Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 10: ‘Haʻu ki he Temipalé’


Vahe 10

“Haʻu ki he Temipalé”

“ʻOku fakaʻofoʻofa mo fakaʻeiʻeiki e ngaahi ʻata ʻoku tuku mai ʻe he ʻOtuá ke tau mamata ki aí; ʻoku ʻikai lava ke makupusi ia ʻe heʻetau fakakaukaú. Haʻu ki he Temipalé pea te mau fakaʻaliʻali atu.”

Mei he Moʻui ʻa Lolenisou Sinoú

Hili pē hono papitaiso mo hilifakinima ʻa Lolenisou Sinoú, naʻe kamata leva ke ne ʻalu ki he ngaahi fakataha naʻe fai ʻi he Temipale Ketilaní. Naʻá ne maʻu ai mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea mo ha kau taki ʻo e Siasí, ha ngaahi tāpuaki fakalaumālie maʻongoʻonga. Naʻá ne tohi ʻi heʻene tohinoá ʻo pehē: “Ne mau maʻu ai ʻa e meʻafoaki ʻo e kikité—ʻa e meʻafoaki ʻo e lea kehekehé—ʻa hono liliu ʻo e ngaahi lea kehekehé—fakafehokotaki ai e ngaahi vīsioné mo ha ngaahi misi fakaofo—fanongoa ai e hiva ʻa ha kau kuaea fakalangi pea mau mātā ai hono fakahaaʻi fakaofo ʻo e mālohi faifakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he lakanga fakataulaʻeiki ne fakaʻaongaʻi ʻe he Kaumātuʻá. Naʻe fakamoʻui ʻa e mahakí—fanongo ʻa e tulí—mamata ʻa e kuí pea ʻeveʻeva mo e pipikí he taimi lahi. Naʻe fakahaaʻi mahino ai ne nofoʻia ʻa e fale māʻoniʻoni ko iá ʻe ha mālohi toputapu mo fakalangi—ko ha ongo fakalaumālie.”1

Naʻe ʻofa ʻa Lolenisou Sinou ʻi he Temipale Ketilaní, pea naʻá ne ʻiloʻi “kuo nofoʻia ia ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻaki Hono nāunau fakatuʻí.” Naʻá ne ofo moʻoni heʻene fuofua tuʻu kimui ange ai mei he tuʻunga malangá ke fai ha akonakí. Naʻá ne pehē, “ʻOku ʻikai lava ʻe ha lea ke ne fakamatalaʻi e ngaahi ongo ʻoku ou maʻú, ʻi heʻeku fuofua tuʻu hake mei he taha ʻo e ngaahi tuʻunga malangá ke lea ki he haʻofangá—ʻa ia ko e tuʻunga malanga naʻe ʻikai fuoloa ne tuʻu mei ai ha Tokotaha māʻoniʻoni—‘naʻe hinehina ʻa e louʻulu ʻa hono ʻulú ʻo hangē ko e sinou maʻa; naʻe ulo ʻa hono fofongá ʻo mahulu ange ʻi he ngingila ʻo e laʻaáʻ—pea naʻe omi ʻa Mōsese, ʻIlaiase mo ʻIlaisiā ʻo foaki mai ai kia Siosefa Sāmita ʻa e ngaahi kī ʻo honau ngaahi kuongá.” [Vakai, T&F 110.]2

