Seminelí
‘Iuniti 6: ‘Aho 2, 2 Nīfai 6–8


‘Iuniti 6: ‘Aho 2

2 Nīfai 6–8

Talateú

‘Oku maʻu ‘i he 2 Nīfai 6–8 hono lekooti ‘e Nīfai ‘a e konga ‘uluaki ‘o e malanga hono tehina ko Sēkopē. (ʻOku maʻu ‘a e konga ua ‘o e malanga ‘a Sēkopé ‘i he 2 Nīfai 9–10.) Naʻe kikiteʻi ‘e Sēkope, naʻe talu mei he taimi ‘o e ‘alu atu ‘a Līhai mei Selusalemá, mo hono taki pōpula ‘o e kau Siú pea fakamovetevete kinautolu koeʻuhí ko ‘enau fai angahala. Ka neongo iá, ‘e toe tānaki mai ‘e he ‘Eikí ‘a e kau Siú ki Selusalema ‘i Heʻene ‘aloʻofá. Naʻe toe kikiteʻi foki ‘e Sēkope, ‘e toe fakamoveteveteʻi ‘a e kau Siú ko hono tuʻo ua hili ‘enau fakafisinga ‘a e Fakamoʻuí lolotonga ‘Ene ngāue fakafaifekau ‘i he moʻui fakamatelié; pea ‘e toe fakahā ‘e he Eikí ‘Ene ‘aloʻofá pea toe tānaki mai kinautolu ‘i he ngaahi ‘aho fakaʻosí ‘i heʻenau maʻu ha ‘ilo ki he Fakamoʻuí. Naʻe toe lea foki ‘e Sēkope ki he ngaahi kikite ‘a ‘Īsaiá, ‘a ia ‘oku hā ai ‘a e mateakiʻi ‘e he Fakamoʻuí hono kakai ‘o e fuakavá, mo ‘Ene ‘aloʻofá mo hono māʻongoʻonga ‘o ‘Ene ngaahi talaʻofá ki he kakai tuí.

2 Nīfai 6

‘Oku kikiteʻi ‘e Sēkope hono fakamoveteveteʻi mo hono tānaki mai ‘o’Isilelí.

Ko e hā ha meʻa te ke fai kapau ‘e fai taʻeʻofa atu kiate koe ‘a e kakai ‘okú ke ‘ofa aí? ‘E fēfē kapau te nau fakahā atu ‘i he ngaahi meʻa ‘oku nau faí mo ‘enau ngaahi tōʻonga fakakaukaú ‘oku ‘ikai toe mahuʻinga kiate kinautolu hoʻomou vāfetuʻutakí? Fakalaulauloto ki ha taimi ne ke fai pehē ai ki he ‘Eikí. Naʻe akoʻi ‘e Sēkope ‘i he 2 Nīfai 6–8, ‘a e anga hono tali ‘e he Eikí ‘a kinautolu oku nau fakahā ‘i heʻenau tōʻonga fakakaukaú mo e ngaahi meʻa ‘oku nau faí kuo nau tafoki meiate Iá.

Lau ‘a e 2 Nīfai 6:3–5; 9:1, 3, pea kumi ki he ngaahi ‘uhinga naʻe fai ai ‘e Sēkope ‘a e malanga ko ‘ení.

Feinga ke ke ‘iloʻi ‘i hoʻo ako ‘i he ‘aho ní ki he founga ‘e tokoniʻi ai koe ‘e he ngaahi akonaki ‘a Sēkopé ke ke “ʻiloʻi pea fakalāngilangiʻi ‘a e huafa ‘o [ho] ‘Otuá” (2 Nīfai 6:4), pea mahino ange kiate koe ‘a e ngaahi fuakava kuó ke fai mo e ‘Eikí (vakai, 2 Nīfai 9:1), peá ke maʻu ai mo e ‘uhinga ke ke “fiefia pea hanga hake homou matá ‘o taʻengata” (2 Nīfai 9:3).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Na‘e kamata ‘e Sēkope ‘ene malangá ‘aki haʻane kikiteʻi ‘a e meʻa na‘e hoko ki he kau Siú hili ‘a e mavahe ‘a Līhai mei Selusalema koeʻuhí ko ‘enau fakafisinga ‘a e ‘Eikí. Naʻá ne fakamatalaʻi fēfē ia ‘i he 2 Nīfai 6:8?

    2. Naʻe kikiteʻi ‘e Līhai, Selemaia, mo e kau palōfita kehe ‘a e fakaʻauha ko ‘ení. Naʻe tamateʻi ha tokolahi pea taki pōpula ki Papilone ‘a e niʻihi ‘i hono ikuna ‘e he kakai Papiloné ‘a e kau Siú ‘i he taʻu 587 K.M.nai. Naʻe faifai pea fakavaivaiʻi ‘e he kau Siú honau lotó ki he ‘Eikí. Ko e hā ha meʻa naʻe kikiteʻi ‘e Sēkope ‘i he 2 Nīfai 6:9, ‘e hoko kiate kinautolú?

