Ta’areb Nag Gum’ircha’ey

Boch i ngiyal’ ma scientist e ma pire’eg bugi banan ni rib mangil ni wod e arfath ni ke mul u ran’ e gek’iy?

Daba’, e nggu weliy mornga’agen banan nike pire’eg e scientist ni bachan ba ulungi usangi nin sikeng nag.

Napan e 1970’s, gidii’ ni bata gay mornga’agen bugi banan e ra sikeng niged e ggan ni ma kireb nag e gum’ircha’. Bo’or e pul ngay, ni ur pi’ed ggan boch fapi usangi nib sug e purut riy mi yad guy rogon gelngin e racha’, payngin gum’ircha’en, nge urngin e purut ni bay ulan e nguchey rorad.

Wod ni yi manang, oren fapi usangi e m’ug ni ke sug lan e nguchey rorad ko purut. Machane gathi kemus ni aray rogon! Fapi gidii’ ni bata gay mornga’agen bugi banan e ra pire’eged banan ni kan nangfan e chiney. Aram rogon ni urngin fapi usangi e ke sugnag e purut, kemus ni bay reb e ulung ko fapi usangi ni 60 pasent nib lich e purut rorad ngak e tin ni ku bay e usangi. Wod ni yibe guy l’agruw mit e usangi nib thil.

Ngak e scientist, biney ni ke buch e wod nra balyang ngan’rad riy. Uw rogon make buch e biney? Gubin e pi usangi ney ni yib u New Zealand, nta’areb e gin nni diyen nagrad riy. Yad gubin nta’ab urngin e ggan nin pi’ ngorad.

Mang e be yipfan e biney?

Ke kireb e ran’ey ni yibe gay rogon ni ngan nangfan? Bay banan nib kireb ko rogon nin sikeng nag e ran’ey?

Fapi scientist e daryag ni ngar nangfaned e biney nike buch nib thil!

Ma daki yag, mar fided fapi gidii’ ni bata gay mornga’agen bugi banan. Sana ra buch ni fapi gidii’ ni bata gay mornga’agen bugi banan e kar rrin’ed banan ni nge thilyeg rogon e ran’ey? Napan nra gayed mornga’agen e ran’ey, mi yad pire’eg ni urngin fapi usangi nib lich e purut ulan e nguchey rorad e ur med u tan pa’ ta be’. Ke pi’ ggan fapi usangi ni wod rogon ni be rrin’ e gidii’ ni gubin. Machane, bay reb fapi scientist ni yog, “be’ nib ta ayuweg banan.” Napan nra pi’ ggan fapi usangi, “me non ngorad, me dibeyrad me thiy pa’ u dakeanrad. … ‘Rib momaw’ ngak ni dabi rrin’ e ran’ey. Ya ku be’ ni ka aram rogon.”¹

siasing/Llecheklel

Be’ ni bata gay mornga’agen bugi banan nib gol ko usangi.

Gathi kemus ni be pi’ ggan fapi usanggi. Ke pi’ ngorad e tu’ufeg!

Som’on ni sap ngay, ma wod ni gathi aram fan nib thil e pi usangi ney, ma fapi gidii’ ni bata gay mornga’agen bugi banan e dar fel’ u wun’rad e ran’ey.

Ere ra suled biyay u dakean fare sikeng—ni yanay e ke gel e motochiyel riy ko som’on. Napan nra sikeng niged e yan ni tomur, ma kta’ab banan e buch! Fapi usangi ni bay u tan pa’ facha’ nib gel e tu’ufeg rok ko gamanman e m’ug ni rib ga’ angin nima non ngak fapi usangi ni be ayuweg.

