2017
Mate Fakalaumālié
November 2017


Mate Fakalaumālié

ʻOua naʻa tuku ke hanga ʻe he ngaahi ivi tākiekina ʻo e moʻuí, ʻo tāmateʻi e maama mei langí.

ʻI he ʻaho 21 ʻo ʻAokosi ʻo e taʻu ní, naʻe hoko ai ha ongo meʻa hāhāmolofia naʻá ne puke e tokanga ʻo e kakai ʻi he funga māmaní. Ko e ʻuluakí ko e fakafiefiaʻi e taʻu 90 hotau palōfita ʻofeiná ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoní. ʻI he taimi ko iá, naʻá ku ʻi he ʻĒlia Pasifikí ai pea naʻá ku fiefia ʻi he ʻikai ngata pē ʻi hono ʻiloʻi ʻe he Kāingalotu ʻo ʻAositelēlia, Vanuatu, Nuʻu Sila, mo Tahití ʻa e meʻa mahuʻinga fakatāutahá ni, ka naʻa nau kau foki ʻi hono fakafiefiaʻí. Naʻá ku ongoʻi monūʻia ke kau ʻi heʻenau fakahaaʻi angaʻofa ʻo e tuí mo e ʻofa ki he tangata maʻongoʻongá ni. Ko ha meʻa fakamāfana moʻoni ia ke vakai ki he fehokotaki ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí mo honau palōfitá.

Ko e moʻoni, kuo fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Monisoni ha meʻaʻofa ʻaho fāʻeleʻi lelei, kiate kinautolu naʻe fie fakamonūʻia ange ʻi hono ʻaho fāʻeleʻí: “Kumi ha taha ʻoku faingataʻaʻia, puke, pe tuenoa, pea fai ha meʻa maʻanautolu. Ko e meʻa pē ia te u kolé.”1 ʻOku mau ʻofa atu mo poupouʻi koe, Palesiteni Monisoni.

Mate ʻa e Laʻaá

Ko e meʻa hāhāmolofia mo fakalangi ʻe taha naʻe hoko he ʻaho tatau pea tohoakiʻi ai e tokanga ʻo e laumiliona he funga māmaní, ko e mate ʻa e laʻaá. Ko e fuofua taimi ʻeni ke ʻasi ai e hoko ha meʻa pehē ki he laʻaá ʻi ʻAmelika kotoa ʻi he taʻu ko ʻeni ʻe 99.2 Kuó ke sio nai ʻi ha mate ʻa e laʻaá? Mahalo te u lava ʻo fakamatalaʻi fakaikiiki ange ʻeni.

ʻOku hoko e mate ʻa e laʻaá ʻi he taimi ʻoku ngaʻunu ai e māhiná ʻo tuʻu he vahaʻa ʻo e foʻi māmaní mo e laʻaá, ʻo meimei fakapuliki kotoa e maama mei he laʻaá.3 ʻOku fakaofo kiate au e foʻi moʻoni ko ia ʻoku malava ke hoko ʻení. Kapau te ke fakakaukauloto ki he laʻaá ʻoku fuolahi tatau mo ha vaʻe pasikala, ka ʻi hono fakafehoanaki ki ai e māhiná, ʻoku meimei fuolahi tatau ia mo ha kiʻi foʻi maka.

ʻĪmisi
Bicycle tire and pebble

Ne anga fēfē ʻa e malava ke fakapuliki ʻetau maʻuʻanga māfaná, māmá, mo e moʻuí ʻe ha kiʻi meʻa siʻisiʻi pehē?

Neongo ʻoku liunga 400 e lahi ʻo e laʻaá ʻi he māhiná, ka ʻoku toe liunga 400 foki hono mamaʻó mei he foʻi māmaní.4 ʻI he vakai mei he māmaní, ʻoku ʻai ʻe he meʻá ni ke hangē ʻoku lahi tatau pē ʻa e laʻaá mo e māhiná. ʻI he taimi ʻokú na mei tuʻu ʻotu taha aí, ʻoku hangē ʻoku kāpui kotoa ʻe he māhiná ia e laʻaá. Ne fakamatalaʻi ʻe haku kaungāmeʻa mo e kāinga ne nau ʻi he feituʻu ne hoko tonu ai e meʻá ni, ʻa hono fetongi ʻe he fakapoʻulí ʻa e māmá, ne hā mai e fetuʻú, pea ʻikai toe hiva e fanga manupuná. Ne kamata ke kiʻi momoko e ʻeá ʻi he malava ke holoki e fua māfana ʻi ha mate peheni e laʻaá, ʻo aʻu ki he tikilī ʻe 20 F (tikilī Selesiasi ʻe 11).5

ʻĪmisi
Crowd with eclipse glasses

Ne nau fakamatalaʻi ha ongoʻi fakatumutumu, ofo pea mo e hohaʻa, ʻi he ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakatuʻutāmaki pau ʻe lava ke hoko ʻi he mate e laʻaá. Kaekehe, ne nau tokanga ke fakaʻehiʻehi mei hano uesia e matá pe “kui” lolotonga ha mate ʻa e laʻaá. Ne lava ke nau malu koeʻuhí ne nau tui ha ngaahi matasioʻata kuo fakasioʻata makehe ke ne maluʻi e matá mei ha uesia ʻe hoko.

Ko e Talanoa Fakatātaá

ʻI he fougna tatau pē, ʻoku lava ke kāpui ai ʻe he foʻi māhina fuo valevalé ʻa e laʻā fakaʻofoʻofá, ʻe lava ke hoko ha mate fakalaumālie he taimi ʻoku tau fakaʻatā ai e fanga kiʻi meʻa iiki mo fakatutá—ʻa ē ʻoku tau fehangahangai fakaʻaho mo iá—ke nau maʻu ʻetau tokangá ʻo aʻu ki heʻenau fakapuliki ʻaupito e lahi, ngingila mo e māfana ʻo e maama ʻa Sīsū Kalaisí mo ʻEne ongoongoleleí.

Naʻe fakamatalaʻi lahi ange ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele e tala fakatātaá ni ʻi heʻene pehē: “Naʻa mo ha meʻa valevale hangē ko ha motuʻa tuhu ʻa ha taha, ʻi he taimi ʻoku ʻunuakiʻi ofi mai ai ki he foʻi matá, te ne lava ʻo fakapuliki ia ke ʻoua ʻe sio ki he foʻi laʻā fuolahí. Ka ʻoku kei ʻi ai pē e foʻi laʻaá ia. ʻOku fakatupu e kui ko ʻení ʻe he tangatá pē. ʻI heʻetau tohoakiʻi ke ofi mai kiate kitautolu e ngaahi meʻa kehé, ʻo tau fakamuʻomuʻa kinautolú, ʻoku tau fakapuliki ai ʻetau sio ki he langí.”6

ʻOku mahino ʻoku ʻikai loto ha taha ʻiate kitautolu ke taʻofi ʻetau fakakaukau ki he langí pe fakaʻatā ke hoko ha mate fakalaumālie ʻi heʻetau moʻuí. Tuku muʻa ke u vahevahe atu ha ngaahi fakakaukau ki heʻetau fakaʻehiʻehi mei he mate fakalaumālié, ʻo fakatupu ai ha maumau fakalaumālie ʻoku tuʻuloá.

Ngaahi Matasioʻata ʻo e Ongoongoleleí: Paotoloaki hoʻo Fakakaukau ki he Ongoongoleleí

ʻOku mou manatuʻi ʻeku fakamatala ki he matasioʻata makehe naʻe fakaʻaongaʻi ʻe kinautolu ne sio he mate ʻa e laʻaá, ke maluʻi honau matá telia naʻa uesia pe kuí? ʻI heʻetau vakai ki ha mate fakalaumālié ʻo fakafou ʻi he sioʻata malu mo ongoʻi ngofua ʻo e Laumālié, ʻokú ne ʻomi ai ha fakakaukau ki he ongoongoleleí, ke tau hao ai mei he kui fakalaumālié.

Tau fakakaukau angé ki ha ngaahi sīpingá. ʻI hono tukulotoʻi e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá pea hoko e Laumālie Māʻoniʻoní ko hotau faifaleʻí, te tau lava ai ʻo vakai ki he maama fakalangi ʻoku fakapuliki fakakongá, ʻo fakafou he “ngaahi matasioʻata ʻo e ongoongoleleí,” pea hao ai mei he nunuʻa ko e mate fakalaumālié.

ʻOku tau tui fēfē leva hotau ngaahi matasioʻatá ʻo e ongoongoleleí? Ko e ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi: ʻOku talamai ʻe heʻetau ngaahi matasioʻata ʻo e ongoongoleleí ʻoku finangalo e ʻEikí ke tau maʻu e sākalamēnití he uike kotoa pea ke tau ako e folofolá mo lotu fakaʻaho. ʻOku nau toe talamai foki ʻe feinga ʻa Sētane ke ʻahiʻahiʻi kitautolu ke ʻoua naʻa tau fai ia. ʻOku tau ʻilo ko ʻene palaní ke toʻo ʻetau tauʻatāina ke filí ʻo fakafou ʻi he ngaahi tohoaki fakaʻahó mo e ngaahi ʻahiʻahi fakaemāmaní. Naʻe pehē foki ʻi he kuonga ʻo Siopé, mahalo ne nau aʻusia ha mate fakalaumālie, ʻo hangē ko e fakamatalá: ne nau “[fekuki] mo e poʻulí ʻi he kei ʻahó, pea tautaufā ʻi he hoʻatā mālié ʻo hangē ko e poó.”7

ʻE kāinga, ʻi heʻeku pehē ke tau sioʻaki e matasioʻata ʻo e ongoongoleleí, kātaki ʻo fakatokangaʻi ange ʻoku ʻikai ke u fokotuʻu atú ke ʻoua naʻa tau fakahaaʻi pe aleaʻi e ngaahi faingataʻa ʻoku tau fepaki mo iá pe ke tau ʻaʻeva fiefia mo mūnoa ki he ngaahi tauhele mo e kovi kuo fokotuʻu ʻe he filí ʻi hotau halá. ʻOku ʻikai ke ʻuhinga atú ke tau tui ha meʻa te ne taʻofi e vakai kakato ʻa ha taha ki ha meʻá—ʻikai. Ko ʻeku fokotuʻu atú ke tau vakai ki he ngaahi faingataʻá ʻi he sioʻata ʻo e ongoongoleleí. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi, ko e “vakaí pe fakakaukaú, ko e lava ia ʻo sio ki he meʻa kotoa pē ʻi ha fetuʻutaki ʻoku ʻuhingamālié.”8 ʻOku hanga ʻe heʻetau vakai ki he ongoongoleleí, ʻo fakalahi ʻetau sio ki he anga e vakai mei lotó.

ʻI hoʻomou tui e ngaahi matasioʻata ʻo e ongoongoleleí, ʻe toe fakalahi hoʻomou fakakaukaú, tokangá, mo e vīsone ʻi he meʻa ʻoku mou fakamuʻomuʻá, ngaahi palopalemá, ngaahi ʻahiʻahí, pea naʻa mo hoʻomou ngaahi fehalākí. Te mou vakai ai ki ha maama ngingila ange naʻe ʻikai ke mou mei lava ʻo sio ka ne taʻeʻoua ia.

ʻĪmisi
Gospel glasses

ʻI hono ʻai ʻe tahá, ʻoku ʻikai ko e koví pē te ne lava ʻo fakatupu e mate fakalaumālie ʻi heʻetau moʻuí. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau fakaʻutumauku ʻi hono ai ha ngaahi ʻekitivitī lelei ka ʻi hono ʻomi ke fuʻu ofí, te ne taʻofi e maama ʻo e ongoongoleleí mo ʻomi e fakapoʻulí. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi fakatamaki pe tohoaki ko ʻení, ʻa e akó mo e tuʻumālié, mafaí mo e ivi tākiekiná, fakaʻamú, pea naʻa mo e ngaahi talēnití mo e meʻafoakí.

Kuo akonaki mai ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa “ka fuʻu tōtuʻa ha meʻa lelei, ʻe lava ke hoko ia ʻo kovi. … ʻE aʻu ki ha tuʻunga ʻoku hoko ʻetau ngaahi makamailé mo e kakapa taumamaʻó, ko hotau tūkiaʻanga mo e faingataʻaʻia ʻanga.”9

Tuku muʻa ke u vahevahe atu ha ngaahi sīpinga fakaikiiki ange ʻe lava ke ne taʻofi ʻetau mate fakalaumālié.

Mītia Fakasōsialé

ʻI ha ngaahi māhina siʻi kuo maliu atú, naʻá ku lea ai ʻi he Konifelenisi ʻa e Kakai Fefiné ʻi BYU.10 Naʻá ku fakamatalaʻi e founga ʻoku fakamafola ai ʻe he tekinolosiá, kau ai e mītia fakasōsialé, “ʻa e ʻilo ki he Fakamoʻuí ʻi he puleʻanga, mo e faʻahinga, mo e lea, mo e kakai fulipē.”11 Ne kau ʻi he ngaahi tekinolosiá ni e ngaahi uepisaiti ʻa e Siasí hangē ko e LDS.org mo e Mormon.org mo e ngaahi apps ʻi he telefoni toʻotoʻó hangē ko e Gospel Library, Mormon Channel, LDS Tools, mo e Family Tree; pea kau ʻi he ngaahi mītia fakasōsialé e Facebook, Instagram, Twitter, mo e Pinterest. Kuo fakatupu ʻe he ngaahi meʻá ni ha ngaahi founga kehekehe ʻe lau miliona ʻoku fetuʻutaki ai e kakaí ʻi he mītia fakasōsialé pea kuo hoko ʻo ʻaonga ʻaupito ʻi hono vahevahe e ongoongoleleí mo e fāmilí, kaungāmeʻá, mo e mahení.

Neongo e ngaahi lelei mo e ʻaonga ʻo e ngaahi tekinolosiá ni, ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku kanoni ʻaki, ʻa ia te nau lava ʻo ʻomi e mate fakalaumālié ʻi heʻetau tokanga lahi ki aí pea taʻofi e maama mo e māfana ʻo e ongoongoleleí.

ʻE lava ke fakamole taimi ʻaupito e fakaʻaongaʻi ʻo e mītia fakasōsialé, mobile apps, mo e keimí, pea lava ke hōloa ai e fetuʻutaki mata ki he matá. ʻE lava ke hanga ʻe he ʻikai toe fai e fepōtalanoaʻaki fakatāutahá ni, ʻo uesia e ngaahi nofomalí, fetongi e ngaahi founga fakalaumālie mahuʻingá, tupulaki ʻo e ngaahi pōtoʻi fakasōsialé, tautautefito ki he toʻu tupú.

Ko ha toe fakatuʻutāmaki ʻe ua felāveʻi mo mītia fakasōsialé, ko e ʻāʻāvea he pehē ko e moʻoní ia, pea mo e fakavahavahaʻa ʻoku holoki moʻuí.

Ko e konga lahi (pe lahi taha) ʻo e ngaahi tā ʻoku tuku hake ʻi he mītia fakasōsialé, ʻoku fakahehema ia ke fakahaaʻi e moʻuí ʻi hono tuʻunga lelei tahá—ka ʻoku ʻikai faʻa moʻoni. Kuo tau vakai ki ha ngaahi ʻīmisi fakaʻofoʻofa ʻo e ʻapí, feituʻu mālōlō ʻeveʻevá, tā ʻo kita ʻokú te fofonga malimalí, feimeʻatokoní, mo e ngaahi ʻīmisi ʻo e sinó ʻoku ngali taukakapá.

Hangē ko ʻení, ko ha ʻīmisi ʻeni ʻe malava ke mou vakai ki ai ʻi ha peesi mītia fakasōsiale ʻa ha taha. Ka neongo ia, ʻoku ʻikai ke ne fakahaaʻi kakato e meʻa ʻoku hoko moʻoni ʻi he moʻuí.

ʻĪmisi
Behind the scenes of muffin making

ʻI heʻetau fakafehoanaki hotau tuʻunga fakaʻavalisí mo e moʻui haohaoa ʻo e niʻihi kehé ʻo hangē ko ia ʻoku fakafofongaʻi ʻi he mītia fakasōsialé, ʻoku tau faʻa ongoʻi loto-foʻi, meheka, pea taʻelavameʻa ai.

Naʻe pehē ʻe ha taha naʻá ne vahevahe haʻane ʻū tā lahi, mahalo ko ha kiʻi fakahua pē, “Ko e hā hono ʻaonga e fiefiá kapau he ʻikai te ke vahevahe ia he ʻinitanetí?”12

Hangē ko ia ne fakamanatu mai ʻe Sisitā ʻOsikāsoni ʻi he pongipongi ní, ʻoku ʻikai makatuʻunga e lavameʻa ʻi he moʻuí ʻi he lahi ʻo e saiʻia (likes) pe tokolahi ʻo e ngaahi kaungāmeʻa (friends) pe kau muimui (followers) ʻoku tau maʻu he mītia fakasōsialé. Ka neongo ia, ʻoku felāveʻi ia mo e fetuʻutaki ʻaonga mo e niʻihi kehé pea tānaki atu e māmá ki heʻenau moʻuí.

ʻOfa pē te tau lava ʻo ako ke tau moʻoni ange, tūkuhua ange, pea siʻi ange e loto-foʻí ʻi heʻetau fehangahangai mo e ngaahi ʻīmisi te nau fakahaaʻi e moʻui haohaoá pea faʻa iku ki he moʻui fakavahavahaʻa ʻoku holoki moʻuí.

ʻOku mahino ko e fakafehoanakí ʻoku ʻikai ko ha fakaʻilonga pē ia ʻo hotau kuongá ka ko e ngaahi kuonga foki ʻi he kuohilí. Naʻe fakatokanga e ʻAposetolo ko Paulá ki he kakai ʻi hono kuongá, “ko ʻenau [fuatautau] ʻa kinautolu ʻaki ʻa kinautolu, ʻo fakatatau ʻa kinautolu kiate kinautolú, ko e fai vale ia.”13

ʻI he lahi e ngaahi ʻaonga totonu mo fakalaumālie ʻo e tekinolosiá, tuku ke tau fakaʻaongaʻi ia ke akoʻi, ueʻi fakalaumālie, mo hiki hake kitautolu mo fakalotolahiʻi e niʻihi kehé ke aʻusia honau lelei tahá—kae ʻikai ko hono fakahaaʻi ʻaki e tuʻunga haohaoa ʻoku tau fakaʻamu ki aí? Tuku foki ke tau akoʻi mo fakahaaʻi e fakaʻaongaʻi angatonu ʻo e tekinolosiá ki he toʻu tangata kei tupu haké pea fakatokanga ki hono fakatuʻutāmakí mo e founga fakaʻaongaʻi fakatupu ʻauhá. ʻI he vakai ko ia ki he mītia fakasōsialé ʻi he ngaahi fakakaukau ʻo e ongoongoleleí, ʻoku lava ke taʻofi ai ʻene hoko ha mate fakalaumālie ʻi heʻetau moʻuí.

Loto hīkisiá

Tau talanoa angé ki he maka-tūkiaʻanga motuʻa ko ia ko e loto-hīkisiá. Ko e loto-hīkisiá ko e fehangahangai ia ʻo e loto-fakatōkilaló ʻa ia ko ha “loto fiemālie ia ke fakavaivai ki he finangalo ʻo e ʻEikí.”14 ʻI he taimi ʻoku tau loto-hīkisia aí, ʻoku tau maʻu ʻe kitautolu e lāngilangí kae ʻikai foaki ia ki he niʻihi kehé, kau ai e ʻEikí. ʻOku faʻa fakavahavahaʻa e loto-hīkisiá; ko ha fakahehema ia ke fekumi ke maʻu lahi ange mo pehē ʻoku tau lelei ange ʻi he niʻihi kehé. ʻOku faʻa iku e loto-hīkisiá ki he ongoʻi ʻitá mo e loto-tāufehiʻá; ʻo ne fakatupu ha taha ke ʻita fakamolokau pe taʻefakamolemole. Ka neongo ia, ʻe lava ke ngalo hifo ʻa e loto-hīkisiá ʻi he ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻo e loto-fakatōkilaló.

Ko e ngaahi vā fetuʻutaki tautautefito ki he fāmili ofí mo e niʻihi ʻoku tau ʻofa aí—naʻa mo e vā ʻo e husepānití mo e uaifí—ʻoku tupulekina ia ʻi he loto-fakatōkilaló kae fakatūkiaʻi ʻe he loto-hīkisiá.

ʻI ha ngaahi taʻu lahi kuo maliu atú, naʻe fetuʻutaki mai ai ha pule ʻo ha kautaha fefakatauʻaki lahi ke ma talanoa kau ki heʻene kautahá, naʻe fakatau ʻe ha taha ʻo e ngaahi pisinisi ne feʻauʻauhi mo iá. Naʻá ne hohaʻa mo ha kau ngāue hetikuota kehe tokolahi naʻa mole ʻenau ngāué. ʻI heʻene ʻiloʻi naʻá ku maheni lelei mo e pule lahi ʻo e kautaha ʻe tahá, naʻá ne kole mai pe te u loto fiemālie ke fakatou fakafeʻiloaki mo fakaongoongoleleiʻi atu ia, pea aʻu ʻo fokotuʻutuʻu foki haʻana fakataha. Naʻá ne fakaʻosi ʻaki e lea ko ʻení: “Hangē ko ʻenau laú ē? ʻKuo pau ke mate ʻa e angamaluú!’”

Naʻe mahino kiate au ne ngali ko haʻane tūkuhua pē. Ne u maʻu e tukuhuá. Ka naʻe ʻi ai ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga naʻá ku ongoʻi ʻe ʻaonga lahi kiate ia. Naʻá ku tali ange, “Ka ʻoku ʻikai ko ʻenau laú ia. He ʻoku fehangahangai ia mo hoʻo laú. Ko ʻenau laú, ‘ʻE maʻu ʻe he angamaluú …ʻa e māmaní.’”15

ʻI heʻeku aʻusia ʻi he Siasí pea pehē foki ki he kotoa ʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí, ko e niʻihi ʻo e kakai maʻongoʻonga taha kuó u ʻiloʻí, ʻoku kau kinautolu ʻi he kakai angamalū mo e loto-fakatōkilalo tahá.

ʻOku napangapangamālie ʻa e loto-fakatōkilaló mo e angamaluú. ʻOfa ke tau manatuʻi “ʻoku ʻikai ha taha ʻoku hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá, ka ko e angamaluú mo e loto-fakatōkilaló.”16

ʻOku ou lotua te tau fāifeinga ke fakaʻehiʻehi mei he mate fakalaumālie ʻo e loto-hīkisiá ʻaki hono tali e ʻulungaanga ʻo e loto-fakatōkilaló.

Fakamāʻopoʻopó

Fakaʻosí, ko e moʻoni ko e mate e laʻaá ko ha meʻa fakanatula fakaofo ia ʻe lava ke fakapuliki ai e fakaʻofoʻofa, māfana, mo e maama ʻo e laʻaá ʻe ha kiʻi meʻa valevale, ʻo fakatupu ai e fakapoʻulí mo e mokoʻīʻií.

ʻE lava ke hoko e fakakaukau tatau pē ʻi ha tuʻunga fakalaumālie, ʻi he taimi ʻoku ʻunuʻunu ai e ngaahi meʻa iiki mo taʻemahuʻingá ke fuʻu ofi pea nau taʻofi ai e fakaʻofoʻofa, māfana, mo e maama fakalangi ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, kae fetongi ʻaki ia ha fakapoʻuli mokoʻīʻií.

ʻE lava ke taʻofi ʻe he matasioʻata naʻe fakataumuʻa ke maluʻi e mata ʻo kinautolu ʻi he feituʻu ʻoku mate fakaʻaufuli ai e laʻaá, hano uesia tuʻuloa ʻo e matá ʻo aʻu ki haʻane kui.17 ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi matasioʻata ʻo e ongoongoleleí ʻa ia ʻoku kau ai ha ʻilo mo e fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí, ha vakai mei he ongoongoleleí te ne lava ʻo maluʻi fakalaumālie mo maʻu ha mahino lahi ange ki ha taha ʻoku ofi ke tō ki he fakatuʻutāmaki ʻo e mate fakalaumālié.

Kapau te ke ʻiloʻi ha meʻa ʻoku ngali taʻofi ai hoʻo fiefiá mo e maama ʻo e ongoongoleleí mei hoʻo moʻuí, ʻoku ou fakaafeʻi atu ke ke fakakaukau ki he meʻa ko ia mei he tafaʻaki ʻa e ongoongoleleí. Sio ʻaki e matasioʻata ʻo e ongoongoleleí pea feinga tōtōivi ke ʻoua naʻa tuku e ngaahi meʻa taʻemahuʻinga mo taʻeʻaonga ʻi he moʻuí, ke ne taʻofi hoʻo vakai taʻengata ki he palani lahi ʻo e fiefiá. ʻI hono fakanounoú, ʻoua naʻa tuku ke tamateʻi ʻe he ngaahi ivi tākiekina ʻo e moʻuí, ʻa e maama mei langí.

Fakamoʻoní

ʻOku ou fakamoʻoni neongo e fakafeʻātungia te ne taʻofi ʻetau vakai ki he maama ʻo e ongoongoleleí, ka ʻoku kei ʻi ai pē ʻa e māmá ia. Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e maʻuʻanga ko ia ʻo e māfaná, moʻoní, mo e māmá. ʻOku ou fakamoʻoni ki ha Tamai Hēvani ʻofa, ki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, pea mo e fatongia ʻo e ʻAló ko hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻi. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Thomas S. Monson, ʻi he Sarah Jane Weaver, “What Gift Does President Monson Want for His 90th Birthday?” Deseret News, Aug. 17, 2017, deseretnews.com.

  2. Vakai Christina Zdanowicz and Judson Jones, “An Eclipse Will Cross the US for the First Time in 99 Years,” July 24, 2017, cnn.com.

  3. Vakai, “Eclipse: Who? What? Where? When? and How?” eclipse2017.nasa.gov.

  4. Vakai, EarthSky in Space, “Coincidence That Sun and Moon Seem Same Size?” earthsky.org.

  5. Vakai Brian Lada, “5 Surprising Effects the Total Solar Eclipse Will Have besides Darkness,” accuweather.com.

  6. Neal A. Maxwell, Of One Heart: The Glory of the City of Enoch (1975), 19.

  7. Siope 5:14.

  8. Vakai, Dallin H. Oaks, lea ʻi he Salt Lake Bonneville Young Single Adult Stake fireside, Salt Lake City, Utah, Feb. 8, 2015.

  9. Dieter F. Uchtdorf, “ ʻO e Ngaahi Meʻa Mahuʻinga Tahá,” Liahona, Nov. 2010, 20.

  10. Vakai, Gary E. Stevenson, “The Knowledge of a Savior (Brigham Young University Women’s Conference, May 5, 2017).

  11. Mōsaia 3:20.

  12. Jade, “The Obsession of Creating a Picture-Perfect Life on Social Media.”

  13. 2 Kolinitō 10:12.

  14. Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), 143–44.

  15. Mātiu 5:5; 3 Nīfai 12:5.

  16. Molonai 7:44.

  17. Vakai, “Solar Eclipse and Your Eyes,” preventblindness.org.