    3. Naʻe kikiteʻi ‘e Sēkope ‘e nofo ‘a e Fakamoʻuí lolotonga ‘Ene ngāue fakafaifekau ‘i he moʻui fakamatelié ‘i he kau Siú hili ‘enau foki mai mei he nofo pōpulá. Ko e hā ha fakamatala ‘a e 2 Nīfai 6:9–10, ki ha meʻa ‘e fai pe ongoʻi ‘e he kau Siú ‘o kau ki he Fakamoʻuí?

    4. Ko e hā ha lau ‘a e 2 Nīfai 6:10–11, ki he meʻa ‘e hoko ki he kau Siu naʻa nau fakafisingaʻi ‘a e Fakamoʻuí?

Lau ‘a e 2 Nīfai 6:11, 14, pea kumi ‘a e ngaahi kupuʻi lea ‘oku nau fakamatalaʻi ‘a e finangalo ‘o e ‘Eikí ki he fale ‘o ‘Isilelí, neongo ‘enau fakafisingaʻi Iá. Te ke lava ‘o siakaleʻi ‘i hoʻo folofolá ‘a e ongo kupuʻi lea te Ne “ʻaloʻofa kiate kinautolu” mo “toe fakafoki mai ‘a kinautolu.”

  1. Hiki hoʻo ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Ko e hā hono ‘uhinga ‘o e “fakafoki” mai ha taha pe ha meʻá?

    2. ‘Oku fakahaaʻi fēfē mai ‘a e ‘aloʻofa ‘a e ‘Eikí ‘i Heʻene finangalo lelei ke fakafoki mai ‘o ‘Isileli ko hono tuʻo uá?

Naʻe akoʻi ‘e Sēkope ‘i he ngaahi veesi tatau pē ‘a e meʻa kuo pau ke fai ‘e he kau Siú koeʻuhí ke nau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ko ‘ení mei he ‘Eikí. Toe lau ‘a e 2 Nīfai 6:11, 14, pea kumi ki he ongo kupuʻi lea ko e “ʻo ka nau ka” mo e “ʻo ka hokosia” ‘i he ongo vēsí. Faka‘ilongaʻi ‘a e ngaahi foʻi lea ‘oku nau fakakakato ‘a e ongo kupuʻi leá. Ko e hā ha lau ‘a e ongo veesi ko ‘ení ‘o kau ki he founga ‘e lava ai ‘a ‘Isileli ‘o fakafeʻungaʻi kinautolu ke nau maʻu ‘a e ‘aloʻofa ‘a e ‘Eikí? ‘Oku akoʻi mai ‘e he ongo veesi ko ‘ení ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: ʻOku ‘aloʻofa ‘a e ‘Eikí kiate kinautolu ‘oku nau foki mai kiate Iá.

  1. Fakalaulauloto ki ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki he ‘aloʻofa mo e finangalo lelei ‘a e ‘Eikí ke fakamolemoleʻi ‘a kinautolu ‘oku nau foki mai kiate Iá. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e: ‘Oku ou ‘iloʻi ‘oku ‘aloʻofa ‘a e ‘Eikí koeʻuhí … Hili ia peá ke fakakakato ‘a e fakamatalá ‘aki hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ngaahi meʻa ‘okú ke ongoʻi pē ‘e koé. Te ke lava ‘o toe fai ‘a e kiʻi ngāue ko ‘ení ‘i haʻo fakakaukau ki ha ngaahi founga kehe kuo fakahā ai ‘e he ‘Eikí ‘Ene ‘aloʻofá.

‘Oku ‘i he 2 Nīfai 6 ha talaʻofa ‘o e ‘amanaki leleí ki ‘Isileli—‘a ia ‘oku kau ki ai mo kitautolu kotoa foki. Lau ‘a e 2 Nīfai 6:17–18, pea fakakakato ‘a e ngaahi talaʻofa ko ‘eni naʻe fai mai ‘e he Fakamoʻuí:

“ʻE [hanga ‘e he] ‘Otua Māfimafí ‘o 2 Nīfai 6:17).

“ʻE ‘iloʻi ‘e he kakai kotoa pē 2 Nīfai 6:18).

2 Nīfai 7–8

Naʻe lau ‘e Sēkope mei he ngaahi kikite ‘a ʻĪsaiá ‘o kau ki he mateakiʻi ‘e he Fakamoʻuí ‘a e kakai ‘o e fuakavá pea mo Hono mālohi ke huhuʻi kitautolú

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 2 Nīfai 7–8, naʻe lau ‘a Sēkope ki he ngaahi kikite ‘a ‘Īsaia ‘o kau ki he finangalo mo e mālohi ‘o e ‘Eikí ke huhuʻi ‘a ‘Isileli mei honau ngaahi faingataʻaʻia ‘oku hoko koeʻuhí ko ‘enau ngaahi angahalá. Lau ‘a e 2 Nīfai 7:1–2, pea kumi ki he ngaahi fehuʻi naʻe fai ‘e he ‘Eikí ki ‘Isileli ‘a ia ‘oku hā ai ‘okú Ne kei ‘ofa pē ‘iate kinautolu pea ‘okú Ne finangalo ke huhuʻi kinautolu.

‘E ‘aonga kapau ‘e mahino kiate koe na‘e ngāue ʻaki ‘e he ‘Eikí ha ngaahi lea fakataipe fekauʻaki mo e vete malí mo e nofo pōpulá, mo e ngaahi ‘ulungaanga fakasōsiale ‘oku maheni mo e kakai ‘o e taimi ko iá, ke akoʻi kinautolu ‘i ha founga mālohi pea taau ke nau manatuʻi. ‘Oku ‘uhinga ‘a e ngaahi kupuʻi lea “kuó u veteʻi koe,” “tohi vete ‘o hoʻo faʻeé,” mo e “kuó u fakatau atu ‘a kimoutolu” ki hono maumauʻi pe taʻofi ha fuakava. ‘Oku totonu ke peheni hono fakalea ‘o e ngaahi fehuʻí” “Kuó u tafoki nai meiate kimoutolu? Kuó u liʻaki ‘a e ngaahi fuakava kuo tau faí?” Ko e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ko e “‘Ikai.” ‘E ‘ikai tafoki ‘a e ‘Eikí meiate kitautolu pe fakangaloʻi ‘a e ngaahi fuakava kuó Ne faí. ‘Oku hoko ‘Ene ngaahi fehuʻí ko Haʻane fakamamafaʻi mai he ‘ikai te Ne maumauʻi ‘Ene ngaahi fuakava mo ‘Isilelí.

Laineʻi hono fakamatalaʻi ‘e he ‘Eikí ‘i he ngataʻanga ‘o e 2 Nīfai 7:1, ‘a e ‘uhinga naʻe fakamavaheʻi ai ‘a ‘Isileli mei he ‘Otuá pea nau faingataʻaʻia ‘i he nofo pōpulá.

  1. Tali ha taha ‘o e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘oku mahuʻinga ai ke mahino kiate kitautolu, ‘oku lava ‘e heʻetau ngaahi fakakaukaú, filí, mo ‘etau ngaahi ngāué ‘o ʻai ke tau mavahe mei he ʻOtuá?

    2. Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘oku mahuʻinga ai kiate koe ke ke ‘iloʻi ‘e ‘ikai ngalo ‘i he ‘Eikí pe te Ne liʻaki kitautolu, neongo ‘a ‘etau fakangaloʻi mo liʻaki Iá?

Naʻe fai ‘e he Eikí ‘i he 2 Nīfai 7:2 ki ‘Isileli ha fehuʻi mahuʻinga ‘a ia ‘oku kau kiate kitautolu takitaha. Kumi ‘o fakaʻilongaʻi ‘a e fehuʻi ko iá.

‘Okú ke pehē ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘a e ‘Eikí ‘i Heʻene fehuʻi, “kuo vaivai koā ‘a hoku nimá ‘o ‘ikai ai te u lava ‘o huhuʻi koe?” Koeʻuhí ke tokoniʻi koe ke ke sio loto ki he meʻá ni, fakakaukau ‘oku kakapa atu ho nimá ‘o feinga ke ke aʻu ki ha taha ‘oku faingataʻaʻia. Kapau te ke kakapa kotoa atu ho nimá, ko e hā ha meʻa ‘okú ke feinga ke fai ki he tokotaha ‘oku faingataʻaʻiá? Pea kapau te ke peluki pe ‘ikai ke toe kakapa atu ho nimá, ko e hā ha meʻa ‘oku fakahā mai ai ‘o kau ki hoʻo holi ke tokoni ki he tokotaha ko iá? Lolotonga hoʻo fakakaukau ki he fakatātā ko ‘ení, ko e founga ‘eni ‘e taha ke toe fakalea ai ‘a e fehuʻi ‘a e ‘Eikí ki ‘Isilelí: “ʻOku ou taʻofi nai hoku nimá pea ‘ikai kakapa atu ke huhuʻi koe?”

‘Oku fakaafeʻi ‘a ‘Isileli ‘e he kupuʻi lea “ʻoku ‘ikai koā haku mālohi ke u fakahaofi” ke nau fakalaulauloto ki heʻenau tui ‘oku maʻu ‘e he ‘Eikí ‘a e mālohi ke fakahaofi kinautolu mei heʻenau faingataʻaʻiá koeʻuhí ko ‘enau ngaahi angahalá.

Naʻe fakahā mai ‘e ‘Īsaia ‘i hono toe ‘o e 2 Nīfai 7–8, ha ngaahi fakatātā ‘o e finangalo mo e mālohi ‘o e Fakamoʻuí ke huhuʻi Hono kakai ‘o e fuakavá.

Lau ‘a e 2 Nīfai 7:5–7, pea kumi ki he ngaahi kupuʻi lea ‘i he kikite ko ‘ení ‘a ia ‘oku nau fakamatala ki he meʻa ‘e fai ‘e he Mīsaiá peá Ne aʻusia ‘i Heʻene feilaulau fakalelei ke huhuʻi kitautolú. ‘Oku kau ‘i he 2 Nīfai 7:6, ‘a e futinouti a, ‘a ia ‘oku kau ai ha ngaahi potufolofola ‘oku nau fakamatalaʻi mo fakaʻaliʻali mai hono fakahoko ‘o e kikite ko ʻení. Te ke lava ‘o fakaʻilongaʻi ‘a e Mātiu 27:26 ‘i he futinoutí, hili ia peá ke lau ‘a e Mātiu 27:26–31, ‘o kumi ki he ngaahi founga naʻe fakahoko ai ‘a e kikite ‘a ‘Īsaiá.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá: Ko e hā ha meʻa ‘oku fakahā mai ‘e he 2 Nīfai 7:2, 5–7 ‘o kau ki he finangalo mo e hōifua ‘a e Fakamoʻuí ke huhuʻi kitautolú?

Koeʻuhí ke tokoniʻi koe ke ke ‘ilo ha ngaahi fakamoʻoni kehe ki he ‘aloʻofa mo e mālohi ‘o e ‘Eikí ‘i hono toe ‘o e kikite ‘a ‘Īsaiá, fakakaukau ‘oku kole atu ke ke fai ha lea ‘i he lotú ‘o kau ki he tefitoʻi moʻoní: ʻOku finangalo ‘a e Fakamoʻuí ke huhuʻi Hono kakai ‘o e fuakavá pea ‘okú Ne maʻu ‘a e mālohi kotoa pē ke fakahoko ia. Lau ‘a e 2 Nīfai 8:3, 11–13, 16, 22, ke ke teuteu ki hoʻo leá peá ke fili ‘a e ngaahi kupuʻi lea ‘okú ke ongoʻi ‘okú ne fakapapauʻi mai ‘a e finangalo mo e mālohi ‘o e ‘Eikí ke huhuʻi kitautolú.

  1. ʻAi ha fokotuʻutuʻu ki hoʻo leá ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘aki haʻo:

    1. Hiki ha kupuʻi lea ‘e ua pe tolu ‘a ia ‘oku mahuʻinga kiate koé peá ke fakamatalaʻi ‘a e ‘uhinga ‘oku hoko ai ‘a e kupuʻi lea takitaha ko ha sīpinga ia ‘o e finangalo ‘o e Fakamoʻuí ke huhuʻi kitautolú pe ko Hono mālohi ke fakahoko iá.

    2. Fili ha taha ‘o e ngaahi kupuʻi lea ko iá peá ke fakamatala ki ha founga kuó ke aʻusia ai iá pe ‘okú ke fie aʻusia ‘a e tāpuaki ko iá ‘i hoʻo moʻuí.

Manatuʻi ‘i hoʻo fakaʻosi ‘a e lēsoni ko ‘ení, naʻe akoʻi ‘e Sēkope ‘a e ngaahi moʻoni kuó ke ako ki ai ‘i he ‘aho ní “koeʻuhí ke mou ‘iloʻi pea fakalāngilangiʻi ‘a e huafa ‘o homou ‘Otuá” (2 Nīfai 6:4), “koeʻuhí ke mou ‘ilo ki he ngaahi fuakava ‘a e ‘Eikí” (2 Nīfai 9:1), pea “koeʻuhí ke mou fiefia, pea hanga hake ʻa homou matá ‘o taʻengata” (2 Nīfai 9:3). Kumi ha faingamālie he ‘ahó ni ke ke fakahā ai ki ha taha kehe hoʻo houngaʻia ʻi he ‘Eikí mo ‘Ene ‘ofa ‘iate koé.

  1. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘aho ní ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    Kuó u ako ‘a e 2 Nīfai 6–8 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: