Konifelenisi Lahi
Fiefia Taʻengatá
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2022


Fiefia Taʻengatá

ʻOku moʻoni, ko e nofo fiefia taʻengata mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, ko e tefitoʻi ʻelito ia ʻo e palani ʻo e fiefia ʻa e ʻOtuá.

Siʻi ngaahi kaungāmeʻa, ngaahi tokoua, mo e tuofāfine, ʻoku mou manatuʻi nai haʻamou tui, pe loto ke tui, ki he fiefia ʻo lauikuongá?

Pea hoko mai leva e moʻuí. ʻOku tau “tutupu hake.” Fakaʻau ke faingataʻa ʻetau ngaahi feohí. ʻOku vātau, fuʻu tokolahi mo loto-taʻefieauna ʻa e māmani ko ʻení, ʻi he fakangalingalí mo e fiehaá. Ka, ʻi he “holi moʻoni hotau lotó,”1 ʻoku tau tui, pe loto ke tui, ko e fiefia taʻengatá ʻoku moʻoni pea malava ke hoko ia ʻi ha feituʻu pe founga.

Ko e “fiefia taʻengatá” ʻoku ʻikai ko e meʻa muna ia ʻi he ngaahi talanoa fanangá. ʻOku moʻoni, ko e nofo fiefia taʻengata mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, ko e tefitoʻi ʻelito ia ʻo e palani ʻo e fiefia ʻa e ʻOtuá. ʻE lava ʻe Heʻene founga mateuteu ʻofá ʻo ʻai ke fiefia taʻengata ʻetau fononga taʻengatá.

ʻOku lahi e meʻa ke tau fakamanatua mo fakahoungaʻí. Ka, ʻoku ʻikai ha taha ʻiate kitautolu, pe ko ha fāmili ʻe haohaoa. ʻOku kau ʻi heʻetau feohí ʻa e ʻofá, angaleleí, mo e natula leleí ka ʻoku toe faʻa kau foki ai mo e fepakipakí, loto-mamahí, pea taimi ʻe niʻihi ko ha mamahi lahi fau.

“He ʻoku hangē ʻoku mate kotoa pē ʻia ʻĀtamá, ʻe pehē foki ʻe moʻui kotoa pē ʻia Kalaisi.”2 ʻOku kau ʻi he moʻui ʻia Sīsū Kalaisí ʻa e moʻui taʻe-faʻa-maté—ʻa ʻEne meʻaʻofa ʻo ʻetau toetuʻu fakatuʻasinó. ʻI heʻetau moʻui ʻi he tui mo e talangofuá, ʻe lava foki ke kau ʻi he moʻui ʻia Kalaisí ha moʻui taʻengata fiefia, fakataha mo e ʻOtuá pea mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí.

ʻOku tohoakiʻi kitautolu ʻe he palōfita ʻa e ʻEikí ʻi ha founga fakaofo, ke tau ofi ange ki hotau Fakamoʻuí, kau ai ʻa e faingamālie lahi ange ke maʻu ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava toputapu ʻo e temipalé ʻi ha ngaahi feituʻu lahi ange. ʻOku tau maʻu ha faingamālie lahi mo ha meʻafoaki ke maʻu ha mahino fakalaumālie foʻou, ʻofa, fakatomala, mo ha loto-fefakamolemoleʻaki ʻiate kitautolu pea mo hotau fāmilí, ʻi he moʻuí ni mo ʻitāniti.

ʻOku ou maʻu ha ngofua ke vahevahe atu ha ongo aʻusia toputapu, ʻoku ʻikai faʻa hoko tonu fakalaumālie ne vahevahe hoku ongo kaungāmeʻa fekauʻaki mo hono fakatahaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ha ngaahi fāmili ʻi hono fakamoʻui ha mamahi kuo lauitoʻutangata.3 “Taʻe-fakangatangata mo taʻengata,”4 “mālohi ange … ʻi he ngaahi afo ʻo e maté,”5 ʻe lava e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo tokoni ke ʻomi kiate kitautolu ha nonga ki hotau kuohilí mo ha ʻamanaki lelei ki hotau kahaʻú.

