2016
Ko e Fiefia ʻi he Akó
October 2016


Ko e Faiako ‘i he Founga ‘a e Fakamoʻuí

Ko e Fiefia ʻi he Akó

ʻI heʻetau hoko ko e kau ako faivelenga angé, te tau aʻusia ʻa e fiefia fakalangi ʻoku maʻu mei hono ako mo moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
young woman reading her scriptures

ʻOku ʻi ai ha talanoa ki ha tangata naʻe ʻiloa ko e tangata fakapikopiko ʻi he koló. Naʻe ʻikai ke ne fie ngāue, ʻikai ke fie kumi haʻane ngāue maʻuʻanga moʻui. Naʻá ne moʻui pē ʻi he ngāue ʻa e niʻihi kehé. Faifai pē pea pangoʻia e kakai ʻo e koló. Naʻa nau fakakaukau ke nau ʻave ia ki he tuʻa koló pea kapusi ia. ʻI hono fakafeʻao ia ʻe he taha ʻo e kakai ʻo e koló ʻi ha saliote ki he ngataʻanga ʻo e koló, naʻe ongoʻi manavaʻofa e tangata fakafeʻaó kiate ia. Mahalo ʻoku totonu ke toe ʻoange pē ha faingamālie ʻo e tangata kuo kapusí. Naʻá ne pehē ange leva, “Te ke fie maʻu nai ha kato koane ke ke kamata foʻou ʻaki?”

Naʻe tali ange ʻe he tangata kuo kapusí, “Kuo toʻo hono kafukafú?”1

Kau Faiakó mo e Kau Akó: Fatongia Potupotutatau ke Fetokoniʻaki

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau ʻilo ha kakai ʻoku nau fie maʻu ha mahino fakafolofola taʻengāueʻi—ʻoku nau loto ke tomuʻa fakamatalaʻi ange kiate kinautolu kimuʻa pea nau toki lau iá. ʻOku nau fie maʻu ʻa e ongoongoleleí ʻi ha ngaahi konga lea ʻoku ongo mālie ki he fanongó pe mamataʻi ʻi ha ngaahi konga vitiō. ʻOku nau fie maʻu ʻa e faiako Lautohi Faka-Sāpaté ke ne fai kotoa ʻa e ngāué ke tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ha mahino ki he lēsoní ʻaki haʻanau teuteu siʻisiʻi pē pe ʻikai fuʻu kau mai ki he alēleá.

ʻOku kehe ia mei hono fakaafeʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne kau akó ʻi ha taimi ʻe taha ke nau foki atu ki ʻapi koeʻuhí naʻe ʻikai lava ke mahino kiate kinautolu ʻEne ngaahi folofolá. Naʻá ne fekauʻi kinautolu ke nau lotu, fakalaulauloto, pea “teuteu [honau] ʻatamaí ki he ʻapongipongí,” pea te Ne “toe haʻu kiate [kinautolu]” (vakai, 3 Nīfai 17:2–3).

Ko ʻeni leva ʻa e lēsoní: ʻOku ʻikai ko e fatongia pē ia ʻo e faiakó ke haʻu mateuteu ka ke pehē foki mo e tokotaha akó. Hangē pē ko hono fatongia ʻaki ʻe he faiakó ke faiako ʻaki e Laumalié, ke pehē foki hono fatongia ʻaki ʻe he tokotaha akó ke ako ʻaki e Laumālié (vakai, T&F 50:13–21).

ʻOku lekooti ʻi he Tohi ʻa Molomoná: “Naʻe ʻikai lelei ange ʻa e tokotaha malangá ʻi he tokotaha fanongó, pea ʻikai foki ke lelei ange ʻa e faiakó ʻi he tokotaha ʻoku akó; pea ko ia naʻa nau tuʻunga tatau kotoa pē” (ʻAlamā 1:26; toki tānaki ʻa e fakamamafá).

Ko ha ngaahi fokotuʻu ʻeni ʻo ha meʻa te tau lava ʻo fakahoko ke aʻusia ai ʻa e fiefia ʻoku maʻu mei he taimi ʻoku tau fakahoko ai ʻetau tafaʻakí ʻi hono ako mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí.

Ko e Ako ʻi ʻApí

ʻĪmisi
woman studying at home

Ako e Ngaahi Folofolá

Ko e fatongia ia ʻo e mēmipa kotoa pē ʻene ako e ongoongoleleí; he ʻikai lava ke tau vahe holo ʻa e fatongia ko iá. Ko e konga lahi taha ʻo e ako ko iá ʻoku maʻu ia mei hono ako maʻu pē ʻo e folofolá. Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973): “Kapau ʻoku ʻikai ke tau lau fakaʻaho e folofolá, ʻoku fakaʻau ke toe vaivai ange ʻetau fakamoʻoní.”2 Naʻe fakatokangaʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá “naʻe loto lelei ange [ʻa e kau Siu ʻi Peleá] ʻiate kinautolu ʻi Tesaloniká, he naʻa nau maʻu ʻa e folofolá mo e loto fiefia,” peá ne vahevahe leva ʻa e ʻuhinga ne nau tali lelei aí: “[Naʻa nau] kumi ʻi he ngaahi tohí ʻi he ʻaho kotoa pē” (Ngāue 17:11; toki tānaki ʻa e fakamamafá).

Ko ha konga mahuʻinga fau ki heʻetau moʻui fakalaumālié ʻa hono ako fakaʻaho ʻo e folofolá. ʻOku ʻikai ha meʻa te ne lava ʻo totongi huhuʻi ʻo ka ʻikai kau ʻi heʻetau taimi-tēpile fakaʻahó. ʻI heʻene peheé, ʻoku totonu ke fakahoko ʻa e ako folofolá ʻi ha taimi naʻe vahe ki ai, kae ʻikai ko ha taimi ʻe toki toe.

Mahalo ʻe pehē ʻe ha niʻihi, “Ka ʻoku ʻikai haʻaku taimi ke u ako fakaʻaho ai e folofolá he ʻoku felemofafo hoku ngaahi ngafa ʻi he moʻuí.” ʻOku fakamanatu mai ʻe he fakalea ko ʻení ʻa e talanoa ki he ongo tangata tā ʻakau ne na feʻauhi pe ko hai ʻe lahi taha e ʻuluʻakau te ne tutuʻu ʻi he ʻaho ʻe tahá. Naʻe kamata ʻena veipaá ʻi he hopo hake ʻa e laʻaá. ʻI he houa ʻe taha kotoa pē naʻe kiʻi lue atu ʻa e tangata nounou angé ki he loto vaotaá ʻi ha miniti ʻe 10 pe ofi ai. ʻI he taimi kotoa pē naʻá ne fai pehē aí, naʻe mamali pē ʻa e tangata ʻe tahá mo ʻene fakapapauʻi loto pē te ne ikuna. Naʻe ʻikai teitei mavahe ʻa e tangata tupu lahi angé mei he feituʻu naʻá ne ʻi aí, ʻikai teitei tuku ʻene tā ʻakaú, ʻikai pē ke toe mālōlō.

ʻI he fakaʻosinga ʻo e ʻahó, naʻe ʻohovale lahi ʻa e tangata tupu lahi angé heʻene ʻilo ʻoku ngali lahi ange ʻa e ʻuluʻakau ia kuo tā ʻe he tangata ʻe tahá, ʻa ia ne hangē ne lahi ange ʻene fakamoleki noa e taimí. Naʻá ne fehuʻi ange, “Naʻe founga fēfē hoʻo fai iá kae hili ko iá naʻe lahi hoʻo toutou mālōloó?”

Naʻe tali mai ʻe he tangata naʻe ikuná, “ʻOi, naʻá ku fakamāsila ʻeku tokí.”

ʻI he taimi kotoa pē ʻoku tau ako ai e folofolá, ʻoku tau fakamāsila ai ʻetau toki fakalaumālié. Pea ko e konga fakaofó, ko e taimi ʻoku tau fakahoko ai iá, ʻoku tau lava ai ke fakaʻaongaʻi fakapotopoto ange ai e toenga hotau taimí.

Teuteu Kimuʻa

Kuo hā mei he ngaahi ako kuo faí ko ha kiʻi tokosiʻi pē ʻi he kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku nau lau kimuʻa e ngaahi folofola ʻe aleaʻi ʻi he ngaahi kalasí ʻi he Sāpaté. Te tau lava kotoa ʻo tokoni ke liliu ʻa e tuʻunga ko ʻení. ʻE lava ke fakaaʻu ʻa ʻetau ngaahi aʻusia ʻo e akó ʻi heʻetau haʻu mateuteu ange ki he kalasí, kuo ʻosi lau e ngaahi folofolá pea mo mateuteu ke vahevahe ha ngaahi fakakaukau. ʻE lava ke hoko ʻetau teuteú ko ha meʻaʻofa fakalaumālie ʻoku tau foaki ki he kotoa ʻo e kau mēmipa ʻo e kalasí.

