Ջոզեֆ Տեսանողը

Ի՞նչ էր նշանակում տեսանողը երիտասարդ մարգարեի և նրա ժամանակակիցների համար։ Ջոզեֆը մեծացավ Աստվածաշունչ կարդացող մի ընտանիքում, որի մեջ կրկնաբար տեսանողներ են նշվել։ Ա Թագավորացում, օրինակ, գրողը բացատրում է. «Հին ժամանակներում երբ իսրայէլացիները գնում էին Աստծուց խորհուրդ հայցելու, այսպէս էին ասում. «Եկէ՛ք գնանք տեսանողի մօտ», որովհետեւ հին ժամանակներում ժողովուրդը մարգարէին տեսանող էր անուանում» (Ա Թագավորաց 9.9):

Աստվածաշունչը նաև պատմում է այն մարդկանց մասին, ովքեր ստանում էին հոգևոր դրսևորումներ ֆիզիկական առարկաների միջոցով, ինչպես, օրինակ, ձողերը,³ պղնձէ օձը ձողի վրա (ինչը դարձավ բժշկական մասնագիտության լայնատարած խորհրդանիշը),⁴ եփուդը (քահանայի հագուստի մի մասը, որը ներառում էր երկու թանկարժեք քարեր),⁵ և Ուրիմն ու Թումիմը։⁶

«Տեսանելը» և «տեսանողները» եղել են Ամերիկյան և ընտանեկան կուլտուրայի մի մաս, որի մեջ մեծացավ Ջոզեֆ Սմիթը։ Աստվածաշնչային լեզվի և արտագաղթողների կողմից Հյուսիսային Ամերիկա բերված Անգլո–եվրոպական կուլտուրաների խառնորդի ազդեցության տակ, որոշ մարդիկ վաղ 19-րդ դարում հավատում էին, որ օժտված անհատների համար հնարավոր էր «տեսանել», կամ ստանալ հոգևոր դրսևորումներ նյութական առարկաների միջոցով, ինչպես օրինակ տեսանող քարեր։⁷

Երիտասարդ Ջոզեֆ Սմիթը ընդունում էր իր օրոք այդպիսի ժողովրդական սովորույթները, ներառյալ կորած կամ թաքնված առարկաները տեսանող քարերի միջոցով դիտելու գաղափարը։ Աստվածաշնչյան պատմության համաձայն, Աստվածն օգտագործում էր ֆիզիկական առարկաներ ժողովրդի հավատքը կենտրոնացնելու կամ հին օրերում հոգևորապես հաղորդակցվելու նպատակով։ Ջոզեֆը և մյուսները ընդունում էին նույն գործելակերպը իրենց ժամանակի համար։ Ջոզեֆի ծնողները՝ Ջոզեֆ Սմիթ Ավագը և Լյուսի Մաք Սմիթը, հաստատեցին ընտանիքի հետաքրքրասիրությունը այս կուլտուրայի և այս եղանակով ֆիզիկական առարկաների կիրառման մեջ։ Ընդ որում, Նյու–Յորք նահանգի Պալմիրա և Մանչեստերի գյուղացիները, որտեղ ապրում էին Սմիթները, որոնում էին Ջոզեֆին կորած առարկաներ գտնելու համար մինչև նա կտեղափոխվեր Պենսիլվանիա 1927թ․ վերջին։⁸

Նրանք, ովքեր չեն հասկանում, թե ինչպես 19-րդ դարի մարդիկ ապրում էին ըստ իրենց կրոնի Ջոզեֆի տարածաշրջանում, կարող են ծանոթ չլինել տեսանող քարերի հետ, իսկ գիտնականները երկար ժամանակ քննարկել են նրա կյանքի այս ժամանակաշրջանը։ Մասամբ Լուսավորության կամ Բանականության դարաշրջանի պատճառով. ժամանակաշրջանը, որն ընդգծում էր գիտության և դիտարկելի աշխարհի գերադասությունը հոգևոր բաների հանդեպ, շատերը Ջոզեֆի օրոք սկսել են համարել, որ ֆիզիկական առարկաների կիրառումը, ինչպիսիք, օրինակ, քարերը կամ ձողերը, սնահավատ կամ անպատշաճ էր կրոնական նպատակների համար։

