Suli o le Olataga

Ia Ianuari 1917, sa malaga atu ai Susa Gates i le Aai o Niu Ioka e asiasi i se uo sa gasegase, o Elisapeta McCune, o le sa la galulue faatasi i le fono faatonu aoao a le Aualofa. Na siitia atu Elisapeta ma lona alii, o Alfred, i Niu Ioka i lena taumalulu ina ia mafai e Alfred ona faatautaia pisinisi i le aai. Ina ua iloa e Susa e uiga i le gasegase o lana uo, sa sau o ia i le taimi lava lea e fesoasoani ia te ia ia toe malosi. Ae peitai, e taunuu atu o ia, ua toe malosi Elisapeta. Ae, sa ia tauanauina Susa e nofo la te toalua. A o i ai iina, sa mafai e Susa ona faaaoga faletusi o le aai e faatautaia ai suesuega o gafa, lea na avea ma se vaega tele o lana auaunaga i le Ekalesia.

I Tenimaka i le sefululima tausaga talu ai, na matua ma‘i ai Susa a o auai i se fonotaga a le Aufono a Tamaitai Faavaomalo. Sa ia sailia se faamanuiaga mai le aposetolo o Francis Lyman, le peresitene o le Misiona a Europa i lena taimi, o le sa faamanuiaina o ia ia aua nei fefe i le oti ma sa folafola atu e i ai sana galuega e fai i le lalolagi o agaga. Ae, i le ogatotonu o le faamanuiaga, sa malolo o ia mo le pe a ma le lua minute. “Sa i ai se fono sa faia i le lagi,” na iu ina ia fai atu ai ia Susa, “ma ua tonu ai o le a e ola e faatino galuega o le malumalu, ma o le a e faia se galuega sili atu nai lo se isi lava taimi muamua.”¹

Ina ua toe malosi mai lona gasegase, sa tuuto atu e Susa o ia lava i gafa ma galuega o le malumalu. Sa amata ona toaga o ia i le Sosaiete o Gafa o Iuta, o se faalapotopotoga e faafoeina e le Ekalesia na fatuina ina ua uma le faaaliga i le 1894 a Uilifoti Uitilafi e uiga i faamauga i le malumalu. Sa amata ona faigaluega o ia i le Malumalu o Sate Leki, faiaoga i vasega o gafa, ma tusi se tusiga faalevaiaso i talafaasolopito o aiga mo le Deseret Evening News.

Ina ua avea Susa ma Elisapeta McCune ma sui auai o le fono faatonu aoao a le Aualofa i le 1911, sa la faia gafa ma galuega o le malumalu o se faamuamua fou mo tamaitai o le Ekalesia. Sa la asiasi atu i uarota ma paranesi i le Iunaite Setete ma Kanata ma aoaoina le Au Paia e faia ni sailiiliga i o latou tuaa. Sa tusia foi e Susa ni lesona o gafa mo le Mekasini a le Aualofa, ma, i le talosaga a le fono faatonu aoao, sa ia tusia ai i le taimi nei se tusi faasino e fesoasoani ai i le Au Paia i a latou galuega o talafaasolopito o aiga.²

A o i ai i le Aai o Niu Ioka, sa sailiili ai foi e Susa ia igoa o le aiga o McCune i le faletusi. Sa ia faia foi le mea sili na ia mafaia e tuu atu ai ia Elisapeta le alofa ma le gauaiga e mafai ona ia ofoina atu.

O le aso a o lumanai le aso tuupoina e toe foi ai Susa i le fale, sa lava le malosi o Elisapeta e auai ai i se fonotaga a le Aualofa i le laumua o le Misiona a Setete i Sasae i le aai. Sa talanoa atu Susa i tamaitai e uiga i sailiiliga o gafa. E ui lava sa toalaiti le aofai o tamaitai o le Au Paia o Aso e Gata Ai i le Aai o Niu Ioka, ae sa ia lagonaina le mamana o le Agaga ia i latou.³

I lana malaga toe foi, sa afe Susa i isi aai e lua e asiasi i le Au Paia. Ina ua maea se tasi o fonotaga, sa oo atu se peresitene o le paranesi e talanoa ia te ia. “Ou te fiafia lava i molimau a le au matutua,” na ia saunoa ai, “ma fiafia e faalogo i se tagata matua o talanoa e uiga i o latou aafiaga.”

