Teera Kabwaiau Iai?

I tataro ma te nanorinano bwa te tamnei are e a tia n roko i rouia naake a moan taetae n te ingabong aei e na bon reitinako ngkai I taetae.

N ririki aika nako ao I kaitibo ma raoraou uoman aika ti teboo arou ma ngaia n ara mwakuri, aika atatai riki. Ti a tia n i raorao i nanon ririki aika bati ao ti kunea bwa e buokira i bon i roura. Teuana te bong, temanna raora e tangira buokana n te bwai ae kanganga. Ngke e tia ni kabwarabwaraki te bwai anne, te bwai ae taekinna raora temanna, “Tera kabwaiau iai?” Te rao aei e a tia ni kaeka ma te tiarobeke ngke I noora taraakin raou aei bwa e aki kukurei ngke e a tia ni kataia ni kakaea buokana. Te itoman i marenaia naakai e a bon okoro imwiin te tai anne. Buokara-i bon i roura ti na bon aki kona n tokanikai ngkana ti tiarobeke e aki kona ni karekea te kanuanga ae riai, tarena, ao raoiroina. Te nanokawaki, bwa teuana te rekenikai n te aonnaba ngkai e bon aki kona n reke ngkana ko tiarobeke, “Tera kabwaiau iai?”

N au tai ni karaoan nakoau, I buokia taanga aika kakawaki bwa ana tibwauai aia bwai. E aki bati n bubura ma ai uaan aia mwakuri korakora are a tia ni karaoia i nanon ririki aika nako n aia tai n anganano. Naatia a bon akoi man itiaki, aomata aika maaka-te Uea aika a tia n reiakinaki bwa ana kawakin moa n tuua i bukin te Tia Kamaiu. Ma ngkana e roko te tai i bukin tibwatibwaan aia bwai e roko te kaantaninga bwa antai ae e na reke i rouna arei ke arei. Engae ngke akea te bwai ae kakawaki iai ma iai te un ae e na riki, te namakin i bukin te tiarobeke ao te kani bwaibwai e na riki te unra i marenaia utu ae e bon aki kona n toki ao ni waakinako nakon te roro are i mwiina. Ai kakamakura bwa e na riki aei rikaaki ao ni kona n anga utu aikai bwa e na riki bwa uruan te utu ma te tangira i marenaia naatia. I reiakinna ma ikai bwa te tiarobeke ao te kani bwaibwai e karekea te kakaiun ao te kakauntaeka; i rarikin anne te anganano ao te anganga e uota te rau ao te ruaki n nano.

N tain te bootaki ni kauntira i karawa, ngke e kaotaki te baaire ae korakora i bukin manga kamaiuakira i rouia naatia, Iesu e taetae, “Ngai aio, kanakoai,”¹ Ngai ao “Tamau, e na karaoaki nanona, ao te mimitong bon ana bwai n aki totoki.”² Ao E riki bwa Ara Tia Kamiu. Ni kaaitara, Tatan, e bon karietataki n atongaki bwa “natin te karangaina,”³ e warekaki bwa e na roko ni “ni kamaiua aomata nako, bwa akea ae e na bua temanna.”⁴ Tatan uoua ana kaantaninga: te moan e ana i naomatan temanna, ao te kauoua, bwa e na anganaki karineana. Ke n te taeka teuana, te bwai ae e na kabwaia iai. Ao ngkai e riki bwa tamaia taan kewe ao tiarobeke.

Uouotan am kaibangaki ao n iriira te Tia Kamiu e nanonaki bwa tokanikaim n tiarobeke; ao ni kabaeaki i bukin buokaia tabemwaang. Te tiarobeke boni ngaia boutakaia aomata aika maiu, ae riai n toki ao ni kiitanaki. Ti tabutooniira ngkana ti iangoa riki anganakira bwaai ao tiaki te anganga. Ni katoa tai te moan taeka ae a reiakinna ataei bon au bwai. Ana riai n reiakinaki kakukurein te ibuokanibwai. Teuana, katokan te tiorobeke bon reiakinaia ataei irouia kaaro. Tiina a rinanon nuun te mate ngkan a bungiia natiia. Kaaro a makuri korokora ibukin kamanoaia, kamarakeia, kunikaia, ao reireia natiia.

I a tia ni kunea bwa te tiorobeke e rekereke ma tangiran kaubwaira ao tiaki ma mwaitin aron ara bwai. Te tia kario ae Wordsworth e taku, “Te aonnaba e a rang taoniira nako; rimwi ao ngkai, / karekeana ao kanakoana, ti kataonabai mwakara.”⁵ Te kanaaka e kona n tiorobeke⁶ ao te kaubwai e akoi, ma te aomata moanibwai irouna tangiran bwai e na kanganga reken te rau ni maiuna.

Te Unimwane ae William R. Bradford e taku n te taina: “Man bwaai ake ana bureburea te aomata, te tiorobeke ngaia te kabanea n oromwaaka. Ngkana iai te tiorobeke ao bon akea Tamnein te Uea ikanne. Tarena aaki tibwaaki, kainanoia aomata aaki mutiakinaki, ake a kainnano aaki buokaki, ake aaki reirei aki tabekinaki, ao ake a bua aki kuneaki.”⁷

I kakarabwakau ma temanna raoraou ae rang n akoi. I titirakinna bwa tera ana namakin ibukin ana mwakuri n akoi. E taekina te kukurei ao te kimareirei man tibwauan kaubwaina ma aika kainnano. E taku bwa kaubwaina tiaki ana bwai ni koaua—a roko mairoun te Uea—ngaira taan tararuai bwai ake E anganiira. N ana taeka te Burabeti Iotebwa Timiti, “Ni kabane bwaai aikai au bwai, ao ngkami taan tararuai.”⁸

N tabetai e bebete bwa ti na manuokina ae “te aonnaba ana bwai te Uea, ao bwaina ni bane.”⁹ Te Tia Kamaiu e kauringiira, are koreaki n ana Boki Ruka: “Taratarai ngkami ao kwakini ngkami man te mataai ni kan bwaibwai ni bane: bwa tiaki maiun te aomata mwaitin ana bwai nako.

“Ao e taekina te kaikonaki nakoia, man taku, Ana tano temanna te kaubwai e kariki uaa aika bati:

“Ao e taku ibon irouna, Tera ae N na karaoia, E aki tau nnen au uaanikai?

“Ao e taku, N na karaoa aei: N na urui nnen au uaa, ao N na manga katei aika aabwabwaki riki; ao n na kabanei au uaa ao au bwai ni kabane ni khaki iai.

“Ao N na tuanga rabwatau, Rabwatau, e a rang ni bati ae ko a tia n taia n ririki aika bati; aoriko, amwarake, mooi ao kimareirei.

“Ma E taku te Atua nakoina, Te aomata ae ro nanom, e na anaki maium n te bong aei: ao ante ana bwai baike ko katauraoi?

“Ao ai aron naba ane e ikoikoti bwai bwa ana bwai, bwa e aki kaubwai n ana bwai te Atua.”¹⁰

Tabeua te ririki n nako ao E karakina nakou temanna ana koraki ae e a tibwa kaaina te aro ae kain Scandinavia te Unimwane ae ElRay L Christiansen. E rang ni kaubwai ao e kabooinako abana ao ana bwai i Denmark bwa e na nako Utah ma ana utu. Ni moan rokona ao e rang ni kakaonimaki ni iriiran anabootaki te aro ao e a rikirake riki ni kaubwai. Ma, E a rang ni bane riki nanona ni kaubwaina ao e mwaninga bon bukin rokona nako Amerika. E roko irouna te bitiobi bwa e na kaokia nakon te aro. A nako ririki aika bati ao a roko tarira tabeman ao a taku: “Ngkai, Lars, te Uea e raoiroi nakoim ngke ko mena i Denmark. E tia naba n rang ni kakabwaiako ikai… . Ti taku n ara iango ngkai Ko a moanna ni kairikaaki bwa, e raoiroi ae Ko nang kabanea am tai n te aro. Are ko bon ataia, Ko aki kona ni uotinako kaubwaim ngkana ko mate.”

E kuba n rou n aia taeka naakai, ma e kaekaia ao e taku, “Vell, den, N aki mate.”¹¹ Ma e bon mate! Ao ai arora naba ngaira ni kabane!

E rang ni bebete nakoia tabemwang mataaiakinan kaubwaia ao a mwaninga te maiu are akea tokina. Ngke e kitana Aikubita Aberaam, ai natina ae Rota e iria nako Betaera. Naakai e mwaiti aia man aia nanai ao aia bwai, “Ao aki kona ni maeka n te aba are a roko iai bwa a rang ni mwaiti aia bwai.”¹² Imwin te ikakaiwi imarenaia aia tia mwakuri, Aberaam e anga a iango nakon Rota: “E na riai n akea te un, I tataro bwa marenau ma ngkoe ao marenaia ara tia mwakuri; tina riki bwa taari ngaira.

“… Ngaia are ngkana Ko nakon te angamaing ao ngai N na nakon te angatai, ke ngkana Ko nakon te angatai ao ngai N na nkon te angamaing.”¹³

Rota e “noora te bwai are e mena i nanona ibukina” ngke e taraa te tawaana ae maiureirei iaon Ioretan ao e rinea ana tabo are kaan ma Tootom.¹⁴ Aberaam e rau nanona ni kairiia ana nanai n nakon ni maeka n te aba are aki bati ni mari are Kanaan, ma e a rikirake riki kaubwaina ikekei.

Aberaam, e ngae n anne, e uringaki riki ae aia tamanuea ana aomata te Uea ake a tabu. Moan taekinan te kabwaka kabuianibwai bon ngke E kabwaka karea Aberaam nakon Merekitereka.¹⁵ Aberaam iai nanon te Uea irouna, are e kaoti nakoina, baike a karaoaki n te maiu are imwain aio, rinean te Tia Kamaiu, ao te karaoan te aonnaba.¹⁶ Aberaam e kinaaki naba ibukin karikan natina are Itaaka bwa te karea. Noran ana onimaki n aio e kaota aron ana anganano Iesu ngke E anganako maiuna ibukin ara bure.

Tabeua te ririki n nako te tei ae te “I-Korea e kabongana ana mwane are e anganaki ni katoa wiiki ni kabooi nutibeeba iai. Imwina ngaia ma raoraona tabeman a kabooinako imwain te kawai i Seoul i Korea bwa ana karekea te mwane ibukin raona n reirei ae akea roona n te reirei. Te teei aio E anganga naba ana katawanou nakon te tei aio bwa e na aaki baki. Bukin teraa e karaoi baikai? Bukina bwa e reiakina taekan te I-Tamaria ae raoiroi¹⁷ ao e kan karaoa naba are karaoia te I-Tamaria aio I mwiin ana titiraki raoi tamana i mwiin karaoan ni mwakuri ni kaunga” ao e aki ti tangiria ni kan reireinna taekan te I-Tamaria ae Raoiroi e tangiria ni kan ataia bwa arora aron namakinana n riki bwa temanna are e na karaoa are e karaoia te I-Tamaria ae Raoiroi… . Ti imwiin titirakinana raoi iroun tamana ibukin te mwakuri”¹⁸ bwa e kakoaua, “Ma, Tamau, ni katoa tai I buoka raraou, I namakinna bwa ti tebo ngai ma te I-Tamaria ae Raoiroi. I rarikin anne, I kan buokia raraou n reirei aika aki bati n reke aroia n aekau. Tiaki te bwai ae e rangin bubura ae I karaoia. I wareka anne n au boki n tiemanarii ao I namakinna bwa anne te bwai ae N na riai ni karaoia.”¹⁹ E aki titiraki te teinimwaane aei, “Tera te bwai ae N na kabwaia iai?” i mwain karaoan te akoi aei. N aron aei, e karaoia n akean ana kaantaninga i bukin te kabomwii ke i bukin kiinakina.

N Tebetemba 11, 2001, te kanganga are e riki nakon taian taua ake uoua ake ana Tienta ni Iokinibwai te Aonaaba i New York are e riki i rouia taan kakamwarua-ake a kataia ni kaira te waanikiba nako iai are e a riki ni bwaka. Nga ma nga aomata ake a mate. Karaki aika otinako man te kabwianibwai aei a roko karaki aika bubua i bukin karaoan ninikoria, aki karaoan mwakuri n tiarobeke. Teuana te karaki ae kam maraki i bukin te aomata ae te tia tokanikai Uotington ae a tia n ritaea man ana mwakuri n tautia ae Colonel Cyril “Rick” Rescorla, are e mwakuri bwa te kauoman ni beretitenti n tia kakawakin n te Morgan Stanley Dean Witter.

Rick bon te mataniwi ngaia ae e mwatai n te mwakuri-n tautia. E mena n ana aobiti ngke “te moan waanikiba e kauntaba te taua are mai mainuku n te aoa 8:48 n te ingabong… . E karekea ana tareboon man te ka 71 ni burooa (floor) ngke e ura te ai i nanon teuana te Tabo Ni Bobwai n te Aonnaba, (World Trade Center), e waekoa ni kanakoa a na oota bwa a na bane ni kiitana te Kateitei anne taan mwakuri aika 2,700 man te Kauoua Ni Kateitei,” ao ai 1,000 riki man te Kateitei Nimaua. E kamanena ana bwai ni katangitang are e karaoaki man koron te kao, ao e waerake nakon burooa, (floor) ake i eta ni kamanena te kawai are i rariki i aon 44 ao n rierake riki nakon 72, ni buokia ni kaotinakoia aomata man te burooa teuana nakon teuana. Temanna raroan Rick ae nooria ngke e tabe ni kaotinakoia aomata man te ka 10 ni burooa n te kaintamwarake e tuanga, “Rick, ko riai naba n otinako, naba.”

“Ngkana i koaua raoi bwa a bane n otinako aomata,” e kaeka.

“E aki kakamwakuri ngke n ruru ni maku naba teutana. E tabeakina riki maiua aomata nakon oin maiuna.” E wewete nakoia etekuata n tuangiia bwa e na manga waerake riki ni kakaia aomata ake a bua ke n toui kawai tabeua.

Buun teuaei e matakuakini waanikiba tieti (jets) aika United Airlines ngke a rinanon taua akanne. “I mwiin teutana te tai e tang te tareboon. Bon Rick.

“‘I aki tangiriko bwa ko na tang,’ e taku teuaei. ‘I a tia ni kaotinakoia au aomata ngkai.’

“E tabe ni maikeike.

“Ngkana iai te bwai ae e riki nakoiu, ao I kan tuangko bwa kona ataia bwa ko a tia ni karaoiroa maiu.’

“E mate te tareboon.” E bon aki reke otinakon Rick.

“Morgan Stanley a bua ma iai onoman ma i buakoia 2,700 ana taan mwakuri man te taua are i mai maiaki n Tebetemba 11, te karaki ae kamimi i nuukaia aomata aike a mwaiti ni mate. Bwakuakun te kambana e taku bwa Rescorla e riai n reke i rouna ana bwii ae mwaiti. E korea ma ni karaoa ana babaire i bukin kaotinakoakia aomata. E butuia raoraona ni mwakuri nakon kawakinaia. Ao e a manga oki nakon te tabo are ura iai te ai ni kakaia riki naake a bua kawaia. Bon ngaia te kabanea n aomata n otinako man te taua ngke e boomwiaki te Tienta n Iokinibwai n te Aonnaba (World Trade Center) n 1993, ao akea iai ana nanokokoraki i rouna bwa ake e kona n riki n aekana; n te namwakaina ae nako ngke arona bwa e aki bwaka te kateitei arei i aona moa.”

N reken te kanganga ni mateia aomata aika mwaiti n Tebetemba 11, 2001, e aki taraia Rick bwa te bwai ae e na reke kakabwaiana iai; ma e aki tiarobeke ma e iangoi maiuia tabeman ao te kabuanibwai are a mena i nanona. Rick Rescorla bon ngaia te “mwaane ae e riai n te tabo ae n te tai ae e riai.” Rick, “ae 62-ana-ririki ngaia maungaia mwaane e aki rawa n anga maiuna nakoia tabeman.”²⁰ Ngke e taku te Tia Kamaiu, “Akea te aomata ae reke irouna te tangira ae korakora riki nakon te anga maiuna nakoia raoraona.”²¹

Angiia raora ti aki kakaota ara tiarobeke ni kawai tabeua, ma ngaira n tatabemaniira ti kona n aki karaoa te mwakuri n aki tiarobeke are nanona bwa ti riai n riki ngaira bwa aomata aika ti etieti n te tai ae riai n te tabo ae riai are ti na karaoa iai ara i buokibuoki. E kuri ni katoa bong ae kona ni karekea ara tai ni karaoa ara mwakuri n tiarobeke nakoia raoa. N aekan mwakuri aika akea tokina ao ni kona naba ni karaoi aika uarereke n taekinan te akoi, ti anga baira n i buobuoki, ke ni kateira ae te matangare.

E kauringiira te Tia Kamaiu, “Ane aki anga maiuna e na bon bua: ao ane e anga maiuna i bukiu e na manga karekea.”²² Maiura ngaira aomata iai uoua anuan maiuia are ti kona n tangiria n aekan bwa tera kakabwaiau-iai-ae-e reke iai kateira ngkana ti karekea te mwane, ara bwai koraki, abara, man tokina ti na kabua kakoroan nanon te kukurei are e na karekea te aomata ngkana e aki tibwaua ana tareena ao ana bwain tangira n anganga nakoia tabemwaang.

I bia kakoaua nakoimi bwa kakoroan nanon te i buobuoki ti na anga ngaira n aron ana i buobuoki te Matita. Ni maiu aika i a tia n rinanona e karekea maiu are akea are ea tia ni bwain tangiraaki ni kakabwaiau are e reke man te wewete nakon buokan te Ekaretia. A tia ni bane ni kakaokoro. Tabeua a tia n uoti kakabwaia aika bwenauaki. Kakoroan nanon maiura ae korakora e na roko man ara anga n toro i rouia tabeman, ao n tiaki ni kamarikaira ma “tera-kakabwaiau-ae-reke-aia.” N aio ao I kaota au koaua nakoimii n aran Iesu Kristo, amen