Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 9: Ngaahi Fetuʻutaki Fakafāmili Toputapú


Vahe 9

Ngaahi Fetuʻutaki Fakafāmili Toputapú

“Kapau te tau faivelenga, te tau toe feohi pē ʻi ha tuʻunga taʻe-faʻa-mate mo nāunauʻia. … ʻE kei maʻu pē ʻi he taʻengatá ʻa e ngaahi fetuʻutaki ko ia ne faʻu hení, he ʻoku tuʻuloa taha hono natulá.”

Mei he Moʻui ʻa Lolenisou Sinoú

ʻI he hanganaki atu ʻa Lolenisou Sinou ki hono taʻu 70, naʻá ne fakaafeʻi kotoa ʻene fānaú mo honau ngaahi fāmilí ki Pilikihami Siti ʻi ʻIutaá ke nau “kātoangaʻi ʻenau fakataha nāunauʻia maí.” Naʻá ne fokotuʻutuʻu honau nofoʻangá mo e meʻatokoní pea mo e polokalama kotoa pē, ʻo kau ai e meʻa ʻe fiefia ai e longaʻi fānaú. Naʻá ne tohi ʻo pehē, “Ko e lahi ange ko ia ʻeku fakakaukau ki he kaveingá ni [ʻo e fakataha fakafāmilí], ko e lahi ange ia ʻeku hohaʻá mo ʻeku fakaʻamu ke fai ha fakataha fakafāmilí, ke u toe sio fakataha atu kiate kimoutolu heʻeku kei moʻuí mo ʻoatu ha tāpuaki fakaetamai.” Naʻá ne poupouʻi kinautolu ke ʻoua naʻa tuku ke hanga ʻe ha faʻahinga meʻa ʻo taʻofi ʻenau kau mai ki aí “tukukehe kapau ko ha fakatuʻutāmaki pea ʻikai lava ha hao mei ai.”1

Naʻe fakataha e fāmili Sinoú mei he ʻaho 7 ki he 9 ʻo Mē 1884, pea ne nau fiefia ʻi he hivá, fakatātaaʻi ʻo ha ngaahi faiva, ngaahi lea, lau maau, vaʻinga, meʻakai mo e talanoa feʻofoʻofaní.2 Naʻe lipooti ʻe ʻIlisa ko e tuofefine ʻo Palesiteni Sinoú ʻo pehē lolotonga e polokalamá, naʻe ʻalu ai ʻa Palesiteni Sinou ki ha “ngaahi fakataha fakafāmili kehekehe pea ʻi hono fatongia ko e Pēteliaké, , … naʻá ne foaki ai ha ngaahi tāpuaki ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí” mo fai ange ha “ngaahi akonaki fakahinohino mo e naʻinaʻi fakatamai.” ʻI he ofi ke tāpuni e fakataha fakafāmilí, naʻe toe fakataha mai e fāmilí ke nau fanongo kiate ia. Fakatatau mo e fakamatala naʻe hiki ʻe ʻIlisá, naʻá ne fakahaaʻi “ʻene fiefia mo e fakafetaʻi ki he ʻOtuá ko ʻene fiefia he mamata ki he fofonga fiemālie mo malimali ʻa hono fāmili tokolahí, kae pehē ki he lelei ʻokú ne ʻamanaki atu ʻe aʻusia ko ha ola ʻo e fakataha fakafāmili ko ʻení.” ʻI he vakai mai ʻa Palesiteni Sinou ki hono fāmilí, naʻá ne pehē ai: “ʻOku fonu mahuohua hoku lotó ʻi he ongoʻi fiefia mo houngaʻia ki heʻeku Tamai Hēvaní. … ʻOku ʻikai ha lea feʻunga ke fakahaaʻi ʻaki ʻa e ngaahi ongo ʻo hoku lotó ʻi he faingamālie toputapu mo fungani ko ʻení ʻo tau kātoangaʻi ai ʻa hoku taʻu fitungofulú, peá u tuʻu atu ai heni ʻo mamata ki ha meʻa nāunauʻia mo fakalangi.”