ʻI he taimi naʻá na kau ai ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, naʻe ako fiefia ai ʻe hoku kaungāmeʻá mo hono husepānití ko e feohi fakafāmilí ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he “kae ʻoua kuo fakamāvaeʻi kimoua ʻe he maté.” ʻE lava ke fakatahaʻi ʻo taʻengata (silaʻi) ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he fale ʻo e ʻEikí.

Ka naʻe ʻikai loto hoku kaungāmeʻá ke sila ki heʻene tamaí. Naʻá ne pehē, “Naʻe ʻikai ko ha husepāniti lelei ia ki heʻeku faʻeé. Naʻe ʻikai ko ha tamai angalelei ia ki heʻene fānaú. ʻE pau ke kiʻi tatali ʻeku tangataʻeikí. ʻOku ʻikai ke u loto ke fakahoko hono ngāue fakatemipalé pea sila mo ia ki he nofo taʻengatá.”

Naʻá ne ʻaukai mo lotu he taʻu ʻe taha, pea fefolofolai lahi mo e ʻEikí fekauʻaki mo ʻene tamaí. Fāifai, peá ne mateuteu. Naʻe fakakakato e ngāue fakatemipale ki heʻene tamaí. Peá ne pehē kimui ange, “Naʻe hā mai ʻeku tangataʻeikí kiate au ʻi ha misi, kuo teunga hina kakato. Kuó ne ʻosi liliu. Naʻá ne pehē, ʻSio mai kiate au. Kuó u maʻa kotoa. Fakamālō atu ʻi hoʻo fakahoko ʻa e ngāue maʻaku ʻi he temipalé.’” Pea toe pehē ange ʻene tangataʻeikí, “Tuʻu ʻo toe foki ki he temipalé; ʻoku tatali mai ho tuongaʻané ke papitaiso.”

ʻOku pehē ʻe hoku kaungāmeʻá, “ʻOku ʻikai faʻa-tatali mai ʻeku ngaahi kuí mo kinautolu kuo ʻosi pekiá ke fakahoko e ngāué kiate kinautolu.”

ʻOkú ne pehē, “Kiate au, ko e temipalé ko ha feituʻu ia ʻo e fakamoʻui, ako, mo e fakamoʻoni ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.”

Aʻusia hono uá. Ne fakatotolo faivelenga ʻe haʻaku kaungāmeʻa ʻe taha ʻene hisitōlia fakafāmilí. Naʻá ne fie ʻilo ki heʻene kui tangata hono uá.

Naʻe pehē ʻe hoku kaungāmeʻá, naʻá ne ongoʻi ʻi ha pongipongi ʻe taha ʻoku ʻi ai e laumālie ʻo ha tangata ʻi hono lokí. Naʻe loto ʻa e tangatá ke maʻu pea mo ʻiloʻi ia ʻi hono fāmilí. Naʻe ongoʻi loto-mamahi ʻa e tangatá ʻi ha fehalaaki kuó ne ʻosi fakatomalaʻi. Naʻe tokoni ʻa e tangatá ke ʻilo ʻe hoku kaungāmeʻá ʻoku ʻikai haʻane kāinga fakaetoto mo e taha naʻe fakakaukau hoku kaungāmeʻá ko ʻene kui tangata hono uá. Naʻe pehē ʻe hoku kaungāmeʻá, “Ko hono ʻai ʻe tahá, ne u ʻilo ʻeku kui tangata hono uá mo ʻiloʻi ʻoku ʻikai ko e tokotaha ia naʻe ʻasi ʻi heʻemau lekooti fakafāmilí ko ʻemau kui tangata hono uá.”

Naʻe fakamahinoʻi hono ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí, pea pehē ʻe hoku kaungāmeʻá, “Naʻá ku ongoʻi tauʻatāina mo nonga. ʻOku mahuʻinga ʻaupito ke ʻiloʻi hoku fāmilí.” ʻOku pehē ʻe hoku kaungāmeʻá, “ʻOku ʻikai ʻuhinga e vaʻa ia ʻoku ngaofé ʻoku kovi e fuʻu ʻakaú. ʻOku ʻikai mahuʻinga ange e founga ʻetau haʻu ki he māmaní ʻi hotau tuʻunga he taimi te tau mavahe aí.”