Sa ataata Susa i lona loto. “O oe o se tagata matua, Susa, o e lagona mai?” sa ia fai ifo ai ia te ia lava. Sa onosefulu ona tausaga, ae sa i ai pea nisi tausaga i ona luma—ma le tele o isi galuega e fai.⁴

---

“O loo tatou ola i ni taimi faigata,” sa faailoa atu ai e Iosefa F. Samita a o ia tatalaina le konafesi aoao ia Aperila 1917 a le Ekalesia. Sa faatumulia nusipepa i Iuta atoa i lipoti popole o finauga a Siamani e faasaga i le Iunaite Setete.⁵ Mo le lua ma le afa tausaga ua tuanai, sa tumau pea le faavaeluatai o le Iunaite Setete i le taua. Ae e lei leva ona faafouina e Siamani lana aiaiga faavae o le le faatapulaaina o taua i vaamoulu, ma lamatia ai vaa o Amerika i osofaiga. Sa sailia foi e taitai Siamani se tuufaatasiga ma Mekisiko, ma fatuina ai se auala e osofaia ai le Iunaite Setete mai saute. I le tali atu i ai, sa faatagaina ai e le Konekeresi a le I.S. ia Peresitene Woodrow Wilson e folafola atu le taua i Siamani.⁶

A o tu ai i le pulelaa o le Tapeneko i Sate Leki, sa malamalama Peresitene Samita e toatele le Au Paia i le potopotoga sa popole ma fefefe. Sa ia fautuaina i latou e saili mo le filemu, fiafia, ma le soifua manuia o le aiga o tagata. “Afai tatou te faia o tatou tiute i aso nei, i le avea ai ma tagata o le Ekalesia ma o ni tagatanuu o lo tatou setete,” na ia saunoa ai, “e le tatau ona tatou fefefe tele i mea e oo mai taeao.”⁷

Sa folafola aloaia atu e Peresitene Wilson se taua mulimuli ane i lena aso. Toeitiiti lima afe alii talavou mai Iuta—o le toatele o i latou o tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai—na lei leva ae auai.⁸ E toatele tamaitai i le Ekalesia na auai i le Koluse Mumu e auauna atu o ni tausimai i le taua. O le Au Paia Amerika o e sa le mafai ona auai i vaegaau faaauupegaina na lagolagoina lo latou atunuu i isi auala, e pei o le faatauina mai o “Liberty Bonds [Noataga o le Saolotoga]” na tuuina mai e le malo e fesoasoani e faatupe ai le taua. O Betty McCune, le tamateine a Elisapeta, na aoao e galue ma auauna atu i se taavale ma avea ma se avetaavale o faalavelave faafuasei. Sa volenitia Elder B. H. Roberts o le Fitugafulu e auauna atu o se tasi o failotu e toatolu o le Au Paia o Aso e Gata Ai i le vaegaau.⁹

E lei leva ona uma le konafesi aoao, ae malaga atu Iosefa F. Samita i Hawaii ma matauina le alualu i luma o le malumalu i Laie. I lalo o le taitaiga a fomeni Hamana Kalili ma David Haili, ua uma ona faamaeaina e le aufaigaluega ia fafo o le malumalu ma ua pisi nei i le faamaeaina o totonu. Na fausia mai sima ma maa lava mai mauga lata ane, o le Malumalu o Hawaii sa foliga o se koluse ma sa leai se tumutumu. O faatagata sima o vaaiga faatusi paia, na vaneina e tusiata Iuta o Leo ma Avard Fairbanks, na teuteuina ai le pito i fafo o le maota.¹⁰

Ia Oketopa, i le masina a o lumanai lona aso fanau lona fitusefulu-iva, sa ta‘u atu ai e le perofeta i le Au Paia ua amata ona ia lagona le matua. “Ou te manatu e tutusa lava lo‘u talavou e pei ona ou i ai i lo’u olaga i le agaga,” na ia tau atu ai ia i latou, “ae ua vaivai lo‘u tino, ma ou te fia tau atu ia te outou, o nisi taimi e tatagase lava lo’u fatu ua matua.”¹¹

Sa faaauau pea ona faaletonu lona soifua maloloina a o taufaaiuiu le tausaga, ma sa amata ona ia vaaia soo le fomai i le amataga o le 1918. Pe tusa o le taimi lava lea, na ma‘i ai foi lona atalii o Ailama. Ua sefuluono masina ua mavae talu mai ona iu le taimi o Ailama o se peresitene o le Misiona a Europa, ma i lena taimi sa maloloina ma malosi o ia. Ae, sa popole pea Iosefa e uiga i lona soifua manuia. Sa i ai se nofoaga faapitoa i lona loto mo Ailama, ma sa maua e Iosefa le olioli tele i le auaunaga ma le tuuto atu o lona atalii i le Alii. Sa ia faamanatu atu foi ia Iosefa lona lava tama, le peteriaka o Ailama Samita.¹²

Na amata ona ogaoga le mai o Ailama i aso taitasi. Sa ia lagonaina se tiga tutui i lona manava, o se faailoga ua maua o ia i aafiaga o le pitogaau. Sa uunaia o ia e ana uo e alu i le falemai mo se taotoga, ae sa musu o ia. “Sa ou tausia le Upu o le Poto,” na ia fai atu ai, “ma o le a tausia a‘u e le Alii.”

I le aso 19 o Ianuari, na toetoe lava a le mafai ona onosaia le tiga. Sa vave ona logoina e le faletua o Ailama, o Ida ia Iosefa, ma sa ia tatalo faatauanau ia toe manuia o lona atalii. I le taimi lea, na faatasi atu ai Aposetolo Orson F. Whitney ma James E. Talmage, ia Ailama i autafa o lona moega ma tausi o ia i le po. O se vaega o fomai ma tagata tomai faapitoa, e aofia ai Dr. Ralph T. Richards, le tei o Iosefa, sa fesosoani foi ia te ia.

Ina ua uma ona iloiloina le ma‘i, sa popole Dr. Richards ona na umi tele le faatalitali o Ailama e saili se fesoasoani faafomai, ma sa ia aioi atu ia te ia e alu i le falemai. “E na o le tasi mai le afe le avanoa pe a e alu nei,” na ia lapataia ai Ailama. “E mafai ona e faia?”

“Ioe,” o le tala lea a Ailama.¹³

I le falemai, sa faia e fomai ni faaata se lua ma filifili ai e aveese le pitogaau o Ailama. I le taimi o le faagasologa, sa iloa ai e Dr. Richards ua pa le pitogaau, ma ua salalau solo siama oona i totonu o le manava a Ailama.

Sa faasaoina Ailama mai le faagasologa, ae sa tumau pea le vaivai o Iosefa i le popole ma faaaluina le aoauli e taoto ai i lalo, sa le mafai ona tausami.contd Sa foliga mai na maua e Ailama le malosi i lena afiafi, lea na faagaeetia ai Iosefa. I le faatumulia ai i le lotofaafetai ma le toomaga, sa ia toe foi atu ai i ona tiute o se peresitene o le Ekalesia.

Ona oo lea i le mavae ai o le tolu aso talu ona uma le taotoga o Ailama, ae maua e Iosefa se telefoni mai le falemai. E ui i le tele o tatalo ma le galuega faaeteete a fomai, na maliu lava Ailama. Na le magagagana Iosefa. Sa ia manaomia Ailama, ma sa manaomia e le Ekalesia ia Ailama. Aisea na le faasaoina ai lona ola?

I le lofituina ai i le faavauvau, sa sasaa atu e Iosefa lona ita i lana api talaaga. “’Ua saeluaina lo’u agaga,” na ia tusia ai. “Ma o lenei, o le a se mea e mafai ona ou faia! Oi! O le a se mea e mafai ona ou faia! Ua saeia lo‘u agaga, ua nutimomoia lo’u loto! Oi! Le Atua e, fesoasoani mai ia te a’u!”¹⁴