Ավելի ուշ տարիներին, իր նշանավոր պատմությունը պատմելով, նա ընդգծում էր իր տեսիլքների և այլ հոգևոր փորձառությունների կարևորությունը։⁹ Ի հակադրություն, ոմանք նրա նախկին գործակիցներից կենտրոնացված էին նրա կյանքի վաղ շրջանի տեսանող քարերի կիրառման վրա՝ փորձելով ոչնչացնել նրա համբավը աշխարհում, որը գնալով ավելի մերժողական էր տրամադրված այդպիսի գործելակերպի նկատմամբ։ Ջոզեֆը և այլ վաղ անդամները քարոզելու ընթացքում որոշեցին չկենտրոնանալ ժողովրդական կուլտուրայի վրա իրենց միսիոներական աշխատանքի ընթացքում, քանի որ շատ ապագա նորադարձներ ապրում էին կերպարանափոխություն՝ Բանականության դարաշրջանում կրոնը հասկանալու առումով։ Ինչևէ, պաշտոնական դարձած հայտնություններում Ջոզեֆը շարունակում էր ուսուցանել, որ տեսանող քարերը և այլ տեսանող միջոցները, ինչպես նաև դրանց հետ աշխատելու ունակությունն Աստծո կարևոր և սրբազան պարգևներն էին։¹⁰

Տեսանող քարերը նաև հայտնվում են Ջոզեֆ Սմիթի և Մորմոնի Գրքի թարգմանությունը նկարագրող պատմագրություններում։ 1838 թվականին սկսված Ջոզեֆի պաշտոնական պատմությունը նկարագրում է Մորոնի անունով հրեշտակի այցը, ով պատմել է նրան մոտակա բլուրում թաղված ոսկե թիթեղների մասին։ Ջոզեֆը պատմում է, որ հրեշտակի հետ խոսելիս, «տեսիլքը բացվեց» նրա մտքում այնքան պարզ, որ նա «ճանաչեց վայրը», երբ հետագայում անձամբ հայտնվեց այնտեղ (Ջոզեֆ Սմիթ – Պատմություն 1.42)։

Նկար

Joseph Smith depicted kneeling on the Hill Cumorah as the angel Moroni stands above him. The angel Moroni appears dressed in white and surrounded by intense light as he is holding the gold plates. The event took place on September 22, 1827. Painting number 2 of the 23 paintings in the "Mormon Panorama" series.

Հրեշտակ Մորոնին փոխանցում է Թիթեղները Ջոզեֆ Սմիթին՝ Ք. Ք. Ա. Քրիստենսենի

Պատմության մեջ, որը Ջոզեֆը սկսում է գրել 1838թ․, Մորոնին զգուշացնում է նրան, «որ Սատանան կփորձի գայթակղել ինձ (հորս ընտանիքի թշվառ պայմանների հետևանքով) վերցնել թիթեղները հարստանալու նպատակով»։ Սա հրեշտակն արգելեց, պատմում է Ջոզեֆը, ասելով, որ եթե նա ունենար «որևէ այլ շարժառիթ» քան Աստծո արքայությունը կառուցելը, նա «չէր կարողանա ստանալ դրանք» (Ջոզեֆ Սմիթ – պատմություն 1.46). Իր ավելի վաղ՝ 1832 թվականի պատմությունում, Ջոզեֆը բացատրում է. «Ես փնտրել եմ Թիթեղները հարստություն ձեռք բերելու համար և չեմ պահել այն պատվիրանը, որ ես պետք է լինեմ «պարզ աչքով ուղղված Աստծո փառքին»։¹¹ Դրա հետևանքով նրանից պահանջվեց, որ վերադառնար բլուրը ամեն տարի չորս տարվա ընթացքում մինչև պատրաստ լիներ ստանալ թիթեղները (տես Ջոզեֆ Սմիթ – պատմություն 1.53–54)։

Ջոզեֆը պատմում էր, որ երբ նա վերջապես ձեռք բերեց թիթեղները Մորոնիից 1827 թվականին, նա նաև ստացավ թարգմանության համար նախատեսված երկու քար։ Նա և իր մտերիմ ծանոթները պատմեցին այս քարերի մասին, նկարագրելով դրանք որպես սպիտակ ու թափանցիկ, տեղադրված արծաթե աղեղների կամ օղակների մեջ իբրև ժամանակակից ակնոցներ, և ամրացված լանջապանակին։¹² Ինչպես նշվեց, այս տեսանող միջոցը խոշոր էր։ Ջոզեֆ Սմիթի մայրը ասաց, որ նա բաժանեց քարերը լանջապանակից, որպեսզի հարմար օգտագործի դրանք։¹³

Մորմոնի Գրքում այս քարերը կոչվում են «մեկնիչներ»։ Այն բացատրում է, որ դրանք «պատրաստված էին ի սկզբանե և սերնդե–սերունդ փոխանցվում էին՝ լեզուներ թարգմանելու նպատակով», լինելով «Տիրոջ ձեռքով պահված ու պահպանված»։ (Մոսիա 28.14–15, 20)

Գիրքը նաև պատմում է, թե ինպես Տերը տվեց «երկու քարերը» Հարեդի եղբորը խոստումով, որ դրանք կաջակցեն ապագա սերունդներին վերականգնել նրա խոսքերը։ «Գրիր այս բաները և կնքիր դրանք», պատվիրեց նրան Տերը, «և ես, ինձ իսկ հարմար ժամանակ, ցույց կտամ դրանք մարդկանց զավակներին»։ Այս քարերը, բացատրում է Տերը, «կպարզեն մարդկանց աչքերին այն բաները, որոնք դու կգրես» (Եթեր 3.24, 27)։

Նկար

Detail from a page of the original Book of Mormon manuscript containing the departure of Lehi’s family from Jerusalem in what is today 1 Nephi 2.

Տրամադրել է Եկեղեցու Պատմության Թանգարանը; Լուսանկարը խոշորացվել է։

Այն պահին, երբ Ջոզեֆ Սմիթը ավարտեց թելադրել Մորմոնի Գրքի իր թարգմանությունը գրագիրներին 1829 թվականի կեսերին, տեսանող բառի նշանակությունը հետագայում պարզաբանում ստացավ տեքստում։ Մորմոնի Գիրքը պարունակում է Եգիպտոսի Հովսեփին վերագրած մի մարգարեություն, որը պարզորոշ հայտարարում է, որ Ջոզեֆ Սմիթը՝ նրա հետնորդներից մեկը, կլինի ընտյրյալ տեսանող, ով կբերի այլ հետնորդներին «ուխտերի իմացությանը», որոնք Աստված կապեց նրանց նախնիների հետ (2 Նեփի 3.6, 7)։

Մորմոնի Գրքի մեկ այլ պատմությունում, Ալմա կրտսերը տալիս է մեկնիչներն իր որդուն Հելամանին։ «Պահպանիր այս մեկնիչները», խորհուրդ է տալիս նրան Ալման, նկատի ունենալով արծաթե աղեղների մեջ երկու քարերը։ Բայց Ալման նաև վկայաբերում է մարգարեություն, որը, պարզվում է, վերաբերում է եզակի քարին. «Եվ Տերը ասաց. Ես կպատրաստեմ իմ ծառա Գազեղեմի համար մի քար, որը պիտի դուրս շողա մթությունից ի լույս»։ (Ալմա 37.21, 23)

Հատկանշական է, թեև համատեքստում «մեկնիչներն» (հոգնակի թվում) են նշվում, այս մարգարեությունը խոսում է ապագա ծառային տրվող մեկ քարի (եզակի թվում) մասին որը պիտի դուրս շողա մթությունից ի լույս»։¹⁴ Վաղ ժամանակների Սրբերը հավատացած էին, որ մարգարեության այդ ծառան Ջոզեֆ Սմիթն էր։¹⁵

Փաստորեն պատմական փաստը վկայում է, որ, ի հավելումն երկու տեսանող քարերի հայտնի որպես «մեկնիչներ», Ջոզեֆ Սմիթը օգտվում էր առնվազն մեկ այլ տեսանող քարից Մորմոնի Գիրքը թարգմանելիս, հաճախակի տեղադրելով այն գլխարկի մեջ լույսը արգելափակելու համար։ Ըստ Ջոզեֆի ժամանակակիցների, նա անում էր դա, որպեսզի ավելի լավ տեսնի քարում հայտնվող բառերը։¹⁶

Մինչև 1833 թվականը Ջոզեֆ Սմիթը և նրա գործակիցները սկսեցին օգտագործել աստվածաշնչյան տերմին «Ուրիմն ու Թումիմը»՝ աստվածային հայտնություն ստանալու նպատակով օգտագործվող ցանկացած քարերի համար, ներառյալ ինչպես Նեփիական մեկնիչները, այնպես էլ եզակի տեսանող քարը։¹⁷ Այս ոչ ճշգրիտ տերմինաբանությունը բարդացրեց ճշգրիտ մեթոդը վերակառուցելու փորձերը, որի օգնությամբ Ջոզեֆ Սմիթը թարգմանեց Մորմոնի Գիրքը։ Ի հավելումն մեկնիչները օգտագործելուն, Մարտին Հարրիսի համաձայն, Ջոզեֆը նաև օգտագործում էր իր տեսանող քարերից մեկը Մորմոնի Գրքի թարգմանության ընթացքում հարմարավետության նպատակով։ Այլ աղբյուրները հավաստում են, որ Ջոզեֆը փոխում էր թարգմանության գործիքները։¹⁸

Մորմոնի Գիրքը հրատարակելուց հետո 1830 թվականի մարտին, Ջոզեֆ Սմիթն ու նրա գործավարները սկսել են գրել աշխատություն, որն այսօր հայտնի է որպես Ջոզեֆ Սմիթի Աստվածաշնչի թարգմանությունը՝ Հակոբ թագավորի տարբերակի մարգարեական վերանայված հրատարակությունը։¹⁹ Ջոզեֆի խոսքերի համաձայն, իր թարգմանչական ծրագրի համար Նեփիական մեկնիչների օգտագործումը անհնարին էր, քանի որ նա այլևս դրանք չուներ։

Ջոզեֆի պատմությունը հայտնում է, որ «Աստծո իմաստությամբ, [թիթեղներն ու մեկնիչները] իմ ձեռքում ապահով մնացին, մինչև որ ես դրանցով կատարեցի այն, ինչ պահանջվում էր իմ ձեռքից: Երբ, պայմանավորվածության համաձայն, սուրհանդակը եկավ դրանց ետևից, ես դրանք հանձնեցի նրան. և դրանք նրա հսկողության տակ են մինչ այսօր» (Ջոզեֆ Սմիթ – պատմություն 1.60)։

Ինչպես Նախագահ Բրիգամ Յանգը (1801–77) մեկնաբանեց, «Ջոզեֆը դրեց [Ուրիմն ու Թումիմը] թիթեղների հետ երբ նա ավարտեց թարգմանելը»։²⁰

Նկար

Bust portrait of Joseph Smith. He is depicted wearing a dark suit, white shirt with a high collar and white tie.

Ջոզեֆ Սմիթը, վերագրած է Դեյվիդ Ռոջերսին։ Տրամադրել է Community of Christ Library-Archives, Independence, Missouri

Ջոզեֆն ուներ այլ տեսանող քարեր, սակայն Երեց Օրսոն Փրաթի (1811–81) խոսքերով՝ Տասներկու Առաքյալների Քվորումի անդամ և հետագայում՝ Եկեղեցու Պատմաբան, Ջոզեֆն այդ ժամանակ նաև հասունացավ իր հոգևոր հասկացողությամբ։ 1874 թվականի հունիսի 28-ի ժողովին, Նախագահ Բրիգամ Յանգի և շատ այլ Բարձրագույն Իշխանավորների մասնակցությամբ, Երեց Փրաթը պատմեց իր ունկնդիրներին, որ «բազում անգամ ներկա» էր, երբ Ջոզեֆ Սմիթը թարգմանում էր Նոր Կտակարանը»։ Տեսնելով այն, որ ոչ մի թարգմանչական գործիքներ չէին օգտագործվում թարգմանության գործընթացում, նա զարմանում էր, թե ինչու Ջոզեֆը «չէր օգտվում Ուրիմից ու Թումիմից, ինչպես եղավ Մորմոնի Գիրքը թարգմանելու ժամանակ»։

Երբ Երեց Փրաթը դիտում էր Մարգարեին թարգմանելուց, «Ջոզեֆը, կարծես թե կարդաց նրա մտքերը, վերև նայեց ու բացատրեց, որ Տերը տվել էր իրեն Ուրիմն ու Թումիմը, երբ նա փորձառություն չուներ ոգեշնչման Ոգու հետ։ Սակայն հիմա նա այնքան շատ առաջացավ, որ հասկանում էր Ոգու աշխատանքը, և այդ գործիքի օգնության կարիք չուներ»։²¹

«Եթե ես հավատարիմ լինեմ», - ասաց Բրիգամ Յանգը լսարանին, - «միայն Տերն է իմանում, թե արդյոք ես կստանամ Ուրիմն ու Թումիմը»։ Երկու տարի անց, նա խոսեց այլ ունկնդիրների հետ տեսանող քարը ստանալու վերաբերյալ իր մտքերի մասին։ «Չգիտեմ, թե երբևիցե ունեցել եմ այն ունենալու ցանկությունը», պատմում էր նա։²² Բրիգամի շարադրանքը արտահայտել է նրա հասկացողությունը, որ տեսանող քարերը էական նշանակություն չունեին տեսանող լինելու համար։

1831 թվականի հոկտեմբերի 25-ին, Ջոզեֆ Սմիթը մասնակցեց համաժողովին Օրենջում, Օհայո: Համաժողովի ընթացքում, նրա եղբայր Հայրամն ասաց, որ իր «կարծիքով, լավագույնը կլինի, որ Ջոզեֆն ինքը պատմի ներկա գտնվող Երեցներին Մորմոնի Գրքի լույս տեսնելու մասին, որպեսզի բոլորն ինքներն իմանան»։ Ժողովի արձանագրության համաձայն, Ջոզեֆն «ասաց, որ նախատեսված չէր պատմել աշխարհին Մորմոնի Գրքի լույս տեսնելու բոլոր մանրամասնությունները» և որ «նա նպատակահարմար չէր գտնում պատմել այս բաների մասին»²³ Հասունացած իր տեսանող դերի մեջ և սկսելով հավատալ, որ տեսանող քարերը չունեին էական նշանակություն հայտնության համար, միգուցե նա մտահոգված էր նրանով, որ մարդիկ կարող էին չափազանց շատ կենտրոնանալ գրքի լույս տեսելու գործընթացի, իսկ շատ քիչ՝ հենց գրքի վրա։

Մորմոնի Գրքի թարգմանության վերաբերյալ Ջոզեֆ Սմիթի ամենաականավոր խոսքը եղել է այն, որ նա թարգմանում էր «Աստծո զորությամբ և պարգևով»:²⁴ Հենց գիրքը, ուսուցանում էր նա Եկեղեցու ղեկավարներին, «ամենաճիշտ գիրքն էր աշխարհում և մեր կրոնի պորտաքարը», և հնազանդվելով դրա հրահանգներին, ընթերցողները կմոտենան «Աստծուն ավելի մոտ … , քան որևէ այլ գրքի շնորհիվ»։²⁵