Seminelí mo e ʻInisititiutí
ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú ke Akoʻí


“ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú ke Akoʻí,” Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí: Maʻa Kinautolu Kotoa ʻOku Faiako ʻi he ʻApí pea ʻi he Siasí (2022)

“ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú ke Akoʻí,” Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí

ʻĪmisi
Ko e talanoa ʻa Sīsū Kalaisi mo e fefine ʻi he vaikelí

ʻI he hoko ʻa e Fakamoʻuí ko hotau faʻifaʻitakiʻangá, ʻoku hoko leva ʻa e ʻofá ko e meʻa ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻetau faiakó.

ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú Ke Akoʻí

Ko e meʻa kotoa pē naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻi he kotoa ʻo ʻEne ngāue ʻi he māmaní, naʻe fakatupu ia ʻe he ʻofá. ʻI heʻetau feinga ke hoko ko e kau muimui moʻoni ʻo Kalaisí, ʻe lava ke fakafonu kitautolu ʻaki ʻa e ʻofa tatau ko ʻení (vakai, Sione 13:34–35; Molonai 7:47–48; 8:26). ʻI heʻetau maʻu e ʻofa ʻa Kalaisí, te tau fekumi ai ʻi he founga kotoa pē ʻe malavá, ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau ako kia Kalaisi pea haʻu kiate Ia. ʻOku hoko ʻa e ʻofá ko e meʻa ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻetau faiakó.

Ke ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú ke Akoʻí

  • Vakai ki he kau akó ʻi he founga ʻoku ʻafioʻi ai kinautolu ʻe he ʻOtuá.

  • Feinga ke ʻiloʻi kinautolu—maʻu ha mahino ki honau ngaahi tūkungá, ngaahi fiemaʻú, mo honau mālohingá.

  • Lotua kinautolu ʻaki honau hingoá.

  • Fokotuʻu ha ʻātakai malu ʻa ia ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e tokotaha kotoa pē pea ʻiloʻi ʻoku fakamahuʻingaʻi ʻenau tokoní.

  • Kumi ha ngaahi founga taau ke fakahaaʻi ʻaki hoʻo ʻofá

Naʻe ʻAfioʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e Meʻa ʻe Malava Fakalangi ʻe he Tokotaha Kotoa Pē Naʻá Ne Akoʻí

Naʻe fakakaukau e tokolahi ʻo e kakai ʻi Selikoó naʻa nau ʻiloʻi e meʻa kotoa pē naʻe fie maʻu ke nau ʻilo fekauʻaki mo Sākeasí. Naʻá ne hoko ko ha tangata tānaki tukuhau—ko hono moʻoní—ko e tangata tānaki tukuhau pule pea naʻe koloaʻia. Naʻa nau fakakaukau, pau pē naʻe taʻe-faitotonu mo faihala. Ka naʻe vakai ʻa Sīsū ki he loto ʻo Sākeasí peá Ne mamata ko e “foha foki ia ʻo ʻĒpalahame” (vakai, Luke 19:1–10). Naʻe ʻikai ke ʻafio pē ʻa e Fakamoʻuí ki he kakaí ʻo hangē ko ʻene hā maí ka ko e tuʻunga moʻoni naʻa nau ʻi aí—pea mo e tuʻunga te nau lava ʻo aʻusiá. Naʻá Ne mamata ki he kau taki ʻo Hono Siasí ʻi he kahaʻú,ʻi ha kau tangata toutai naʻe ʻikai ke nau ako hangē ko Saimone, ʻAnitelū, Sēmisi mo Sioné. Naʻá Ne vakai ki he tangata fakatanga ko Saulá ko “ha meʻangāue ia kuo fili,” ʻa ia te ne malanga ʻaki ʻEne ongoongoleleí ʻi he ʻao ʻo e ngaahi tuʻí mo e ngaahi puleʻangá (vakai, Ngāue 9:10–15). ʻOku ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻiate koe mo e tokotaha kotoa pē ʻokú ke akoʻí, ko ha foha pe ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻoku taʻe-fakangangata hono ivi malavá.

ʻI he lotolotonga ʻo e kakai ʻokú ke akoʻí, ʻoku ngalingali te ke maʻu ha niʻihi ʻoku ngali faivelenga mo ului pea mo ha niʻihi ʻoku hangē ʻoku ʻikai ke nau fie ʻilo pe angatuʻú. Tokanga ke ʻoua naʻá ke fai ha ngaahi mahalo ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa pē ʻokú ke sio ki aí. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke ke ʻilo ʻi he tokotaha takitaha ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻafio ki ai ʻa e Fakamoʻuí—mo tokoniʻi koe ke ke kamata ʻofa ʻiate kinautolu ʻo hangē ko Iá.

Ngaahi fehuʻi ke Fakalaulauloto ki ai: Fakakaukau ki he tokotaha takitaha ʻokú ke akoʻí, pea fakalaulauloto ki he ongo ʻoku maʻu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū ki he tokotaha takitaha. Ko e hā ha meʻa ʻokú Na vakai ki ai ʻiate iá? ʻE tokoniʻi fēfē nai ʻe he ngaahi fakakaukau ko ʻení ʻa e founga hoʻo akoʻi ʻa e tokotaha ko iá?

Mei he Folofolá: 1 Samuela 16:7; Saame 8:4–5; Loma 8:16–17; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10–14

ʻOku ʻAfioʻi mo Mahino ki he Fakamoʻuí Hotau Ngaahi Tūkungá, Ngaahi Fiemaʻú, mo Hotau Ngaahi Mālohingá

Naʻe ʻikai haʻu e fefine Samēliá ki he vaitupú ke fanongo ki ha pōpoaki ʻo e ongoongoleleí. Naʻá ne haʻu ke maʻu ha vai. Ka naʻe lava ke ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí naʻe mahulu hake ʻene fieinuá ʻi he fiemaʻu fakatuʻasinó. Naʻá Ne ʻafioʻi naʻá ne faingataʻaʻia ʻi he kuohilí ko ha ngaahi vā fetuʻutaki taʻe-pau. Ko ia naʻe toʻo ʻe Sīsū ʻa e fiemaʻu fakatuʻasino naʻá ne maʻu he taimi ko iá—ʻa e vai moʻuí—ʻo fakafehokotaki ia mo ʻene ngaahi fiemaʻu fakalaumālie loloto angé ʻo e “vai moʻuí” mo e “moʻui taʻengatá.” ʻI he fakaʻosinga ʻo ʻena pōtalanoá, naʻe maʻu ʻe he fefiné ha fakamoʻoni fakatāutaha ko Sīsū ʻa e Kalaisí, pea naʻe ueʻi ia ʻi Heʻene ʻafioʻi lelei iá. Naʻá ne pehē, “[Naʻá Ne] talamai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē naʻá ku faí.” “Ko e Kalaisí ʻeni pe ʻikai?” (vakai, Sione 4:6–29).

ʻOku kau ʻi he hoko ko ia ko ha faiako hangē ko Kalaisí, ʻa e feinga ke ʻiloʻi ʻa e kakai ʻokú ke akoʻí mo feinga ke maʻu ha mahino ki he meʻa ʻoku ʻi honau lotó. Te ke lava ʻo mahuʻingaʻia ʻi heʻenau moʻuí mo fakahaaʻi ʻa e manavaʻofá. Te ke lava ʻo kumi ha ngaahi founga ke maʻu ai ha mahino ki honau puipuituʻá, ngaahi talēnití, ngaahi meʻa ʻoku nau manako aí, pea mo ʻenau ngaahi fiemaʻú. Te ke lava ʻo ʻiloʻi e founga ʻoku nau ako lelei taha aí. Te ke lava ʻo fai ha ngaahi fehuʻi, fakafanongo lelei, mo siofi. Kae mahulu haké, te ke lava ʻo lotua ke maʻu e mahino ko ia ko e Laumālié pē te Ne lava foaki atú. Ko e lelei ange hoʻo ʻiloʻi ha tahá, ko e lelei ange ia hoʻo malava ke tokoniʻi ia ke ne maʻu ha ʻuhinga fakatāutaha mo ha mālohi ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI he taimi pē ʻoku mahino ai kiate koe ʻa e fieinua ʻa ha taha, ʻe lava ke akoʻi koe ʻe he Laumālié ki he founga ke ke tokoniʻi ai ia ʻaki e vai moʻui ʻa e Fakamoʻuí.

Ngaahi fehuʻi ke Fakalaulauloto ki ai: Ko e hā ʻokú ke ʻosi ʻilo fekauʻaki mo e kakai ʻokú ke akoʻí? Ko e hā ʻoku mahuʻinga kiate kinautolú? Ko e hā honau ngaahi mālohingá? Ko e hā ʻoku nau fefaʻuhi mo iá? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke maʻu ai ha mahino ʻo kau kiate kinautolú?