---

Sa faamalumalu se ao faanoanoa i luga o le aiga o Samita i aso ina ua maliu Ailama. Sa i ai le Au Paia na fesiligia lana faaiuga e aua nei vave alu i le falemai. “Ana faapea e alu o ia i le taimi muamua na talanoa atu ai,” na fai mai ai nisi, “semanu e ola o ia.” Sa ioe i ai le epikopo pulefaamalumalu o Charles Nibley, o se uo mamae a le aiga. O le faatuatua o Ailama i le Upu o le Poto sa o se faamoemoega lelei, sa ia taua ai, ae sa saunia foi e le Alii ni alii ma ni tamaitai tomai o e sa aoaoina faasaienisi e tausia le tino.¹⁵

O le sailia o le faamafanafanaga i lo latou faavauvau, sa faapotopoto ai le au Samita i le Maota o le Ofagapi, o le maota tuai a Polika Iaga lea sa nofo ai Iosefa F. Samita. O le faatasitasi na toafimalie ai nisi o o latou faanoanoaga ma maua ai e le aiga se avanoa e olioli ai i le olaga faamamaluina ma le faamaoni o Ailama. Ae sa tumau pea le ofo o tagata uma i lona maliu.¹⁶

O Ida, lona faletua, sa le magagana i le faavauvau. Sa faaipoipo i la‘ua ma Ailama mo le luasefululua tausaga. I lena taimi, e fai mai ai Ailama i nisi taimi, “Ia, vaai, afai ou te oti muamua, o le a ou le tuua lava oe iinei mo se taimi umi lava.”¹⁷ Sa ia faauigaina o se faailoaga faapelepele o le alofa ma le faamemelo. E lei mafai e ia po o Ida ona iloa po o le a le vave ma le faafuasei o le a maliu ai o ia.

I le aso 21 o Mati, 1918, o le aso fanau lona fasefulu-ono o Ailama, na valaaulia ai e Ida ana uo mamae i lona fale mo se pati laitiiti e manatua ai lona olaga. A o latou toe manatunatu e uiga i le latou uo, o nisi taimi e faamatala ai tala malie, sa liua le talanoaga i talanoaga mai le loto. O Orson F. Whitney, o le ua leva ona avea ma se uo a Ailama ma Ida, sa ia taulotoina se solo e uiga i le fuafuaga atoatoa a le Atua mo Lana fanau.

Sa fiafia Ida i le solo, ma sa ia tau atu ia Orson o lana savali o se savali sa ia moomoo e faalogo i ai talu mai le maliu o Ailama. Ae o le afiafi sa o se mea faigata tele i ona lagona. Ina ua faapotopoto le au valaaulia faataamilo i le laulau ai, sa le mafai ona tatalia lona tagi ina ua ia vaaia le nofoa avanoa lea e masani ona saofai ai Ailama.¹⁸

O se tasi o ana faamafanafanaga itiiti o le iloaina lea, o le a toe maua le isi a la pepe ma Ailama. Sa lei leva ona mavae le maliu o lana tane ae ona iloaina ua maitaga o ia. Sa vave ona ia valaauliaina lona uso matua o Makerita e mei atu latou te nonofo e faatasi e fesoasoani i isi tamaiti e toafa, o o latou matutua na faasolo mai le sefuluiva i le ono tausaga. Sa talia e Makerita lana valaaulia.

Sa lelei le soifua maloloina o Ida i le taumafanafana atoa, ae sa ia galue e pei sa ia sauniuni mo lona lava maliu. “E leai se mea o faaletonu ia te oe,” o le tala lea a Makerita ia te ia. “O le a e ola.”¹⁹

Ae, a o latalata mai le faaiuga o lona maitaga, sa foliga mai sa ia talitonu o le a le umi ona ola pe a uma ona fanau mai lana tama. A o asiasi atu i le tina o lana tane, o Edna Samita, sa talanoa atu Ida e peiseai sa naunau o ia e faatasi ma Ailama i le lalolagi o agaga. Sa fai atu o ia e mafai ona la faia faatasi ni galuega taua i le isi itu o le veli.²⁰

I le Aso Lulu, 18 o Setema, na fanauina ai e Ida se pepe tama maloloina. Mulimuli ane, sa ia tau atu i lona tina o le a tausia o ia e Makerita. “Ua ou iloa o le a ou alu ia Ailama ma o le a tuua la’u fanau,” o lana tala lea. “O lea faamolemole tatalo mo la‘u pepe ma mo si a’u fanau pele. Ou te iloa o le a faamanuia i latou e le Alii.”²¹

O le Aso Sa na sosoo ai, sa lagona e Ida e pei na i ai Ailama i ona autafa i le aso atoa. “Sa ou faalogo i lona leo,” sa ia fai atu ai i lona aiga. “Sa ou lagonaina lona faatasi mai.”²²

I ni nai aso mulimuli ane, na oso atu ai lona tei i le fale o lona aiga. “Na faatoa ou vaai atu nei atu ia Uncle Ailama o alu i le fale o Aunt Ida,” sa ia fai atu ai i lona tina.

