“Sa Tucake Tale ko Koya!”

Sa qai dua na soqoni totoka oqo. Ena noqu itutu vaka-Peresitedi ni Lotu au mai gusudra tiko o ira taucoko era vakaitavi ena vosa se ena sere ena rua ga na malanivosa, ka kilai tu me rau vosa bibi duadua ena vosa Vakavalagi. Kivei Sisita Cheryl Lant kei rau na nona daunivakasala, na matasere, daunivakatagi, kemuni a vosa, au kaya kina “Vinaka vakalevu.”

Ena vuqa na yabaki sa oti, niu tiko voli e Lodoni, Igiladi, au a sikova na vale ni vakaraitaki cakacaka ni liga vakairogorogo na Tate. Era vakaraitaki tu ena kena veirumu na cakacaka nei Gainsborough, o Rembrandt, Constable, kei ira na daudroini kilai levu tale eso. Au qoroya na kedra totoka ka raica ka kila na maqosa e gadrevi me rawa ni caka kina na veicakacaka vakasakiti oqo. E tu ena dua na tutu ena ikatolu ni itabavale, e dua na droini ka sega walega ni dreta na mataqu ia e vesuka sara talega na yaloqu. E droinitaka o Frank Bramley, na daudroini, e dua na vale vakacevaceva vakaloloma ka qarava tu e dua na matasawa cagicagi. E rua na marama, na tinana kei na watina e dua na gonedau ka yali voli, erau vakatawa ka wawa ena bogi taucoko me lesu mai. Oqo sa sivi yani na bogi, sa dabe na dina ni sa yali voli e wai ka sa sega ni na lesu tale mai. E tekiduru e yasai vugona, ka buluta na uluna e sagana na kena marama, e tagi ena lomaleqa na yalewa vakawati gone oqo. Na iyavuyavu ni kadrala e katubaleka sa tukuna na wawa mate wale.

Au rawa ni raica na mosi ni yalona na marama gone; au vakila na nona yaluma. Na veimatanivola mosimosi na kena ibalebale e boroya na daudroini, e vakamacalataka na italanoa vakatubu rarawa. E vakaoqo: Vakanuinui Mate Wale ena Kida ni Mataka.

Isa, na nona gadreva na yalewa gone oqo na vakacegu, na dina sara mada ga, ni nona “Sere ni Veibulu” o Robert Louis Stevenson:

Ena veika dina kece me baleta na bula oqo, e sega ni dua e vakadeitaki sara me vaka na kena itinitini. O mate e yaco mai vei keda kece, oqo na noda “ivotavota raraba; ena kaciva beka e dua me sa takali ni se dramidrami voli se sa itabagone, [ena yaco beka mai] ni tudonu na bula, se na vakadaroi beka na nona veikacivi me yacova ni sa soqoni e … uluda na ucacevata ni yabaki ni bula; e rawa ni yaco mai ena vakacalaka se na mate veitauvi, … se … ena lewa ga vakalou; ia ena yaco dina ga mai.”² E matataka mai na yali mosimosi ni veitokani ka, vakauasivi vei ira na gone, na rarawa ni tatadra sega ni vakavotukana, na sasaga sega ni vakataucokotaki, kei na vakanuinui mate wale.

O cei beka na ka bula, ni ra yali na nona daulomani se ni sa kila ni sa voleka mai na nona gauna, me sega ni bau vakasamataka vakabibi na veika e tu mai na daku ni ilati ka tawasea na veika e kunei kei na kena e tawakunei?

Ena veisenijiuri sa oti, na qase o Jope—ni sa dau vakalougatataki tu mai vakabalavu ena veisolisoli vakayago, sa kunea ni sa vakararawataki vakalevu sara ena veika kecega e rawa ni sotava e dua na tamata—e dabe kei ira na nona itokani ka cavuta na taro ni veigauna kecega, ka sega ni oti rawa, “Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya?”³ E cavuta ko Jope na veika kece sa dau vakanananutaka tu na tagane kei na yalewa kecega era bula.

Ena mataka lagilagi oqo ni Siganimate au vinakata meu vakasamataka na taro nei Jope—“Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya?”—ka vakarautaka na kena isau ka basika mai sega walega ena vakanananu vakatitobu ia mai na vosa vakatakilai talega ni Kalou. Meu tekivu mada ena kena e bibi.

Kevaka e tu ena vuravura eda bula tiko kina oqo e dua na ituvatuva, sa dodonu me tiko e dua na kena Dautuvatuva. O cei beka me raica tu na veivakurabuitaki ni vuravura ka sega ni vakabauta ni tu e dua na ituvatuva me baleta na kawatamata? O cei e rawa ni vakatitiqataka ni tiko e dua na Dautuvatuva?

Ena ivola na Ai Vakatekivu eda vulica kina ni a bulia na lomalagi kei na vuravura na Dautuvatuva Levu: “A sa sega ni vakacokotaki ko vuravura a sa lala tu, a sa tu na butobuto e dela ni wasa titobu.”

“Me rarama mai,” a kaya na Dautuvatuva Levu, “a sa rarama mai.” A sa bulia e dua na maliwa lala. Sa wasea ko Koya na wai mai na vanua mamaca ka kaya, “Me vakatubura na co ko vuravura, … na kau dauvua me vuataka na vuana, sa vakasorena ena kena mataqali.”

Sa bulia ko Koya e rua na vu ni rarama—na siga kei na vula. Sa lako mai na kalokalo ena Nona ituvatuva. Sa kaciva ko Koya na ka bula e wai kei na manumanu vuka me vuka e delai vuravura. A sa vakakina. Sa cakava na manumanu yavai va kei na manumanu tawalasa, kei na ka sa qasi voli. Sa voleka ni vakacavari na tuvatuvalaki.

Na kena iotioti, sa bulia ko Koya na tamata me ucui Koya—na tagane kei na yalewa—me lewa na ka bula kecega.⁴

Na tamata ga e rawata na kila ka—na mona, na vakasama, kei na yalo. Na tamata duadua ga, ena vuku ni veika oqo, sa tu vua na kaukauwa me baleta na vakabauta kei na inuinui, me baleta na veivakauqeti kei na sasaga.

O cei e rawa ni veibataka ni tamata —na cakacaka vakaturaga duadua nei koya na Dautuvatuva Cecere, ka tu vua na lewa ni ka bula kecega, ka tiko na nona mona kei na lomana, ka tiko na nona vakanananu kei na yalona, ka tiko vua na vuku kei na veika vakalou—sa dodonu me cava ni sa biuta na nona valetabu vakavuravura na yalona?

Me kilai na ibalebale ni mate, sa dodonu me da dau vakavinavinakataka na inaki ni bula. Na rarama buwawa ni vakabauta sa dodonu me na curu basika mai kina na rama-se ni sigalevututu ni ivakatakila, ka da na kila kina ni da a bula taumada tu ni bera na noda mai sucu ena bula oqo. Ena noda bula taumada ena kedra maliwa na luvena tagane kei na yalewa na Kalou ka ra a kaila ena reki me baleta na madigi ni lako mai ki na bula vakayago dredre ka yaga oqo, eda a sega ni vakataratutu.⁵ Eda kila ni noda inaki sai koya me da rawata e dua na yago, me da vakadruka na veivakatovolei ka vakadinadinataka ni da na rokova na ivakaro ni Kalou. Sa kila tu oqo na Tamada ena vuku ni ituvaki ni bula vakayago oqo, eda na vakatovolei, eda na ivalavala ca ka da na yaco koso. Me rawa kina vei keda na galala kece me da qaqa, a vakarautaka ko Koya e dua na iVakabula o Koya ena vakararawataki ka vakamatei ena vukuda. E sega walega ni na sorovaka na noda ivalavala ca, ia me tiki ni Veisorovaki oqori ena vakadruka talega kina ko Koya na mate vakayago ka na yaco vei keda ena vuku ni Lutu nei Atama.

O koya gona, ena 2000 na yabaki sa oti, a mai sucu kina ena bula vakayago oqo ena dua na vale ni manumanu mai Peceliema, na Karisito, na noda iVakabula. Sa vura mai na Mesaia ka sa parofisaitaki sara tu mai vakabalavu.

E lailai sara na ka e volai me baleta na nona gauna ni gonetagane o Jisu. Au taleitaka na itukutuku mai na Luke: “A sa tubu cake ko Jisu ena vuku kei na yagona talega, a sa vinakati koya vakalevu cake tikoga na Kalou kei ira na tamata.”⁶ Kei na ivola ni Cakacaka, e dua na malanivosa lekaleka me baleta na iVakabula ka rabailevu sara na kena ibalebale: “Ka lako voli [o Koya] ka dau caka vinaka.”⁷

A papitaisotaki Koya ko Joni ena uciwai na Joritani. A kacivi iratou na Le Tinikarua na iApositolo. A vakalougatataki ira na tauvimate. A vakavuna na nodra lako na gera, nodra rai na mataboko, ka rogo na didivara. E vakatura cake sara mada ga na mate me bula. A veivakavulici, vakadinadinataka ka vakarautaka ko Koya e dua na ivakaraitaki vinaka sara me da muria.

Ka sa mai yacova kina na icavacava ni nona veiqaravi ena bula oqo na iVakabula. A vakayacori e dua na iotioti ni ivakayakavi kei iratou na Nona iApositolo ena dua na rumu e cake. Sa koto mai liu ko Kecisemani kei na kauveilatai e Kalivari.

E sega ni rawa ni dua na tamata me vakasamataka rawa na bibi ni veika kece a vakayacora na Karisito ena vukuda mai Kecisemani. E qai vakamacalataka ga e muri o Koya na veika a sotava: “Koi au na Kalou sa Kaukauwa Sara, au sa sautaninini ena mosi ni veivakararawataki ko ya, au a bunotaka na dra ka sa yaluma sara kina na yagoqu kei na yaloqu.”⁸

Ni oti na yaluma e Kecisemani, ni sa yali vua na kaukauwa, era a qaqauraki Koya na liga kaukauwa, ka kau yani vei Anasa, Kaiafa, Pailato kei Eroti. A beitaki ka vosacataki. A qai vakamalumalumutaka vakalevu cake na yagona sa mavoa vakaca tu na imoku ni veivakararawataki. E turu na dra mai Matana ni sa daramaki yani vakaukauwa vua e dua na isala ka caka ena wa vakavotona, e vakamavoataka na vacu ni Matana. Oti sa qai baci kau tale vei Pailato, o koya a qai vakarawarawataka na nodra cikecike na dauvakacaca: “Vakoti koya, vakoti koya.”⁹

A vakanakuitataki ena dua na ikuita ka tali vata tu kina na leca sei vakalalai, kaukamea gagata, kei na sui. Ni tucake mai na veivakalolomataki ni ikuita, ena ikalawa tataivatia a colata ko Koya na Nona kauveilatai me yacova ni sa sega ni lako rawa ka qai vukei Koya e dua me colata Vua na Nona icolacola.

Na kena itinitini, ena dua na delana ka vakatokai ko Kalivari, ni ra rai o ira na Nona imuri, a lauvako ki na dua na kauveilatai na Yagona sa mavoa tu. E sega na loloma ni sa vakalialiai ka vosa vakacacani ka vosa beci. Ia e tagicaka ga, “Tamaqu, kakua ni cudruvi ira; ni ra sa sega ni kila na ka era sa kitaka.”¹⁰

Sa sivi yani na veiauwa ni yaluma ka sa malumalumu sara na Nona bula. E voqa mai na Tebenigusuna mavoa na vosa, “Tamaqu au sa solia na yagoqu ki na ligamuni: ia ni sa vosa oti vakakoya sa qai ciba.”¹¹

Ni sa sereki Koya mai na rarawa ni bula vakayago oqo na maravu kei na vakacegu ni dua na mate vakaloloma, sa lesu yani ko Koya ki na iserau nei Tamana.

A rawa vua na iVakavuvuli me vuki lesu ena iotioti ni gauna. Ia a sega. A lako yani ena ruku ni veika kecega, me rawa kina ni vakabula na ka kecega. A biu yani vakatotolo na yagona mate ena dua na ibulubulu qaravatu kerei.

E sega ni dua na malanivosa ni Vakabauta Vakarisito me vakaibalebale vakalevu cake vei au mai na kena a cavuta na agilosi vei Meri na Yalewa ni Makitala ka tagi voli kei Meri tale kadua, ena imatai ni siga ni wiki, eratou a lako yani ki na ibulubulu me ratou qarava na yagona na nodratou Turaga. E kaya vakaoqo na agilosi:

“Ena cava dou sa mai vakasaqarai koya sa bula ena kedra maliwa na mate?

Sa sega eke ko koya sa tucake tale.”¹²

Sa bula tale na noda iVakabula. Na ka e lagilagi, veivakacegui ka veivakadeitaki duadua ena veika kece sa yaco ena itukutuku ni kawatamata—sa vakadrukai o mate. Sa taqusi tani na mosi kei na yaluma e Kecisemani kei Kalivari. Sa vakadeitaki na vakabulai ni kawatamata. Sa vakasukai na Lutu nei Atama.

Na ibulubulu lala ena imatai ni mataka ni Siganimate ko ya sai isau ni taro nei Jope, “Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya?” Vei kemuni kece o ni rogoca tiko na domoqu, au sa kaya, Kevaka sa ciba na tamata, ena bula tale ko koya. Eda kila, baleta ni tu vei keda na rarama ni dina vakalesui mai.

“Ni sa qai vu ni mate na tamata, sa qai vu ni tucake tale mai na mate na tamata talega.

“Ni sa qai mate kecega ena vukui Atama, ena vakabulai kece talega ena vukui Karisito.”¹³

Au sa wilika—kau sa vakabauta—na nodra ivakadinadina o ira era sa vakila na rarawa ni Nona Vakamatei ena Kauveilatai na Karisito kei na reki ni Nona sa Tucaketale. Au sa wilika—kau sa vakabauta—na nodra ivakadinadina ena Vuravura Vou ka ra sikovi mai Vua na Turaga vata ga ka sa tucake tale.

Au vakabauta na nona ivakadinadina e dua, ena itabagauna oqo, ka a veivosaki kei na Tamana kei na Luvena ena dua na veikau ka sa vakatokai ena gauna oqo me tabu ka a qai solia na nona bula, me dregata na ivakadinadina o ya ena nona dra. E kaya o koya:

“Ia me ikuri ni itukutuku kece ka vakadinadinataki kina ko Koya, keirau sa tukuna oqo na kena iotioti me yacova edaidai, raica sa bula dina tiko ko Koya!

“Keirau a raici Koya vakaidina ni sa tiko ena liga imatau ni Kalou; keirau sa rogoca talega na domo sa tukuna ni sai Koya na Le Duabau ga nei Tamana.”¹⁴

Na butobuto nei mate ena rawa ni vakaseavutaki ena veigauna kece ena rarama ni dina vakalesui mai. “Oi au na vu ni tucake tale, kei na vu ni bula,” sa kaya na iVakavuvuli¹⁵. “Au sa laiva vei kemudou na vakacegu, au sa solia vei kemudou na noqu vakacegu.”¹⁶

Ena veiyabaki sa sivi au sa dau wilika na ivakadinadina kau sega ni wilika rawa na kena levu, ka ra wasea vei au eso ka ra sa vakadinadinataka na dina ni Tucaketale ka ra sa ciqoma, ena nodra gauna ni gagadre cecere duadua, na sautu kei na vakacegu sa yalataka tu na iVakabula.

Au na tukuna mada ga vakalailai e dua na kena italanoa. Ena rua ga na macawa sa oti au ciqoma kina e dua na ivola veilauti mai vua e dua na tama ni vitu na gone, a vola na veika e baleta na nona matavuvale ka, vakabibi cake, o Jason na luvena tagane, ka tauvimate ni se qai yabaki 11. Ena vica na yabaki ka tarava o ya a veitaravi kina vakavica na tauvimate nei Jason. E tukuna na tama oqo na nona ivakarau ni bula vinaka kei na itovo mamarau o Jason, e dina ni tu na bolebole ena nona bula. A ciqoma o Jason na Matabete i Eroni ni yabaki 12 ka “dau qarava sara vakavinaka na nona itavi ena nona igu, se bula vinaka tiko se sega.” A ciqoma na nona icovi ni Eagle Scout ena gauna e yabaki 14 kina.

Ena vulaikatakata sa oti, sega soti ni dede mai na gauna e yabaki 15 kina o Jason, a baci curu tale ki valenibula. Ena dua na nona veisiko vei Jason, a kunei koya o tamana ni bobo tu na matana. Ni sega ni kila se yadra tiko o Jason se moce, a tekivu me vosa vakamalua yani vua. “Jason,” e kaya, “Au kila ni sa levu sara na ka dredre ko sotava ena nomu bula lekaleka ka sa dredre sara na ituvaki ni nomu bula ena gauna oqo. E dina ni dua na ivalu levu e tu e matamu, ia au sega sara ni vinakata me yali na nomu vakabauti Jisu Karisito.” E kaya o koya ni kidacala ni a dolava vakasauri na matana o Jason ka kaya “Ena sega vakadua!” ena domo matata ka bolebole. Oti a bobo tale ka sega tale ni tukuna e dua na ka.

A vola na tamana, “Ena itukutuku rawarawa oqo, a vakaraitaka kina o Jason e dua na ivakadinadina savasava ka qaqa kei Jisu Karisito kau se qai rogoca vakadua… . Ni qai volai ki utoqu na nona vosa ‘Ena sega vakadua!’ sa vakasinaiti ena reki na yaloqu ni vakalougatataki au na Tamaqu Vakalomalagi meu tamana e dua na gonetagane vakasakiti ka vakaturaga oqo … [Oqori] na iotioti ni gauna meu rogoca kina na nona ivakadinadina kei Karisito.”

E dina ni ratou a namaka na nona matavuvale ni dua ga na curu ki valenibula me vaka na veigauna e liu oqo, a takali yani o Jason ni oti ga e rua na macawa. Erau a kaulotu tiko ena gauna ko ya e dua na tuakana qase kei na dua na ganena. O Kyle, e dua tale na tuakana, se qai taura walega na nona kaci ni kaulotu. E yaco totolo mai na veikacivi o ya mai na gauna a namaki me qai yaco mai kina, ena ika 5 ni Okosita, ni vo e dua na macawa me takali yani o Jason, eratou a sota vata ena nona rumu mai valenibula na matavuvale me dolava kina ko Kyle na nona kaci ni kaulotu ka ratou wasea vata vakamatavuvale.

Ena nona ivola vei au, a biuta mai kina na tama oqo e dua na itaba kei Jason ena nona idavodavo mai valenibula, kei Kyle, na tuakana e tucake tu ena yasa ni nona idavodavo, ka taura tu na nona veikacivi ki na kaulotu. A volai toka ena ruku ni itaba na ivakamacala oqo: “Kacivi vata ki na kaulotu—ena yasa ruarua ni ilati.”

Erau vakauta mai na tuakai Jason kei na ganena ka rau kaulotu tiko na ivola totoka ka veivakacegui me wiliki ena veibulu nei Jason. Na ganena, ka veiqaravi tiko ena Tabana ni Kaulotu na Argentina Buenos Aires West, ena nona ivola a vola kina: “Au kila ni bula tiko o Jisu Karisito, ia ni bula tiko o Koya, o keda kece, oka kina o nodatou Jason lomani, eda na bula talega… . Tou na kunea na vakacegu ena kila dei e tu vei kedatou ni datou sa vauci vata me matavuvale tawamudu… . Kevaka edatou tovolea ena nodatou vinaka duadua ka yaco me vinaka cake ena bula oqo, edatou na raici koya tale.” E tomana ka vaka: “[E dua] na ivolanikalou au sa dau taleitaka tu mai ena dua na gauna balavu sa vakavoui na kena ibalebale kei na kena bibi ena gauna oqo … [Mai na] Ai Vakatakila wase 21, tikina e 4: ‘Ia na Kalou ena tavoya tani kecega na wai ni mata mai na matadra; ia ena sega tale na ciba, se na rarawa, se na tagi, ka na sega tale na vutugu ni sa takali tani na ka makawa.’”

Kemuni na taciqu kei na ganequ lomani, ena noda gauna ni rarawa titobu, e rawa ni da rawata na vakacegu cecere mai na vosa ni agilosi ena imatai ni mataka ni Siganimate o ya: “Sa sega eke ko Koya: sa tucake tale.”¹⁷

Me vaka niu dua na Nona ivakadinadina digitaki e vuravura nikua, ena Sigatabu lagilagi oqo ni Siganimate, au kaya kina ni dina oqo, ena Yacana tabu —io na yaca i Jisu Karisito, na noda iVakabula—emeni.