2016
Hisitōlia Fakafāmilí: Nonga, Malu, mo e Ngaahi Talaʻofa
October 2016


Hisitōlia Fakafāmilí: Nonga, Malu, mo e Ngaahi Talaʻofa

Mei ha lea, “Gathering, Healing, and Sealing Families,” naʻe fai ʻi he Konifelenisi Hisitōlia Fakafāmili ʻa e RootsTech ʻi Sōleki Siti, ʻIutā, USA, ʻi he ʻaho 14 ʻo Fēpueli, 2015.

ʻI he kau atu ho fāmilí ki hono fakatahatahaʻi e ngaahi lekōtí, fakamoʻui e ngaahi lotó, mo hono silaʻi ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí, ʻe tāpuekina ho hakó ʻo taʻe ngata.

ʻĪmisi
family tree chart

Tā fakatātaaʻi ʻe Carolyn Vibbert

Ko e talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko ha talanoa ia fekauʻaki mo e ngaahi fāmilí. ʻI heʻeku pehē ngaahi fāmilí, ʻoku ʻikai ke u ʻuhinga au ki he fakakaukau fakaonopooni ko ia ʻo e Fineʻeikí, Tangataʻeikí, mo e fānaú.

ʻOku ou fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi leá ʻi he founga ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí, ʻo hangē ha lea ʻuhinga tatau ki he faʻahinga pe ngaahi fāmili laui toʻu tangata, koeʻuhí ko e tokotaha kotoa pē ʻoku ʻi ai hono fāmili. ʻOku fakatefito e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní maʻa ʻEne fānaú ʻi he faʻahinga fāmili pehení—ʻo ʻi ai e fānau ʻoku nau maʻu ha mālohi mei he ngaahi kuí ʻi ha ngaahi laui toʻu tangata, kimuʻa mo e ngaahi mātuʻa ʻoku nau feinga ke tāpuekina honau hakó ʻi he ngaahi toʻu tangata, ka hoko maí.

ʻI he tuʻunga ko ʻení ʻoku toe fakamatalaʻi foki ʻe he Tohi ʻa Molomoná ha ngaahi talanoa ʻo ha ngaahi fāmili. ʻI heʻetau lau ʻa e ngaahi talanoa ko ʻení, ʻoku tau ʻilo ai ʻoku teʻeki ai ke fuʻu liliu fēfē e ngaahi fāmilí ʻi he ngaahi senituli kuo tau sītuʻa mei aí. Naʻa mo kinautolu ne nau moʻui ʻi ha taimi mo e feituʻu kehe ʻoku nau hangē pē ko kitautolú—pea kuo teʻeki ai ke liliu ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ke nofo ʻEne fānaú ʻi ha fāmili fiefia mo taʻengata.

Ko e hā nai naʻe fakatolonga ai ʻe he ʻEikí ʻa e lekooti ʻo e ngaahi talanoa ko ʻení? Ko e hā ʻokú Ne finangalo ke tau ako meiate kinautolú? ʻOku kau nai ai ha ngaahi lēsoni te ne lava ʻo tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau feinga ke fakatahatahaʻi, fakamoʻui, mo silaʻi hotau fāmilí?

Ko ha Lēsoni meia Līhai

ʻOku ou tui ʻoku ʻi ai ha lēsoni mahuʻinga kiate kitautolu mei he fuofua fāmili ʻi he Tohi ʻa Molomoná—ʻa e fāmili ʻo Līhaí—mahalo kuo ʻikai ke tau fakatokangaʻi. ʻE lava ke akoʻi mai ʻe he fāmili ʻo Līhaí ha meʻa lahi ʻo kau ki he ngaahi lēkooti fakafāmilí—ʻa e ʻuhinga ʻoku nau mahuʻinga ai ki he ʻEikí mo e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke mahuʻinga kiate kitautolú.

ʻI he kamata ʻa e talanoá, ʻoku ohi hake ʻe Līhai mo Selaia hona ngaahi ʻōfefiné mo e ngaahi foha ʻe toko faá ʻi Selusalema, ʻo nau nofo fiemālie pē ʻi he kolo fakaʻofoʻofa ko iá. Naʻe liliu ʻenau moʻuí ʻo taʻe ngata ʻi he taimi naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa Līhai ke ʻave hono fāmilí ki he feituʻu maomaonganoá.

Naʻe talangofua ʻa Līhai, peá ne liʻaki mo hono fāmilí ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ne nau maʻú pea nau faifononga atu ki he feituʻu maomaonganoá. Hili ʻenau fononga ʻi ha vahaʻataimi, naʻe talaange ʻe Līhai ki hono foha ko Nīfaí:

“Vakai, kuó u misi ʻi ha misi, pea kuo fekauʻi ai au ʻe he ʻEikí ke ke foki mo ho ngaahi tokouá ki Selūsalema.

“He vakai, ʻoku maʻu ʻe Lēpani ʻa e lekooti ʻo e kau Siú kae ʻumaʻā foki ha tohi hohoko ʻo ʻeku ngaahi kuí, pea kuo tongitongi ia ʻi ha ngaahi peleti ʻo e palasá” (1 Nīfai 3:2–3; toki tānaki ʻa e fakamamafá).

ʻOku faitāpuekina hotau fāmilí koeʻuhí ko e fekaú ni, ʻaki ʻa e lea ko ʻeni ʻo e tuí mo e talangofuá meia Nīfaí: “Te u ʻalu ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa kuo fekau ʻe he ʻEikí, he ʻoku ou ʻilo ʻoku ʻikai tuku mai ʻe he ʻEikí ha fekau ki he fānau ʻa e tangatá kae ʻikai te ne teuteu ha hala maʻanautolu ke nau lava ai ʻo fai ʻa e meʻa kuó ne fekau kiate kinautolú” (1 Nīfai 3:7).

Ko ha lekooti e ʻū lauʻi peleti palasá. Naʻe ʻi ai e ngaahi folofola, ka naʻe ʻi ai foki mo e hisitōlia fakafāmili ʻa Līhaí. Naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí hono mahuʻinga fau ke kei fakatolonga ʻa e lekooti ko iá maʻá e ngaahi laui toʻu tangata, ka hoko maí.

Kuó ke fifili nai ki he ʻuhinga naʻe ʻikai fekauʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa Līhaí, ka ko hono ngaahi fohá, ke foki ʻo ʻomai e lekōtí? Ko e pēteliake ia ʻo e fāmilí. Naʻe foaki ange ʻe he ʻEikí kiate ia ʻa e meʻa-hā-maí. ʻIkai naʻe mei lahi ange e ivi tākiekina ʻo Līhaí kia Lēpaní ʻi hono ngaahi fohá?

ʻOku ʻikai ke tau ʻilo e ʻuhinga naʻe fekauʻi ai ʻe he ʻEikí e ngaahi foha ʻo Līhaí ke nau foki ki Selūsalemá, ka ʻoku tau ʻilo naʻa nau fāifeinga ke fakakakato ʻa ia naʻe fekau ʻe he ʻEikí ke nau faí. Naʻe faingataʻa ʻa e fekaú, pea naʻá ne ʻahiʻahiʻi ʻenau tuí. Naʻa nau ako ha ngaahi lēsoni mahuʻinga fau te ne tokoniʻi lelei kinautolu lolotonga ʻenau fononga ʻi he feituʻu maomaonganoá. Ka ko e meʻa mahuʻinga tahá, naʻa nau ako ko e taimi ʻoku ʻomi ai ʻe he ʻEikí ha fekau, ʻokú Ne tofa moʻoni ha hala.

Te tau ala fehuʻi loto hifo, ko e hā ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke ako ʻe hotau ngaahi fohá mo e ʻōfefiné ʻi heʻenau “foki” ke kumia e ngaahi lekooti hotau fāmilí? ʻOku founga fēfē nai ʻEne tokonaki ha founga maʻanautolú? ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi aʻusia ʻokú Ne finangalo ke nau maʻu? ʻOku tau fakaafeʻi nai kinautolu ke nau maʻu ʻa e ngaahi ʻausia ko ʻení? Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻokú Ne ʻamanaki ke ʻoange ki ho ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefiné ʻo fakafou ʻi he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí?