“E faavalevalea lena mea,” o le tala lea a lona tina. “Ua maliu o ia.”

“Sa ou vaai ia te ia,” sa finau atu ai le tamaitiiti. “Sa ou vaai ia te ia i o‘u lava mata.”

Sa savavali atu le tina ma le atalii i le fale o le au Samita, na o ni nai fale lava e va ai. O iina na la iloa ai ua maliu Ida. Na maliu o ia i lena afiafi i le pe o le fatu.²³

---

Sa lei vave tau atu e le aiga o Iosefa F. Samita ia te ia e uiga i le maliu o Ida, sa fefe nei nutimomoia o ia i le tala fou. Sa atili vaivai o ia talu mai le maliu o Ailama, ma sa seāseā ona vaaia i nofoaga faitele i le lima masina ua mavae. Ae, i le aso na sosoo ma le maliu o Ida, na aumai ai e tagata o le aiga lana pepe tama meamea ia Iosefa, ma sa tagi o ia a o ia faamanuiaina le pepe ma faaigoa o ia o Ailama. Ona tau atu lea e le aiga ia te ia e uiga ia Ida.

I le faateia o tagata uma, na talia ma le toafimalie e Iosefa le talafou.²⁴ Ua tele naua mafatiaga ma tiga ua oo mai i le lalolagi talu ai nei. Sa i ai i nusipepa i aso taitasi ni lipoti matautia e uiga i le taua. E faitau miliona fitafita ma tagata ua maliliu, ma e faitau miliona isi na mumutu ma manunua. I le amataga o lena taumafanafana, na taunuu atu ai fitafita mai Iuta i Europa ma molimauina le le malolo o sauaga faalealofa o le taua. Ae o lenei ua toatele tupulaga talavou a le Au Paia o Aso e Gata Ai sa sauniuni e auai i le taua, e aofia ai ma nisi o atalii o Iosefa. O lona atalii o Calvin, o le mea moni, sa i ai i laina pito i luma i Farani, sa auauna atu faatasi ma B. H. Roberts o se failotu o le vaegaau.

Na amata foi ona maliliu tagata i le matautia o le faamai oti o le fulu se i le lalolagi atoa, na faateteleina ai le tiga ma le lototiga o le taua. Sa salalau atu le vairusi i se saoasaoa faapopoleina, ma sa na o ni nai aso na mamao ese ai Iuta mai le tapunia o ona faletifaga, faletapuai, ma isi nofoaga faitele ma le faamoemoe ia taofia ai le galu o faama‘i ma le oti.²⁵

I le aso 3 o Oketopa, 1918, sa saofai ai Iosefa i lona potu, ma tomanatu i le Togiola a Iesu Keriso ma le togiolaina o le lalolagi. Sa ia tatalaina lana Feagaiga Fou i le 1 Peteru ma faitau e uiga i le talai atu o le Faaola i agaga i le lalolagi o agaga. “O le mea lea na folafola atu ai le tala lelei i e ua oti,” na ia faitau ai, “ina ia faasalaina i latou i le tino i la tagata, a e ola ai i le agaga i la le Atua.”

A o mafaufau loloto o ia i mau, sa lagona e le perofeta le agaga ua afio ifo i ona luga, ma tatala mata o lona malamalama. Sa ia vaaia motu o tagata ua maliliu i le lalolagi o agaga. O tamaitai ma alii amiotonu o e na maliliu a o lei oo i le galuega a le Faaola i le olaga nei, sa faatalitali ma le olioli mo Lona afio mai iina e folafola atu lo latou faasaolotoina mai noataga o le oti.

Sa faaali atu le Faaola i le motu o tagata, ma sa olioli agaga amiotonu i lo latou togiolaina. Sa latou tootutuli i Ona luma, ma faailoa atu o Ia o lo latou Faaola ma le Laveai mai le oti ma filifili o seoli. Sa susulu o latou foliga o se malamalama mai le afioaga o le Alii na siomia ai i latou. Sa latou lagiina viiga i Lona suafa.²⁶

A o maofa Iosefa i le faaaliga, sa ia toe tomanatu foi i upu a Peteru. O le anoanoai o agaga le magafagafa sa sili atu nai lo le anoanoai o agaga amiotonu. E mafai faapefea e le Faaola, i le taimi o Lana asiasiga puupuu i le lalolagi o agaga, ona folafola atu Lana talalelei ia i latou uma?²⁷

Ona toe tatalaina lea o mata o Iosefa, ma sa ia malamalama sa lei afio patino le Faaola i agaga lē usiusitai. Ae, sa ia faatulagaina agaga amiotonu, tofia avefeau ma tofia i latou e avatu le savali o le talalelei i agaga i le pouliuli. I lenei auala, o tagata uma na maliliu i le solitulafono pe aunoa ma se malamalama i le upumoni e mafai ona aoao e uiga i le faatuatua i le Atua, salamo, papatisoga sui mo le faamagaloina o agasala, le meaalofa o le Agaga Paia, ma isi mataupu faavae taua uma o le talalelei.

O le vaai atu i le faapotopotoga toatele o agaga amiotonu, na vaai ai Iosefa ia Atamu ma ona atalii o Apelu ma Setu. Sa ia vaaia Eva o tutu faatasi ma ona afafine faamaoni o e sa tapuai i le Atua i le gasologa o tausaga. Sa i ai foi iina ia Noa, Aperaamo, Isaako, Iakopo, ma Mose, faatasi ai ma Isaia, Esekielu, Tanielu, ma isi perofeta mai le Feagaiga Tuai ma le Tusi a Mamona. Sa faapena foi le perofeta o Malaki, lea na valoia faapea o le a sau Elia e toto folafolaga na faia i tamā i loto o fanau, e saunia ai le ala mo galuega o le malumalu ma le togiolaina o e ua maliliu i aso e gata ai.²⁸

Na vaai foi Iosefa F. Samita ia Iosefa Samita, Polika Iaga, Ioane Teila, Uilifoti Uitilafi, ma isi o e na faataatiaina le faavae o le Toefuataiga. Sa i ai faatasi ma i latou lona tama na maliu faamaturo, o Ailama Samita, o ona foliga na te lei vaai i ai i le fitusefulu-fa tausaga. O i latou o nisi o agaga tamalii ma maoae o e na filifilia a o lei oo mai le olaga faaletino e o mai i aso e gata ai ma galulue mo le faaolataga o fanau uma a le Atua.

Ona iloa ai lea e le perofeta o faifeautalai faamaoni o lenei tisipenisione o le a faaauau pea a latou galuega i le olaga a sau e ala i le talai atu o le talalelei i agaga o e sa i ai i le pouliuli ma i lalo o le nofopologa i le agasala.

“O e ua oti ae ua salamo o le a togiolaina, e ala i le usiusitai i sauniga o le maota o le Atua,” na ia matauina ai, “ma a uma ona latou totogi o le sala o a latou solitulafono, ma faamamaina, o le a maua se taui e tusa ma a latou galuega, ona o i latou o suli o le olataga.”²⁹

Ina ua tapunia le faaaliga vaaia, sa mafaufau loloto Iosefa i mea uma sa ia vaaia. O le taeao na sosoo ai, sa ia faateia ai le Au Paia i lona auai atu i le sauniga muamua o le konafesi aoao ia Oketopa e ui lava i le le lelei o lona soifua maloloina. O le filimaoti ai e talanoa atu i le potopotoga, sa ia tu atu tautevateva i le pulelaa, ma sa tetete lona tino tele mai le taumafaiga. “Ua silia ma le fitusefulu tausaga o avea au ma se tagata galue i lenei galuega ma o outou tama ma augatama,” na ia saunoa ai, “ma ua tutusa lava le mausali o lo‘u loto ma outou i le asō e pei ona i ai.”³⁰

O le leai o se malosi e tautala ai e uiga i lana faaaliga vaaia e aunoa ma le lofiaina i lagona, sa na ona ia ta‘ua ai. “Ou te lei nofo na o au i nei masina e lima,” na ia tau atu ai i le faapotopotoga. “Sa ou mafuta i le agaga o le tatalo, o aioiga, o le faatuatua ma le naunautaiga; ma sa faia ni a’u fesootaiga faifai pea ma le Agaga o le Alii.”