Hili ha ngaahi taʻu lahi mei ai, ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1892, naʻe tuʻu ai ʻa Palesiteni Lolenisou Sinou ʻi muʻa ʻi ha haʻofanga kehe, ʻi muʻa ʻi he Temipale Sōlekí he mei kakato hono langá. Fakafuofua ki ha Kāingalotu ʻe toko 40,000 ne nau lōnuku takatakai he Temipale Sikueá, pea fakafuofua ki ha toko 10,000 ne nau “nofo mai he ʻato ʻo e ngaahi fale hoko maí pea mo ha ngaahi feituʻu kehe ke nau lava ʻo mamata mai mei ai.”3 Ne fakataha mai e kakai tokolahi ko ʻení ke kātoangaʻi hono fokotuʻu e maka tumuʻakí ʻi he taua māʻolunga taha ʻo e temipalé. Ne toki fokotuʻu kimui ange he ʻaho ko iá ʻa e maka fakamanatu ʻo e ʻāngelo ko Molonaí ʻi he maka tumuʻakí. Ne vahe ange ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí kia Palesiteni Sinou, naʻe Palesiteni ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he taimi ko iá, ke ne tataki e Kāingalotú ʻi he Kalanga Hosaná. ʻI heʻene fakamatalaʻi e Kalanga Hosaná ki he kakaí, naʻá ne fakahaaʻi ai ʻene ʻofa mo e loto vēkeveke ki he ngāue fakatemipalé.

Naʻá ne pehē, “Ko e fakalea ʻo e kalanga, Hosaná ke fai ʻi he lolotonga pe hili hono fakatoka ʻo e maka tumuʻakí he ʻaho ní, naʻe ʻuluaki fai ia ʻe he Palesiteni ko Siosefa Sāmitá ʻi he Temipale Ketilaní, pea naʻe fakaʻaongaʻi ia ʻi ha ngaahi fakatahaʻanga molumalu naʻe hāsino ai e mālohi ʻo e ʻOtuá pea fakaava ai mo e mata ʻo e kau takí ʻi ha vīsone mei he ʻOtua Māfimafí. ʻOku ʻikai ko ha fakamatala angamaheni ʻeni, ka—pea ʻoku mau fakaʻamu ke mahino lelei—ko ha kalanga toputapu ia pea ʻoku toki fai pē ia ʻi ha ngaahi meʻa makehe hangē ko ia ʻoku tau fakahokó. ʻOku mau fakaʻamu foki ke mahino lelei, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono lea ʻaki ʻe he houʻeiki tangata mo fafiné ʻa hono fakaleá, ka ke fonu foki honau lotó ʻi he fakafetaʻi ki he ʻOtua ʻi he langí, ʻa ia kuó Ne fakahoko e ngāue kāfakafa mo fisifisimuʻa ko ʻení ʻo fakafou ʻiate kitautolu. ʻI he taʻu ʻe tolungofulu mā hiva kuohilí, ʻi he ʻahó ni, naʻe fakatoka ai ʻa e maka fakavaʻe—ʻa ia ko e makatuliki—ʻo e Temipale ko ʻení pea ʻi heʻetau manatu mo fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki fakaʻofoʻofa kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ko Hono kakaí lolotonga e ngaahi taʻu lahi ko ʻeni kuo maliu atú, ʻoku mau fakaʻamu ai ke ongoʻi ʻe he Kāingalotú ko e fai e kalanga ko ʻení mei honau lotó ʻi he taimi te nau lea ʻaki iá. Tuku ke fonu homou lotó ʻi he fakafetaʻi.” Naʻá ne fakatātaaʻi leva ʻa e Kalanga Hosaná peá ne pehē, “Ko ia ko e taimi te mau ō ai ki he Temipalé kae fai e kalanga ko ʻení, ʻoku mau fakaʻamu ke kalangakiʻi e ngaahi leá ni ʻe he tangata mo e fefine kotoa pē ki he leʻo lahi taha te nau lavá, ke lava ʻo ngalulululu ʻa e fale kotoa pē ʻi he koló ni, pea ongona ʻe he kakai kotoa pē ʻi he koló ni pea lava ke aʻu atu ia ki he ngaahi maama taʻengatá.”4

ʻOku hanga ʻe he fakamatala ko ʻeni ʻo e ouau fakatoka ʻo e maka tumuʻakí ʻo fakatātaaʻi mai e ʻapasia mo e loto vēkeveke ʻa e Kāingalotú lolotonga e polokalamá:

“ʻI heʻene hoko totonu pē ʻa e hoʻatā mālié, naʻe tuʻu mai ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi ki muʻa ke mamata kotoa ki ai e kakai kuo fakataha maí, pea naʻe nofoʻia kinautolu ʻe ha ongoʻi ʻaʻapa makehe. Naʻe loto vēkeveke e kakaí ʻi heʻene leá:

“‘Tokanga mai ʻe fale kotoa ʻo ʻIsilelí, pea mo e ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻo e māmaní! Te tau fakatoka he taimí ni ʻa e maka tumuʻaki ʻo e Temipale ʻo hotau ʻOtuá, ʻa e fakavaʻe naʻe fakatoka pea fakatoka pea fakatapui ʻe he Palōfita, Tangata Kikite mo e Tangata Maʻu Fakahā ko Pilikihami ʻIongí.ʻ

“Naʻe lomiʻi leva ʻe Palesiteni Utalafi ha meʻa fakaʻuhila pea kamata ke ngaʻunu māmālie hake ʻa e maka tumuʻakí ki hono tuʻuʻangá. Naʻe hoko atu ai ha meʻa naʻe ʻikai ha lea feʻunga ia ke fakamatalaʻi ʻaki. Naʻe laka mai leva ki muʻa e Palesiteni fakalāngilangi ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa ia ko e ʻAposetolo ko Lolenisou Sinoú, ʻo tataki e Kāingalotu ʻe toko fā mānó ke nau kalanga fakataha:

“Hosana! hosana! hosana! ki he ʻOtuá mo e Lamí. ʻĒmeni, ʻēmeni pea ʻēmeni!

“‘Hosana! hosana! hosana! ki he ʻOtuá mo e Lamí. ʻĒmeni, ʻēmeni pea ʻēmeni!

“‘Hosana! hosana! hosana! ki he ʻOtuá mo e Lamí. ʻĒmeni, ʻēmeni pea ʻēmeni!ʻ

“Naʻe ʻalu fakataha pē kalangá mo hono taʻalo ʻo ha ngaahi holoholo. … Naʻe loʻimataʻia ha lauiafe ʻi hono fakakakato ʻenau fiefiá. Hangē naʻe ngalulululu e kelekelé ʻi he leʻolahi ʻenau kalangá pea naʻe vanavanaiki ia ʻi he ngaahi ʻotu moʻunga takatakaí. ʻOku teʻeki ai lekooti ʻi he hisitōliá ha meʻa fakaʻeiʻeiki mo fakaholomamata ange ka ko e ouau fakatoka ko ʻeni ʻo e maka tumuʻaki ʻo e Temipalé. Ne teʻeki ai ke ʻosi lelei hifo e kalanga hosaná kuo hivaʻi ʻe he haʻofanga tokolahí ni e himi fakalaumālie ko ia, ‘ʻOku vela e loto ʻo e tangatá ʻi he Laumālie ʻo e ʻOtuá.ʻ”5

Naʻe fakatapui ʻe Palesiteni Utalafi ʻa e Temipale Sōlekí hili ha taʻu ʻe taha mei ai, ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1893, hili ia e ngāue ʻa e Kāingalotú ʻi ha taʻu ʻe 40 ke fakakakato hono langá. Naʻe ui ʻa Palesiteni Lolenisou Sinou ke hoko ko e fuofua palesiteni ʻo e temipale ko iá pea naʻá ne fakahoko ʻa e uiuiʻí ni ʻo aʻu ki he taimi naʻá ne hoko ai ko e Palesiteni ʻo e Siasí ʻi Sepitema ʻo e 1898. ʻOku tautau he loto Temipale Sōlekí ha tā ʻo Palesiteni Sinou, ko e fakamanatu ʻene mateakiʻi e meʻa naʻá ne ui “ko e ngāue kāfakafa ʻoku tau fakahoko” ʻi he fale ʻo e ʻEikí.6 [Vakai ki he fokotuʻu fika 1 ʻi he peesi 161.]

Ngaahi Akonaki ʻa Lolenisou Sinoú

ʻOku tau ako ʻi he temipalé ki he ngaahi tāpuaki fakaofo kuo teuteu ʻe he ʻOtuá maʻá e kau faivelengá.

ʻOku fakaofo mo fakaʻeiʻeiki e ngaahi faingamālie ko ia kuo fakaava mai ʻe he ʻOtuá ke tau mamata ki aí; ʻoku ʻikai lava ke makupusi ia ʻe heʻetau fakakaukaú. Haʻu ki he Temipalé pea te mau fakaʻaliʻali atu ia kiate koe. ʻOku ou tui kuo ʻosi lava atu ki ai hamou tokolahi, pea kuo mou fanongoa ha ngaahi meʻa fakaofo kuo teuteuʻi ʻe he ʻOtuá maʻanautolu ʻoku ʻofa kiate Iá mo hokohoko atu ʻenau faivelenga ki he ngataʻangá. …

… Kuó Ne teuteuʻi e meʻa kotoa pē ʻe lava ke fakaʻamu pe fakakaukau atu ki ai e Kāingalotu ʻo e Siasí ke lava kakato ai ʻenau fiefiá ʻo aʻu ki he taʻengatá.7 [Vakai ki he fokotuʻu fika 2 ʻi he peesi 161.]

ʻOku tau faʻu ha ngaahi fehokotakiʻanga toputapu ʻe lava ke haʻi fakataha ai e fāmilí ʻi he moʻuí ni mo e taʻengatá, ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé.

Fakakaukau angé ki he ngaahi talaʻofa kuo fai kiate kimoutolu ʻi he ouau fakaʻofoʻofa mo nāunauʻia ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he fuakava ʻo e malí ʻi he temipalé. ʻI he taimi ʻoku fakatahaʻi ai ha ongo meʻa Siasi ʻi he nofo malí, ʻoku fai kiate kinaua ha ngaahi talaʻofa ʻo fekauʻaki mo hona hakó ʻoku aʻu ki he taʻengatá.8

Kuo tau maʻu ha poto mo ha ʻilo lahi ki he ngaahi meʻa ʻoku ofo ai ʻa e māmaní he taimi ʻoku tau talanoa ʻaki aí. Kuo tau ako ʻoku tau lava ʻo faʻu ʻi he temipalé ha ngaahi fetuʻutaki ʻoku ʻikai veteki ia ʻe he maté, ka ʻoku aʻu ia ki he taʻengatá; ko ha ngaahi fehokotakiʻanga toputapu ʻokú ne haʻi fakataha ʻa e fāmilí ʻi he moʻuí ni mo e taʻengatá.9 [Vakai ki he fokotuʻu fika 3 ʻi he peesi 161.]

ʻOku tau maʻu ʻi he temipalé ʻa e ngaahi ouau hakeakiʻí, ʻo fakafofongaʻi hotau kāinga kuo pekiá.

ʻE maʻu ʻe he foha mo e ʻofefine kotoa pē ʻo e ʻOtuá ʻa e faingamālie ʻoku fie maʻu ki he hakeakiʻí mo e nāunaú. … ʻOku taha pē founga ʻe lava ke maʻu ai ʻa e hakeakiʻí mo e nāunaú. Kuo pau ke tau papitaiso ke maʻu e fakamolemoleʻi ʻo ʻetau ngaahi angahalá pea hilifakinima kitautolu ke tau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga fau e ngaahi ouau ko ʻení mo ha ngaahi ouau kehe, ki he hakeakiʻí mo e nāunaú; pea ko e niʻihi ia ne moʻui ʻi ha kuonga naʻe ʻikai maʻu ai ʻa e Ongoongoleleí, ʻe lava ke fakahoko e ngaahi meʻá ni ʻe honau kaungāmeʻá. Kuo tau omi ki he māmaní he kuongá ni ke fakahoko ʻa e ngaahi meʻá ni—he ko e taha foki ia ʻo e ngaahi tefitoʻi taumuʻa ʻo ʻetau ʻi hení. He ʻikai ke mau lava ʻo fakamamafaʻi feʻunga atu ʻa hono mahuʻinga ʻo e ngāué ni.10

Naʻe ʻikai ke tau haʻu noa pē ki he māmaní. Naʻa tau omí ʻi ha taumuʻa makehe, pea ʻoku ʻikai ha toe veiveiua, ne ʻi ai ha fokotuʻutuʻu ne fai he maama ne tau tomuʻa ʻi aí, naʻe lava ai ke tau omi ki he moʻui ko ʻení. ʻOku tau fakahoko ʻi he Temipalé ha ngāue maʻongoʻonga maʻa hotau kāinga kuo pekiá. Kuo lahi ha ngaahi taimi kuo tau maʻu ai ha ngaahi fakahā mahuʻinga ki he hōifua mai ʻa e ʻOtuá ki he ngāue ʻoku tau fakahoko ʻi hotau ngaahi Temipalé. Kuo fakahaaʻi ia ʻi ha founga makehe ki ha kakai ʻoku nau lolotonga ngāue maʻa ʻenau ngaahi kuí. ʻOku tau lolotonga fakahoko ha ngāue kāfakafa. Kuo papitaiso ha lauafe maʻa ʻenau kau pekiá lolotonga ʻetau ngaahi ngāue ʻoku fai ʻi he Temipalé. …

ʻI hotau ngaahi Temipale he taimí ni, ʻoku tau fakangofua ha niʻihi ke nau hū mai, hili ʻenau fekumi ki heʻenau ngaahi kuí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono mamaʻo ʻenau fekumí, pea nau fakahoko ʻa e papitaisó maʻa ʻenau tamai, kui tangata pe kui ua kuo pekiá, pe ko e hā pē taupotu taha kuo aʻu ki ai ʻenau fekumí. ʻOku tau fakaʻatā leva ke silaʻi ʻa e ngaahi uaifí ki honau husepānití, ʻi he hohoko ʻenau ngaahi kuí, ki he mamaʻo taha kuo aʻu ki ai ʻenau fekumí. Fakakaukau ki ha talavou moʻui angamaʻa naʻe moʻui he māmaní kimuʻa pea ʻomi ʻa e Ongoongoleleí ki he fānau ʻa e tangatá. … Naʻá ne mali mo hono uaifí pea ʻi ai hona fāmili: ka naʻe teʻeki ai pē ke ne maʻu e faingamālie ke tali e Ongoongoleleí ʻo hangē ko ia ko kitauá. Neongo ia, naʻá ne akoʻi ki hono fāmilí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui maʻá pea naʻá ne ʻofa mo angalelei ki hono uaifí mo e fānaú. Ko e hā ha toe meʻa naʻá ne mei fai? ʻOku ʻikai totonu ke fakahalaiaʻi ia koeʻuhí naʻe ʻikai ke ne maʻu ʻa e Ongoongoleleí; he naʻe ʻikai ha Ongoongolelei ke ne maʻu. ʻOku ʻikai totonu ke mole hono uaifí he ko e taimi naʻe ʻikai lava ke na hū ki ha Temipale he taimi naʻá na mali ai ke na sila ai ki taimi mo ʻitāniti. Naʻá ne ngāue pē ʻo fakatatau mo e lelei taha ʻo ʻene ʻiló pea naʻá na mali pē ki he moʻuí ni ʻo fakatatau mo e anga fakafonua ʻo e fonua ko iá. ʻOku tau fakaʻapaʻapaʻi e mali ko ia kuo fakalangilangiʻi ʻo fakatatau mo e ngaahi lao ʻo hono fonuá. … ʻOku tau silaʻi ʻa e fānaú ki heʻenau mātuʻá mo e uaifí ki he husepānití ʻi he hohoko kotoa ko iá.11

Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi ha meʻa makehe ne hoko, “Ko e moʻoni, ko e moʻoni ʻoku ou tala kiate kimoutolu, ʻoku haʻu ʻa e ʻahó pea ko ʻeni ia, ʻe fanongo ai ʻa e maté ki he leʻo ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá;” pea naʻe hoko atu ʻEne folofolá ʻi he ngaahi lea fakaofó ni: “pea ko kinautolu ʻe fanongó te nau moʻui.” [Sione 5:25] ʻOku ou tui ʻe maʻu ʻe ha tokolahi ʻa e moʻoní. Te nau fanongo ki he leʻo ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá; te nau fanongo ki he leʻo ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá pea te nau maʻu ʻa e moʻoní pea nau moʻui. Ko hotau kāinga ko ʻeni ʻoku ngāue mālohi mo ʻosikiavelenga ʻi he ngaahi temipalé, te nau lāngilangiʻia ke hoko ko ha kau faifakamoʻui ki honau kāinga mo e kaungāmeʻa ʻoku fakahoko maʻanautolu e ngaahi ouau ko ʻení.12 [Vakai ki he fokotuʻu fika 4 ʻi he peesi 161.]

ʻOku totonu ke tau feinga ke fakahoko ʻa e ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí, neongo kapau ʻe fie maʻu ke tau fai ai ha feilaulau.

ʻOku totonu ke hoko ia ko ha kaveinga ngāue ʻi he fakakaukau ʻa e tangata mo e fefine kotoa pē ke ne haʻu ki hotau Temipalé ʻo fakahoko ʻa e ngāue ko ʻení. Ko ha ngāue maʻongoʻonga ia mo mahuʻinga foki. ʻI heʻetau toe foki ki he moʻui ka hokó ʻo fetaulaki ai mo hotau kaungāmeʻa ne pekia ʻoku nofo aí, kapau ne ʻikai ke tau fakahoko e ngāue naʻe fie maʻu ki honau hakeakiʻí mo e nāunauʻiá, he ʻikai ke tau ongoʻi fiefia pea he ʻikai ko ha feʻiloaki fiefia ia.

ʻOku ʻikai totonu ke tau tatali ke toki fakafiefia mo fakafiemālie maʻu pē ʻa e ngaahi faingamālié; ka ʻoku totonu ke tau feinga, neongo pe ʻe fie maʻu ke tau fai ai ha kiʻi feilaulau, ke tau aʻu ai ki ha tuʻunga ke fakahoko ʻaki e ngāué ni. … ʻOku mau fakaʻamu loto vēkeveke he ʻikai ke taʻetokanga ʻa e houʻeiki tangata mo fafiné ki he ngāue mahuʻinga ko ʻení. ʻOku mou ʻiloʻi nai pe ko e hā e tefitoʻi ngāue ʻe fai lolotonga e ngaahi taʻu ʻe afe ʻo e mālōloó [Nofotuʻí]? Ko e ngāue ko ia ʻoku mau feinga ke fakalotoʻi e Kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fai he taimi ní. ʻE langa ha ngaahi temipale ʻi he funga ʻo e fonuá ni pea ʻe ʻalu ki ai hotau kāingá ʻo meimei ngāue ai he ʻaho mo e pō ke fakavaveʻi e ngāué mo lavaʻi e ngaahi taumuʻa ʻoku fie maʻu ki muʻa pea ʻoatu ʻe he Foha ʻo e Tangatá ʻa Hono puleʻangá ki Heʻene Tamaí. Kuo pau ke fakahoko e ngāue ko ʻení kimuʻa pea hāʻele mai ʻa e Foha ʻo e Tangatá ʻo maʻu Hono Puleʻangá ke Ne ʻoatu ia ki Heʻene Tamaí.13 [Vakai ki he fokotuʻu fika 5 ʻi he peesi 161.]

ʻI heʻetau hū loto maʻa ki he temipalé, ʻoku faitāpuekina ai kitautolu ʻe he ʻEikí ʻo fakatatau mo e meʻa ʻokú Ne ʻafioʻi ʻe lelei taha maʻatautolú.

ʻOku tau ongoʻi he taimi ʻoku tau hū ai ki he ngaahi temipalé ni, ʻoku tau aʻusia kakato ange ai e Laumālie ʻo e ʻEikí, ʻo mahulu hake ia ʻi ha toe faʻahinga feituʻu. Ko e fale ia ʻo e ʻEikí pea ʻoku fakahoko ʻi loto ʻa ʻEne ngaahi ngāue mahuʻinga tahá. …

… ʻOku ou ongoʻi fiemālie he ko e taimi ʻoku hū ai e kakaí ki he temipalé, ʻoku nau [mavahe] atu kuo nau ongoʻi fiefia ange pea maʻu mo ha loto fakapapau ke ngāue ʻo lelei ange he meʻa kuo nau faí. Ko e faʻahinga ongo ʻeni ʻoku mau fakaʻamu ke maʻu ʻe he Kāingalotú. …

… ʻE kāingalotu, mou faivelenga mo vilitaki; mou omi ki he temipalé ʻo fakahoko hoʻomou ngāue aí pea te mou maʻu ai ha fiefia mo mateuteu lelei ange ke matuʻuaki e ngaahi haʻahaʻa ʻo e māmaní.14

Ko kinautolu ko ia [ʻoku hū] ki he Temipalé ʻi he loto maʻa mo e laumālie mafesifesí, te nau hū mai ki tuʻa mo ha ngaahi tāpuaki makehe, neongo ko e taimi lahi, ʻoku kehe ia mei he meʻa naʻe ʻamanaki atu ki ai ʻa e tokolahi. … Mahalo ʻe pehē ʻe ha Kāingalotu ʻe hā mai ha kau ʻāngelo tauhi … pe ʻamanaki atu ha niʻihi ke nau mamata ki he fofonga ʻo e ʻOtuá. He ʻikai ʻaonga kiate koe ke ke maʻu ha faʻahinga fakahā pehē. ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa ia ʻoku lelei taha maʻá e tokotaha kotoa pē, pea te Ne fulihi ʻEne ngaahi meʻafoakí ke maʻu ai ʻa e lelei taha ʻa kinautolu te nau maʻu iá. ʻE lelei pē ke tau pehē ko e Kāingalotu faivelenga kotoa pē ʻoku hū ki he fale ko iá, te ne maʻu ha tāpuaki ʻe fakafiemālie ki he tokotaha ʻokú ne maʻú. Kimuʻa pea mavahe mei he Temipalé ʻa e niʻihi ʻoku hū ki aí, ʻe langaki hake ʻi honau lotó ha ongo mo ha mahino ʻe tokoni kiate kinautolu ʻi honau kahaʻú. ʻOku ʻi ai ʻenau totonu ke maʻu ʻeni ʻi heʻenau hoko ko e Kāingalotu moʻoni ʻo e Siasí.15 [Vakai ki he fokotuʻu fika 6 ʻi he peesi 161.]

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Fakakaukauʻi e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo ako ʻa e vahé pe teuteu ke faiakó. Ke maʻu ha tokoni lahi ange, vakai ki he peesi vii–x.

  1. Lau ʻa e talanoa fekauʻaki mo e ouau ʻo e maka tumuʻaki ʻo e Temipale Sōlekí (peesi 151–55). Kapau kuó ke kau atu ki hano fakatapui ʻo ha temipale, fakakaukau angé ki he ongo naʻá ke maʻu he taimi ko iá. ʻI he taimi ʻoku tau kau ai ki he Kalanga Hosaná, ko e hā e meʻa ʻoku tau fakahaaʻi ki he ʻEikí?

  2. Fakamanatu e fakaafe ʻa Palesiteni Sinou ke “omi ki he Temipalé” (peesi 155). Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ke tali ʻaki ʻa e fakaafe ko ʻení pea pehē ki he founga ʻe lava ke ke fakahoko ai e fakaafé ni ki ho fāmilí mo e kaungāmeʻá.

  3. ʻI hoʻo ako ʻa e konga hono uá ʻi he peesi 156, fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki ʻe lava ke fakafou mai ʻi hono maʻu e ngaahi ouau ʻo e temipalé mo fai e ngaahi fuakava ʻo e temipalé. Ko e hā ha founga kuo tākiekina ai koe mo ho fāmilí ʻe he ngaahi tāpuaki ko ʻení?

  4. Lau ʻa e konga ʻoku kamata ʻi he konga ki lalo ʻo e peesi 156. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau hoko ai ko ha “kau faifakamoʻui ki [hotau] kāingá mo e kaungāmeʻá” ʻi he taimi ʻoku tau fakahoko ai e ngāué ni? Ko e hā ha maʻuʻanga tokoni kuo ʻomi ʻe he Siasí ke tokoni kiate kitautolu?

  5. Ko e hā te tau lava ʻo fai ke ʻoange ai ki he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí ʻa e tokanga mo e taimi ʻokú na fie maʻú? (Fakamanatu e konga ʻoku kamata hake ki ʻolunga he peesi 159.)

  6. Ko e hā ha ngaahi tāpuaki fakatāutaha mo fakalaumālie ʻe lava ke tau maʻu he taimi ʻoku tau kau ai hono fai e ngāue fakatemipalé? (Ke maʻu ha ngaahi sīpingá, vakai ki he peesi 160.)

Ngaahi Potu Folofola Fekauʻakí: T&F 97:15–17; 109:1–23; 128:15–18; 132:19; 138:57–59

Tokoni Fakafaiakó: “Te ke lava ʻo tokoniʻi ʻa kinautolu ʻokú ke akoʻí ke nau ongoʻi falala ange te nau lava ʻo kau ki ha fealēleaʻaki he lēsoní ʻo kapau te ke tali lelei ki heʻenau tali fakamātoato kotoa pē. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo pehē ange, ‘Fakamālō atu ki hoʻo talí. Ko ha fakakaukau lelei moʻoni iaʻ … pe ‘Ko ha sīpinga lelei iaʻ pe ‘ʻOku ou houngaʻia he meʻa kotoa pē kuo mou leaʻaki he ʻaho níʻ” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó, 72).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. In Eliza R. Snow Smith, Biography and Family Record of Lorenzo Snow (1884), 11.

  2. ʻI he Biography and Family Record of Lorenzo Snow, 11–12.

  3. Vakai, J. H. A., Millennial Star, May 2, 1892, 281.

  4. Millennial Star, July 4, 1892, 418.

  5. Millennial Star, May 2, 1892, 281–82.

  6. Millennial Star, June 27, 1895, 403.

  7. Deseret Semi-Weekly News, Mar. 30, 1897, 1.

  8. Deseret Semi-Weekly News, Mar. 30, 1897, 1.

  9. ʻI he “Funeral Services of Apostle Erastus Snow,” Millennial Star, July 2, 1888, 418.

  10. Millennial Star, June 27, 1895, 405.

  11. Millennial Star, June 27, 1895, 403–4; vakai foki, Teachings of Presidents of the Church: Wilford Woodruff (2004), 177.

  12. Deseret Weekly, Nov. 4, 1893, 609.

  13. Millennial Star, June 27, 1895, 404–5.

  14. Deseret Semi-Weekly News, Mar. 30, 1897, 1.

  15. Toʻo mei hano fakamatalaʻi fakaikiiki ʻo ha lea naʻe fai ʻe Palesiteni Sinou ʻi he Deseret Weekly, April 8, 1893, 495.

ʻI he ʻaho 6 ʻo ʻEpeleli 1892, ne fakataha mai ha kakai ʻe lauafe ke nau mamata ki hono fokotuʻu ʻo e maka tumuʻakí ʻi he taua maʻolunga taha ʻo e Temipale Sōlekí.

ʻE lava ke tokoni e ngaahi mātuʻá ki hono teuteuʻi ʻenau fānau ke nau tali e fakaafe ke omi ki he temipalé.