Mei he Folofolá: Saame 139:1–5; Mātiu 6:25–32; Maʻake 10:17–21; Sione 10:14; 3 Nīfai 17:1–9

Naʻe Lotua ʻe he Fakamoʻuí ʻa Kinautolu naʻá Ne Akoʻí

Fakakaukauloto angé ki he ongo naʻe maʻu ʻe Saimone Pita ʻi heʻene fanongo ki he folofola ange ʻa e Fakamoʻuí kiate iá, “Saimone, Saimone, vakai, ʻoku holi ʻa Sētane kiate kimoutolu, … ka kuó u hūfia koe, ke ʻoua naʻa mate hoʻo tuí” (Luke 22:31–32). ʻE tokoni fēfē nai kiate koe ʻa hoʻo ʻilo naʻe lotua koe ʻe Sīsū Kalaisi ki he Tamaí? Naʻe aʻusia ʻeni ʻe he kakai ʻo ʻAmelika he kuonga muʻá, pea naʻa nau fakamatalaʻi ia ʻi he foungá ni: “Pea koloto ke faʻa ʻiloʻi ʻe ha taha ʻa e fiefia ʻa ia naʻe fakafonu ʻaki homau laumālié ʻi he taimi naʻa mau fanongo ai ki hono hūfekina ʻa kimautolu [ʻe Sīsū] ki he Tamaí” (3 Nīfai 17:17).

Te ke lava foki ʻo fakakaukau ki he meʻa ʻoku hoko ʻi loto ʻiate koé ʻi he taimi ʻokú ke lotua ai ha taha—maʻu pē, ʻaki hono hingoá. ʻOku tākiekina fēfē nai ʻe hoʻo ngaahi lotú ʻa e ongo ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo e tokotaha ko iá? ʻOku nau tākiekina fēfē nai hoʻo ngaahi tōʻongá? Ko e moʻoni ʻoku fanongo mai mo tali ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi lotu fakamātoato ʻa ha faiako ʻoku holi ke tokoniʻi ha tokotaha ako. Pea ʻi he ngaahi meʻa lahi, ko e founga ʻe taha ʻokú Ne tali ʻaki e ngaahi lotu ko iá ko e ueʻi e loto ʻo e faiakó mo ueʻi ia ke ne fai pe lea ʻaki ha meʻa ʻe tokoni ki he tokotaha akó ke ne ongoʻi ʻEne ʻofá.

Ngaahi Fehuʻi ke fakalaulauloto ki ai: ʻI hoʻo fakakaukau ki he kakai ʻokú ke akoʻí, ʻoku ʻi ai nai ha taha ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻi ai haʻane fiemaʻu makehe hoʻo ngaahi lotú? Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻokú ne ueʻi koe ke ke lotua iá? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻe lava ke maʻu ʻi hoʻo fakaafeʻi e kau akó ke nau felotuaʻakí?

Mei he Folofolá: Sione 17; ʻAlamā 31:24–36; 3 Nīfai 18:15–24; 19:19–23, 27–34

Naʻe Fakapapauʻi ʻe he Fakamoʻuí Naʻe Ongoʻi e he Tokotaha Kotoa Naʻe Fakaʻapaʻapaʻi mo Fakamahuʻingaʻi

Ko e tōʻonga fakakaukau fakalūkufua ʻi he kau taki fakalotu ʻi he kuonga ʻo Sīsuú naʻe totonu ke fakamamaʻo mei he kau angahalá. Koeʻuhí ko e meʻá ni, ʻi he mamata ʻa e kau taki ko ʻení ki he feohi ʻa Sīsū mo e kau angahalá, naʻa nau fuʻu ʻohovale. ʻE hoko fēfē nai ha taha ʻoku feohi mo e kakai peheé ko ha faiako fakalaumālie?

Ko e moʻoni naʻe kehe ʻa e founga ia ʻa Sīsuú. Naʻá ne feinga ke fakamoʻui ʻa kinautolu naʻe puke fakalaumālié (vakai, Maʻake 2:15–17; Luke 4:17–18). Naʻá Ne toutou tokoni kiate kinautolu naʻe kehe meiate kinautolu ne nau feohí pe naʻe faingataʻaʻia he kuohilí, pea naʻá Ne feohi mo kinautolu ne faiangahalá. Naʻá ne fakahīkihikiʻi e tui ʻa ha sōtia Loma (vakai, Mātiu 8:5–13). Naʻá Ne ui ha taha tānaki tukuhau taʻe-falalaʻanga ke hoko ko e taha ʻo ʻEne kau ākonga falalaʻangá (vakai, Maʻake 2:14). ʻI he taimi naʻe tukuakiʻi ai ha fefine ki he tono tangatá, naʻá Ne ʻai ia ke ne ongoʻi malu mo ueʻi ia ke ne fakatomala pea moʻui lelei ange (vakai, Sione 8:1–11).

Ka naʻe hulu ange e meʻa ne fakahoko ʻe Sīsuú. Naʻá Ne ohi mai ʻa e tōʻonga fakakaukau tatau ko ʻeni ʻo e tali leleí mo e ʻofá ʻi Hono kau muimuí. Ko e moʻoni naʻe ʻi he loto ʻo ʻEne kau ʻAposetoló ʻa ʻEne sīpingá ʻi he hoko ʻa e taimi ke nau ʻave ai ʻa e ongoongoleleí ki he kakai kotoa pē. ʻOku hā ʻeni ʻi he ngaahi lea ʻa Pita: “Ko e moʻoni ʻoku ou ʻiló ni ʻoku ʻikai filifilimānako ʻa e ʻOtuá ki he kakaí” (Ngāue 10:34

ʻOku lahi ʻa e faingamālie ʻoku fefaʻuhi ʻa e meimei tokotaha kotoa pē kuo uiuiʻi koe ke akoʻí ke ongoʻi ʻoku fakaʻapaʻapaʻi mo fakamahuʻingaʻi ia. ʻI hoʻo ʻofa mo fakaʻapaʻapaʻi kinautolú, te ke lava ʻo fakahaaʻi ai ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono talitali lelei kinautolú ka ʻoku fie maʻukinautolu. Te ke lava ʻo tokoni kiate kinautolu ʻoku ʻikai omí, faingataʻaʻiá, pe hangē ʻoku ʻikai ke nau tokangá, faʻa kātaki kapau ʻoku ngali tuai ʻenau fakalakalaká. Te ke lava ʻo tokoniʻi e tokotaha kotoa pē ke ne ongoʻi malu mo fiemālie ke vahevahe e ngaahi meʻa ʻoku nau hohaʻa ki aí mo honau kaungā tuí. Pea te ke lava ʻo fai ha meʻa lahi ange ai. Te ke lava ʻo ueʻi ʻa e kau akó kotoa ke nau tokoni atu ke fokotuʻu ha ʻātakai ʻoku akoʻi ai ʻa e tokāteliné ʻi he laumālie ʻo e fakaʻapaʻapa, kau atu, mo e ʻofa.

Ngaahi Fehuʻi ke Fakalaulauloto ki ai: Ko e hā e meʻa ʻokú ne tokoniʻi ha taha ke ne ongoʻi ʻoku fakaʻapaʻapaʻi mo fakamahuʻingaʻi iá? Ko e hā ʻokú ne ueʻi ha taha ke ne fakaʻapaʻapaʻi mo fakamahuʻingaʻi ʻa e niʻihi kehé? ʻI hoʻo fakakaukau ʻi he faʻa lotu ki he kakai ʻokú ke akoʻí, ko e hā ʻoku ueʻi koe ke ke fakahokó koeʻuhí ke nau lava kotoa ʻo ongoʻi ʻoku talitali lelei mo fie maʻu kinautolu?

Mei he Folofolá: Sione 4; 2 Nīfai 26:27–28, 33; ʻAlamā 1:26; 3 Nīfai 18:22–25

ʻĪmisi
tamai ʻokú ne akoʻi ʻene fānaú

ʻE lava ke tokoni e kau faiakó ke ongoʻi ʻe he niʻihi ʻoku nau akoʻí ʻoku ʻofaʻi kinautolu.

Naʻe Fakahaaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa ʻEne ʻOfa Kiate Kinautolu Naʻá Ne Akoʻí.

ʻI he fakaʻosinga ʻo ha ʻaho fakaʻofoʻofa mo langaki moʻui ʻo e akoʻí mo e ngāue fakaetauhi ʻi he lotolotonga ʻo e kau Nīfaí, naʻe pehē ʻe Sīsū kuo taimi ke Ne ʻalu. Naʻe ʻi ai mo ha kakai kehe ke Ne ʻaʻahi ki ai. Naʻá Ne folofola ange, “Mou foki atu ki homou ngaahi ʻapí, pea teuteu homou ʻatamaí ki he ʻapongipongí.” Ka naʻe tangutu pē ʻa e kakaí “ʻoku nau tangi,” mo sio “fakamamaʻu kiate ia ʻo hangē ʻoku nau fie kole kiate ia ke ne nofo ʻo kiʻi fuofuoloa ange mo kinautolú.” Naʻe kiʻi nofo fuoloa ʻa Sīsū ʻi Heʻene ʻafioʻi ʻenau fiemaʻu ʻoku ʻikai ke lea ʻakí mo “fonu [hono] lotó ʻi he ʻofa mamahi” (3 Nīfai 17:3, 5–6). Naʻá Ne tāpuakiʻi ʻenau kau mahakí mo e faingataʻaʻiá. Naʻá Ne tūʻulutui pea lotu mo kinautolu. Naʻá Ne tangi fakataha mo kinautolu, pea naʻá Ne fiefia fakataha mo kinautolu.

Fakakaukau ke ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi folofola mo e ngaahi ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he 3 Nīfai 17. Fakalaulauloto ki he ʻofa naʻá Ne fakahaaʻi kiate kinautolu naʻá Ne akoʻí. Fekumi ki hono fakahaaʻi ʻo ʻEne ʻofá ʻi he ngaahi feituʻu kehe ʻi he folofolá. Fakakaukau leva ki he kakai ʻokú ke akoʻí. Te ke fakahaaʻi fēfē nai ʻa e ʻofá ʻi he founga taau kiate kinautolú? Tuku ke fakahinohinoʻi koe ʻe he Laumālié. Kapau ʻoku faingataʻa ke ke ongoʻi pe fakahaaʻi ha ʻofa kiate kinautolu ʻokú ke akoʻí, kamata ʻaki haʻo fakamoʻoni ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá. Pea “lotu ki he Tamaí ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó, koeʻuhi ke fakafonu ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e [ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí], ʻa ia kuó ne foaki kiate kinautolu kotoa pē ʻoku muimui moʻoni ʻi hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí” (Molonai 7:48 Pea manatuʻi ʻoku ʻikai totonu ke hanga ʻe hoʻo hohaʻa ki hono akoʻi ha lēsoní ʻo tohoakiʻi koe mei hono fakahaaʻi ʻo e ʻofá ʻi hoʻo ngaahi leá mo e tōʻongá. Ko e taimi lahi ʻoku faʻa mahuʻinga tatau pē [ʻa] hoʻo tōʻongá mo e meʻa ʻokú ke akoʻi kiate kinautolú.

Ngaahi Fehuʻi ke Fakalaulauloto ki ai: Kuo tokoniʻi fēfē nai koe ʻe he Fakamoʻuí ke ke ʻiloʻi ʻEne ʻofa kiate koé? Kuo tokoniʻi fēfē nai koe ʻe ha mātuʻa pe faiako kehe ke ke ongoʻi ʻEne ʻofá? ʻOku ʻiloʻi nai ʻe he kakaí ʻokú ke akoʻí ʻokú ke ʻofa ʻiate kinautolu? ʻOku nau ʻiloʻi nai ʻoku ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻiate kinautolu?

Mei he Folofolá: Maʻake 6:31–42; Sione 13:3–16, 34–35; 15:12–13; 1 Kolinitō 13:1–7; 1 Sione 4:7–11

Ngaahi Founga ʻe Niʻihi ke Fakaʻaongaʻi ai e Meʻa ʻOkú ke Akó

  • Kapau ʻokú ke akoʻi ha kalasi, ako ʻa e hingoa ʻo e kau akó pea fakaʻaongaʻi kinautolu ʻi hoʻo faiakó.

  • Fakahaaʻi hoʻo houngaʻiá ʻi he taimi ʻoku tokoni ai ʻa e kau akó.

  • Fengāueʻaki mo e kau akó kimuʻa mo e hili hoʻo akoʻí.

  • Tokoniʻi e kau akó ke fakatupulaki ha ʻātakai ʻo e feʻofaʻakí mo e fefakaʻapaʻapaʻakí.

  • Fakafanongo fakamātoato—ʻi he taimi ʻokú ke faiako aí pea ʻi ha ngaahi taimi kehe.

  • Fakahoko ha ngaahi ngāue tokoni ki he niʻihi ʻokú ke akoʻí.

  • Loto fiemālie ke liliu hoʻo ngaahi palani fakafaiakó ke fakaʻaongaʻi ha taimi lahi ange ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻuhingamālie kiate kinautolu ʻokú ke akoʻí.