Naʻe hoko atu ʻa Palesiteni Sinou ʻo pehē: “Mahalo ko e fakataha fakafāmili fakaʻosi pē ʻeni te tau fai ʻi he moʻui ko ʻení. ʻOfa ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtua ʻo ʻetau ngaahi tamaí ke tau tauhi ʻEne ngaahi fonó, moʻui ʻi ha founga fakaʻeiʻeiki, paotoloaki ke taʻe-hano mele hotau angamaʻá mo e angatonú, fakafanongo ki he fanafana ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, feinga mālohi ke fakahaohaoaʻi kitautolu ke ʻoua naʻa hē ha mēmipa ʻo e fāmilí ni mei he hala hangatonu mo fāsiʻí, ka ke tau fakamoʻoniʻi kotoa pē ʻetau moʻui taau ke tuʻu mai ʻi he pongipongi ʻo e ʻuluaki toetuʻú, kuo fakakalauni ʻaki ʻa e nāunaú, pea hoko atu e fakataha fakafāmilí ʻi he moʻui taʻe-faʻa-maté pea hokohoko atu ʻetau tupulakí ʻi he ngaahi kuongá ʻo aʻu ki he taʻengatá.”3 [Vakai ki he fokotuʻu fika 1 ʻi he peesi 148.]

Ngaahi Akonaki ʻa Lolenisou Sinoú

ʻOku toputapu ʻa e ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí pea ʻe lava ke toe mālohi ange ia ʻi he taʻengatá.

Poupouʻi ʻa e nofo malí, … pea fakatōmamafaʻi [ki he niʻihi kehé] ʻa hono toputapu ʻo e fetuʻutakí pea mo e tufakanga ʻoku nau fuesia ke tauhi ʻa e fekau maʻongoʻonga kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá ki heʻetau ʻuluaki mātuʻá ke fanafanau mo fakatokolahi ʻa e māmaní [vakai, Sēnesi 1:28]. ʻOku toe fie maʻu lahi ange ia he taimí ni he ʻoku hehema ʻa e māmaní ke nau fakataʻeʻaongaʻi e fono ko iá pea mo taʻe-fakaʻapaʻapaʻi ʻa e fuakava ʻo e malí. Ko e meʻa fakamamahi ia ʻetau vakai ki he lahi e vetemalí ʻi he fonuá kae pehē ki he fakautuutu hono taku kuo hoko e fānaú ia ko ha fakakavenga kae ʻikai ko ha tofiʻa pelepelengesi mei he ʻEikí.4

Kuo fakahaaʻi mai [ʻe he ʻEikí] kapau te tau faivelenga, te tau toe feohi pē ʻi ha tuʻunga taʻe-faʻa-mate mo nāunauʻia; ʻe kei maʻu pē ʻi he taʻengatá ʻa e ngaahi fetuʻutaki ko ia ne faʻu hení, he ʻoku tuʻuloa taha hono natulá.”5

Ko e ngaahi feohi fiefia ko ia ne kamata hení, te tau toe maʻu pē ia ʻi he maama taʻengatá. ʻOku hanga ʻe he ngaahi tamaí, ngaahi faʻeé, tokouá, tuongaʻané—ʻio, ʻa e ngaahi faʻē ne nau mamata tonu ki he mālōlō siʻonau ngaahi ʻofaʻangá ʻi honau tafaʻakí, ʻo ʻiloʻi te nau toe maʻu pē kinautolu ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié ʻi he fōtunga tatau pē ne nau siʻi mavahe atu ai mei he moʻui ko ʻení. Ko e mamata ko ia ʻa e uaifí ki he mei mate hono husepānití, ʻi he fakaʻau ke mavahe atu ʻa e moʻuí meiate iá, ʻokú ne ʻiloʻi te na toe feʻiloaki pea ʻokú ne mamata atu ki ha fiemālie, fakanonga mo e fiefia ʻoku foaki mai ʻe he ngaahi fakahā mei he ʻOtua Māfimafí, ʻa ia te ne toe maʻu ai ʻa hono husepānití ʻi he maama taʻengatá. Ko e fetuʻutaki ko ia ʻoku maʻu hení, ʻe tatau pē ia mo e fetuʻutaki ʻe maʻu he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí; ko e fetuʻutaki ko ia ne faʻu hení, ʻe toe mālohi ange ia ʻi he moʻui ka hoko maí. Pea ʻoku ongoʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e Siasí ha loto ʻoku pau he kuo fakahaaʻi ange ia ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu.6 [Vakai ki he fokotuʻu fika 2 ʻi he peesi 148.]

Ko e Kāingalotu faivelenga ko ia ʻo e Siasí ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo mali pe ʻohake ha fānau ʻi he moʻui ko ʻení, te nau lava ʻe kinautolu ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki kotoa ʻo e hakeakiʻí ʻi he moʻui ka hoko maí.

Naʻe haʻu ha fefine ki homau ʻōfisí he ʻaho ʻe taha ʻo kole mai ke ma talanoa ki ha meʻa fakafoʻituitui. Naʻá ne talamai naʻá ne ongoʻi loto mamahi ʻaupito he kuo ʻikai ola lelei hono ngaahi faingamālie ke maʻu ai ha husepānití. … Naʻá ne fie ʻilo ki he tuʻunga te ne ʻi ai ʻi he moʻui ka hokó, ʻo kapau he ʻikai ke ne lava ʻo maʻu ha husepāniti ʻi he moʻuí ni. ʻOku ou tui ʻoku toka e fehuʻi ko ʻení ʻi he loto ʻo ha tokolahi ʻo hotau kakai kei talavoú. … ʻOku ou fie fai ha kiʻi fakamatala ke fakafiemālieʻi mo fakanonga ai e niʻihi ʻoku ʻi he tuʻunga ko ʻení. ʻOku ʻikai ha mēmipa ʻo e Siasí ʻe mate hili haʻane moʻui faivelenga ʻi he moʻui ko ʻení, ʻe mole meiate ia ha faʻahinga meʻa koeʻuhí ko e ʻikai ke ne lava ʻo fai ha ngaahi meʻa pau kapau naʻe ʻikai ke ne maʻu ʻa e ngaahi faingamālie ko iá. Pe ko hono fakalea ʻe tahá, kapau naʻe ʻikai maʻu ʻe ha talavou pe finemui ha faingamālie ke mali ai, ka naʻá na moʻui faivelenga pē ʻo aʻu ki he taimi naʻá na mālōlō aí, te na kei maʻu pē ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē, ʻa e hakeakiʻi mo e nāunau ʻe maʻu ʻe ha tangata pe fefine kuó ne maʻu e faingamālie ko ʻení mo fakalakalaka aí. ʻOku pau mo tonu ia. …

Ko e kakai ko ia kuo ʻikai ke nau maʻu ha faingamālie ke mali ai ʻi he moʻui ko ʻení, kapau te nau mate ʻi he ʻEikí, ʻe foaki kiate kinautolu ha ngaahi founga ʻe lava ke nau maʻu kotoa ai e ngaahi tāpuaki ʻoku fie maʻu ki he kakai ne aʻu ki he tuʻunga malí. ʻOku mohu ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí mo angaʻofa pea ʻokú Ne angatonu. ʻOku ʻikai ke Ne taʻe-fakamaau totonu; ka he ʻikai ke tau lau ko ha meʻa totonu ʻo kapau ʻe mālōlō ha fefine pe tangata ʻoku teʻeki ai ke ne maʻu ha faingamālie ke mali, ʻo kapau he ʻikai lava ke fakaleleiʻi ia ʻi he moʻui kahaʻú. He ʻikai lau ia ko ha fakamaau totonu, pea ʻoku tau ʻiloʻi ko e ʻEikí ko ha tokotaha ʻoku fakamaau totonu. ʻOku ou tui ko hoku tuofefine ko ʻIlisa R. Sinoú ko ha fefine lelei ʻo hangē pē ko ha fefine Siasi kuo moʻui he māmaní, ka naʻe ʻikai ke ne aʻusia ʻa e tuʻunga malí ʻo aʻu ai pē ki ha tuʻunga ne ʻikai ke ne lava ʻo ʻohake ai ha fāmili. … ʻOku ʻikai ke u teitei fakakaukauloto au ʻe mole meiate ia ha momoʻi meʻa ʻe taha koeʻuhí ko e tafaʻaki ko iá. ʻE totongi totonu kiate ia ʻi he moʻui ka hokó, pea te ne maʻu e puleʻanga maʻongoʻonga tatau pē ʻo kapau naʻá ne maʻu ʻa e faingamālie ke ne ʻohake ai ha fāmili ʻi he moʻui ko ʻení.7

ʻI he taimi ʻoku ongoʻi uouangataha ai e husepānití mo e uaifí, ʻokú na poupouʻi ai ʻa e ʻofá mo e angaleleí ʻi he ʻapí.

Fakapapauʻi ʻoku ʻikai hanga ʻe he fanga kiʻi fetaʻemahinoʻaki laulaunoa ʻoku hoko ʻi ʻapí, ʻo maumauʻi hoʻomou fiefiá.8

ʻE ngaahi uaifi, mou anganofo ki homou husepānití. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku lahi ha ngaahi meʻa fakamamahi kuo mou kātekina pea ʻoku pehē pē mo hono kātekina ʻe homou husepānití ha ngaahi meʻa lahi foki. ʻOku ʻikai ha toe veiveiua ʻoku faʻa ʻahiʻahiʻi kimoutolu ʻe homou husepānití ko e tupu mahalo mei heʻenau taʻemahinó pe taimi ʻe niʻihi ko e tupu ia mei hoʻomou taʻemahinó. …

… Ko e anga pē ʻeku lau ʻoku fehalaaki homou husepānití—ʻo hangē pē ko kimoutolú, pea mahalo pē ʻoku kovi ange hanau niʻihi; ka mou tukunoaʻi ia: feinga ke mou ʻūkuma e ngaahi kovi ʻe ala hokó he ko e taimi te mou fetaulaki ai ʻi he maama ka hokó, te mou fiefia ne mou kātekina e ngaahi meʻa ko iá.

ʻOku ou lea atu ki he ngaahi husepānití: ʻOku ʻikai hanga ʻe hamou tokolahi ʻo fakamahuʻingaʻi homou uaifí, ʻo hangē ko ia ne totonu ke mou faí. … Angaʻofa kiate kinautolu. ʻOku totonu ke ke tokangaʻi e pēpeé he taimi ʻokú ne ʻalu ai ki ha fakatahá. Ko e taimi ʻe fie maʻu ke fuofua ai e pēpeé pea ʻikai lahi hoʻo ngāué, hanga ʻo fuofua ia. Angalelei he taimi ʻe fie maʻu ai ke ke fai ha kiʻi feilaulau ke hoko iá; angalelei maʻu pē, neongo pe ko e hā e feilaulau te ke faí.9

ʻOku totonu ke toe lahi ange ho fatongia fakaetamai ʻi ʻapí, ʻo ke maʻu ha ongoʻi ʻofa ange ki ho uaifí mo e fānaú, kaungāʻapí mo e kaungāmeʻá pea lahi ange hoʻo angaleleí mo e anga fakaʻotuá. ʻI he taimi ʻoku ou ʻaʻahi ai ki ha fāmili, ʻoku ou saiʻia maʻu pē ke u sio ʻoku tokanga e ʻulu ʻo e fāmilí ʻo hangē ko e tangata ʻa e ʻOtuá, ʻo angaʻofa mo angavaivai pea fonu ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní mo e potó mo e loto mahino ʻo e Langí.10

Ka ʻi ai ha taimi te ke mali ai pē kamata hao fāmili ʻi Saione, kapau ʻe ʻi ai ha taimi te ke fakahoko ai e feohi fakalangi ʻoku fie maʻu ki he tafaʻaki ʻe tahá, kuo pau ke ke fakamaʻu e fāmili ko iá ke hoko ʻo taha pē, pea kuo pau ke nofoʻia e ʻulu ʻo e fāmilí ʻe he Laumālie ʻo e ʻEikí pea ʻoku totonu ke ne maʻu ʻa e māmá mo e ʻatamai leleí, ʻa ia kapau te ne fakahoko ia ʻi he moʻui fakaʻahó mo e tōʻonga ʻa e niʻihi fakafoʻituitui ko iá, ʻe fakamoʻoniʻi ai hono maʻu e fakamoʻui ʻo e fāmili ko iá he ko Ia ʻoku pule ki honau fakamoʻuí.

ʻOku feinga ʻa e husepānití ʻaki hono tūkuingatá ke fenāpasi e ngaahi ongo ʻokú ne maʻú pea mo e ongo ʻoku maʻu ʻe hono fāmilí peá ne ngāue ke maʻu e ngaahi fie maʻu ke nau fiemālie mo lelei aí, pea feinga leva ʻa e fāmilí ke nau fakahaaʻi ʻa e ongo, angalelei mo e fakakaukau tatau pē, pea nau fai honau lelei tahá ke fakahaaʻi ha ongoʻi houngaʻia koeʻuhí ko e ngaahi tāpuaki ʻoku nau maʻú.

ʻOku fie maʻu ke hoko ʻeni kae lava ke ʻi ai ha ongoʻi uouangataha, pe taha ʻi he lotó mo e ʻofá pea ʻi heʻenau hoko ʻo tahá ʻe lava ke haʻi fakataha ai kinautolu ʻi he foungá ni.11

ʻI he taimi ʻoku tūʻulutui hifo ai [e kakai tangatá] ʻi he lotolotonga honau uaifí mo e fānaú, ʻoku totonu ke ueʻi kinautolu ʻe he meʻafoaki mo e mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea ke ne hoko ko ha tangata ʻe fakalāngilangiʻi ʻe hono uaifi leleí pea ʻe hokohoko nofoʻia ai pē kinautolu ʻe he meʻafoaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá. ʻOku totonu ke nau taha ʻi honau fāmilí kae lava ke hifo mai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo nofoʻia kinautolu pea ʻoku totonu ke nau fai ia kae lava ʻo fakahaohaoaʻi e uaifí ʻi he lotu, ke ne ʻiloʻi ʻoku fie maʻu ke fakahaohaoaʻi ia ʻi he ʻao ʻo hono husepānití mo ʻena fānaú ke nau lava fakataha ʻo taha kae hoko ʻa e tangatá mo e uaifí ʻo haohaoa kakato mo taau ke maʻu ha potu ʻi hono fokotuʻu mo faʻufaʻu e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea ke na lava ʻo mānava ʻaki ha laumālie haohaoa mo fai ha fakahinohino haohaoa ki heʻena fānaú pea mo e fānau ʻena fānaú.12 [Vakai ki he fokotuʻu fika 3 ʻi he peesi 149.]

ʻOku ako lelei taha ʻe he fānaú ʻa e ongoongoleleí ʻi he taimi oku fekumi ai e mātuʻá ki ha ueʻi fakalaumālié mo tā ha sīpinga leleí.

ʻOku ʻikai ko haʻatau ngāue ʻeni ʻoku tau fakahokó, ko e ngāue ʻeni ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku tataki ʻetau ngaahi ngāué ʻe ha tokotaha fakalangi. … ʻE fakafalala ki heʻetau fānaú ʻa e kahaʻu ʻo e puleʻangá ni; pea ʻe makatuʻunga hono mālohí mo ʻene ikuna kāfakafá ʻi heʻenau ako fakaʻatamaí mo hono akoʻi totonu kinautolú. Kapau ʻoku tau fakaʻamu ke tau takiekina totonu hotau ngaahi fāmilí, kuo pau ke tau fakahaaʻi kiate kinautolu ha ngaahi sīpinga lelei pea fai ange foki mo ha ngaahi akonaki ʻoku leleí. ʻOku totonu ke tau lava ʻo pehē, fai ʻa ia ʻoku ou faí, pea leaʻaki e meʻa ʻoku ou leaʻakí.13

Feinga ke akoʻi hoʻo fānaú ʻi he faʻifaʻitakiʻanga mo e akonaki, ʻi ha founga he ʻikai ke nau toe momou ke molomolo muivaʻe ʻiate koe pea nau taukapoʻi lototoʻa ʻa e moʻoní ʻo hangē ko ia kuó ke faí.14

Ko e kakai tangata ko ia ʻoku nau fie pukepuke honau tuʻunga ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi he lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, kuo pau ke nau maʻu ʻa e laumālie ʻo e kikité, pea nau feʻunga mo taau ke foaki ʻa e moʻuí mo e fakamoʻuí ki he kakaí; pea kapau he ʻikai ke nau [lava] ʻo fai ia ki he māmaní, kuo pau ke nau fai ia ʻi ʻapi, ʻi honau ngaahi fāmilí, ʻi honau falekoloá mo e hala puleʻangá ke lava ʻo ueʻi fakalaumālie hake honau lotó ʻe he folofola ʻo e moʻuí ʻoku nau leaʻaki ʻi he ngaahi faeasaití, ʻi heʻenau akoʻi e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú mo e kaungāʻapí pea mo ʻenau lea ki honau kāingá mei he tuʻunga malangá ni. ʻOku taʻefeʻunga ke maʻu pē ha konga ʻo e Laumālié pea fai ʻeni ʻi he ʻao ʻo e kakaí, pea hili iá ʻoku nau tuku leva ia ki he tafaʻakí. ʻOku ʻi ai ha kakai tangata te nau lea ki he kakaí pea nau foki atu ki ʻapi … , pea ʻikai ke nau moʻuiʻaki e folofola ʻo e moʻuí ka nau hoko ʻo mate fakalaumālie, pea ʻoku ʻikai kei tali e founga ia ko ʻení.

Ko e fatongia ia ʻo e ngaahi tamai ʻi ʻIsilelí ke nau ʻā hake pea hoko ko ha kau faifakamoʻui ʻo e tangatá, ke nau lava ʻo ʻaʻeva ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí ʻi he mālohi ʻo e tuí mo e loto vilitaki ko ia ʻe lava ke nau maʻu ai e ueʻi fakalaumālie mei he ʻOtua Mafimafí ke nau akoʻi ʻaki e folofola ʻo e moʻuí ki honau fāmilí. …

Te tau mamata heni ki he laumālie ʻo e loto vilitakí ʻe lava ke tau hoko ai ʻo taha, ke tau ako ki he founga ke tau feʻofoʻofani aí, pea ʻoku ou lotua ki he ʻEikí ke Ne fakatōkakano ʻi hotau takitaha loto, ʻa e ʻofa ko ia naʻá Ne foaki ki Hono ʻAlo ko Sīsuú, pea ke hokohoko atu ʻEne foaki mai kiate kitautolu ʻa e ʻilo ʻoku leleí.15

Ko e fatongia ia ʻo e tamaí ke ne feʻunga ke akoʻi mo fakahinohinoʻi ʻene fānaú mo fakahaaʻi ange kiate kinautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní pea ʻi heʻene ngāue ko ia ʻo fakatatau mo e ngaahi fakahinohino ko iá, ʻe lava ke nau maʻu ai ʻa e fiefia taupotu tahá ʻi heʻenau kei hoko ko e fānaú, ka ʻi he taimi tatau pē ʻoku nau ako ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke nau aʻusia ai ʻa e fiefia mo e nekeneka taupotu tahá ʻi heʻenau aʻu hake ki he tuʻunga ko e kakai lalahí.16

Kapau ʻoku tau faivelenga ʻi hono fakatupulaki ʻiate kitautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni haohaoa ʻo e moʻuí mo e fakamoʻuí, ʻe tutupu hake leva ʻetau fānaú ʻi he ʻilo ki he ngaahi meʻá ni pea ʻe faingofua ange leva ai ʻenau paotoloaki e founga fokotuʻutuʻu maau ʻo e langí mo fokotuʻu ha ʻātakai fiefia mo nēkeneka ʻiate kinautolu. 17 [Vakai ki he fokotuʻu fika 4 mo e 5 ʻi he peesi 149.]

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Fakakaukauʻi e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo ako ʻa e vahé pe teuteu ke faiakó. Ke maʻu ha tokoni lahi ange, vakai ki he peesi vii–x.

  1. Mou fakamanatu e ngaahi ongo ne maʻu ʻe Palesiteni Sinou ʻo fekauʻaki mo hono fakatahaʻi mai hono fāmilí kotoa (peesi 141, 142). Ko e hā ha ngaahi ola lelei ʻe lava ke hoko ʻi heʻetau tānaki fakataha mai hotau ngaahi fāmilí? Ko e hā ha founga ʻe lava ke tau tokoni ke kei uouangataha ai pē hotau ngaahi fāmilí?

  2. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻaonga ai he ʻahó ni ʻa e palakalafi kakato ʻuluaki ʻi he peesi 143? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoni ai ke mahino ki he toʻu tupu ʻo e Siasí ʻa hono toputapu ʻo e fuakava ʻo e malí? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoni ke nau hanganaki atu ai ki he nofo malí mo e fatongia fakaemātuʻá?

  3. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sinou ʻe lava ʻe he “fanga kiʻi fetaʻemahinoʻaki laulaunoá” ʻo “maumauʻi [ʻetau] fiefia” ʻi ʻapí (peesi 144). Ko e hā ha ngaahi fakakaukau tukupau ʻe lava ke tokoni ke tau fakaʻehiʻehi ai mei he “maumau” ko ʻení? (Hangē ko ʻení, vakai ki he peesi 144–48.)

  4. Ako ʻa e konga ʻoku kamata ʻi he peesi 146. ʻOku mou pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ke lava ʻa e ngaahi mātuʻá ʻo pehē “fai ʻa ia ʻoku ou faí” ke tānaki atu ki he “fai ʻa ia ʻoku ou leaʻakí”? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke faiako ai ʻa e ngaahi mātuʻá ʻaki ʻenau hoko ko e faʻifaʻitakiʻangá? Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó ke ako koeʻuhí ko e ngaahi tā sīpinga lelei ʻa hoʻo mātuʻá?

  5. Naʻe fakahaaʻi ʻe Palesiteni Sinou ʻene hohaʻa ki he ngaahi mātuʻa ʻoku mālohi ʻenau faiako ʻi he lotú kae ʻikai ʻi ʻapí (peesi 146–48). Fakakaukau angé ki he meʻa te ke lava ʻo fai ke vahevahe ʻaki e “folofola ʻo e moʻuí” ki ho fāmilí.

Ngaahi Potu Folofola Fekauʻakí: 1 Nīfai 8:10–12; Hilamani 5:12; T&F 68:25–28; 93:40–50; 132:19–20

Tokoni Fakafaiakó: “ʻOku totonu ke ke tokanga ke ʻoua naʻá ke lea ʻo lahi ange ʻi he fie maʻú pe faʻa fakahaaʻi hoʻo fakakaukaú. ʻE lava ʻe he ngaahi tōʻonga ko ʻení ke ne fakatupu ha mōlia atu e tokanga ʻa e kalasí … . Ko e meʻa ʻokú ke tokanga taha ki aí ko hono tokoniʻi e niʻihi kehé ke ako e ongoongoleleí, kae ʻikai ke ke ʻai ke nau mālieʻia ʻi hoʻo fai lēsoní. ʻOku kau heni hano ʻoange ha ngaahi faingamālie ki he kau akó ke nau feakoʻiʻaki” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó, 71).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Eliza R. Snow Smith, Biography and Family Record of Lorenzo Snow (1884), 453–54.

  2. Vakai, Biography and Family Record of Lorenzo Snow, 461–83.

  3. ʻI he Biography and Family Record of Lorenzo Snow, 484–86.

  4. ʻI he “Prest. Snow to Relief Societies,” Deseret Evening News, July 9, 1901, 1; naʻe fai fakahangatonu e lea ko ʻení ki he houʻeiki fafiné ʻi he Fineʻofá.

  5. Deseret News, Apr. 11, 1888, 200; mei hano fakamatalaʻi fakaikiiki ʻo ha malanga ne fai ʻe Lolenisou Sinou ʻi he konifelenisi lahi ʻi ʻEpeleli 1888.

  6. Salt Lake Daily Herald, Oct. 11, 1887, 2.

  7. Millennial Star, Aug. 31, 1899, 547–48.

  8. Deseret News, Oct. 21, 1857, 259.

  9. “The Grand Destiny of Man,” Deseret Evening News, July 20, 1901, 22.

  10. Deseret News: Semi-Weekly, Mar. 31, 1868, 2.

  11. Deseret News, Mar. 11, 1857, 3; ʻi he maʻuʻanga fakamatala totonú, naʻe hala hono fakahingoa e peesi 3 ʻo ʻai ia ko e peesi 419.

  12. Deseret News, Jan. 14, 1857, 355.

  13. Deseret News, July 26, 1865, 338.

  14. ʻI he “Scandinavians at Saltair,” Deseret Evening News, Aug. 17, 1901, 8.

  15. Deseret News, Jan. 14, 1857, 355.

  16. Deseret News, Jan. 28, 1857, 371.

  17. Deseret News, Oct. 21, 1857, 259.

Ko e fānaú ko ha “tofiʻa pelepelengesi ia mei he ʻEikí.”

ʻOku totonu ke feinga ʻa e mātuʻá ke “fakatahaʻi [honau] fāmilí ke nau taha.”