O Se Anoanoai o Mea Lelei

I le aso 31 o Me, 1896, sa lauga atu ai Susa Gates i le Aai o Sate Leki i le uluai konafesi soofaatasi a Young Ladies’ and Young Men’s Mutual Improvement. Ua leva ona faia e faalapotopotoga ia e lua a latou lava konafesi faaletausaga ma faalekuata. Ae i tausaga talu ai nei, e toatele alii talavou ua le toe auai ia latou fonotaga masani, ma ua mafua ai e nisi o taitai o le YMMIA ona faatu se lafo e manava atu se ola fou ia latou faalapotopotoga e ala i le tuufaatasi ma le YLMIA.¹

Sa lei mananao le peresitene aoao o le YLMIA o Elmina Teila ma lona ofisa i lea manatu. E ui ina ua faamanuiaina le soofaatasi o nisi o Mutual Improvement Associations i le tulaga o uarota, ma ua olaola le YLMIA, ma sa taumanatunatu ona taitai pe o le tuufaatasia o se mea sili lea e mananao i ai tamaitai talavou. Na iu lava ina tonu ia i latou e le mananao e tuufaatasi, ae sa latou ioe e fai nisi gaoioiga tuufaatasi ma le YMMIA, e aofia ai ma le konafesi fou faaletausaga, e ono mafai ona aoga.²

Mo le uluai konafesi, sa vaelua tutusa ai e taitai MIA le polokalama i failauga mai ia latou faalapotopotoga. Sa fautuaina e Susa, o le lona lua i le toe failauga o le polokalama, le aufaafofoga ia amio lelei ma ola amiotonu. Sa foliga e fou le aafiaga mo Susa, talu ai o tamaitai i le Ekalesia i lena taimi, sa lei masani ona lauga i ni aofia fefiloi vagana ai le tuu atu o se molimau. A o lea ua maua e ia ma isi taitai tamaitai le avanoa e folafola atu ai i alii ma tamaitai i le faatulagaga lava e tasi.³

Ina ua maea le konafesi, sa talanoa Susa ma lana uo ma o se tasi na la vasega, o Joseph Tanner, o le sa peresitene i le Kolisi Faafaatoaga i Logan. A o la talatalanoa, sa fesili Joseph pe o tumau lava le alofa o Leah, o le sa faatoa faauu mai le Iunivesite o Iuta, ia John Widtsoe. Faatoa maea talu ai nei le tikeri o John i le kemisi i Harvard, ma o la ua avea nei o se tasi o galulue ma Joseph.

Sa lei iloa e Susa pe faapefea ona tali atu i le fesili a Joseph. Sa ‘alo’alo lava John mai lona afafine talu ona toe foi mai. Ina ua tusi atu talu ai nei Leah ia te ia e fia maua mai sana fautuaga pe tatau ona toe foi i sasae e suesue ai le faatausi aiga i le Inisitituti o Pratt, o se kolisi iloga i le Aai o Niu Ioka, ae sa tali mai John i se tusi puupuu e faaleano mai.⁴

“Fai le mea o le a e lelei ai lava oe ia pe a uma,” o lana tala lea. Ona ia faailoa atu lea o lona faanoanoa i lo la alofa faamama’i o le tasi ma le isi ao laiti i la’ua. Po o le a lona manao e faaipoipo ia Leah, sa lei manao foi o ia e avea Leah ma ava a se tamaloa mativa. O ana a’oga na tuua ai o ia ma le aitalafu e tusa ma le $2,000, ma o le tele o si ona tama’i totogi faafaiaoga na alu i le lagolagoina o lona tina ma lona uso laitiiti.⁵

Sa vave ona toe tusi i ai Leah. “Ua ou iloa, e le mafai ona ta ola e aunoa ma se tupe, ae mo lou silafia, aua e te faatagaina tupe e aiā i lou alofa,” na ia tali atu ai. “Afai ou te alofa ia te oe, o lona uiga ou te alofa ia te oe pe i ai ni au tupe se fia afe pe fia afe foi ni au aitalafu.⁶

E lei suia ai le mafaufau o John, ma sa malaga Leah mo le Inisitituti o Pratt ia Setema 1896. Sa la malaga ma lana uo o Donnette Smith, o le sa aoga foi i Pratt ia avea ma faiaoga o aoga faataitai. A o lei malaga ese atu ia tamaitai talavou, sa faamanuia e le tama o Donnette, o Peresitene Iosefa F. Samita, ia Leah ma fai atu ia te ia e taofimau i lona faatuatua pe a feagai ma faaosoosoga, ma folafola atu ia te ia o le a malosi atu lana molimau nai lo le mea sa i ai muamua.⁷

I le Aai o Niu Ioka, sa i ai aafiaga o Leah ma Donnette e ono faigata e tupulaga a o la tina ona talitonuina. O tamaitai o le Au Paia o Aso e Gata Ai mai lena tupulaga matutua atu, e pei o isi tamaitai Amerika i lena taimi, sa masani lava ona maua na o se tasi se vasega se a’oga. O nisi sa o i sasae e aooga ai i vailaau ma le faatosaga, ae o le toatele lava sa faaipoipo laiti, fai fanau, ma fesoasoani e faavae pisinisi i le fale ma aiga i o latou pitonuu. E toatele e lei malaga i fafo atu o le Teritori o Iuta.⁸

E ese ai Leah ma Donnette, o i la’ua o ni tamaitai talavou sa nonofo i se falenofotumau tele i se aai vavaō e silia ma le lua afe maila le mamao mai o la aiga. I aso o le vaiaso, la te o i vasega i le Pratt ma fegalegaleai ai ma tagata mai talaaga ma faatuatuaga eseese Ma o Aso Toonai la te o ai i le lotu i se tamai paranesi pe tusa ma le sefulu ma ona tupu le Au Paia.⁹

Sa tonu ia Leah ma Donnette e ola faamaoni i la la’ua tapuaiga. Sa la tatalo faatasi i Aso Sa ma faitau le Tusi a Mamona i po uma a o lei momoe. “E tuputupu a’e i aso uma la’u molimau i le moni o la tatou talalelei,” na tusi atu ai Leah i lona tina. “Ua mafai ona ou vaai i le malosi o le faamanuiga a Brother Samita.””¹⁰

E le pei o le fale, sa la maua foi avanoa e talanoa ai e uiga i lo la faatuatuaga i tagata e tau le iloa se mea e uiga i le Au Paia o Aso e Gata Ai. Sa la faauo atu i ni tamaiti aoga se toalua o faatufugaga, o Cora Stebbins ma Catherine Couch, o e sa faaalia so la fiafia i le Ekalesia. I se tasi aso, sa maua ai e Leah ma Donnette se avanoa latou te talanoa ai e uiga i le malumalu ma le Tusi a Mamona. Sa faamalamalama atu e Leah le ala na maua ai e Iosefa Samita papatusi auro ma faaliliu. Sa ia talanoa foi e uiga i molimau o le Tusi a Mamona, o faaaliga faifaipea, ma le faatulagaga o le Ekaleisa.

“E te lei vaai lava i ni teine naunau i lo’u olaga,” sa tusi atu ai Leah i lona tina. E lua ‘a’ato itula o la saofafai ai iina ma lo matou le iloaina ua pasi le taimi.”¹¹

---

I le aso 13 o Oketopa, 1896, na alu ai se Au Paia o Aso e Gata Ai mai Maori, o Mele Whaanga i le Malumalu o Sate Leki, e faatino papatisoga mo ni uo se toasefulu mai Niu Sila lona atunuu. Talu ona masii mai i le Aai o Sate Leki i le amataga o lena tausaga, sa lauiloa o ia ma lona toalua, o Hirini, i lo la auai ma le maelega i le malumalu. E faapei o le toatele o Au Paia mai fafo atu o le Iunaite Setete, na malaga mai le aiga o Whaanga i Iuta ina ia latalata ai i le malumalu ma ona sauniga. Ma ona e na o la’ua tagata Maori ua maua faaeega paia, sa avea i laua o se sooga i le va o o latou tagata ma le maota o le Alii.¹²

Sa na o le fa malumalu i le lalolagi, o lea sa mafai ai e Au Paia o nonofo i fafo atu o le Iunaite Setete ona auina atu ia igoa o e ua maliliu e pele ia i latou, i o latou tauaiga i Iuta e faatino galuega o le malumalu mo i latou. Peitai, ina ua papatiso Mele ma Hinri i le 1884, sa leai ni o la tauaiga i Iuta. E lei pine ae o la mauaina se naunauga mamana ma loloto, e o mai i Siona ma o i le malumalu.¹³

Mai le amataga, sa teena e le la fanau ma fanau a a la fanau le la fuafuaga e masii. O Iuta e fitu afe maila mai Nuhaka, lo latou nuu i le talafatai i sasae o le Motu i Matu o Niu Sila. Sa i ai tiutetauave taua o Hinri o se peresitene o le paranesi ma se taitai o le ituaiga o Ngāti Kahungunu o Maori Ma o Mele sa na o ia le afafine o loo soifua a ona matua. Ae sa faatupulaia i aso uma le malosi o le naunau o le au Whaanga mo Siona.¹⁴

I le fiasefulu o tausaga ua mavae, sa lei fautuaina malosi Atumotu o le Pasefika e malaga i Siona. Ma e oo atu i le taimi na mafaufau ai Mele ma Hinri e masii atu, ae ua amata ona le fautuaina e taitai o le Ekalesia Au Paia uma i fafo atu o le Iunaite Setete mai le faapotopoto atu i Iuta, i le mea ua tau leai ni galuega ma ono oo ai ina le fiafia tagata malaga mai. Ae ui o lea, sa to atu e le Au Peresitene Sili le faatagaga mo se vaega toaitiiti o Maori e o mai, ina ua uma ona tautino atu e le peresitene o le misiona i Niu Sila o i latou o ni tagata galulue malosi ma e gafataulimaina.¹⁵

Na o mai Mele ma Hinri i Iuta ia Iulai 1884, faatasi ai ma ni nai tagata lotu toalaiti o o la aiga lautele. Sa latou faamautu i Kanab, o se taulaga mamao ese i saute o Iuta, lea na masii i ai le tei laitiiti o Hinri o Pinka Whaanga i ni nai tausaga talu ona papatiso ia Hinri ma Mele. Sa faamoemoe le aiga e fetuunai lelei i le tau mafanafana o Iuta i saute, ae ina ua iloai atu e Mele le mātūtū, ma le naumati o le vaaiga, sa tagi masūsū o ia. I se taimi e lei mamao, sa ia maua se tala mai Niu Sia ua maliu lona tina.¹⁶

A o gasolo taimi, sa lei i ai se tulaga lelei o le aiga. Sa tauanau e se faifeautalai sa latou masani i Niu Sila ia Hinri e faafaigaluega se tupe i se taumafaiga faapisinisi o taufeto’i. Ina ua maua le tala e uiga i lea taumafaiga, sa auina atu e le Au Peresitene Sili ia Viliamu Paxman, o se peresitene misiona sa i Niu Sila, e fesoasoani ia Mele ma Hinri e o i se vaega o le a le faaaogaina ai i la’ua e o latou tuaoi.¹⁷

O lea ua faamautu nei le au Whaanga i lo latou fale i le Aai o Sate Leki. Sa la auai atu i toefaatasiga o le Asosi a Maori i Siona, o se faalapotopotoga o faifeau ua foi mai le Misiona a Niu Sila, ma sa feiloai i afiafi o Aso Faraile uma ma nai tagata e le toatele tele o le vaega. Sa faatagaina foi i la’ua e le Au Peresitene Sili e faatino galuega o le malumalu mo o la tauaiga Maori uma i Niu Sila ua maliliu.¹⁸

E ui ina sa lei iloa tusitusi pe faitautusi ina ua sau o ia i Niu Sila, ae sa aoaoina e Mele ia lava ia faitau ma tusitusi ina ia mafai ai ona ia suesueina ana tusitusiga paia ma tusi atu ni tusi i lona aiga. Sa tusia foi e Hinri ni tusi faamalosiau i tauaiga ma uo, ma faia le mea sa ia mafaia e faamalolosia ai le Au Paia i lo latou atunuu. I Niu Sila, sa faatupulaia le Ekalesia i tagata Europa sa nonofo ai faapena foi Maori. Ua tele paranesi ua salalau i le atunuu, faatasi ai ma korama o le perisitua, Aualofa, Aoga Sa, ma Asosi o le Mutuale.¹⁹

Ae sa toatele pea lava tagata Niu Sila sa fou i le faatuatuaga. O nisi faifeautalai, i le mavae ai ona faalogo i fāfātala o le le lelei ona fai o le aiga o Whaanga i Kanab, sa popole nei avea tala ma mea e faamaluelue ai le faatuatua o le Au Paia i le Ekalesia. Aua ua salalau i Niu Sila tala lasi o le mea na tupu. Ana faapea e tuufau na ituaiga o fafatala, semanu e feagai le misiona ma se mala matautia.²⁰

---

O le tausaga na sosoo ai, na malaga ai Elisapeta McCune, o se Au Paia o Aso e Gata Ai maumea mai le Aai o Sate Leki, ma lona aiga i Europa. Ao asiasi atu ai i le Malo Soofaatasi, lea sa faamisiona ai lana tama tama o Rayond, sa tele ina o la fesoaosani ma lana tama teine o Fay i alii faifeautalai e faasoa atu le talalelei toefuataiina.

I se tasi aso, i le faaiuiuga o Iuni 1897, sa la o ai ma Fay i le Paka o Lonetone Hyde e pepese i se aufaipese a faifeautalai. Sa faamanatu ai e le Tupu Tamaitai o Vitoria le onosefulu tausaga i le nofoalii, ma na malaga ane ai i le paka le aufailotu mai Peletania atoa e fai ai sauniga tatala mo agaga o i latou o loo faia le faamanatuina i le aai.

Sa nonofo Elisapeta ma Fay faatasi ma faifeautalai, ma sa faamālō lemu ifo Elisapeta ia te ia lava ma le aufaipese a o faapotopoto atu pea le anoanoai o tagata i o latou talaane. Ona soso ane lea o se alii e laei lelei ma se matatioata, ma autilo atu ia i latou.

“Oi aue!. Oi aue!” na ia alaga ai. “Oka se mataga o le tapisa i lo tatou paka!²¹

O ana upu na molo’aua ai le mitamitaga o Elisapeta i le faatinoga a le aufaipese. Ae e le’i taofia ai lona manao e faasoa atu le talalelei? A o lei tuua Iuta, sa maua e Elisapeta se faamanuiaga mai ia Lorenzo Snow na folafola atu ai ia te ia o le a avea o ia o se meafaigaluega a le Alii i le taimi o ana faigamalaga.

“O le a manino lou mafaufau e faapei o se agelu pe a oo ina faamalamalamaina mataupu faavae o le talalelei,” na ia faamanuia atu ai ia te ia.²²

Sa manao Elisapeta e faia mea uma sa ia mafaia e fesoasoani ai i le galuega faafaifeautalai. Sa amata le misiona a lana tama tama i le faia o fonotaga i paka ma magaala i Egelani tutotonu. E oo atu i le taimi lea, ua toe amata e Viliamu Jarman ana lauga faasagatau i le Au Paia. E ui ina sa le o ta’ua atua i tagata faapea na fasiotia lona atalii o Albert , ae na faaauau pea ona ia faaosofia osofaiga o faifeautalai, ma uunaia ai faifeau e liliu atu i leoleo mo se puipuiga. O nisi o faifeautalai i le eria a Raymond sa faamanu’alia e tagata faatupu faalavelave.²³

Sa tele ina o Elisapeta ma faifeautalai i Lonetone, e uu o latou pulou ma tusi i le taimi o fonotaga. Sa ia lagonaina foi se naunauga mumu e talai atu. E ui ina sa le mafai ona valaauina o ia i se misiona, ae sa mafai ona ia vaai faalemafaufau ia te ia lava ua tofia e le Atua ma faia ni nai talatalanoaga fifilemu faalelotu ma tagata i o latou fale. O le mea moni, sa ia mafaufau e ono mafai e faifeautalai tamaitai ona faatosina mai le toatele nai lo faifeau alii talavou, ma o le a fesoasoani ai e tulei i luma le galuega.²⁴

Na mavae ni nai masina talu ona pepese i le Paka i Hyde, sa auai Elisapta i le konafesi faaleafatausaga a le Ekalesia i Lonetone. I le taimi o le sauniga i le taeao, sa ta’usalaina ai e Joseph McMurrin, o se fesoasoani i le au peresitene o le misiona ia faitioga a Viliamu Jarman e uiga i le Au Paia. Na ia manatu o mea nei na sili ona le manuia o le masani a Viliamu i le faia o faamatalaga taufaaleaga e uiga i tamaitai o le Au Paia o Aso e Gata Ai.

“O loo tatou faatasi nei ma se tamaitai mai Iuta,” na ia faasilasila atu ai. “O le a tatou talosagaina Sister McCune e saunoa i le afiafi nei ma faamatala atu ia te outou ona aafiaga i Iuta.” Ona ia fautuaina lea o tagata uma sa i le konafesi e aumai a latou uo e faalogologo a o ia saunoa.²⁵

Sa faateia Elisapeta i le faasilasilaga. Po o le a le tele o lona manao e folafola atu, ae sa popole o ia i le leai o sona poto masani. “Ma’imau e pe ana o i ai se tasi o o tatou failauga tamaitai lelei,” sa ia mafaufau ai, “se a se mea lelei o le a ia faia?” Sa folafola atu faifeautalai o le a latou tatalo mo ia, ma sa tonu ia te ia o le a fesili atu foi i lona Tama o i le Lagi mo se fesoasoani.²⁶

Sa vave ona salalau le tala o le a lauga Elisapeta i lena afiafi. O le manatu o le a toatele se aofia, na seti ai e alii faifeau ni nofoa faaopoopo i le faletele ma tatala le itu sa faafeagai. A o lata ina oo mai le taimi o le sauniga, sa faatumulia e tagata le potu i le mea e gata ai.²⁷

Sa faia se tatalo le leoa a Elisapeta ma tu loa e lauga. Sa ia talanoa i le aofia e uiga i lona aiga. Sa fanau o ia i Egelani i le 1852, ma sa malaga atu i Iuta ina ua auai ona matua i le Ekalesia. Sa femalagaai o ia i le salafa o le Iunaite Setete ma Europa. “E leai se mea,” na ia molimau atu ai, “ua ou maua ai ni tamaitai e matuai vaai maualuga i ai nai lo i totonu o Mamona i Iuta.”

“E mitamita a matou tane ia latou ava ma afafine,” sa ia faaauau ai. “Latou te tuu atu ia i latou avanoa uma e o ai i fonotaga ma laugaga ma faia mea uma o le a a’otauina ai ma atiina a’e i latou. E aoao i matou e la matou tapuaiga e faapea o le ava e tutusa lelei ma le tane.²⁸

Ina ua mae’a le fono, sa faatalofa atu tagata e le masani ia Elisapeta. “Pe ana fai e mafai ona o mai o outou tamaitai iinei,” na fai ane ai se tasi, “o le a anoanoai mea lelei e faia.”

“Sena,” na fai ane ai se isi alii, “ua e tauaveina le mea moni i lou leo ma au upu.”²⁹

---

I le aso 7 o Setema, 1897, sa faatalitali ai John Widtsoe i fafo o se fonotaga a faiaoga i le Aoga a Polika Iaga i Provo. I le taeao o lena aso, sa ioe atu ma le musuā ia Leah Dunford e vaai ia te ia pe a uma le fono. Ua faiaoga nei o ia i le saienisi faatausi aiga i le aoga, e aoao atu ai mea sa ia aoaoina mai lona tausaga i le Inisitituti o Pratt. A o aga atu John i le fale ina ua mavae sana malaga i luga o le galuega e ui atu i toafa o Iuta i saute, ma sa ia malolo i Provo e taufonofono le la sootaga ma Leah.³⁰

Sa popole pea lava John e uiga i ana aitalafu, ae sa alofa o ia ia Leah ma sa manao la te faaipoipo. Ae ui o lea, sa lei toe fetusia’i i la’ua. O le mea moni, sa i ai se peresitene misiona talavou na feiloai ma Leah i Niu Ioka ma sa toeitiiti lava a faamalamalama ia Leah.³¹

Na tatau ona maea le fono a faiaoga i le 8:30 i lena afiafi, ae e lei maea seia mavae “se isi itula mulimuli ane. Ona tuu ai foi lava lea e Leah e faatalitali John mo se isi itula a o alu i se fono a se komiti mo se gaoioiga a tamaiti aoga. Ina ua i’u ina uma lena fonotaga, sa savavali John ma Leah e momoli i le fale.

A o la savavali, sa fesili atu [John] ia te ia pe mafai ona ia vaai ia te ia i le aso e sosoo ai. “E le mafai ona e vaai ia te a’u i se taimi,” o le tali lea a Leah. “Ou te pisi e oo i le ta o le lima.”

“Ia,” na fai atu ai John, “E sili ai loa la lo’u alu i le fale i le taeao.”

“Ae a, sa’o lelei,” na fai atu ai Leah.

“Masalo, o le a ou nofo,” na fai atu ai John, “Pe a mafai ona ou vaai ia te oe i le afiafi.”³²

O le afiafi na sosoo ai, sa piki ai e John ia Leah i le aoga i se taavale solofanua ma sa la tietie atu ai i se nofoaga i matu o le taulaga. Sa ia ta’u atu ia [Leah] ua ia saunia mo se sootaga maua’i, ae sa lei saunia [Leah] e pei o ia. Sa ta’u atu e [Leah] ia te ia ua tuu atu ia te ia se tausaga e faamaonia ai lona alofa. E le popole o ia [Leah] pe faapefea ona ia faia. Ae o le a ia le faia lava se faaleleiga ma ia i luma mai.

Sa maninoa le po, ma sa paka e John le taavale solofanua i se nofoaga e autilo ifo ai i le vanu. A o pulato’a atu i le masina susulu, sa la talanoa faamaoni e uiga i le tele o taimi e taufai faatiga ai le tasi i le isi i le aluga o le fa tausaga talu ai. Sa la taumafai e malamalama pe aisea na le sologa lelei ai le la mafutaga. A o le’i iloa e i la’ua na te’i ua la le toe pulatoa i le masina ae ua sioa le tasi i le isi.

Na iu ina li’o atu lima o John ia Leah ma fesili atu ia te ia la te faaipoipo. Sa liusuavai lona naunauga ia faamaonia atu e [John] lona alofa ia te ia, ma sa ia folafola atu e faaipoipo ia te ia i le taimi lava e tuua ai aoga---ma pau lava le mea ia malilie ona matua i le la faatasiga.³³

---

Talu ai sa malaga ia le tina o Leah i Idaho i pisinisi a le YLMIA, sa talanoa muamua John i le tama o Leah. Sa manatu muamua Alema Dunford, o se fomai nifo i le Aai o Sate Leki, na sau John e vaai o ia e uiga i ona nifo. Ae o le taimi lava na faamalamalama atu ai e John lona faamoemoega, sa maligi loimata o Alema ma sa ia talanoa i lona alofa ma le faamemelo mo Leah. Na ia tuu atu lana ioega i le faaipoipoga, ma faaali atu lona faatuatuaga i le “faaiuga a lona afafine.³⁴

O le taimi lea, sa tusi atu ai Leah i lona tina e uiga i le la faamau ma sa maua mai se tali le fiafia. O le alii lea ua e filifilia, e tele naua ona moomooga,” sa ta’u atu ai e Susa ia Leah. “E le o le faia o se lelei ma fausia Siona---ae ia maua le lauiloa, ma faaopoopo atu palealii i lona muaulu o faailoga taualoa, ma o le a e le maua lava se mea o na mea, o le a taotaomia lava lou ta’uaogaina i le lumanai ona o ona mana’oga manatu faapito.”³⁵

I le le mautonu, sa tusi atu ai foi John ia Susa. Sa tali mai o ia i se masina mulimuli ane, ma tuuina mai lona maliega i le faaipoipoga ae sa ia toe faitio mai ai foi i le le lava o le tuuto o [John] i le Ekalesia.³⁶

Sa tiga John i le tusi. I le avea ai o se saienitisi, sa naunau o ia mo le mamalu ma le tulaga taualoa i lana matata. Ma sa ia tuuto atu le tele o lona taimi ma taleni i le faalauteleina o lana matata. Ae e oo lava foi a o tauivi o ia ma lona faatuatua i Harvard, na te lei tuulafoaiina lava ona tiutetauave i le Ekalesia. Sa ia iloa sa i ai lona tiute e faaaoga lona atamai ma aoaoga ia manuia ai Siona.³⁷

Sa foliga mai na tele mea na faamoemoeina e Susa mai ia te ia. O lana tupulaga o le Au Paia---ma le tupulaga a ona matua---sa talitonu o naunauga faaletagata sa le talafeauga ma le fauina o le malo. Sa mafai lava e John ona faapaleni lana matata faasaienitisi ma lona valaauga o se fesoasoani ma se faiaoga o lana korama a toeaina. Ae e lei iloa tele lana auaunaga i le Ekalesia i fafo atu o lana lava potopotoga i le lotoifale i Logan.³⁸

“E lei tofia au e avea ma epikopo,” sa ia ta’u atu ai ia Leah, “po o se peresitene o se siteki, po o se isi tofi i le siteki, po o se peresitene o fitugafulu, po o se aposetolo, po o se isi lava tofi maualuga i le Ekalesia lea e alu ai le taimi atoa o se tamaloa.”

“Ae mafai ona ou fai atu ma le faamaoni le mea lenei,” na ia tautino atu ai, “ua ou tu sauniuni i le aso nei e faia soo se mea o le a manao mai ai le Ekalesia ia te a’u. Po o le a lava le galuega e atofa mai ia te au, o le a ou faia ma le agaga fiafia.³⁹

Sa lei manaomia e Leah se taufaatalitonuina o ia. O le tatalo faigofie a John, lea na fai i le uluai taeao i Harvard, lea na tosina ai o ia [Leah] ia te ia [John]. Ae sa manaomia e Susa se taimi sili atu ma John na te iloa ai lona loto ma lona faatuatua.⁴⁰

O Tesema i lena tausaga, na valaaulia ai e le aiga o Gates ia John latou te mafuta i le Kerisimasi. I lena taimi, sa i ai se mea i upu ma taga a John i aso taitasi na uunaia ai Susa, sa faamanatu atu ai ia te ia le mafuaaga na ia tuufaatasia ai o ia ma Leah i le taimi muamua. “Sa ou manatu lava i taimi uma o oe e te le mafaufau ma e te manatu faapito,” sa ia fai atu ai ia John ina ua uma lana asiasiga, “Ae o nisi o ou uiga faaalia a o tatou mafuta, ua tafiese atu ai lena manatu.

Sa lei toe popole o ia i le faaipoipoga. “Ua ou lagonaina i lo’u agaga le molimau ua lelei mea uma,” na ia tusia ai.⁴¹