ʻOku fakamamafaʻi ʻi he ngaahi folofola māʻoniʻoní mo e ngaahi aʻusia toputapu ʻo e fakamoʻui mo e nonga fakafoʻituituí, kau ai kinautolu ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié, ha ngaahi tefitoʻi moʻoni fakatokāteline ʻe nima.

ʻUluakí: ʻI he uhouhonga ʻo e palani ʻo e huhuʻi mo e fiefia ʻa e ʻOtuá, ʻoku talaʻofa ai ʻe Sīsū Kalaisi, fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí, ʻa hono fakatahaʻi hotau laumālié mo e sinó, “pea ʻe ʻikai ke toe fakamavahevaheʻi, koeʻuhí ke nau maʻu ʻa e kakato ʻo e fiefiá.”6

Uá: ʻOku hoko mai ʻa e fakaleleí—taha mo Kalaisí—ʻi heʻetau tui mo fakahā ʻa e ngaahi fua ʻoku ngali mo e fakatomalá.7 Hangē ko ia ʻi he moʻui fakamatelié, ʻoku pehē pē ʻi he moʻui taʻe-faʻa-maté. ʻOku ʻikai liliu kitautolu ʻe he ngaahi ouau fakatemipalé ʻiate kinautolu pē pe ko kinautolu ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié. Ka ʻoku malava ʻi he ngaahi ouau fakalangí ni ʻa e ngaahi fuakava fakamāʻoniʻoniʻi mo e ʻEikí, ʻa ia ʻe lava ke ʻomi ai ha tuʻunga lelei mo Ia pea mo e niʻihi kehé.

ʻOku toki kakato ʻetau fiefiá ʻi heʻetau ongoʻi e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí mo ʻene fakamolemoleʻi kitautolú. Pea ʻi heʻetau fefakahokoʻaki e mana ʻo ʻEne ʻaloʻofá mo e fakamolemolé ʻiate kitautolú, ʻe lava ʻe he ʻaloʻofa ʻoku tau maʻú mo ia ʻoku tau fakahokó ʻo tokoni ke fakatonutonu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hala ʻi he moʻuí.8

Tolú: ʻOku ʻafioʻi mo ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolu kotoa. “ʻOku ʻikai faʻa [manukiʻi] ʻa e ʻOtuá,”9 pe ʻe lava ke kākaaʻi Ia. ʻOkú Ne ʻōʻōfaki ʻaki Hono ongo toʻukupu maluʻí ʻa e angavaivaí mo e loto-fakatomalá, ʻi he ʻaloʻofa mo e fakamaau totonu.

Naʻe mamata ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi ha meʻa hā mai ʻi he Temipale Ketilaní, ki hono tokoua ko ʻAlaviní kuo haofaki ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. Naʻe ofo ʻa e Palōfita ko Siosefá, he naʻe mate ʻa ʻAlavini ʻoku teʻeki ke ne maʻu ʻa e ouau fakamoʻui ʻo e papitaisó.10 Meʻa fakafiemālie, ko hono fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí hono ʻuhingá: ʻE “fakamāuʻi [ʻe he ʻEikí kitautolu] ʻo fakatatau ki [heʻetau] ngaahi ngāué, pea fakatatau ki he ngaahi holi ʻo [hotau] lotó.”11 ʻOku fakamoʻoni hotau laumālié ki heʻetau ngaahi ngāué mo e ngaahi holí.

Fakafetaʻi, ʻoku tau ʻilo ko e kakai moʻui mo e “kau pekia ko ia ʻoku fakatomalá ʻe huhuʻi ʻa kinautolu, ʻo kapau te nau talangofua ki he ngaahi ouau ʻo e fale ʻo e ʻOtuá”12 pea mo e Fakalelei ʻa Kalaisí. ʻI he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié, naʻa mo kinautolu ʻoku faiangahala mo maumaufonó, ʻoku nau maʻu ha faingamālie ke fakatomala.13

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko kinautolu ʻoku fili ʻi he ʻiloʻilopau ʻa e angahalá, fakatoloi ʻi he ʻilopau ʻa e fakatomalá, pe maumauʻi ʻi ha founga teuaki pe ʻiloʻi pau ʻa e ngaahi fekaú kae palani ha founga faingofua ki he fakatomalá, ʻe fakamaauʻi ʻe he ʻOtuá pea mo “manatuʻi lelei ʻa [ʻenau] angahala kotoa pē.”14 He ʻikai ke tau faiangahala ʻi he ʻiloʻilopau ʻi he Tokonakí, pea ʻamanaki ki ha fakamolemoleʻi pau ʻaki hano maʻu e sākalamēnití he Sāpaté. Ki he kau faifekau pe niʻihi ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga e muimui ki he Laumālié ke ʻoua ʻe talangofua ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e misioná pe ko e ngaahi fekaú, kātaki ʻo manatuʻi ko e talangofua ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e misioná mo e ngaahi fekaú ʻokú ne fakaafeʻi ʻa e Laumālié. ʻOku ʻikai totonu ke fakatoloi ʻe ha taha ʻa e fakatomalá. ʻOku kamata ʻa e tāpuaki ʻo e fakatomalá ʻi heʻetau kamata ke fakatomalá.

Fā: ʻOku foaki ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ha faingamālie fakalangi ke hoko ʻo tatau ange mo Ia ʻi heʻetau fakahoko e ngaahi ouau fakamoʻui fakafofonga ʻi he temipalé ʻoku fiemaʻu ʻe he niʻihi kehé, ka ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo fakahoko maʻanautolú. ʻOku tau hoko ʻo kakato mo haohaoa ange15 ʻi heʻetau hoko ko e “kau fakamoʻui ki he Moʻunga ko Saioné.”16 ʻI heʻetau tokoni ki he niʻihi kehé, ʻe lava leva ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni ʻo e Talaʻofá ke fakangofua ʻa e ngaahi ouaú pea fakamāʻoniʻoniʻi fakatouʻosi ai ʻa e tokotaha ʻokú ne fakahokó mo ia ʻokú ne talí. ʻE fakatou lava ʻa e taha ʻokú ne fakahokó mo ia ʻokú ne talí ʻo fai ha ngaahi fuakava loloto mo liliu, pea maʻu ʻi he fakalau ʻa e taimí, ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa kia ʻĒpalahame, ʻAisake, mo Sēkopé.

Fakaʻosi, ko e fika nimá: Hangē ko hono akoʻi ʻe he Lao Koulá17 ʻoku fakaafeʻi kitautolu takitaha ʻe ha faʻahinga fakamāʻoniʻoni tatau ʻo e fakatomalá mo e fakamolemolé ke tau foaki ki he niʻihi kehé ʻa ia ʻoku tau fiemaʻu mo fakaʻānauá.

ʻOku hanga he taimi ʻe niʻihi ʻe heʻetau loto ke fakamolemoleʻi ha tahá ʻo fakatou ʻai kinautolu mo kitautolu ke tau tui te tau lava ʻo fakatomala pea mo fakamolemoleʻi. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku hoko taimi kehekehe mai ʻa e loto ke fakatomalá mo e malava ke fakamolemoleʻí. Ko hotau Fakamoʻuí ʻa hotau Fakalaloa ki he ʻOtuá, ka ʻokú Ne toe tokoni foki ke tau ʻiloʻi hotau tuʻunga taʻengatá mo fakamālohia hotau vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé ʻi heʻetau haʻu kiate Iá. Tautautefito ki he taimi ʻoku tau loto-mamahi mo kafo aí, ʻoku faingataʻa leva hano fakaleleiʻi hotau ngaahi vaá mo hotau lotó, pea mahalo he ʻikai ke tau lava ʻiate kitautolu pē. Ka ʻe lava ʻo foaki mai ha ivi mo ha poto mei langi ʻoku mahulu ange ʻi haʻatautolú, ke ʻilo ʻa e taimi ke kātekina aí mo e founga ke tukuange aí.

ʻOku siʻi ange ʻetau liʻekiná ʻi he taimi ʻoku tau ʻilo ai ʻoku ʻikai ke tau tuenoá. ʻOku mahino maʻu pē ki hotau Fakamoʻuí.18 Te tau lava ʻi he tokoni ʻa hotau Fakamoʻuí ke tukulolo ʻetau hīkisiá, loto-mamahí, mo ʻetau angahalá ki he ʻOtuá. Ka neongo iá ʻe lava ke tau ongoʻi ʻi heʻetau kamatá, ʻoku fakaʻau ke tau haohaoa ange ʻi heʻetau falala kiate Ia ke fakaleleiʻi hotau vaá.

Ko e ʻEikí ʻokú Ne ʻafioʻi mo mahino lelei ki aí, ʻokú Ne fakamolemoleʻi ʻa ia te Ne loto ke fakamolemoleʻí; ka ko kitautolu (ʻi heʻetau tōnounoú) ʻoku fiemaʻu ke tau fakamolemoleʻi e taha kotoa. ʻI heʻetau haʻu ki hotau Fakamoʻuí, ʻoku siʻi ange ʻetau tokanga pē kiate kitautolú. ʻOku siʻi ange ʻetau fakamāú mo faʻa fakamolemole lahi ange. ʻE lava ʻe he falala ki Heʻene ngaahi ngāue māʻoniʻoní, ʻaloʻofá mo e manavaʻofá,19 ʻo fakatauʻātainaʻi kitautolu mei he fekeʻikeʻí, ʻitá, ngaohikoviá, liʻekiná, filifili-mānakó, mo e ngaahi faingataʻa fakatuʻasino mo fakaʻatamai ʻoku hoko he taimi ʻe niʻihi ʻi ha sino fakatuʻasino ʻi ha māmani fakamatelié. ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e fiefia taʻengatá ia ko e vā fetuʻutaki kotoa pē ʻe fiefia taʻengata. Ka ʻe ala foaki mai ʻe he nofotuʻi he taʻu ʻe afé ʻi he taimi ʻe haʻi ai ʻa Sētané20 ʻa e taimi ʻoku tau fiemaʻú mo ha ngaahi founga fakaofo ke ʻofa, mahino, mo fakaleleiʻi ha ngaahi meʻa ʻi heʻetau teuteu ki he nofo taʻengatá.

ʻOku tau lava ʻo feohi fakakāinga ʻo hangē ko kinautolu ʻi hēvaní.21 ʻOku kau ʻi he ngāue mo e nāunau ʻo e ʻOtuá ʻa hono fakahoko ʻo e fiefia taʻengatá.22 Ko e moʻui taʻengatá mo e hākeakiʻí ke ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi, ke lava ʻi he mālohi faka-ʻOtuá, ke tau ʻi he feituʻu te Na ʻi aí.23

Siʻi kāinga ʻofeina, ʻoku moʻui ʻa e ʻOtua ko ʻetau Tamai Fakahēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá. ʻOkú Na foaki mai ʻa e nongá, fiefiá, mo e fakamoʻuí ki he faʻahinga mo e lea kotoa, kiate kitautolu takitaha. Ko e palōfita ʻa e ʻEikí ʻokú ne taki e halá. ʻOku kei hokohoko atu pē a e fakahā ʻi he ʻaho kimui ní. ʻOfa ke tau ʻunu ʻo ofi ange ki hotau Fakamoʻuí ʻi he fale māʻoniʻoni ʻo e ʻEikí, pea ʻofa ke Ne tohoakiʻi kitautolu ke ofi ange ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé ʻi heʻetau fakatahaʻi hotau lotó ʻi he manavaʻofa, moʻoni, mo e ʻaloʻofa kuo foaki ʻe Kalaisi ʻi hotau ngaahi toʻu tangata kotoa pē—ʻi he moʻuí ni mo ʻitāniti, ʻi he fiefia taʻengata. ʻOku malava ia fakafou ʻia Sīsū Kalaisi; ʻoku moʻoni ia ʻia Sīsū Kalaisi. Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he huafa māʻoniʻoni ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.