“O se sauniga fiafia i lenei taeao mo au,” o lana tala lea. “Ia faamanuia outou e le Atua!”³¹

---

Pe a ma se masina talu ona uma le konafesi aoao o le tautoulu, sa o atu ai Susa ma Jacob Gates i le Maota o le Ofagapi [Beehive House] e aumai se pusa apu mai le aiga o Samita. Ina ua la taunuu atu, na valaau atu Iosefa F. Samita mo Susa e faatasi ma ia i lona potu ma‘i, lea sa taoto ai o ia i le moega mo le tele o vaiaso.

Sa faia e Susa le mea sili na te mafaia e faamafanafana ai o ia, e pei ona ia faamafanafanaina lona aiga i le taimi ua tuanai. Ae sa lotovaivai o ia e uiga i lana auaunaga i le Ekalesia.³² E ese mai ia Elisapeta McCune, o le sa foai atu le miliona tala i le Sosaiete o Gafa o Iuta i le tausaga na muamua atu, e toalaiti ni tamaitai i le fono faatonu aoao o le Aualofa na foliga mai sa naunau e uiga i talafaasolopito o aiga po o galuega o le malumalu. O le mea moni, sa fautuaina e nisi o sui auai o le aufaatonu le lafoaia o lesona faalemasina o gafa o le Aualofa, lea sa faitinoina talu ai nei e taitai o le Aualofa a le siteki ona o le faigata tele ma e le lava le faaleagaga.³³

“Susa,” na fai atu ai Iosefa a o la talanoa, “o loo e faia se galuega tele.”

I le maasiasi, sa tali atu ai Susa, “E mautinoa lava lo‘u pisi.”³⁴

“O loo e faia se galuega tele,” sa ia finau atu ai, “e sili atu nai lo le mea ua e iloa.” Sa ia ta‘u atu ia te ia e alofa o ia ia te ia mo lona faatuatua ma le tuuto i le upumoni. Ona ia fai atu lea i lona faletua o Julina e aumai se pepa ia te ia. A o ia faia lea mea, sa faatasi atu Iakopo ma nai isi tagata ia i latou i totonu o le potu.

Faatasi ai ma tagata uma na potopoto, sa fai atu Iosefa ia Susa e faitau le pepa. Sa ia aveina ma sa maofa i mea sa ia faitauina. I le avea ai ma se perofeta, sa taumafai lava Iosefa ia faaeteete pe a talanoa e uiga i faaaliga ma isi mataupu faaleagaga. Ae o iinei, ua i ona lima, o se tala o se faaaliga vaaia sa ia vaaia e uiga i le lalolagi o agaga. Sa ia faalau atu le faaaliga i se tasi o ona atalii, le aposetolo o Iosefa Filitia Samita, i le sefulu o aso talu ona uma le konafesi aoao. Ona oo lea i le aso 31 o Oketopa, na faitau ai e le Au Peresitene Sili ma le Korama a le Toasefululua le faaaliga vaaia ma faamaonia atoatoa lona anotusi.

A o faitauina e Susa le faaaliga, sa ootia o ia i le ta‘ua o Eva ma isi tamaitai o loo auauna faatasi ma perofeta i le galuega sili lava lea e tasi. O le taimi muamua lea na ta’ua ai e se faaaliga na ia iloaina e uiga i tamaitai o loo galulue ma a latou tane ma tamā i le feau a le Alii.

Mulimuli ane, ina ua uma ona faatofa atu ia Iosefa ma lona aiga, sa lagona e Susa le faamanuiaina i le faitauina o le faaaliga a o lei faalauaiteleina. “Oi, o se faamafanafanaga ia te au!” sa ia tusia ai i lana api talaaga. “I le iloa ai o loo matala pea le lagi, i le manatuaina ai o Eva ma lana fanau teine, ma le mea sili o mea uma—i le tuuina mai o lenei mea i se taimi ua manaomia ai e a tatou galuega faalemalumalu ma tagata faigaluega ma o tatou gafa se faamalosiauga.”

Sa tau le mafai ona ia faatali mo Elisapeta McCune e faitau i ai. “O se vaaiga po o se vaaiga mamao i nei tagata maoae uma o loo galulue i le isi itu mo le faaolataga o agaga i le falepuipui,” sa ia tau atu ai i lana uo i se tusi. “Mafaufau i le faamalosiau o le a tuu atu e lenei faaaliga i galuega o le malumalu i le Ekalesia atoa!”³⁵

---

I le aso 11 Novema, 1918, na malilie ai autau i Europa i se maliega e faauma le fetaua’i, ma faaiu ai le fa tausaga o le taua. Peitai, sa faaauau pea ona salalau le faamai pipisi o le fulū, ma iu ai ina maliliu le faitau miliona o tagata i lona oo mai. I le tele o nofoaga, sa le toe i ai ni faiga masani o le olaga i aso uma. Sa amata ona fai e tagata ia ufi fofoga i o latou isu ma gutu e puipuia ai i latou lava ma taofia ai le pepesi atu o le vairusi. Sa lomia e le aunoa e nusipepa ia igoa o e na maliliu.³⁶

I se vaiaso talu ona uma fetauaiga, na filifili ai Hipa J. Kurene e asiasi ia Iosefa F. Samita i le Maota o le Ofagapi. Ua avea nei Hipa ma peresitene o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, o le isi tamalii o le a sosoo ai i le taitaia o le Ekalesia. Sa lei naunau o ia e tauave ia tiutetauave o le peresitene o le Ekalesia. Sa faamoemoe ma tatalo o ia ina ia soifua pea Iosefa mo le isi sefululua tausaga—ia lava le umi e faamanatu ai le selau tausaga o le Ekalesia. E oo lava i le taimi nei sa lei talitonu o ia o le a maliu Iosefa.

I le Maota o le Ofagapi, sa faafeiloai ai o ia e le atalii o Iosefa, o Tavita i le faitotoa ma valaaulia o ia e sau la te talanoa ma lona tama. Ae, sa tau musu Hipa ona sa lei manao e faalavelave i le perofeta.

“E tatau ona e alu e vaai o ia,” o le tala lea a Tavita. “Atonu o lou avanoa mulimuli lea.”³⁷

Na taunuu atu Hipa o taoto Iosefa i le moega, o loo ala o ia ma mamafa lana manava. Sa uu e Iosefa lona aao ma oomi mau. Sa tilotilo atu Hipa i ona fofoga ma vaaia ai le alofa o le perofeta mo ia.

“Ia faamanuia oe e le Alii, lo‘u atalii,” o le tala lea a Iosefa. “Ua ia te oe se tiutetauave maoae. Ia e manatua e le aunoa o le galuega lenei a le Alii, ae le o le tagata. O le Alii e sili atu nai lo soo se tagata. Ua Ia silafia o ai ua Ia finagalo e taitaia Lana Ekalesia ma e le faia lava se mea sese.”³⁸

Sa faamamulu e Iosefa lona lima, ma na savali atu Hipa i se ofisa i autafa ma tagi ai. Sa alu o ia i le fale, ma fai lana tausamiga o le afiafi, ona toe foi atu lea i le Maota o le Ofagapi e toe vaai Iosefa mo le taimi mulimuli. Sa i ai iina Anthon Lund, o le fesoasoani o Iosefa i le Au Peresitene Sili, faatasi ma avā a Iosefa ma nisi o ona atalii. Sa tiga tele Iosefa, ma sa ia talosagaina Hipa ma Anthon e fai sona faamanuiaga.

“Uso e,” na ia fai atu ai, “tatalo ina ia mafai ona faamaloloina a’u.”

Faatasi ai ma atalii o Iosefa, sa tuu o latou lima i luga o lona ulu. Sa latou talanoa e uiga i le olioli ma le fiafia sa latou fefaasoaa’i ai a o latou galulue faatasi ma ia. Ona latou ole atu lea i le Alii e valaau mai o ia e toe foi atu.³⁹