Fapi scientist e ra yoloyed mornga’agen e biney ngalan fare babyor ko Science.²

Boch e duw nga tomuren ma ran’ey nin pire’eg e kama ayuweg gidii’en e gidii’ ni ma murwel u aspital. Ka dowri n’uw napan ngay, Dr. Kelli Harding e yoloy ba babyor ni ka nog e The Rabbit Effect ngay ni bachan e ran’ey nin sikeng nag. N’en ni yog e: “Mu fek ba usangi nib kir kireb rogon. Mag non ngak. Mag dibey. Mag pi’ e tu’ufeg ngak. … Y fare tha’ e bayi thilyeg. … Ko tomur riy,” me yog, “n’en ni ma kireb nag e yafos rodad e ka be yan u rogon ni gadad ma rrin’ ko gidii’, rogon ni gadad be ayuweg e yafos rodad, nge rogon ni gadad be tafney nag ko mang e be yipfan e gidii’.”³

Ulan e fayleng, puthuy e science nge gospel nga ta’abang e boch i ngiyal’ ni rib palog thilin e gali n’ey. Machane gadad, pi gidii’en ni ma lek Yesu Kristus, Gidii’en Got ko Tin Tomur e Rran, biney ni ke buch ko biney ni yi be fil mornga’agen e dani gin owchdad ngay. I gag rog, ma biney e wod ni be tay reb fapi malang ko fare def ko tu’ufeg ni’ir reb e tin nth’abi ga’fan, nima gol nag e yalen ko gospel—reb nrayag ni nge fosag e amith u gum’ircha’ey, tin nib thothup, nge, ni wod rogon ni kan dag u roy, krayag ni nge fosag e dogur.

Napan nin fith, “Tamchib, bin ngan e motochiyel e ir e th’abi ga’ u fithik’ e Motochiyel?” me fulweg Yesus ni ga’ar “thangri t’uf rom Somol ni ir e Got rom u polo’ i gum’ircha’em,” ma bin migid e, “thangri t’uf rom e en ni buguliyoror rom ni gowe gur.”⁴ Fulweg rok Yesus e be gelnag fapi murwel rodad ni kan pi’ u tharmiy. Ba profet ni kakrom e chiyliy nag “dabra lʼelʼeged e thin u thilraed, machane nge taʼareb laniyaenʼ [raed] ko changar roraed ko athap nga mʼon … , ma nge taʼareb gumʼirchaʼ [raed] u taʼabang ngo fithikʼ e tʼufeg roraed ngoraed.”⁵ Thin nib thothup e ke fil ngodad ni fare “gelngin fa tin ni be gagiyeg nag banan ni … ngan rrin’ … u fithik’ e gum’ing, … u fithik’ e tu’ufeg, … ma gathi ufthik’ e sbanban.”⁶

Mich u wun’ug ngay ni biney e fan ngak gubin pi Gidii’en Got ko Tin Tomur e Rran: gidii’ ni ilaal, fal’yangren, nge tin nib bitir.

Ted e biney ko tafney rodad, nggu non e chiney nifan ngomed e pi bitir ni yangren e Primary.

Gamad manang fan ni rib ga’fan ni ngan gol ngak e gidii’. Biyang ko fapi tang romed ko Primary e be ga’ar, “Gu be Gay Rogon ni Nggu Wod Yesus,” ni be fil ni ngan:

Ma krayag, ni boch i ngiyal’ mab momaw’ ngom e biney. Ba’aray mornga’agaen buchi pagal ko Primary ni fithingan i Mincham Kim ni be’ nu South Korea. Ra uned gathon e tabinaw rok ko Galasia go napan nel’ e duw kafram.

siasing/Llecheklel

Minchan Kim

“Robo rran riy u sukul, ma bay in e bitir u klass rok ni yad be kakreng reb e bitir ni yad be tunguy e ngochol ngak ni de mangil. Wod ni ba gosgos e ran’ey, e re in e wik ngay mug un ngorad ko makreng.

“In e wik nga tomuren, me yog fachi pagal ngog ni aram rogon ni be dag ni dariy fan e tiney e thin u wan’, ya pi thin nem e be karang e amith ngak, ma gubin e nap ma be yor ni bachan. Ke chuchugur ni nggu yor napan ni yog ngog. Ke kirban’ug ma gu ba’adag ni nggu ayuweg. Ere bin migid e rran ngay mu gu wan ngu ta’ pa’ag nga dakean pon mu gu siro’ ngak, mug yog, ‘Siro’ ngom ni kug kakrangem.’ Me rurug lolgen, me sug owchen ko luu’.

“Machane fa tin ba’aram e bitir e ki yad be ul’ul ni yad be kakreng. Me yib ngan’ug e n’en ni kug fil ko klass rog ko Primary: mel’eg e tin nib mat’aw. Ere gu fith ngak fapi bitir ni gamad nga klass ni ngar talgad ko makreng. Oren i yad e dabun ni nge thil ma kar puwan’ gad ngog. Machane reb fapi pagal e siro’ nag e n’en ni ke rrin’, mu gu chag gad ni gamad dalip nggu manged bugi tafagar nib mangil.

“Aram rogon ni kabay in e gidii’ ni kama kakreng, ma dakir kirban’ ya gamow bay rok.

“Kug mel’eg e tin nib mat’aw u napan ni kug pi’ e ayuw ngak be’ ni ke tu’uf e ayuw rok.”⁸

siasing/Llecheklel

Sassing ni Ya’an Minchan Kim

Gathi biney e ba kanawo’ nib mangil ngom ni ngam gay rogon ngam wod Yesus?

Chiney, ngak fapi pagal nge bpin ni fal’yangren, napan ni garam ilaal, ma kakreng e gidii’ e rib gel e kireb riy. Murus, man’ay nib mo’war, e ma yib e kireb riy ni bachan e pi makreng ni ma tay e gidii’. “Makreng e gathi banan ni ke yib nib be’ech, social media nge technology e ke gel nag e kireb ko biney. Be buch ni gathi ta’ab biyay, ni wod e—makreng u online.”⁹

Btomilang, ni fare mo’oniyan’ e be fanay e biney ni be kireb nag e biney e mfen. Dariy tigil’ e biney u online, ulan e binaw rom, fa sukul rom, fa lan e ulung ko fapi quorums, fa lan e klass rom. Wenig mu gayed rogon ngam rrin’ed ko yungi n’ey ni nge par ni bay e tu’ufeg nge gapas riy. Fa’anra kam guy e tiney ni be buch fa kam un ngay, dariy bugithin fani mangil ko bin ba’aray ni yog Elder Dieter F. Uchtdorf:

“Napan nra yib ko fananikan, nonon, fekyath, makarang, dubuy dakean be’, fa yi ba’adag ni ngan gafgow nag be’, wenig mu rrin’ e biney:

“Mu tal!”¹⁰

Kam rung’ag e ran’ey? Mu taleg! Fa’an gara pagem ko tu’ufeg, ayuw, nge murnguy, ni ku wod u online, gu be micheg nag ngom ni garam ayuweg e gidii’ ni yad ba kirban’ ngam fosag gum’ircha’enrad.

Ku gu mu’ ko numon ngak fapi Primary nge fapi fal’yangren, aram e chiney e nggu non ni fan ngak e gidii’ nib ilaal ko Galasia. Bay e murwel rodad ni gadad e ngad daged rogon e tu’ufeg, ndemuturug yang, ngak gubin e gidii’—ni ngan fil e tu’ufeg ni wod Kristus ngak e biney e mfen ko rogon e ngongol rodad nge rogon ni gadad be non. Ma rib ga’fan ni ngad guyed ni gidii’ ko nam e yi be k’iyeg rad u but’ ni bachan e aam, thal e gidii’, nge gidii’ ni be palog nag ir ko gidii’.

President M. Russell Ballard e ki fil ngak Gidii’en Got ko Tin Tomur e Rran ni gathi kemus ni ngar tu’ufeged boch e gidii’ machane ngar tu’ufeged gubin e gidii’ ni bay u charenrad. Ke par ke yaliy: “Ma gathi ta’ab biyay ni kug rung’ag ko gidii’ ni gidii’en e galasia ni yad be kakreng e gidii’ nib thil e mich rorad ngodad. Ni rib ga’ ni biney e ba gel ulan e ggin ni rib bo’or e gidii’ riy ko biney e galasia. Ku gu rung’ag boch e galibthir ni yad be yog ko bitir rorad ni dabra fafal gad boch e bitir ni bay ulan e binaw rorad ni bachan tabinaw rorad e gathi gadad t’ab Galasia. Mit ney e ngongol e dar fol ko fapi machib rok Somol Yesus Kristus. Dagur nangfan ni be’ ko Galasia rodad e ra pag e tiney e ngongol nge buch. … Dariy bi’id ni kug rung’ag ni ke yog e Galasia reb nib thil ko bin ba’aray ni ngan tu’ufeg, min ayuweg e pi tafagar rodad nge buguliyiror nib thil e mich rorad ngodad.”¹¹

Somol e be taga’ ngodad ni ngan fil ni kunuy e gidii’ nga ta’abang e ba mangil ma wereg e gidii’ e ra palog nigey.

Gadad pi gachalpen Yesus Kristus, e ma kirban’ dad u napan ni kad rung’agned rogon ni yi be gafgow nag pifak Got ni bachan e ggin nra bad riy. Ke kirban’ dad napan ni kad rung’aged ni bay e gidii’ ni be lii’ e gidii’ nib Tilmor dow, fa ba Asian, Latino, fa ku reb e ulung nib thil. Fnanikan, tolngan’, fa cham e susun ndabi buch ko gin ni gadad ma par riy, ko buguliyiror rodad, fa lan e Galasia.

Ngad gayed rogon, ndemuturug urngin e duw rodad, ni ngad gayed rogon ngad rrin’ed nib fel’ rogon.

Napan ni garam gay rogon ni ngam ga’nag e tu’ufeg rom, tayfan, mag tu’ufeg u wun’um, ma ka be amith nigem e n’en ni be rrin’ e gidii’. Mang e ngad rrin’ed ko biney? Ngad rrin’ed ni wod rogon ni yog Somol “t’uf romed e pi to’ogor romed … yibiliy ngak Got ni nge ayuweg e pi’in yad be ngongliy e kireb ngomed.”¹²

Ma gadad rrin’ u gelngin nrayag rodad ni ngad gel gad ngak fare mo’oniyan’ nikan tay ngalan e kanawo’ rodad. Ma gadad athamgil nge mada’ ko tomur, ni gubin ngiyal’ ni gadad be meybil ni nge ayuweg dad Somol ko tin ni be buchbuch rodad. Ma gadad og nag e magar ngak e pi gidii’ ni kan tay rad ni yad be ayuweg dad.

siasing/Llecheklel

Ma’ang’ag ni buch u Quincy, Illinois

Biney e buch rok e Galasia ni kab kakrom. Napan e winter ko 1838, Joseph Smith nge tiyugang’ ko Galasia e ni kalbus nagrad u Liberty Jail ko ngiyal’ nin tuluf fapi Gidii’en Got ko Tin Tomur e Rran ni ngar chuw gad u tabinaw rorad u Missouri. Fapi Gidii’ rok Got e dariy, be’ nib fel’ e thin rorad, ma kar gafgow gad ko ulum nge tin nib tu’uf ndariy rorad. Gidii’ ni ma par u Quincy, Illinois, e guy rograd mi yad yan ngar pi’ed e ayuw ngorad u fithik’ e murnguy nge tu’ufeg.

Wandle Mace, be’ nu Quincy, e yog napan ni guy fapi Gidii’ rok Got u barba’ fare Luul’ u Mississippi ulan fapi tent: “Ni boch e ke tay buchingi mad ni be ayuwegrad ko nifeng, … ma fapi bitir e yad be dada’ ko ulum ni yad ba liyeg fare nifey ni be sor guwalngin nga biyang nib m’ay fan. Fapi Gidii’ rok Got e rib gel e gagow rorad.”¹³

Guy e biney ni be buch ko Gidii’ rok Got, gidii’en e binaw rok Quincy e ra kunuyed e tin nib tu’uf ngar pi’ed ni nge ayuweg rad, ma boch e pi’ e ayuw ni ngan thap nga barba’ fare luul’. Ul’ul’ Mace: “[Kar] kunuyed gubin urngin; e tin ni yad manang ni rib gel nike tu’uf … nib mu’un e … tham’ag ko babiy, … suga, … sus nge mad, nge gubin e pi n’en nib tu’uf ko pi gidii’ ney ni kan tuluf rad u tofen rad.”¹⁴ De n’uw napan, me suguy fapi gidii’ ndakuriy tofen rad ko urngin fapi gidii’ nu Quincy, ni kar binged e tabinaw rorad ni kar pi’ed e tin nrayag ni ngar pi’ed e ayuw riy.¹⁵

Bo’or pi Gidii’en Got ni par nib fos ko re winter nem ni bachan e murnguy rok e pi gidii’ ney u Quincy. Pi engel ney u fayleng e kar binged e tabinaw nge gum’ircha’enrad, ni kar pi’ed e ayuw, guwal, nge—bin th’abi ga’fan—ni kar manged e pitafar rok fapi Gidii’ rok Got nike gafgow. Aram rogon ni par rorad u Quincy e de n’uw napan, fapi Gidii’ rok Got e dariy bi’id nikar pagtilined e ayuw rok fapi buguliyiror rorad, min tunguy fithingan Quincy ni “fare binaw nib ta pi’ e ayuw.”¹⁶

Napan nra yib mo’oniyan’ nge kireb ni be yib ngodad, ko tin nde mangil, nib mu’un e ngongol ko to’ogar ngay, rayag ni ngad mel’egned ni nge pagan’dad ngak Kristus. Biney e pagan’ e ke yib ko fare mulwol Rok nge micheg ko “falfalan’um, ya bay gu powi’iy yem”¹⁷ ma ra tawaʼath nigem ko pi gafgow ni gabe tay.¹⁸

Suleg ngad weliyed e tin ni ku ud weliyed ni som’on: be’ nima gol nigey nib gel e murunguy rok, nib gol ni bay fare thothup rok ni ma pi’ e ayuw, bachan e biney me buch banan nib thil—ni fosag gum’ircha’en fapi gamanman nin pag nga tan pa’ ni nge ayuweg rad. Mang fan? Bachan ya ka be’ ni aram rogon!

Napan ni gadad ra sap ulan fare tilgiy ko gospel, rayag ni gadad ra guy ni kumus ngodad ma gadad bay u tan pa’ be’ nib gel e murnguy rok, ni kama pi’ e tu’ufeg nge thothup rok ni nge ayuweg dad. Fa’anem ni bfel’ rogon ni ma Gafaliy e Saf e manang fithingan dad ni gubin “ma gadad btu’uf rok.”¹⁹ Fare Somol ni Yesus Kristus e ga’ar: “I gag fa’anem ni bfel’ rogon ni gu ma gafaliy e saf, ma gu manang e saf rog. … Ma [dab gu] siyeg ni nggum’ ni fan ngorad.”²⁰

siasing/Llecheklel

Nigay fare saf nike malboch

Ko biney e Easter, kug pire’eg e gapas ni gu manang ni “Somol e be gafaliyeg ni bod ba tagafaliy e saf”²¹ ma manang dad ni gubin ni be guy dad u tan pa’. Napan ni gadad ra munguy nag fapi yiko’ nge nifeng nib gel, m’ar nge mad’ad nib gel, fare Somol—ni’ir e Tagafaliy e saf, ni’ir facha’ nima gol nigey—e bayi suguy dad ko tu’ufeg nge murnguy rok. Ra fosag gum’ircha’endad me suguy e yafos rodad.

Ko pin’ey ni gu be micheg—nge Yesus Kristus ni’ir e Tathapeg nge Bayul rodad—u dakean fithingan Yesus Kristus, amen.