Ako ʻi he Kalasí

ʻĪmisi
participating in class

Kau ki he kalasí

ʻOku ʻikai ngata pē ʻa e kaunga ʻa e fekau ko ia ke fakaava hotau ngutú (vakai, T&F 60:2–3) ʻi he ʻātakai ʻo e faifekaú kae ʻi ha ʻātakai foki ʻo e loki akó. ʻI heʻetau kau ki aí, ʻoku tau fakaafeʻi ʻa e Laumālié, ʻa ia ʻe lava ʻo fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo ʻetau ngaahi fakamatalá pea fakamaama hotau ʻatamaí ʻaki ha ngaahi fakakaukau lahi ange. ʻIkai ko ia pē, ka ʻe ala ueʻi fakalaumālie ha fakakaukau ʻa ha taha ʻi heʻetau kau atú pea poupouʻi ʻene vahevahe maí.

ʻI he foungá ni, ʻoku tau muimui ai ki ha tefitoʻi moʻoni fakafaiako ne akoʻi ʻe he ʻEikí: “Tuku ke lea pē ha toko taha, pea tuku ke fanongo kotoa pē ki heʻene ngaahi leá, koeʻuhí ka ʻosi lea kotoa ke fakamāmaʻi kotoa pē” (T&F 88:122; toki tānaki ʻa e fakamamafá). ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai faingofua ʻa e vahevahe ʻi he kalasí; he ʻoku fie maʻu ia ke tau mavahe mei he meʻa ʻoku tau ongoʻi fiemālie aí. Ka ʻi heʻetau fai iá ʻokú ne ʻomi ha tupulaki lahi ange kiate kinautolu kotoa ʻi he kalasí.

Hiki e Ngaahi Ongó

Kuo fuoloa ʻeni haʻaku toʻotoʻo ha fanga kiʻi kaati teʻeki tohi ai ha meʻa ki he lotú peá u fekumi ki ha ngaahi ʻilo fakatokāteline pe ngaahi ongo fakalaumālie te u ala hiki. ʻE lava ke u tala totonu atu kuó u mohu tāpuekina. Kuo liliu ʻe he foungá ni ʻeku fakakaukaú; kuó ne fakamāʻopoʻopo mo fakavaveʻi ʻeku akó; kuó ne fakatupulaki ʻeku vēkeveke ke u ʻalu ki he lotú.

Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke hiki ʻa e ngaahi aʻusia fakalaumālie ʻoku tau maʻu ʻi he lotú pe ʻi ha feituʻu peé? Tau pehē pē ʻoku ʻi ai ha faʻē ʻokú ne lea ki hano foha taʻu hongofulu tupu pea ʻoku pehē ʻe he [fohá], “Fineʻeiki, ko ha faleʻi lelei moʻoni ʻeni.” ʻOkú ne toʻo hake leva ha kiʻi pepa pea kamata ke ne hiki ʻa e ngaahi ongo naʻá ne maʻu ʻi heʻena fepōtalanoaʻakí. ʻI he faifai ange kuo ʻikai toe moʻutāfuʻua ʻene faʻeé, ʻikai nai te ne loto ke ʻoange ha meʻa lahi ange?

ʻOku ʻikai ha toe veiveiua ko e tefitoʻi moʻoni tatau ʻoku fie maʻu ki he akonaki mei heʻetau Tamai Hēvaní. ʻI heʻetau hiki ʻa e ngaahi ongo ʻokú Ne ʻomi kiate kitautolú, ngalingali te Ne toe ʻomi kiate kitautolu ha fakahā lahi ange. ʻIkai ko ia pē, ko e konga lahi ʻo e ngaahi ongo ʻoku tau maʻú ʻe ʻuluaki hā ngali siʻisiʻi, ka ʻo kapau te tau tanumaki mo fakalaulauloto ki ai, ʻe lava ke nau tupulaki ko ha ngaahi fuʻu ʻoke fakalaumālie.

Naʻe lea ʻa Siosefa Sāmita ʻo kau ki he mahuʻinga hono hiki ʻo e ngaahi ʻiló mo e ngaahi ongó: “Kapau te mou … hoko atu hano aleaʻi ha ngaahi fehuʻi mahuʻinga … pea ʻikai ke mou hiki hifo ia, … mahalo, ʻi he ʻikai ke ke tokanga ke hiki ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hono fakahā atu ʻe he ʻOtuá, ʻe ala mavahe ʻa e Laumālié ʻi he ʻikai te ke fakamahuʻingaʻi iá … pea kuo mole leva ha ʻilo lahi faufaua ʻoku taʻefakangatangata hono mahuʻingá.”3

Ko e Fiefia ʻi he Akó

ʻĪmisi
boy reading scriptures

ʻOku mahulu hake ʻa e akó ʻi ha fatongia fakalangi. ʻOku toe ʻuhinga foki ia ke hoko ko ha fiefia moʻoni.

ʻI ha taimi ʻe taha, ne kole ange ki ha matematika he kuonga muʻá ko ʻAkimītisi ʻe hono tuʻí ke ne fakapapauʻi pe ko ha koula moʻoni e kalauni foʻou e tuʻí pe kuo fakafetongi kākā ia ʻe he kau tangata ngaahi koulá ʻaki ha siliva. Naʻe fakalaulauloto ʻa ʻAkimītisi ki he talí; pea faifai pē kuó ne maʻu ha tali. Naʻe hulufau ʻene fiefiá ʻi heʻene ʻilo e talí, pea fakatatau ki he talatupuʻá, naʻá ne lele takai ʻi he koló ʻo ne kaikaila ʻo pehē, “Eureka! Eureka!”—ko hono ʻuhingá, “Kuó u ʻilo ia! Kuó u ʻilo ia!”

Neongo e hulu ʻene fiefia ʻi hono ʻiloʻi ha tefitoʻi moʻoni fakasaienisi, ʻoku ʻi ai ha fiefia kāfakafa ange ʻi hono ʻiloʻi e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí: ʻa e ngaahi moʻoni ko ia ʻoku ʻikai ngata ʻi hono ʻai ke tau ʻiló ka ʻokú ne fakahaofi foki kitautolú. Ko hono ʻuhinga ʻeni naʻe folofola ai ʻa e Fakamoʻuí, “Kuó u lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kimoutolu, … pea ke kakato ai hoʻomou fiefiá” (Sione 15:11). Pea ʻi he ʻuhinga ko iá “ʻoku kalanga [fiefia] ai ʻa e ngaahi foha kotoa pē ʻo e ʻOtuá” (Siope 38:7) ʻi he taimi naʻa nau ʻilo ai ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí. Hangē pē ko e maʻu ʻe he ngaahi tengaʻi ʻakaú ʻa e mālohi fakanatula ke tupú, ʻoku pehē pē mo hono maʻu ʻe he ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí e mālohi fakanatula ke ne ʻomi ʻa e fiefiá.

ʻOku ʻikai ngata pē ʻene hoko ko ha fekau fakalangi ke “fekumi ki he ʻiló” (T&F 88:118), ka ʻoku hoko foki ko ha founga faka-ʻOtua. ʻI he taimi kotoa pē ʻoku tau ako ai e folofolá, haʻu mateuteu ange ki he kalasí, kau ʻi he ngaahi alēlea he kalasí, fai ha ngaahi fehuʻi, pea hiki ʻa e ngaahi ongo toputapú, ʻoku fakaʻau ke tau hoko ange ʻo hangē ko e ʻOtuá, ʻo toe tupulaki ange ai ʻetau malava ke aʻusia ʻa e fiefia ʻokú Ne aʻusiá.

Fakatau ange ke tau fāifeinga ke tau hoko ko ha kau ako faivelenga ange, kau ako fakalangi ange—ʻi ʻapi, ʻi he kalasí, pea ʻi ha feituʻu pē ʻoku tau ʻi ai. ʻI heʻetau fai iá, te tau aʻusia ʻa e fiefia fakalangi ʻoku maʻu mei hono ako mo moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

ʻĪmisi
the joy of learning

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Naʻe fai ʻe ʻEletā D. Todd Kulisitofasoni ha talanoa meimei tatau ʻi he konifelenisi lahi ʻi ʻOkatopa, 2014.

  2. Harold B. Lee, regional representatives’ seminar, Dec. 12, 1970.

  3. Joseph Smith, ʻi he History of the Church, 2:199.