Aia Onimaki Bwaeoniia ao Ninikoriaia Ngkekei ao Ngkai
Man te rongorongo are e taekinaki i Ogden, Utah, n Turai 15, 2012.
Ti kainnanoa ni bootaki n nakonako bwa bwaeoniia n te bong aei, ni maiuakina maiun Kristo, ni boutokai katei aika raraoi inanon ara kaawa, ao ni kakorakoraia ara utu ao mweenga.
Moan ririki n rognorongon Ana Ekaretia Iesu Kristo Ibukiia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira bon ririkin te kataaki ae korakora. Taan kairiiri aika a tia n ibuobuoki ni ka a maiu n taai aikai, n aron Brigham Young, Heber C. Kimball, John Taylor, Wilford Woodruff, Lorenzo Snow, ao Iotebwa Timiti, a kona tao ibukin anne n teimatoa n tokanikai iaon taian kataaki aika a moanna ni kangaanga te tokanikai iaoia n rinanon aba aika boraoi ao ni katea te Ekaretia n te Rocky Mountains.
I namakinna bwa bwaeoniia n taai ake rimoa a na rangin ni kukurei n noora te bwai ae a tia ni koro bukina irouia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira. E korakora ara tarau irouia bwaeoniia ao ti riai n aki mwaninga bwa te tokanikai are e riki n te bong aei e riki man te aa are e kateaki irouia ao ninikoriaia aomata aika aintoa aika a nanorinano n taai ake rimoa.
N taetae iaoia ara bwaeoniia aika onimaki, e taekinna Beretitenti Gordon B. Hinckley (1910–2008): “E tikiraoi ae ti na taraa te tai ae a tia n nako ni karekea te kakaitau ibukin te tai aei ao te taratara ibukin te tai ae na roko. E tikiraoi taraakin tamaroaia naake a tia ni maiu imwaira, ni karekea te korakora ni bwaai ake a kaman tia n reke. E tikiraoi ae ti na iangoi aia mwakuri naake a tia ni beku korakora ao ni karekea ae uarereke n te aonaaba, ma man taian mii ao babaire ake mai imwaina, a rangin ni baireaki ao ni karaoaki raoi, iai mwiia aika rangin n tamaroa are ngaia ae ti a riki bwa taan bwaibwai iai. Aia katoto aika moan te korakora a kona n riki bwa te anai nano ae korakora ibukira ni kabane, ibukina bwa ngaira ni kabane bon te bwaeoniia teuane [ke neiene] n oin maiuna.”1
Te Onimaki ae na Iraki
Tiaki ti naake taan kairiri aika a tau aia onimaki n ira Brigham Young nakon te rereua ae akea kaina. A mwaiti kain te Ekaretia aika a ninikoria aika a roko naba. Man rongorongon te Ekaretia ti karekei rongorongoia ana karo Oliver Huntington, n te 1836 a katikui kaubwaia ni kabane i Watertown, New York, n raonaki ma 230-eeka (93 ha) tabo ni man ma aia auti ae karaoaki man te atibu ae moan te tamaroa ma uoua auti ni man aika bubura, a karaoa aia mwananga ma aia utu n raoniia Aika Itiaki i Kirtland, Ohio.
Imwiin are a bane ni kitani aia bwai ni kabane, e koroia Oliver, “Bon te kananokawaki nakoia [au karo], n noriia tabeman n akea aia bwai ae a kainnanoia ao riki te maraki ae a korakora riki [n] noriia natiia n tang ibukin tangiran kanakin te kariki ao n akea te bwai ae ana anganaiia ke n ataia bwa e na roko ma ia te amwarake are imwiina.” Oliver e kamatoa aia onimaki te utu aei n taekinna bwa e tuai man ongo bwanaia ana karo ni ngurengure ke n tangitang ibukiia ana taan kairiiri te Ekaretia ke ni kaota te nanououa ibukin koauan te mwakuri.2
Emily Partridge, natin te moan ni bitiobi n te Ekaretia ae te aine n te bong aei, e uringa kitanakin mweengaia ae moan te kamwengaraoi i Painesville, Ohio, ni mwaing nako Jackson County, Missouri, n te 1831 ngke ai tibwa itiua ana ririki.3 E aki maan imwiina, a kanakoaki ana utu man mweengaia irouia taan iowawa ao ni karekea aia auti ae boou i Clay County. E kabwarabwara bwa a kanga ni kunei “bwariko ni kai ae a rangin ni maan ake a tia ni kabonganaaki ibukin aia auti ao ai aoti. … Iai ngkoa teuana te ru ae bubura, ao te kamannako ma e aki rangin ni boongana, ibukina bwa e a kaan ni bane ni bwaka kain ana burooa, ao te kimoa ao te naeta a bubura ae karika te aki mwengaraoi nakon te aomata. Iai te tabo ibukin te ai ae rangin ni bubura n te ru teuana, burangketi a tinetine tabeua te buuti rikaaki man te ai ao uoua utu, tengaun ma niman ke teungaun ma onman mwaitia ni kabane, a bane n ikotaki inanon burangketi aikanne ni kamanoia man te kamwaitoro ae korakora bukina bwa e rangin ni korakora te kamwaitoro n te aro are e a buraoki te ingke inanon te kainikoroboki ngke e tekateka tamau ni koroboki ni kaan ma te ai.”4
Te utu imwiina e mwaing nako Illinois. Emily e kabwarabwara ni kakimototoi aia ururing: “Taai a rangin ni kangaanga ao ti rangin ni kainnano, imwiin kimoakin ara bwai ao ni kakioaki nako man mweengara ao ara bwai ae mwaiti, ao ni karekei aoraki aika mwaiti.”5
Phoebe Carter e mwananga naba 750 te maire (1,200 km) mai Scarboro, Maine, nako Kirtland, Ohio, n te 1835. Phoebe 28 ana ririki ni maiu ngke e iangoia bwa e na ikotaki ma membwa n te Ekaretia, e ngae ngke e na karaoa ana mwananga bon irouna. Imwiina ngke e ribotinna: “A mimi raoraou n au iango, n aron are I karaoia, ma iai te bwai teuana inanou ae e kaungaai bwa N na waaki nako. Nanokawakin tinau ngke N nang kitana mweengau bon te bwai ae kuri ni kangaanga irou; ao ngke arona bwa tiaki ibukin te tamnei ao tao N na bae n tia ni kamamaraaki n tokina. E tuangai tinau bwa e kukurei riki n noorai n taunaki nakon ae N na nako n tingai nakon te aonaaba ae akea te tangira iai. … ‘Phoebe,’ e taku, ma nanona ae korakora, ‘ko na okirai ngkana ko kunea bwa e bure te Moomon?’ I kaeka tenua te tai, ‘Eng, tinau, N na karaoia.’ … Ngke e a roko au tai n nako I aki tangiria n nako ni kabo, ngaia are I a korea au kabo nakoia n tatabemaniia, ao ni kitaniia iaon au taibora, biri rikaaki n te kawai n ruo ao ni kiba nakon te kaa n aeaeki. Ngaia ae I a kitana mweengau ae irikirake iai ae tangiraki n reita maiu ma ana aomata Aika Itiaki te Atua.”6
N te tai anne akea ana iango Phoebe bwa mwanekana n te onimaki e na kairia n te mwananga ae raka riki nakon 750 te maire (1,200 km) nako Kirtland. E mareaki ma Wilford Woodruff ao n reitaki ma ngaia rinanon Missouri nako Nauvoo ao n reitia nako n te 1,350-te maire (2,170 km) te kawai rinanon te buakonikai nakon te Great Salt Lake Valley.
Taman tibu te unimwaane Henry Ballard e kaaina te Ekaretia ni Beberuare 1849 i Thatcham, England, ngke 17-ana ririki. Ni kabwakaan kantokana ibukin mwanangana nako America, Henry e mwakuri ibukin uoua te ririki n te kambwana ae a bwaibwai iai Lorenzo ao Erastus Snow. E aeanaki bwa e na kairiia ni kabutiia te nanai n tiibu nako maeaon te Salt Lake Valley. E kabwarabwara Henry rinna nako nanon te mwarua n taeka aikai:
“N Okitobwa ngke I kairiia tiibu rikaaki nakon te maunga ae uarereke rinanon wiin te Emigration Canyon, e roko n au iango moa te Salt Lake Valley. Ngke I kimwareirei n taraa te ‘Aba ni Berita,’ I maeka ma te maaku bwa rimwi iai ae noorai. I karabaai ibukin te buakonikai ni kabanea te bong anne ni karokoa e a roo bukina bwa te kunnikai ae I karabaai iai e aki rabuna rabwatau ni kabane ao I mama ngkai akea karabaau. Imwiin te roo ao I nakon te marae are iai te auti iai ike e nako ma iai te oota … ni karebwerewe ma te maaku iaon te mataroa. Ma I tekeraoi, bwa te mwaane are e kauka te mataroa ao otan te taura te nenea e aki kaotai nakoia kaain ana auti ake tabeman. I bubuti ibukin kunnikai ni karaba rabwatau ae bebekan n te aro bwa N na reita au mwananga ao ni kuneia au karo. I anganaki tabeua kunnikai ao n te bong are imwiina I a reitanako au mwananga ao n roko i Salt Lake City n 16 Okitobwa, 1852, n namakina te kakaitau nakon te Atua bwa I a roko ni mweengau nakon te tai ae na roko ma te kawakinaki raoi.”7
Ma ara kakabwaia aika a rianako n te bong aei, e kaonaki nanou ma te tangira ao te kakaitau ibukiia ara bakatibu aika ninikoria.
Tibu te unnaine bon ainen I-Scotland ae arana Margaret McNeil, are e roko nako Utah ma ana karo ngke 13 ana ririki. E nakonako rinanon rereua ao n toka iaon te kao, ni uota tarina i akuuna ae uarereke ae James. Ngaia ma ana utu a kaembwa irarikin Ogden, e korea taekan aei n a ana boki ni karaki:
“Rinukan te marae n te tabo are ti mena iai ngkoa bon te auti ae uarereke, ao itinanikun te onaroka bon bwaukin aika a bobotaki man tabuki rake. Ti a kani bane ni mate n te baki. E kanakoai tinau nakon te tabo aei ni bubuti bwaukin aikai, bwa akea ara tianti, ao tabeman ataei a rangin ni mamara ibukin tangiran te amwarake. I karebwerebwe n te mataroa, ao te aine ae e a kara e roko ao e taku, ‘Nakomai riin, mai riin, I ataia ae kamwa roko ao n tia n tuangaki bwa N na angani ngkami te amwarake.’ E anganai mwakoron te kariki ae boou ae bubura ao n taekinna bwa e na tuanga tinau bwa e na roko n te tai ae waekoa. E bon aki maan imwiina ao e a roko ao e uota ara katairiki ae kangkang, te amwarake i ae ti bon tuai kanna n te tai ae rangi ni maan.”8
Te Kamaiu n Rabwata ao n Tamnei
Man aia mwakuri bwaeoniia, ti reiakinna bwa mwaitira te onimaki ni koaua ao te korakora ae ti kabanea n rinanon te rereua 165 te ririki n nako. E ngae ngke bwaeoniia ake a kokoki aenika a tei n ae keerikaki riki iaan ti tabeua nakon 10 te betienti taan mwananga irouia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira man te 1847 nakon 1868, a tia n riki bwa kanikina aika kakawaki ni katein te LDS, n tei ibukin aia onimaki ao aia anganano te roro n ni bwaeoniia.
N aron ae ko uringa, kambwana aika te Willie ao Martin a kaitara ma tino aika bwaka i Wyoming, ao a mwaiti aomata Aika Itiaki aika a mate n te mwaitoro ae korakora. Inanon kawaia tabeua te ririki n nako n rimwiin mwanekaia, au utu ma ngai ti tanrikaaki n tara aonon te Sweetwater te tabo are e a tia te kambwana ae Willie ni bae, ni mwaitoro ao ni baki iai. Ti wareki man aia tieno rongorongon katakiia ae korakora ao te kimwareirei man kamaiuakiia. E koroia John Chislett:
“N aron tamaroan bugin taai iakuun tabuki aika raroa nako, … tabeua aenika aika a rabunaki … a noraki n roko nakoira. E buti te rongorongo rinanon te kaembwa kanga te ai ae birimwaka ni butanako. … Te takarua ni kimwareirei e kaona karawa; mwaane aika korakora a tang ni karokoa a biri rikaaki rannimataia nakon moaia ao bwangeia aika bue imwiin te riringa. …
“… Te tairiki anne, n te moan tai inanon te tai ae tau, anenen Tion ana ongoraeaki n te kaembwa. … Ma tangiran te kan amwarake e a nakoraoi, ao ma naano aika a kaonaki ma te kakaitau nakon te Atua bwa taari aika raraoi, ti bane ni katiteuanaki n te tataro, ao imwiina ti motirawa.”9
Ngke ti tei iaon te tabuki ae aranaki ngkai “te Eminenti,” E rangin n anaaki nanou ni kaota au kakoaua nakon au utu ao tabeman ake a mena ibuakora. I taku, “N na kakaitau n aroia bwaeoniia aika onimaki aikai aika a na noora te bootaki ni kamaiu, mwaitira riki korakoran te kamaiu rinanon ana Mwakuri ni Kamaiu te Uea Iesu Kristo.” I kauringiia ara kurubu bwa n aki tabe ma te reitaki n te aro, te Uea Iesu Kristo—te Tia Kamaiua te aonaaba—bon boton koaua ni Kiritian ni kabane, ao E kamaiuia aomata ni kabane. Rinanon Ana Mwakuri ni Kamaiu, E anganiira ni kabane te kantaninga ibukin te bong aei ao te aki nanokokoraki n akea tokina.
Buakanakin Rereuan te Bong Aei
Rawawataia bwaeoniia a karika te korakora inanon maiuia are e a tia n reitinako nakoira. Baekinakin tabeua aia bwai nakon te waekon ke kaa ni kokooki ao n nakonako 1,300 te maire (2,090 km) tiaki te kawai are ti na kona n titirakinaki angiira mai ibuakora ni kaota ara onimaki ao nanora. Ti kaitara ma kakaewenako aika kaokoro n te bong aei—maunga aika kakaokoro aika ti na tamwarakei, karaangai aika kaokoro aika ti na rinanoi, tabuki aika kakaokoro ni karaoi “uee n aron te rooti” (Itaia 35:1). Ma e ngae ngke te rereua are ti a tia n anganaki bwa ti na taua taekana e matata bwa e kaokoro man te kawai ae aobuaka man kiribwaa nako Utah ao mataniwiin te aba ae mate aona are a rinanona ara bakatibu aika bwaeoniia, e bon aki uarereke te kakaewenako ao ni kataia ibukira nakon are bon ibukiia.
E kuneaki ara kangaanga n te maeka n te aonaaba ae e onraki n te bure ao ni kakaokoro n te tamnei, ike kukurein nanoia, te aki kokoaua, ao te tiarobeke e tara n ae iai n taabo ni kabane. Rereua ni boong aikai bon teuana mai ibuakon rongorongo aika kamangaongao ao ni kaitara. Bwaeoniia ana kaitarai rereuan bwaa tano ao te bubu- ke te tino-kawain maunga aika onrake n te tino, ma aia onimaki ae boboto iaon Tion ao katean te Ekaretia i Salt Lake Valley.
Ti kainnanoia bwa ti na kabanea ara tai ni beku ibukin te Uea ao ara botanaomata ma te mwakuri korakora ao te onimaki ae ti tebo are iai irouia bwaeoniia. Ti riai n tainako n tatauraoi bwa ti na aki manikangare ni kawakin ana tua te Atua, ao ni bwaina te kokoaua ao te onimakinaki ni bwaai ni kabane ake ti karaoi. Ti riai n totokoi ana bwai ni kamwane te buakaka aika kuneaki n te Intanete, aika tauraoi n nooraki rinanon ara kaombiuta, bwatin, tareboon aika uarereke. Ngkana ti karaoi bwaai aikai, ao Nutibeero e na kakaea kawaina ni kamamara mwiokoara ao ni kamauna ara onimaki ao ara tangira ibukin te Uea ao ibukira n tatabemaniira nako, ao ti na riki ni bua n rereuan te aonaaba.
Totokoan ana kabwakabwaka ao buakakan te aonaaba e kainnanoa te onimaki ao ana nanomatoa te bwaeoniia ni koaua ni boong aikai. Ti kainnanoia ni uaia n nakonako bwa kanga bwaeoniia n te bong aei, ni maiuakina maiun Kristo, ao ni boutokai bwaai aika a karaoi aomata bwa ana kakoroi bukiia inanon ara kaawa, ao ni kakorakoraia ara utu ao mweenga.
Ngkana ti onimaki ni koaua, tiaki titiraki, “Tera ae I kona ni karaoia?” ma ti na titiraki, “Tera riki ae I kona ni karaoia?” Ngkana a kamtaoaki ara onimaki iaon tamneira iroun Tamnein te Atua, te onimaki e riki bwa te kairoro ni maiura are e kairoroira bwa ti na karaoia, ni kaungai te iango, taeka, ao te mwakuri ni kairiiri nako karawa. Ti tataro ma te onimaki ibukin te korakora ao te kairi—n aroia are a karaoia ara bakatibu. Anne ae nanonaki n te nakonako ma te onimaki ni kabane mwaneka. A bon karaoia ara bwakatibu aika bwaeoniia, ao ti na riai ni karaoia naba ngaira n te bong aei. Ti riai ni karinna inanoia ara ataei ao tibura bwa a na karekea te aeka n tamnei anne are e kairi kawaia bwaeoniia.
Ti bia kona ni bootaki n tei bwa kanga bwaeoniia n te bong aei, n ukoukora ana ibuobuoki te Atua n tainako ni kairiia ara utu. Ti bia kona n reiakin man taai aika a nako kakawakin karineaia ara karo, tibura, ao ara bakatibu, ao ti bia kona ni karekea te korakora ao te ninikoria ni kaitarai kanoan taai aika ana roko n aron are a tia ni karaoia. E bia riki maiun ao ana mwakuri te Uea Iesu Kristo n ura mwaaka inanora ao n ara iango. Ao tera ngke ti kona n namakina ara kakoaua n ae rangin ni korakora—n aron are e riki ni maiuia bwaeoniia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira.