2 Nīfai 17–20

Naʻe tohi ‘e Nīfai ‘i he 2 Nīfai 17–20, naʻe feinga ‘a ‘Īsaia ke ne fakalotoʻi ‘a e tuʻi ‘o Siutá mo hono kakaí ke nau falala ki he ‘Eikí kae ‘ikai ki honau ngaahi kaungātau fakamāmaní. Naʻe kikite ‘a ‘Īsaia ‘o ngāue ʻaki ‘a e ngaahi sīpingá mo e ngaahi ‘atá—‘a e ngaahi fakatātā fakataipe pe ngaahi meʻa ‘oku nau fakafofongaʻi ha meʻa ‘oku akoʻi mo fakamoʻoniʻi ai ha ngaahi moʻoni mahuʻinga—‘a ia naʻe kau ki he ngaahi meʻa ‘e hoko ‘i hono ngaahi ‘ahó, ko e ‘aloʻi ‘o Sīsū Kalaisí, mo hono fakaʻauha ‘o e kau angahalá ‘i he Hāʻele ‘Angaua Mai ‘a e ‘Eikí.

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke fehangahangai ai mo ha meʻa fakamanavahē, koeʻuhí ke tokoni ia ‘i hoʻo teuteu ki he lēsoni ‘o e ‘aho ní. ‘Okú ke manatu nai ki he ‘uluaki meʻa naʻá ke faí? Feinga ke ke ‘iloʻi ‘i hoʻo ako ‘a e 2 Nīfai 17–18, ‘a e faleʻi ‘a ‘Īsaia kiate kinautolu ‘oku nau fehangahangai mo ha meʻa faingataʻa pe fakamanavaheé?

‘E fie maʻu ke ke ‘ilo ‘i hoʻo ako ‘a e 2 Nīfai 17–18, ki he puleʻanga iiki ‘e tolu ‘o Sīlia, ‘Isileli, mo Siutá, kae ʻumaʻā ‘a e ‘Emipaea ‘Asilia ‘oku lahi ange ‘aupitó, ‘a ia naʻe feinga ke ne ikunaʻi ‘a e ngaahi puleʻanga iiki ange ko ‘ení. Vakai ki he mape ko ʻení mo e saati ‘oku ‘oatu fakataha mo iá.

ʻĪmisi

mape ʻo ʻIsileli mo Siutá

Lau ‘a e 2 Nīfai 17:1–2, pea sio ki he mapé. Ko hono ‘uhinga ‘o e “ʻoku kau fakataha ‘a Sīlia mo ‘Ifalemi” ki he hoko ‘a e ongo fonuá ni ko e kaungā tau pe kuó na fai ha aleapau. Feinga ke ke fakapapauʻi pe ko hai ʻokú ne ‘ohofi ‘a haí? Fakatokangaʻi ange, ‘oku ‘uhinga ‘a e kupuʻi lea “fale ‘o Tēvitá” ‘i he veesi 2 kia ‘Āhasi mo e kakai ‘o Siutá.

Naʻe loto ‘a e puleʻanga o ‘Isilelí mo Sīlia ke ikunaʻi ‘a e puleʻanga ‘o Siutá pea fakamālohiʻi ‘a Siuta ke nau kau fakataha mo kinautolu ke tau mo e ‘Emipaea mālohi ‘o ‘Asiliá. Naʻe teuaki ‘a ‘Asilia ke nau kapa ha konga lahi ‘o e māmaní he taimi ko iá. Naʻe tui ‘a ‘Isileli mo Sīlia kapau te nau ikunaʻi ‘a Siuta, te nau maʻu ai ha kakai tokolahi ange mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ange ke tau mo e kau ‘Asilia ‘oku laka maí (vakai, 2 Nīfai 17:5–6). Naʻe fakakaukau ‘a e Tuʻi ko ‘Āhasí ke kau mo ‘Isileli mo Sīlia.

Fakakaukau ki ha meʻa te ke fai kapau ko e Tuʻi koe ko ‘Āhasí. ‘Oku fakamanamana mai ‘a ‘Asilia ke ‘ohofi ho kakaí. Ka ‘i he tafaʻaki ‘e tahá, ‘oku fakamanamana mai mo Sīlia mo ‘Isileli ke ‘ohofi kimoutolu kapau ‘e ‘ikai te mou kau fakataha mo kinautolu ke tau mo ‘Asilia. Naʻe nofo ‘a ‘Īsaia ‘i he puleʻanga ‘o Siutá, pea naʻe fekauʻi atu ia ‘e he ‘Eikí kia ‘Āhasi mo ha pōpoaki. ‘Okú ke pehē ko e hā ha faʻahinga ongo te ke maʻu ki ha pōpoaki mei he palōfitá kapau ko ‘Āhasi koe?

1. Lau ‘a e 2 Nīfai 17:3–8, peá ke laineʻi ‘a e pōpoaki ‘a e ‘Eikí kia ‘Āhasi mo hono kakaí, ‘a ia naʻe fai mai ‘i he palōfita ko ‘Īsaiá. (‘Oku ‘uhinga ‘a e fakalea “ongo tūhulu ‘oku kohú” ‘i he veesi 4, ki ha tūhulu kuo mate hono uló, ‘a ia ko e fakataipe ‘o hono maumauʻi pe ikunaʻi ‘o e ongo puleʻanga ko iá.) Fakakaukau naʻá ke fanongo ki hono lea ‘aki ‘eni ‘e ‘Īsaia kia ‘Āhasí. ʻE toki fehuʻi atu ‘e haʻo kaungāmeʻa kimui pe ko e hā ‘a e meʻa naʻe fakahā ange ‘e ‘Īsaiá. Hiki ha sētesi ‘e ua pe tolu ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘o fakamatalaʻi ai ha tali te ke fai ki ho kaungāmeʻá.

Naʻe feinga ‘a ‘Īsaia ke tokoniʻi ‘a e tuʻí mo hono kakaí ke nau falala ki he ‘Eikí ke maʻu ha tokoni mei ai, kae ‘oua ‘e falala ki ha ngaahi aleapau fakapolitikale ‘oku ‘ikai paú.

2. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   1. Ko e hā ha ‘uhinga ‘oku mahuʻinga ai ke tau tafoki ki he ʻEikí ‘i he taimi ‘oku tau fie maʻu ai ha tokoní, kae ‘oua ‘e falala pē ki he kakai kehé ke nau tokoniʻi kitautolu?

   2. Ko e hā ha ngaahi founga ‘oku faʻa ‘ahiʻahiʻi ai ‘a e toʻu tupú ke nau fakamuʻomuʻa ‘enau fetuʻutaki mo e kakai kehé ‘i he‘enau fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?

Naʻe pehē ‘e he ‘Eikí te Ne tuku kia ‘Āhasi mo e puleʻanga ‘o Siutá ha fakaʻilonga te Ne maluʻi kinautolu pea ‘e ‘ikai fie maʻu ke nau fakafalala ki ha ngaahi aleapau fakamāmani. Lau ‘a e 2 Nīfai 17:14 ke ke ‘iloʻi ai ‘a e fakaʻilongá. Siakaleʻi ‘a e foʻi lea ko e ʻImanuela ‘i he vēsí. Hiki ‘i he tafaʻaki ‘o e veesi ko ‘ení ‘a e “Mātiu 1:22–23.” Lau ‘a e Mātiu 1:22–23 ke ke ‘iloʻi ai hono ‘uhinga ‘o e huafa ko e ‘Imanuelá.

‘E tokoniʻi fēfē ʻa ʻĀhasi ‘i he taimi ko ‘ení ‘e ha fakaʻilonga, ko hono ‘uhingá “ko e ‘Otua ‘iate kitautolu”? ‘E toe ‘uhinga fēfē nai ‘a e kikite ko ‘eni ‘a ‘Īsaiá ki he ‘aloʻi mai ‘o Sīsū Kalaisí ‘i ha ngaahi senituli lahi mei ai?

ʻĪmisi

ʻEletā Jeffrey R. Holland

Fakakaukau ki he fakamatala ko ‘eni naʻe fai ‘e ‘Eletā Sefilī R. Hōlani ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá, ke mahino ange ai kiate koe ‘a e fakaʻilonga ‘o ha tama ‘oku ‘aloʻi mai: “ʻOku lahi ha fakaʻuhinga pe ‘elemēniti kehe ki he kikite ko ‘ení, ‘o hangē pē ko e ngaahi tohi kehe ‘a ‘Īsaiá. Mahalo naʻe taumuʻa hono ‘uluaki fakaʻuhingá ki he uaifi ‘o ‘Īsaiá, ‘a ia ko ha fefine lelei mo haohaoa ‘a ia naʻá ne fanauʻi mai ha tama ‘i he taimi ko ‘ení [vakai, 2 Nīfai 18:3], naʻe hoko ‘a e tama ko iá ko e fakataipe mo e ‘ata ‘o hono fakahoko mahuʻinga ange kimui ‘o e kikité, ‘a ia ‘e fakahoko ‘i he ‘aloʻi ‘o Sīsū Kalaisí” ( Christ and the New Covenant [1997], 79).

ʻĪmisi

ʻOku Tohi ʻe ʻĪsaia ʻo Kau ki he ʻAloʻi ʻo Kalaisí

Naʻe kikite ‘a ‘Īsaia, ‘e teʻeki tupu hake ‘a e tamá, kuo ‘osi ikunaʻi ‘e ‘Asilia ia ‘a ‘Isileli (ʻIfalemi) mo Sīlia fakatouʻosi (vakai, 2 Nīfai 17:15–25). Ko e taumuʻa ‘o e fakaʻilongá, ko e “ʻOtua ‘iate kitautolu” ke fakapapauʻi ki he Tuʻi ko ‘Āhasí ‘e ʻiate kitautolu ‘a e ‘Otuá ‘i he taimi ‘oku tau falala ai kiate Iá, ‘o aʻu ki he ngaahi taimi ‘o e faingataʻá mo e manavaheé. Fakakaukau ke ke hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘i hoʻo folofolá.

Lau ‘a e 2 Nīfai 18:6–8, pea laineʻi ‘a e kupuʻi lea “ngaahi vai ‘o Sailoá.” ‘Oku fakataipe ‘e he ngaahi vai ‘o Sailoá kia ‘Īsaia ‘a e ivi mo e mālohi fakafiemālie, tuʻu maʻu mo tokoni ‘o e ‘Otuá ‘a ia ʻoku fie maʻu ke hoko ko ha konga ‘o e moʻui fakapolitikale ‘o e puleʻangá (vakai, 2 Nīfai 18:6). Naʻe ngāue ʻaki ‘e ‘Īsaia ‘a e fakamatala ki he ngaahi vai ‘o Sailoá ko ha fakafehoanaki, koeʻuhí ko hono fakafisingaʻi ‘o e Mīsaiá ‘e he kakai ‘o ‘Isilelí mo e kakai ‘o Siutá—“ko e ngaahi vai ‘o Sailoá,” pe ko e mālohi fakafiemālie, vaivai, tuʻu maʻu, mo tokoni ‘o e ‘Otuá. Ko ia, hangē ko hono kikiteʻi ‘e ‘Īsaiá, ‘oku fakafofongaʻi ‘e he tuʻi ‘o ‘Asiliá mo e mālohi fakamanavahē mo e ivi fakaʻulia ‘o ‘ene kau tau ‘oku ‘oho maí—‘a e “ngaahi vai ‘o e vaitafé, ‘oku mālohi pea lahi”— ‘o ikunaʻi ‘a Sīlia mo ‘Isileli.

Ko e punake ‘a ‘Īsaia, pea naʻá ne ngāue ʻaki ‘a e kehekehe ‘a e anga ‘o e tafe ‘a e ongo vaitafé ke fakamatalaʻi ‘a e meʻa ‘e hoko ki Siutá. Naʻe ‘oho mai ‘a e kau tau ‘a ‘Asiliá ki Siuta—‘a ia ‘oku fakafofongaʻi ‘e he foʻi lea ko e fonuá. Ka naʻe ‘ikai ikunaʻi ‘e he kau taú ‘a Selusalema—ʻa ia ‘oku fakafofongaʻi ‘e he fakamatala “te ne fā pea mafola, pea te ne aʻu hake ki he kiá.”

Lau ‘a e 2 Nīfai 18:9–12, pea fakatokangaʻi hono tuʻo lahi ‘o e naʻinaʻi ‘a e ‘Eikí kia Siuta ke ‘oua ‘e kau fakataha mo Sīlia mo ‘Isileli. Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 2 Nīfai 18:13, ko e fē ‘a e feituʻu naʻe fakahā mai ‘e he ‘Eikí ‘ia ‘Īsaia ki Siuta ke nau ‘alu ‘o kumi tokoni mei aí?

