2016
Hoko ko ha Moʻungaʻi Tangata Faʻa-ngāue Moʻoni
Tīsema 2016


Hoko ko ha Moʻungaʻi Tangata Faʻa-ngāue Moʻoni

Ko e vilitakí ʻoku ʻikai ko ha sipoti ia ki ha taha mamata. Tuʻu peá ke ngāue!

ʻĪmisi
young man

Fakakaukau ki hoʻo moʻungaʻi tangata faʻa-ngāue manakó. Teuteu, kamata! Naʻá ke fakakaukau ki ha taha toʻa ʻokú ne feinga ke ikunaʻi e fakafepaki lahí? Pe ko ha taʻe manavahē ʻoku fakaʻofoʻofa hono ʻulú? Naʻá ke fakakaukau ki ha taha mei he folofolá?

Fēfē ʻa Nīfai, Noa, ʻĀpisi, pe ko Pita? Naʻe ʻikai ke nau fakafepakiʻi e kau tauʻutá ʻaki pē honau nimá mo ha lea fakapoto, kae mahalo te ke lava ke ui kinautolu ko e kau moʻungaʻi tangata faʻa-ngāue moʻoní. Naʻa nau ngāue ʻaki e tuí, falala ʻOtua, mo ngāue. Naʻa nau ngāue.

Kuó ke fakaʻehiʻehi nai ʻi ha taimi mei ha kamata ha meʻa koeʻuhí he kuo teʻeki ke ke maʻu ha ngaahi fakahinohino fakaikiiki? Mahalo ʻoku ʻi ai siʻa taha ʻi hoʻo kalasí pe kōlomú kuo ʻikai ke toe haʻu ki he lotú. ʻOkú ke momou ke tokoni kiate kinautolu koeʻuhí ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi e founga ke fai ai iá? ʻOku mahuʻinga e tataki fakalaumālié, pea ʻoku totonu ke tau fekumi maʻu pē ki ai. Ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ke tangutu ʻo tatali ki ha pōpoaki text mei ha ʻāngelo kimuʻa pea tau toki fai ha lelei. ʻE finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke ke fakakaungāmeʻa ki he taha ko iá. ʻOkú Ne finangalo ke tau tuʻu ʻo ngāue.

Fēfē kapau naʻe toe tatali ʻa Nīfai, Noa, ʻĀpisi, pea mo Pita? Naʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa faingataʻa ke nau fakahoko. Tau pehē kapau ne nau fili ke tangutu pē ʻo inu mo kai kūkisi kae ʻoua kuo nau maʻu ha toe fakahinohino. ʻE iku kehe ʻaupito ʻa e olá …

Tatali ʻo Toki Vakai?

ʻĪmisi
scripture figures

“Te u tatali ke fai e ngaahi meʻa kuo fekau ʻe he ʻEikí, he ʻoku ou ʻilo ʻoku ʻikai tuku mai ʻe he ʻEikí ha fekau ki he fānau ʻa e tangatá taʻe te ne teuteu ha hala maʻanautolu, ko ia he ʻikai ke u fai ha meʻa kae ʻoua kuó u ʻiloʻi pau ʻa e founga ko iá” (fakalea kehe ʻo e 1 Nīfai 3:7).

Naʻe fekau ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi foha ʻo Līhaí ʻi he hili pē mavahe hono fāmilí mei honau ʻapi ʻi Selusalemá, ke nau foki ʻo ʻomi ʻa e ngaahi lauʻipeletí meia Lēpani. Fakatatau mo e meʻa ʻoku tau ʻiló, naʻe ʻikai ke Ne fakalika ange ʻa e founga ke fai ai iá. Ko e meʻa pē naʻe ʻilo ʻe Nīfai mo hono ngaahi tokouá kuo fekau ʻe he ʻEikí ke ʻomi ʻa e ngaahi lauʻipeletí. Kuó ke ongoʻi nai ʻi ha taimi ʻoku ʻikai ke ke ʻilo e founga ke fai ai ha ngaahi meʻa ʻoku totonu ke ke fai? (Mahalo ko e ʻuhinga ia naʻe lāunga ai ʻa Leimana mo Lēmiuelá!) Naʻe tuku pē kia Nīfai ke ne fakakaukauʻi mo fakaʻaongaʻi e tuí pea ʻalu ʻo fakahoko. Kae fēfē kapau naʻe nofo pē ia mo ngāue tuai? Fēfē kapau naʻe fakafisi ʻa Nīfai ke ngāue kae ʻoua kuo ʻoange ʻe he ʻOtuá kiate ia ha palani? Naʻe faingataʻa hono maʻu ʻo e ngaahi lauʻipeletí! Naʻe feinga tuʻo ua mo hono ngaahi tokouá pea ʻikai lava! Fēfē kapau naʻe falala pē ʻa Nifai ki he ʻā ʻo Selusalemá ʻo tatali ke talaange ʻe he ʻOtuá e meʻa ke faí?

Mahalo ne mei kei tuku pē ngaahi lauʻipeletí ʻi he tauhiʻanga koloa ʻa Lēpaní. Meʻamālie naʻe ʻikai tatali ʻa Nīfai.

Ka, naʻe muimui ki he Laumālié, “ʻo ʻikai te u tomuʻa ʻilo ʻa e meʻa te u faí. Ka naʻá ku ʻalu atu pē” (1 Nīfai 4:6–7; ko e tānaki atu hono fakamamafaʻí). Naʻe ʻikai ke nofo ʻo tatali; naʻe ʻikai ke ne tuku e ngaahi meʻa naʻe ʻikai ke ne ʻiló ke nau taʻofi ia. Naʻá ne ʻilo ʻe ʻomi ʻe he ʻOtuá ha founga, pea naʻe tonu ai. Ko e kamata, ngāue, mo vilitaki pē ʻa Nīfaí, ne fakahinohinoʻi mo tokoniʻi leva ia ʻe he ʻEikí.

ʻĪmisi
Nephi

Ka ko e hā hono ʻuhingá?

“Pea naʻe fehuʻia ʻe Noa ʻa e meʻa kotoa pē naʻe fekau ʻe he [ʻEikí] kiate iá” (fakalea kehe ʻo e Sēnesi 7:5).

ʻOku ʻomi ʻe he ʻOtuá he taimi ʻe niʻihi ha ngaahi fakahinohino pau. Hangē ko Noá. Ko e taimi ne tuʻutuʻuni ai ʻe he ʻOtuá kia Noa ke foʻu ʻa e ʻaʻaké, naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi fuá, fakamatalaʻi ʻa e nāunau ke fakaʻaongaʻí, pea aʻu ʻo ʻoange kia Noa ʻa e lisi ʻo e kau pāsesé. Mahalo kuó ke ʻosi maʻu ha ngaahi ueʻi mahino pehē, pea kuo tau ʻosi maʻu kotoa ha ngaahi fekau pau hangē ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he kiʻi tohitufa Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Ka, naʻa mo hoʻo ʻiloʻi pau e meʻa ʻoku totonu ke ke faí, ʻokú ke kei momou pē nai? Kuo fakataueleʻi nai koe ha taimi ke ke fehuʻia e ʻEikí kae ʻikai talangofua kiate Iá?

Fēfē kapau naʻe fanongo ʻa Noa ki he ʻEikí peá ne talaange, “Ka ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku ʻikai mahino ia kiate au.” Fēfē kapau naʻe fakaloloa atu ia ʻi he sea moluú ʻo fakafisi ke fai ha meʻa kae ʻoua kuo mahino pau ʻa e ʻuhinga hono tuku mai ʻe he ʻEikí e lōmakí, mo fifili pe naʻe mei he ʻOtuá koā ʻa e ngaahi fakahinohinó?

Naʻe mei hoko pē ha lōmaki, ka naʻe mei ʻi ai nai ha ʻaʻake? Pea ʻe fēfē leva e faʻahinga ʻo e tangatá? Ko ha meʻa lelei moʻoni e ʻikai toe nofo ʻa Noa ʻo fehuʻia e meʻa kotoa pē.

Ka naʻá ne “fai ʻo hangē ko ia kotoa pē naʻe fekau ʻe [he ʻEikí] kiate iá” (Sēnesi 7:5). Naʻe ʻikai toe fehuʻi; naʻá ne ngāue ʻi he tui. Ko ha meʻa lelei ʻa e fehuʻí, kapau ʻe fai ʻi he laumālie totonu. Te nau lava ʻo tokoni ke tau tupulaki mo taki kitautolu ki ha moʻoni lahi ange. Ka ko e taimi ʻoku tau fakafisi ai ke fai ha meʻa kae ʻoua kuo tau maʻu e tali ki he meʻa ʻoku tau fie maʻú, ʻe lava ke taʻofi kitautolu ʻe he fakafehuʻí. Mahalo pē naʻe ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa Noa, ka naʻe ʻikai ke ne tuku ke nau taʻofi ia. Neongo naʻe hā ngali kehe, ka naʻá ne foʻu ʻa e vaká ʻi ha fonua mōmoa, tānaki e fanga monumanú pea tāpuni mo hono fāmilí ʻi he ʻaʻaké. Pea ko e taimi naʻe kamata ai ke ʻuhá, ʻoku pau naʻe fiefia lahi ʻi heʻene fai ʻení. Naʻe ngāue ʻa Noa ʻi he tui, pea naʻe tāpuakiʻi ia ʻe he ʻOtuá mo hono fāmilí kotoa.

ʻĪmisi
Noah building the ark

Tuʻu ʻo Mamata?

“ʻI heʻene vakai kuo tō hifo ki he kelekelé ʻa e kau tamaioʻeiki kotoa ʻa Lamonaí, … naʻá ne ʻiloʻi ko e māfimafi ia ʻo e ʻOtuá; pea ʻi heʻene mahalo … ʻi heʻenau vakai ki he meʻa ní … ʻe ngaahi [ha niʻihi] ke nau tui ki he māfimafi ʻo e ʻOtuá, ko ia naʻe tuʻu ai ʻo fakaʻamu ʻe tānaki mai ʻe ha taha kehe ʻa e kakaí” (fakalea kehe ʻo e ʻAlamā 19:17).

Ko ʻĀpisí ko ha fefine Leimana. Naʻe ʻosi ului ia ki he ʻEikí ʻi ha ngaahi taʻu lahi, ka koeʻuhí naʻe nofo ʻi he kau Leimana taʻetuí, naʻe fakafufū pē ʻa ʻene tuí. Ko e taimi naʻe akoʻi ai ʻe ʻĀmoni e Tuʻi ko Lamonaí ʻi he ongoongoleleí, naʻe fōngia e Tuʻí mo hono falé ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí. Naʻe fakatokangaʻi ʻe ʻĀpisi ko ha faingamālie ʻeni ke fāifai pea ʻilo ai ʻe hono kaungāmeʻá mo e kaungāʻapí pea mo tui ki he māfimafi ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻaʻana ia ke ne uki mai ʻa e kakaí ke nau sio tonu he maná.

Kae fēfē kapau naʻe ʻikai ke ne fai ia? Mahalo naʻe kiʻi fakailifia ke lele mei he fale ki he fale ʻo fakahā ki he taha kotoa, ʻi he hili ha ngaahi taʻu lahi ʻo e fufuuʻi ʻene tuí. Kuo ueʻi nai koe ʻi ha taimi ke ke lea ka naʻá ke ongoʻi manavasiʻi? ʻE ala faingataʻa ke vahevahe hoʻo tuí! Fēfē kapau naʻe tuʻu pē ʻa ʻĀpisi mo fakaʻamu ke omi ʻa e kakaí ʻiate kinautolu pē? Pe ke fai ʻe ha taha kehe ʻa e leá?

Ta, he ʻikai ha taha ia ʻe haʻu ke mamata ki he tākoto takai ʻa e Tuʻi ko Lamonaí mo hono falé hangē ha kakai maté pe ko ʻenau toe ake fakaofo maí. Naʻe ʻikai ke nau mei ʻi ai ke fanongo ki he akoʻi ʻe he Tuʻi ko Lamonaí, kuiní, mo ʻĀmoni, ʻa e ongoongoleleí.

Meʻamālie naʻe ʻikai tuʻu pē. Ka naʻe “lele holo mei he fale ki he fale, ʻo fakahā ia ki he kakaí” (ʻAlamā 19:17; ko e tānaki atu hono fakamamafaʻí). Naʻe ʻi ai haʻane fakamoʻoni ki he ʻEikí, pea naʻe ʻikai ke ne tuku ke taʻofi ia ʻe he ilifiá. Naʻe ʻikai tatali ki ha taha kehe ke lea. Ko e taimi naʻá ne maʻu ai e faingamālié, naʻe ʻikai toe momou—naʻá ne lele! Naʻe ngāue ʻa ʻĀpisi, pea tāpuekina ia ʻe he ʻEikí ke ne mamata ki he ului ʻa ha tokolahi ʻo hono kāingá, ki he ongoongoleleí (vakai, ʻAlamā 19).

Fakafanongo ki Māmani?

ʻĪmisi
Peter walking on water

“Pea pehē [ʻe Sīsū], Haʻu. Pea ʻi he nofo hifo ʻa Pita ʻi he vaká, naʻe ʻikai fononga ʻi he fukahi tahí, ke ʻalu kia Sīsū” (fakalea kehe ʻo e Mātiu 14:29).

Naʻe ʻilo lahi ʻa Pita ki he ngaahi vaká, he ko ha tangata toutai. Hangē ko ʻení, naʻe ʻilo ʻe Pita ko e taimi ʻoku hako ai ʻa e tahí, nofo maʻu he loto vaká. Naʻá ne ʻilo ko e kakai ʻoku hopo ki tahí te nau melemo. Te ke lava nai ʻo sioloto pe ko e hā ʻene fakakaukau ʻi he taimi naʻe mamata ai ki he hāʻele ʻa Kalaisi ʻi he fukahi tahí?

Kae fēfē kapau naʻe nofo pē ia ʻi he loto vaká? ʻOku ʻiloʻi ʻe he taha kotoa ʻoku ʻikai lava ʻa e kakaí ʻo ʻaʻeva ʻi he fukahi tahí. Fēfē kapau naʻe tokanga pē ʻa Pita ki he meʻa naʻe “ʻilo” ʻe he māmaní? ʻOku hangē ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku fepaki e ngaahi ʻakonaki ʻa Kalaisí mo ʻEne kau palōfitá mo e lau ʻa e māmaní. Pea ʻoku olopoto mo faingofua ʻa e māmaní ke fakafanongo ki ai. Fēfē kapau naʻe talaange ʻe Pita kia Kalaisi ʻoku taʻe-fakasaienisi mo taʻe-ʻuhinga ke fononga ʻi he fukahi tahí? Fēfē kapau naʻe fuʻu ilifia ʻa Pita ke hopo atu ʻo fononga kia Kalaisi?

Naʻe mei mole mei ai ʻa e ʻausia kāfakafa mo e ʻEikí. Naʻe mei mole mei ai ʻa e faingamālie ke fakamālohia ʻene tuí, pea mahalo naʻe mei veiveiua heʻene tuí he kahaʻú, ʻi he taimi naʻe fie maʻu ai ke tukupaá. Ko ha meʻa lelei ʻa e ʻikai nofo pē ʻa Pita ʻi he vaká. Neongo ʻa e peaú, matangi mālohí, mo ʻene taukei ʻi tahí, naʻe loto ʻa Pita ke hopo mei he vaká ʻo fononga kia Sīsū. Neongo e meʻa kotoa naʻe “ʻilo” ʻe he māmaní, naʻe fononga ʻa Pita ʻi he fukahi tahí. Pea naʻa mo e taimi naʻe ngalo hifo aí, naʻe ʻi ai ʻa Kalaisi ke puke hake ia (vakai, Mātiu 14:28–31).

ʻA au? Ko ha Moʻungaʻi tangata Faʻa-ngāue?

ʻĪmisi
young women

Kuo fekauʻi mai koe ki heni ke ke hoko ko e moʻungaʻi tangata faʻa-ngāue ʻo hoʻo moʻuí! ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ke ke puna mei ha ngaahi fale ʻoku pā pe fakaʻuli ʻi ha ngaahi kā hola he ʻaho kotoa pē. ʻOku ʻuhinga ia ke fai ha ngaahi fili, ngāue, pea mo vilitaki atu.

ʻOku akoʻi ʻe he ʻEikí ʻoku totonu ke tau “femoʻuekina … ʻi he ngāue lelei.” ʻOku ʻikai ke ne tala pau mai pe ko e hā ʻa e ngaahi ngāue leleí ka ʻokú Ne fie maʻu kitautolu “ke tau fai ʻa e ngaahi meʻa lahi ko e fili tauʻatāina pē [ʻatautolu] pea fakahoko ʻa e māʻoniʻoni lahi” (T&F 58:27). ʻOku ʻuhinga ia ʻoku falala atu ke ke fai pē ʻe koe hoʻo ngaahi filí mo fakakaukauʻi ʻa e founga ke ke fakahoko ai ʻa e māʻoniʻoní. ʻOku maʻu ʻa e tokoní ʻi he taimi lahi, ʻi he hili ʻetau fakaʻaongaʻi ʻa e tuí mo fakahoko ʻa e ngaahi ʻuluaki sitepu ko iá.

ʻOku ʻi ai maʻu pē ʻa e ʻEikí ke tataki kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau fie maʻu aí, ka, ʻo kapau te tau fakafisi ke ngāue mo vilitaki atu ʻiate kitautolu pē mo ʻamanaki ke fakahā atu ʻe he ʻOtuá ʻa e kihiʻi meʻa kotoa, te ke hoko ko e “tamaioʻeiki fakapikopiko … ka ʻoku ʻikai ko e tamaioʻeiki anga-fakapotopoto” (vakai, T&F 58:26). Pea ko hai ʻe fie hoko ko ha tamaioʻeiki fakapikopiko ʻi he taimi ʻokú ke lava ai ʻo hoko ko ha moʻungaʻi tangata faʻa-ngāué?