ʻI he foki atu ʻa Nīfai mo hono ngaahi tokouá ki he fale fehikitaki ʻenau tamaí, “naʻe toʻo [ʻe Līhai], ʻa e ngaahi lekooti kuo tongitongi ʻi he ngaahi peleti ʻo e palasá, ʻo ne fakatotolo ʻi ai mei hono kamataʻangá.” Naʻá ne ʻilo ai e “ngaahi tohi ʻe nima ʻa Mōsesé,” “ngaahi kikite ʻa e kau palōfita māʻoniʻoni,” mo “ha tohi hohoko ʻo ʻene ngaahi tamaí; ko ia naʻá ne ʻiloʻi ai ko ha hako ia ʻo Siosefa … ʻa ia naʻe fakatau ki ʻIsipité.” Pea ʻi he “mamata [ʻa Līhai] ki he ngaahi meʻá ni kotoa pē, naʻe fonu ia ʻi he Laumālié” (1 Nīfai 5:10, 11, 13, 14, 17).

Naʻe akoʻi leva ʻe Līhai ki hono fāmilí ʻa e meʻa kuó ne ʻilo mei he ʻū lauʻi peletí. Mahalo te ke pehē ne hangē hono fale fehikitakí ko ha senitā hisitōlia fakafāmili mo e akó—ʻo hangē pē ko e tuʻunga ʻoku totonu ke ʻi ai hotau ngaahi ʻapí.

ʻOku faingofua ke tau ʻilo e ʻuhinga naʻe finangalo ai e ʻEikí ke maʻu ʻe he fāmili ʻo Līhaí e ngaahi lekooti ko ʻení. Naʻa nau ʻoange ki hono ngaahi hakó ha ʻilo pe ko hai kinautolu ʻo fakafehokotaki ai kinautolu ki he kau pēteliake tui faivelenga ʻo e kuohilí mo fakatō ki honau lotó “ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fai ki he ngaahi tamaí” (T&F 2:2; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:39). Naʻe mahuʻinga ʻaupito ʻa e ngaahi lekooti ko ʻení ki he tui ʻa e toʻu tangata ʻoku teʻeki fanauʻi maí ko ia naʻe fakatokanga ai ʻa e Laumālié kia Nīfai, ka ʻikai kinautolu, ʻe “fakaʻauʻauhifo mo e mole ʻa ha puleʻanga ʻi he taʻetuí” (1 Nīfai 4:13).

ʻOku fakahaaʻi ʻe ha aʻusia ʻo ha kakai ʻe taha ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa hono moʻoni ko e taimi ʻoku mole ai e ngaahi lekōtí, ʻoku mole ʻa e moʻoní, pea ʻe lava ke fakatuʻutāmaki ʻa hono olá ki he toʻu tangata kahaʻú.

Naʻe mavahe ʻa e kau Mūlekí mei Selūsalema ʻi he meimei taimi tatau pē mo e fāmili ʻo Līhaí. Ka naʻe ʻikai hangē ko e fāmili ʻo Līhaí he “kuo ʻikai ke nau ʻomi ha ngaahi lēkooti mo kinautolu.” ʻI he taimi ne ʻiloʻi ai kinautolu ʻe Mōsaia he taʻu ʻe 400 nai mei ai, “kuo fakaʻau ʻo kovi ʻenau leá … pea nau fakaʻikaiʻi ʻoku ʻi ai haʻanau Tupuʻanga” (ʻAmenai 1:17). Kuo ʻikai ke nau toe ʻiloʻi ko ha kakai ʻo e fuakava ʻa kinautolu.

Naʻe akoʻi ʻe Mōsaia ʻa ʻene leá ki he kau Mūlekí koeʻuhí ke nau ako mei he ngaahi lekooti naʻá ne maʻú. Ko hono olá, naʻe foua ʻe he kau Mūlekí ha fuʻu liliu mei ha sosaieti faingataʻaʻia mo taʻetui-ʻotua ki ha sosaieti ne mahino kiate kinautolu ʻa e palani ʻo e fiefiá maʻanautolu—mo honau fāmilí.

Foki mo Ho Fāmilí

ʻĪmisi
family going to the temple

ʻOku hanga ʻe hono ʻiloʻi kitautolú ʻi heʻene fekauʻaki mo e ʻOtuá pea ʻiate kitautolú ʻo liliu ʻa e founga ʻo ʻetau fakakaukaú, ngāué, mo e fakafeangai ki he niʻihi kehé. Ko e ngaahi lekōtí ko ha konga mahuʻinga ia ʻo hono ʻiloʻi pe ko hai kitautolú mo ʻetau fakakaukaú. ʻI heʻetau vakai ki he kuohilí, ʻokú ne teuteuʻi kitautolu ke tau laka atu ki muʻa.

Ngaahi mātuʻa, kuo mou fakaafeʻi nai homou fāmilí ke mou “foki”? Kuo fakamavaheʻi nai ho fāmilí mei heʻenau ngaahi lekōtí—pe mei he niʻihi kehé—ʻi ha faʻahinga founga? Kuo motuhia nai e fehokotaki ho fāmilí he lolotongá mo e kuohilí Ko e hā e meʻa ne hoko ʻi he hisitōlia ho fāmilí ʻo tupunga ai ʻa e māvahevahe ko ʻení? Ko e hikifonuá, fekeʻikeʻi fakafāmilí, ului ki he ongoongoleleí, pe ko e taʻau pē ia ʻo taimí? Kuó ke ala atu nai ki mui ni mai ke kumi ho ngaahi kuií ʻi he FamilySearch.org?

Kuo fakamoveteveteʻi e fale ʻo ʻIsilelí, pea ʻoku kau ai mo hono fakamoveteveteʻi hotau ngaahi fāmilí mo e ngaahi lekōtí ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Ko hotau fatongiá ke fakatahatahaʻi kinautolu pea, ka fie maʻu, fakamoʻui e ngaahi kafo ʻo e māvahevahé. ʻI heʻetau fekumi faivelenga ke fakatafoki e ngaahi loto ʻo ʻetau fānaú ki heʻenau ngaahi tamaí, ʻe tafoki foki mo hotau lotó ki heʻetau fānaú1 pea te tau kaungā ʻilo fakataha ʻa e nonga mo e fakamoʻui ʻoku maʻu mei he ngāué ni (vakai, T&F 98:16).

Tau fakafoki muʻa ʻetau fānaú ke maʻu hotau ngaahi lekooti fakafāmilí ʻo hangē pē ko hono fekauʻi atu ʻe Līhai hono ngaahi fohá ke nau foki atu ki Selūsalema ke maʻu e ngaahi lekooti toputapú. Hangē pē ko hono tofa ʻe he ʻEikí ʻa e halá kia Nīfaí, kuó Ne ʻomi foki ʻa e ʻInitanetí mo e ngaahi tekinolosia kehé ke lava ʻetau fānaú ʻo fakatahatahaʻi mo fakamoʻui hotau fāmilí. Pea kuó Ne ʻomi ha ngaahi temipale ke tau lava ʻo ʻave e ngaahi hingoa ʻoku tau maʻú pea fakatuʻuloa ʻetau fakatahatahaʻí ʻo fakafou ʻi he ngaahi ouau ʻo e silá.

Fiefia ʻi he Feituʻu Maomaonganoá

ʻI he taimi naʻá ku mali ai mo hoku uaifi ko Seiloló, naʻá ma fakakaukau ke ma maʻu ha ngaahi foha ʻe toko fā. Ne ʻi ai ha palani kehe ia ʻa e ʻEikí. Naʻá ne ʻomi kiate kimaua ha ngaahi ʻōfefine ʻe toko fā.

Kuó ma fononga holo mo homa ngaahi ʻōfefiné ʻi he feituʻu maomaonganoá. Kuo nau ʻosi mali ʻeni pea ʻi ai mo e fānau pea fononga ʻi heʻenau feituʻu maomaonganoa ia ʻanautolú. Ne faingofua maʻu pē nai ʻa e halafonongá? ʻIkai. Ne ʻi ai e taimi ne ma kiʻi lāunga ai, pea lahi mo e ngaahi faingataʻá.

ʻOku lava ke faingataʻa ʻa e moʻui ʻi he feituʻu maomaonganoá ki he ngaahi fāmilí. ʻI he taimi ʻoku ʻeke mai ai ʻe he kakaí, “ʻOkú ke fēfē hake mo ho fāmilí?” ʻOku ou faʻa tali ʻo pehē, “ʻOku mau lolotonga foua ha ngaahi faingataʻa he taimí ni. Fakamālō atu ʻi hoʻo ʻeke maí.”

Ka ʻoku ʻi ai foki ha ngaahi momeniti ʻo e fiefia moʻoni ʻi he fonongaʻangá. ʻI heʻetau hoko ko e kau pēteliake mo e kau fefine takí, ʻoku tau fakamoleki ha taimi lahi ʻi hono fakamālohia ʻetau fānaú ki he feituʻu maomaonganoá. Kuo talaʻofa mai ʻe he kau palōfita ʻi hotau kuongá ʻe ʻomi ʻe he ngāue ʻi he hisitōlia fakafāmilí ha “maluʻi mei he tākiekina ʻa e filí”2 pea mo ha ului “loloto mo tolonga” ki he Fakamoʻuí.3 He toki founga mālohi ia ke fakatahatahaʻi, fakamoʻui mo silaʻi ai hotau fāmilí.

ʻI heʻeku hoko ko e pēteliake homau fāmilí, kuó u kole ai ki hoku ngaahi ʻōfefiné ke nau “foki” ʻo kumi e ngaahi lekōtí, ʻave e ngaahi hingoá ki he temipalé, pea akoʻi homa makapuná. Kuó u kole kiate kinautolu ke nau feinga ke ʻiloʻi pe ko hai honau tupuʻanga ʻaki ʻenau kau atu ʻi heʻemau hisitōlia fakafāmilí.

Ko Ha Talaʻofa

ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻo fakaafeʻi hoʻo fānaú ke nau “foki” mo kumi homou ngaahi lekooti fakafāmilí, te mou, “fiefia lahi ʻaupito” ʻo hangē ko Līhai mo Selaiá mo ʻohake ʻa e “fakamālō ki he ʻOtua ʻo ʻIsilelí.” ʻI hoʻomou fekumi ki homou ngaahi lekōtí, te mou “fonu … ʻi he Laumālié,” he te mou ʻilo ai “naʻe lelei ia; ʻio, ʻoku fuʻu mahuʻinga ʻaupito ia.” Pea te mou ʻilo ai “ko e finangalo poto ʻo e ʻEikí ke [mou] ʻave ia mo [kimoutolu], ʻi [hoʻomou] fononga ʻi he feituʻu maomaonganoá ki he fonua ʻo e talaʻofá” (1 Nīfai 5:9, 17, 21–22).

ʻOku ʻi heni ʻa e Siasí ke poupouʻi mo fakamālohia homou fāmilí ʻi he fononga ko ʻení. ʻOku ou palōmesi atu ʻi he kau atu ho fāmilí ki hono fakatahatahaʻi e ngaahi lekōtí, fakamoʻui e ngaahi lotó, mo hono silaʻi ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí, ʻe tāpuekina ai koe mo ho hakó—ho fāmilí—ʻo taʻe ngata.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ki ha ngaahi sīpinga ki he founga ne ʻomi ai ʻe he ngaahi lekooti ʻi he ʻū lauʻi peleti palasí ha fakamoʻui ki he hako ʻo Līhaí, vakai, ʻAlamā 37:8–10.

  2. Richard G. Scott, “Ko e Fiefia ʻi Hono Huhuʻi ʻo e Kau Pekiá,” Liahona, Nōvema 2012, 94.

  3. David A. Bednar, “ʻE Liliu ʻa e Loto ʻo e Fānaú,” Liahona, Nōvema 2011, 27.