Hili hono ikunaʻi ‘e he kau ‘Asiliá ‘a Siutá pea nau fakamanamana ke ‘ohofi ‘a Selusalemá, naʻe maʻu ‘e he puleʻanga ‘o Siutá ha tuʻi foʻou. Ko hono hingoá ko Hesekaia. Naʻá ne falala ki he ‘Eikí mo e palōfita ko ‘Īsaiá. Naʻe iku ‘o tamateʻi ha kau sōtia ‘Asilia ʻe toko 185,000 ‘i honau ‘apitangá ‘e ha ‘āngelo ‘a e ‘Eikí (vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 19:35; ʻĪsaia 37:36).

3. Tali ha fehuʻi ‘e taha pe lahi ange ‘i he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   1. Ko e hā ‘a e ngaahi fakatuʻutāmaki ‘o e tuku hoʻo falalá ki he ngaahi me‘a mo e ngaahi mālohi ‘o e māmaní, kae ‘ikai ‘i he ‘Eikí? (Mahalo te ke fakakaukau ki ha ngaahi meʻa te nau ‘ahiʻahiʻi koe ke ke fai ha ngaahi fili ‘oku makatuʻunga ‘i he manavaheé.)

   2. Ko e fē nai ha taimi naʻá ke tafoki ai ki he ‘Eikí ke maʻu mei ai ha ivi, ka ne tomuʻa ‘ahiʻahiʻi koe ke ke tafoki ki ha ngaahi feituʻu kehe? Ko e hā naʻá ke ako mei he meʻa ko ia ne hokó?

   3. Naʻe fakahaofi ‘a e kakai ‘o Siutá mei he fakaʻauhá ‘i he pule ‘a e Tuʻi ko Hesekaiá koeʻuhí ko ‘enau muimui ki he akonaki ‘a ‘Īsaia mei he ‘Eikí. ‘E maluʻi fēfē koe mei he kovi fakalaumālié ‘i hoʻo muimui ki he kau palōfita ‘o e onopōní?

Kuo ‘i ai nai ha taimi ne fuoloa ai haʻo taʻe sio ki he la‘aá pe ongoʻi hono māfaná? Kapau kuo teʻeki ai, fakakaukau ‘oku ‘i ai ha meʻa ‘okú ne fakamalumaluʻi maʻu pē koe, pea ‘ikai te ke maʻu ha maama pe ongoʻi hono māfana ‘o e laʻaá (hangē ko haʻo nofo ‘i ha loki fakapoʻuli ‘i he taimi kotoa pē). Naʻe ngāue ʻaki ‘e ‘Īsaia ha fakatātā tatau ke fakatātaaʻi ‘a e tuʻunga fakalaumālie ‘o e kakai ‘oku ʻikai te nau maʻu ‘a e maama ‘o Kalaisí.

‘Oku ‘i ai ha fonua ‘e ua ‘oku lau ki ai ‘a e 2 Nīfai 19:1–2. Lau ‘a e ongo veesi ko ‘ení pea fakaʻilongaʻi ‘a e hingoa ‘o e fonua ‘e ua ko iá.

Naʻe hoko ha ngaahi tau lahi ‘i he ngaahi senituli kimuʻa hono tohi ‘e ‘Īsaia ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení, ‘i ha feinga ke puleʻi ‘a e feituʻu ko ia ‘oku ui he taimí ni ko e Fonua Tapú. ‘Oku ui ‘e ha niʻihi ‘a e feituʻu ko ‘ení ko e “fonua ‘o e malumalu ‘o e maté” koeʻuhí ko e tokolahi kuo mole ai ʻenau moʻuí ‘i he taú. Lolotonga ‘a e taimi ‘o e Fuakava Foʻoú, naʻe tuʻu ‘a Nasaleti, Kapaneume, Neini, mo Kana ‘i he ngaahi feituʻu fonua ko ia naʻe ‘iloa ko e ngaahi fonua ko Sepuloni mo Nafitalaí. Ko e ngaahi kolo ‘eni naʻe nofo ai ‘a Sīsū Kalaisi ‘i ha konga lahi ‘o Hono taimí, mo ngāue ke tokoni ki he kakaí ‘i ha taʻu ‘e 500 tupu kimui. ‘Oku ‘iloa ia he ‘ahó ni ko e feituʻu Kālelí.

Fakaʻilongaʻi ‘i he 2 Nīfai 19:2 ‘a e lea naʻe fai ‘e ‘Īsaia ‘o kau ki he meʻa ‘e mamata ki ai ‘a e kakai ‘o e feituʻu fonua ko ‘ení.

Ko e lea ko ia ‘a ‘Īsaiá, ko kinautolu kuo nau “‘aʻeva ʻi he poʻulí” pea ‘oku nau nofo ‘i he “fonua ‘o e malumalu ‘o e maté” kuo nau “mamata ki he maama lahí,” ko haʻane kikite ia ‘o kau ki he misiona ‘a Sīsū Kalaisi ‘i he moʻui fakamatelié ‘i he konga ko ‘eni ‘o e māmaní. Naʻe ‘aʻeva ‘i he fakapoʻulí ‘a e kakai naʻa nau nofo ‘i he feituʻu Kālelí, ka naʻa nau mamata ki ha “maama lahi” ‘i he taimi naʻe moʻui mo ngāue ai ‘a Sīsū Kalaisi ‘i honau lotolotongá.”

4. Lau ‘a e 2 Nīfai 19:6–7, peá ke fakakaukauʻi pe ko e fē ‘i he ngaahi huafa ‘o e Fakamoʻuí ‘i he veesi 6 ne mei mahuʻingamālie taha ki he kakai ‘o Siutá, ‘i he ngaahi tuʻunga naʻa nau ‘i aí. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ‘a e founga ‘oku fakamatalaʻi ai ‘e ha taha pe lahi ange ‘i he ngaahi huafa ko ‘ení ‘a e anga hoʻo ongo ‘o kau ki he Fakamoʻuí.

Ko e kikite ko ia ‘a ‘Īsaia ki hono fakaʻauha ‘o ‘Asilia ‘o hangē ko hono tohi ‘i he 2 Nīfai 20, ko hano toe kikiteʻi foki ia ‘o e faka‘auha ‘o e kau angahalá ‘i he Hāʻele ‘Angaua Maí. Manatuʻi ‘i hoʻo lau ‘a e vahe ko ‘ení, ‘e hangē pē ko hono tāpuakiʻi ‘o Hesekaia ‘i heʻene falala ki he akonaki ‘a ‘Īsaia mei he ‘Eikí, ‘e pehē pē kapau te ke falala ki he ‘Eikí pea ‘oua te ke manavahē ki he ngaahi tautea ‘e hoko mai ki he kakai ‘o e mamaní ‘i he ofi ki he taimi ‘o e Hāʻele ‘Angaua Maí.

Ko e hā ha sētesi ‘oku toutou ngāue ʻaki ‘i he 2 Nīfai 19:12, 17, 21 mo e 2 Nīfai 20:4? ‘E lava ke ke fakaʻilongaʻi ia ‘i hoʻo folofolá. Hiki ‘a e sētesí ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, pea fakaʻilongaʻi ‘a e foʻi lea ko e houhau mo e foʻi lea ko e toʻukupu. ‘I lalo ‘i he foʻi lea ko e houhaú, hiki ki ai ‘a e fakamaau, pea ‘i lalo ‘i he foʻi lea ko e toʻukupu, hiki ki ai ‘a e ‘aloʻofa. Lau leʻo lahi ‘a e sētesí peá ke fakahū ‘a e ongo foʻi lea ko e fakamāú mo e ʻaloʻofá. (“ʻOku teʻeki ai ke liliu ‘a ‘ene [fakamāú], ka ‘oku kei mafao atu ‘a ‘ene [‘aloʻofá].)

5. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   1. Naʻe fakamatalaʻi fēfē ‘e he kiʻi ngāue ‘i ‘olungá ‘a e tali ‘a e ‘Eikí ki he ngaahi puleʻanga, ngaahi fāmili, pe kakai fakafoʻituitui ‘oku nau fakafisinga‘i Iá?

   2. Te ke fakahoko fēfē ‘a e ngaahi moʻoni ko ‘ení ‘i hoʻo moʻuí? Ko Sīsū Kalaisí ko e ‘Otua ia ‘o e fakamaau mo e ‘aloʻofa. ‘Okú Ne ‘aloʻofa kiate kinautolu ‘oku fakatomala mo tauhi ‘Ene ngaahi fekaú.

6. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha fakamatala ki ha taimi naʻá ke talangofua ai ki ha fekau peá ke ongoʻi ‘a e ‘aloʻofa ‘a e ‘Otuá.

7. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘aho ní ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

   Kuó u ako ‘a e 2 Nīfai 17–20 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

   Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: