaatasi. Pe sa i ai foi ni aiga po o ni uo a Emi i Kanata po o le Iunaite Setete o e e mafai ona lagolagoina o ia pe faamaonia e maua sana galuega.13
Ae, o ni nai vaiaso mulimuli ane, na maua ai e Peresitene Taggart se feau faauaealesi mai le tama o Marion, o Hipa Allen, na fesiligia ai Emi pe manao e alu atu i Kanata. Na faamatala i ai e Marion le faafitauli a Emi, ma na tapa mai Hipa i se tagata e masani ai i le malo o Kanata o le e mafai ona fesoasoani e faatagaina o ia mo le faimalaga atu. Sa naunau Hipa e ofo mai ia Emi se galuega ma se nofoaga e faamautu ai i lo latou fale i Raymond, o se aai laitiiti e lata i Cardston.
Na vave lava ona malie i ai Emi. Ao tapena o ia e malaga ese atu, na maua e ona matua o Alois ma Hermine, se pepa faataga e tasi le aso i le tuaoi o Swiss e faamavae ai [ia te ia] Na iloa e Emi na i ai le faatuatua o ona matua e tuu atu ai le la tama teine e luasefulu tausaga le matua e nofo i ni tagata ese i se atunuu e le masani ai, ma le le iloa pe latou te toe vaai i le tasi ma le isi.
Sa tau atu e ona matua ia te ia “Po o fea lava e te alu i ai, e le tuua lava na’o oe.” “O loo i ai lou Tama Faalelagi e puipuia oe.” Sa laua fautuaina o ia ia avea ma se tagatanuu lelei ma ia pipii pea i le Ekalesia.14
Mulimuli ane, i le taimi o lana malaga e sopo atu i le Vasa Atelani, sa mamamafa le loto o Emi ao ia mafaufau i lona aiga vavalalata, i tagata o le Paranesi i Viena, ma lona atunuu pele o Auseteria. Sa amata ona tagi o ia, ma mafaufau ana i ai sona malosiaga e toe liliu ai le vaa, semanu na te faia lava.
E toalua ni alii faifeautalai mai le Misiona a Siekisolovakia na folau faatasi ma Emi, ma sa la fesoasoani e fai le malaga faigata ia faigofie ona onosaia. I le va o taimi e ma’ivasa ai, na faamalamalama atu ai alii talavou taitoatasi e fia faaipoipo ia Emi, ae sa ia teena uma i laua. Sa ia fai atu ia i laua, “Ua lua tausaga lua te le’i toe latalata i ni teine.” “O le taimi lava e te lua taunuu ai i le fale, o le a maua loa se teine sili ona manaia ma faamautu ai loa.”15
Ina ua taunuu le vaa i Nova Scotia, sa faataga i le taimi lava lena ia alii faifeautalai e toalua e ulufale atu i le atunuu, ae o Emi na faasino atu i se vaega na si’o i se pa ma le anoano o isi tagata malaga fai atu. O ni isi o i latou, na iloa ai e Emi, o ni tamaiti matuaoti mai nofoaga vaavaaia faapitoa a Siamani.
Sa amata faaaoga e le Nazi ia ituaiga nofoaga na i le vaitau o le 1930 e faafalepuipui ai tagata tetee i faiga faaupufai ma soo se tasi lava na latou manatu e maualuga atu pe lamatiaina le latou faigamalo. Ina ua uma ona amata le taua, sa faaauau e le Nazi ona tapueina nei tagata, ma mulimuli ane ai fasiotia le faitau selau o afe o i latou. O le Nazi e tetee i tagata Iutaia na faapea foi ona liliu atu i fasiotiga o tagata toatele i se taimi e tasi a o faafalepuipuiina ma fasiotia i se fuafuaga faalemalo le faitau miliona o tagata Iutaia i tolauapiga faapitoa na vaavaaia ai i latou. E lua-vaetolu Iutaia Europa na maliliu i le Fasiotiga Tele na aofia ai ma Olga ma Egon Weiss, o le tina na fanau i Iutaia ma lana tama tama o e na auai i le Ekalesia ma tapuai faatasi ma le aiga o Emi i le Paranesi a Viena.16
I Kanata, sa atoa le aso o faatalitali Emi a o tuu o ia ma isi tagata fai atu e tagata ofisa o le malo i ni vaega o gagana ona fesiligia taitoatasi lea o i latou. O le iloaina na toe faafoi i Europa nisi o tagata fai atu ona sa le’i lelei o latou pepa, pe ona sa le’i lava ni a latou tupe na i ai, pe ona na na’o le mama’i foi, na tatalo ai Emi ia pasi llona suesuega Ina ua ave e le alii ofisa lona tusifolau ma oomi, sa toetoe a puna mai i fafo lona fatu ona o le olioli.
“Ua ou saoloto, i se atunuu saoloto,” sa ia mafaufau ai.17
O le vaitaimi lava foi lea, i le Aai o Kuatemala, sa tele ni mea na mafaufau i ai Carmen O’Donnal. Na faatoa ona maua lava se tusi mai lana tane, o Ioane o le sa i Honotura i se pisinisi. A’o malaga o ia, sa manao ia [Carmen] e fesili i le Atua pe moni le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai, pe o Iosefa Samita o se perofeta, ma pe o se afioga a le Atua le Tusi a Mamona “Tatalo e uiga i ai,” sa ia augani atu ai. “Ou te manao i lo’u toalua ia faamauina ia te a’u mo le faavavau, faapea foi ma la’u fanau.”
Na tele ni taimi muamua na tatalo ai Carmen e uiga i nei mea. Ma o le tatalo sa faapitoa lava le faigata—na faaoso le fiafia foi—i taimi a’o aluese Ioane mai le aiga. E siomia o ia i se agaga leaga, ma e oo ai o ia i ni faaaliga taufaamata’u o le mana o Satani. O le mafaufau atu i le faia o se isi taumafaiga e aunoa ma ia ia latalata atu na fefe ai o ia.
Ae, i se tasi po sa tonu ia te ia e toe taumafai. Sa ia faamomoeina lana fanau teine e toalua ona tootuli loa lea e tatalo i lona potumoe. Sa vave ona toe foi mai mana o le pogisa. Sa ia lagonaina e pei na tumu le potu i le faitau afe o foliga taufaalili o e na mananao e faaumatia o ia. Sa sola ese o ia mai le potu ma pe’a i faasitepu o le fogafale lona lua, i le mea sa nonofo ai faifeautalai. Sa ia faamatala i alii faifeautalai le mea na tupu ma sa la tuuina atu ia te ia se faamanuiaga.
Ina ua pupula ona mata, sa ia lagona le toafilemu teisi. Sa ia iloaina, “E i ai se pogai, o loo taumafai ai Satani e faaumatia a’u.” E mautinoa lava sa le’i manao le fili ia ona maua se molimau e uiga i le talalelei toefuataiina. Aua aisea lava o le a galue malosi ai e faasalavei ana tatalo? Na faafuasei ona ia iloa na tatau ona papatisoina o ia.18
O nai isi masina na sosoo ai o se taimi pisi mo le au O’Donnals. Ina ua toe foi ane Ioane mai Honotura, o taimi uma lava e tatalo faatasi ai i laua. Sa faaauau ona auai o ia i sauniga faamanatuga ma isi faatasiga a le Ekalesia, ma maua ai se malamalamaaga sili atu e uiga i le talalelei. I se sauniga molimau faatasi ma Arwell Pierce, le peresitene o le Misiona a Mekisiko, sa tulai o ia ma fai atu ni upu laiti. Sa faapena foi ona faasoa atu e isi a latou molimau, ma latou fetagisi faatasi a’o pa’i atu ma musuia i latou e le Agaga Paia.19
I le aso 13 o Novema, 1948, na faia ai e faifeautalai se sauniga papatisoga mo Carmen, lona uso o Terisa, ma le isi toalua, o Manuela Cáceres ma Luis Gonzalez Batres. Talu ai o le faletele na faaaoga mautotogi lea na fai ai a latou lotu sa le’i i ai se faatanoa mo papatisoga, na malilie ai ni isi o uo e faatino e Ioane ma faifeautalai ia papatisoga i se vaitaele laitiiti e i le itu i saute o le nuu.20
E tasi le vaiaso mulimuli ane, ae taunuu atu Mele White ma Alini Bean, o ni faifeautalai se toalua mai le Misiona a Mekisiko, e faatulaga le Aualofa i le Aai o Kuatemala. Sa valaauina Carmen e avea ma peresitene o le Aualofa, ma sa latou faia ma faifeautalai ia fonotaga i aoauli o Aso Tofi. O le toatele o tamaitai na o mai sa le o ni tagata o le Ekalesia. O se tasi, o se polofesa faamatua tagata i se iunivesite, sa popole i le taimi muamua i le taitaia o le faalapotopotoga e se tagata laitiiti e pei o Carmen.
“Ou te matuai le iloa lava pe aisea na oulua tofia ai lenei tamaitai talavou e fai ma peresitene,” sa ia fai atu ai i faifeautalai.
Sa lagona e Carmen le faanoanoa. E i ai ana mafuaaga lelei e lagolagoina ai le [faamatalaga] a le tamaitai. Aisea na le valaauina ai le polofesa po o se isi tamaitai e matua atu e avea ma peresitene?
“Vaai, e le tatau ona e manatu faapena, aua e te le’i talosaga mai mo lenei galuega,” sa ta’u atu ai e faifeautalai tamaitai ia te ia. “O oe le tagata na valaauina e faia.”
Talu ai ona na leai ni tusi lesona a le Aualofa, na fatufatuai ai e Carmen ia lesona ma gaoioiga. Ia Fepuari 1949 na auai ai i le Ekalesia ni tamaitai se toalua o Antonia Morales ma Alicia Cáceres. O ni nai vaiaso mulimuli ane, na valaauina ai e Carmen i laua faapea ma Gracie de Urquizú, o se tamaitai na fiafia i le Ekalesia, o ni sui o lana au peresitene. Sa faailoa atu nei tamaitai i se fonotaga na i ai ni uso e toaluasefulu tasi—o le latou fonotaga aupito toatele lea ua i ai.
Sa fiafia ma saunia tagata uma na i ai iina e aoao.21
I le tautotogo o le 1949, sa masani ona ala a’e Peresitene Siaosi Alapati Samita i le pisa o le fetagisi o leona sami ma le fafati fetalia’i o le Vasa Pasefika. Na susū mai le perofeta i Kalefonia ia Ianuari e asiasiale tulaga o le Malumalu o Los Angeles. O le taua ma taumafaiga o fesoasoani alofa i Europa na tuai ai le galuega faatino, ma na finagalo nei taitai o le Ekalesia e faagaoioi loa le fausaga. Ina ua mavae se aso pisi o fonotaga, na amata loa ona lagona e Peresitene Samita le faagasegasea. Sa faateteleina le faaletonu o lona tulaga, ma na ta’u mai e fomai sa i ai se toto to’a i lona manifinifi taumatau.22
O le tulaga na faamaonia e le faamata’uina ai le ola, ae na tauivi lava Peresitene Samita ina ia toe maua lona malosi. Ina ua faate’a o ia e fomai mai le falemai, sa talimau ai pea o ia i Kalefonia e lata i le sami seia malosi lelei. O le vave oo mai o le konafesi aoao o Aperila 1949, sa faamoemoe o ia e toe foi atu i le Aai o Sate Leki. Ae soo se taimi lava e nofo a’e ai i luga o le moega, e taavilivili le potu ona o lona niniva leaga tele, ona toe taoto ifo lea i lona aluga.23
E ese mai i le toto to’a, sa le mafai e fomai ona maua se mafuaaga manino mo le vaivai o le perofeta. “O lo’u faafitauli tele lava,” na ia faaiu lata mai ai i lana apitalaaga, “o le lelavā ma le ova galue.”24
Mo le tele o lona soifua faatagata matua, na tauivi ai Peresitene Samita ma ni faafitauli tau i le soifua maloloina e pei o le leaga o lana vaai, faafitauli i ona totoga [laualo] ma le lelavā tele. Ina ua valaauina o ia o se aposetolo i le tolusefulu tolu tausaga o lona soifua, sa ia iloaina mai aafiaga le mea e mafai ona tupu pe afai na te tuleia malosi tele lona tino. Peitai o ni isi taimi o lona manatu i le tiute ma le manao e galue na taofiofia o ia mai le faifaimalie.
E oo ane i le 1909, i le ono o tausaga talu ona valaauina o ia i le tofi faaaposetolo, ua atuatuvale ma faanoanoa o ia. Na leai sona malosi, ma sa i ai se taimi mo ni masina na faataotolia ai o ia i lona moega, na le ,afai ona faia se mea. O le leaga o lana vaai na taofia ai o ia mai le faitau mo se taimi umi. Sa ia lagona le leai o se aoga ma le leai o se faamoemoe, ma sa i ai taimi na moomoo ai e oti. Mo le tolu o tausaga, sa tatau ai ona faapafala mai ona tiute masani i le Korama a Aposetolo e Toasefululua.25
Na iloa e Peresitene Samita, o le tatalo, o le ea fou, o taumafa paleni, ma le faamalositino e le aunoa na fesoasoani e toe maua ai lona malosi. E ui lava ina sa le’i atoatoa ona faamaloloina i ona luitau faalesoifua maloloina, o na tausaga faigata popofou o se aposetolo na faatalitonuina ai o ia sa i ai se fuafuaga a le Alii mo lona olaga. Sa ia maua le mafanafana i se tusi mai lona tamā, le aposetolo o Ioane Enele Samita. Na faitauina, “O le aafiaga oona ua faapea ona e oo i ai, ua na o se fuafuaga mo lou faamamaina ma le musuiaina ma le faaagavaaina mo se galuega faaumiumi o le olaga.”26
Na talu mai lena taimi na tuu atu ai e Peresitene Samita lona malosi i le tuuitiitia o mafatiaga, lē tonu, ma faafitauli. Sa ia faatulagaina mo le uluai lolomiga o le Tusi a Mamona i le gagana patupatu [mo e tauaso] ma faatulaga le paranesi muamua a le Ekalesia mo e logonoa. Ina ua ia silafia e uiga ia Helmuth Hübener, o se tagata talavou Siamani o le Au Paia, lea na tape sese lona igoa mai le Ekalesia, na toe faasa’o e i latou ma ona fesoasoani le faatinoga ma faatonuina taitai i le lotoifale e tusifaamaumau lenei mea moni i luga o le pepa faamaumau o Helmuth. I le avea ai ma peresitene o le Ekalesia, sa ia tuuina atu se taulaiga fou i tagatanuu Moni o Amerika i le Iunaite Setete, e taumafai ai e faaleleia tulaga na ola ai ma aoaoga ia i latou.27
Peitai, o le loto agaalofa o le perofeta na masani ona faaopoopo atu i lana avega faalelagona. Sa i ai se taimi na ia fai atu ai i se uo, “A oo ina tulaga masani mea, e le malolosi tele o’u neura.” “Ma a ou vaai i isi tagata o faanoanoa ma lē fiafia, e faigofie lava ona ou aafia ai.”28
Sa le’i malamalama lelei fomai i lena taimi i gasegase faifaiumi faaletino ma faalemafaufau, ma masani ona faaaoga faaupuga e pei o le “lelava faalelagona” e faamatala ai tulaga e pei o le lelava po o le le fiafia faifaiumi. Ae, sa faia lava e Peresitene Samita le mea sili na ia mafaia e taulima ai lona soifua maloloina, i le faaaogaina lelei o periota e tele ai lona malosi ma aumalosi ai, ma malolo i taimi e tatau ai. E ui sa le’i toe pagatia o ia i le ituaiga o pau lea na ia oo i ai i le fiasefulu o tausaga na muamua atu, ae o le soifua matua ma le anoanoai o tiutetauave sa alu uma ai lona malosi.29
I le aso 20 o Mati, na auina atu ai e le perofeta se tusi i le uaealesi i ona fesoasoani, e fautuaina ai latou te faia le konafesi aoao e aunoa ma ia. Na telefoni mai Peresitene J. Reuben Clark i le aso na sosoo ai, ma le faamoemoe o le a manuia lava Peresitene Samita i le taimi mo le konafesi. Sa ia fai mai “Sei o tatou faatali seia oo i le Aso Sa a sau e vaai pe faapeī mai ai oe.”
O le vaiaso na sosoo mai ai, sa tigaina ai le perofeta i le oso o le niniva, peitai sa ia lagonaina le faasolosolo malie mai o lona malosi. I le aso 27 o Mati, na ioe ai ana fomai na lava lona malosi e malaga ai, o lea sa le’i umi ae ulufale loa i le nofoaafi e agai atu mo le Aai o Sate Leki. Sa malolo lelei lava o ia i le taimi o le faigamalaga, ma ina ua oo mai le faaiuga o le vaiaso mo le konafesi, sa ia iloaina na faamanuia o ia e le Alii i le malosi.
I le aso lona lua o le konafesi, sa tulai ai Peresitene Samita i luma o le Au Paia, ma lona loto na tumu i le alofa ma le agaga faafetai. “E tele taimi na foliga ai ua ou sauni e alu atu i le isi itu,” sa ia saunoa ai, “na taofia au mo ni isi galuega e tatau ona fai.”
Ona ia saunoa lea i upu na te le’i faamoemoeina e saunoa mai ai seia oo i lena taimi. Sa ia saunoa, “Ua tele se fiafia ua ou maua i le olaga.” “Ou te tatalo ina ia tatou fetuunaia i tatou lava a o tatou uia aafiaga o le olaga ina ia mafai ona tatou aapa atu ma lagona o loo tatou uuina le aao o lo tatou Tama Faalelagi.”30
Toe foi i Prague, na faatalitali ai le peresitene o le misiona o Ualesi Toronto e faalogologo pe o le a maua e faifeautalai Amerika fou e toafitu na valaauina e auauna i le Misiona a Siekisolovakia le faatagaga e ulufale ai i le atunuu. I le aluga o le tausaga na muamua atu, na faateleina le numera o faifeautalai i Siekisolovakia i le tolusefulu iva—o le vaega e lona lua le toatele o tagatanuu o le I.S. i totonu o le atunuu, lea na’o le aufaigaluega a le amepasa a Amerika na sili ai. Ae, e toasefulu faifeautalai na fuafua e toe foi i aiga, ma na tatau ona toe suitulagaina i latou ina ia faaauau ai pea le faamanuiaina o le misiona.31
Na taunuu mai le vaega o faifeautalai foi i Europa ia Fepuari 1949. Ona sa le’i vave tuuina atu e le malo o Siekisolovakia o latou visa, sa faatalitali ai alii faifeautalai i le fale o le Misiona a Swiss-Austria i Basel a’o talosgaina e Ualesi se tagata ofisa e maualuga i le malo ia faataga faifeautalai e ulufale i le atunuu. Ina ua mavae le tele o vaiaso o faatalitali mo se faaiuga, na iloa ane e Ualesi, na teena ana talosaga.
“Mo le taimi nei,” o le faamatalaga lea a le tusi, “e le toe i ai ni tagatanuu Amerika e toe faatagaina i totonu o Siekisolovakia mo faamoemoega e nofomau ai.”
Na le’i umi ae toe atofa atu faifeautalai i le Misiona a Swiss-Austria, ma tuua ai Ualesi ma le lava o [faifeautalai] e faia le galuega, a o faateteleina le isuisu o le malo komunisi i pisinisi a le Ekalesia. Na manaomia nei e le faigamalo ia lesona po o lauga uma e faia i nofoaga faitele ina ia faamaoniaina i le ono vaiaso a’o lei oo i le aso e fai ai, ma sa masani ona auai ia taitai komunisi i sauniga a le Ekalesia e mataitū le Au Paia mo ni lauga e le’i faamaoniaina. Sa faaleaogaina foi e le malo ia faatagaga e lolomi ai le mekasini a le misiona, o le Novy Hlas, ma faamata’uina e faaitiitia tufaaga a le Au Paia pe tutuli i latou mai a latou galuega pe afai e faaauau pea ona latou o i le lotu. Na lagona e ni isi le faamalosia e sipai i o latou uso a tagata auai o le Ekalesia.
Na o atu le Au Paia le fiafia ia Ualesi mo se fautuaga, ma sa ia ta’u atu ia i latou e le tatau ona latou manatu e faamalosia i latou e tuu i latou lava i se tulaga e lamatia ai. Afai e faamalosia i latou e tagata ofisa o le malo e lipoti atu e uiga i se fonotaga a le Ekalesia, e tatau ona latou ofoina atu tau lava na’o ni faamatalaga ia lava e faamalie ai tagata e tu’ifesilia i latou.32
E ui lava i nei faafitauli uma, ae sa naunau lava ni isi o tagata Siekisolovakia e faalogo i le savali o le talalelei. Nai lo o le faatapulaaina o fonotaga i nofoaga faitele, na faalautele e Ualesi le mea e oo atu i ai le misiona i le faia o ni aoaoga se tele i taulaga i le atunuu atoa. Sa oo ina lauiloa tele ia faapotopotoga, ma masani ona iu ai i le faatauina atu o le tele o kopi o le Tusi a Mamona. I se tasi afiafi, i le nuu o Plzen, na toeitiiti atoa le iva selau o tagata na o mai e faalogologo.
Peitai, o le manuia faapena na aumaia ai suesuega faaopoopo a le malo. I ni isi o eria, e aofia ai Prague, na teena ai e tagata o le malo ia talosaga mo le faiga o aoaoga. E le’i leva ona uma le fonotaga i Plzeň, ae mumusu le malo e toefaafou pemita e nonofo ai ni faifeautalai Amerika se toafa i le atunuu, ma faapea mai sa avea i latou ma “faamata’uga o le filemu, maopoopo, ma le saogalemu o tagata lautele o le setete.”
Sa toe talosaga atu Ualesi i taitai o le malo, ma tautino atu na leai se mea na faia e faifeautalai e lamatia ai tagata lautele. Sa ia tuuina atu ni nai tusiga lelei e uiga ia Siekisolovakia mai le Deseret News e faamaonia ai o le Au Paia sa le o ni fili i le malo. Sa ia ta’uaina foi le tufatufaga e le Ekalesia o meaai ma lavalava i le atunuu atoa ina ua uma le taua ma faailoa atu na saofaga faifeautalai i le tamaoaiga o Sieki.33
Na leai ma se mea o na mea na faia ai se eseesega. Na poloaiina e le malo ia faifeautalai e toafa ia oo atu i le aso 15 o Me, 1949 ua tuua le atunuu. Sa tusia e Ualesi i lana lipoti a le misiona e faapea, na fefe o ia, e le toe umi ae oo taumafaiga uma faalelotu i Siekisolovakia i lalo o le pulega faamalosi a le setete.
Peitai, sa musu o ia e togi le solo. “O lo matou faamoemoe ma tatalo ia faaauau ona faamanuia e le Alii Lana galuega i lenei atunuu,” sa ia tusia ai, “e tusa lava po o a lagona ma tulafono faaupufai o le a oo mai.”34