Naʻe kikiteʻi ‘e Nīfai ha ngaahi tuʻunga faingataʻa ‘e niʻihi ‘o e ngaahi ‘aho fakaʻosí, ‘a ia naʻe kau ki ai ‘a e ngaahi akonaki hala mo e loto hīkisia e ngaahi siasi loi ʻe fokotuʻu haké. ʻOkú ne akoʻi e founga ke fakatokangaʻi ai e ngaahi tokāteline halá mo e ngaahi tōʻonga fakakaukau fakamāmaní peá ne fakahā mai ‘a e ngaahi founga ‘e feinga ai ‘a Sētane ke ne tohoakiʻi atu ‘a e tokanga ‘a e tangatá mo e fefiné mei ha moʻui ‘oku māʻoniʻoní.
Ko e fakamatala ʻa Nīfai ki he ngaahi siasi loí mo e ngaahi fakakaukau hala ʻi hotau kuongá
‘Oku ‘i he ngaahi fonua lahi ha ngaahi fakaʻilonga ‘i he halá ‘oku fakatokanga ki he kakai ‘oku fononga aí kapau ‘oku ʻi ai ha fakatuʻutāmaki ‘i muʻa ‘i he halá. Ko e hā ha fōtunga mo e lanu ‘o e ngaahi fakaʻilonga ‘i he hala ‘o e fonua ‘okú ke nofo aí, ‘a ia ‘oku fakatokanga mai ki he kau fakaʻulí ‘oku ‘i ai ha fakatuʻutāmaki ‘i muʻa ‘i he halá? ‘Oku pehē foki mo hono fakaʻilongaʻi ‘o e ngaahi faitoʻo koná mo e ngaahi meʻa ‘oku fakatuʻutāmakí ‘aki ha ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi fakatokanga ‘i hono kofukofú pe ngaahi meʻa ‘oku faʻo aí. ‘Oku fēfē hono fakaʻilongaʻi e ngaahi meʻa ko ‘ení ‘i he feituʻu ʻokú ke nofo aí?
Hangē ko e ngaahi fakaʻilonga fakatokanga fakatuʻasino ko ‘ení, ‘oku pehē ‘a e maʻu ‘i he Tohi ‘a Molomoná ha ngaahi fakatokanga ke tokoniʻi koe ke ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi mālohi oku fakatuʻutāmaki ki ho laumālié. Naʻe fakahā mai ‘e Palesiteni ‘Eselā Tafi Penisoni ‘a e founga ‘oku lava ai ‘e he Tohi ‘a Molomoná ‘o fai atu ha fakatokanga mo fakamālohia koe ki he ngaahi filioʻi kovi ‘a Sētané: “ʻOku fakamahinoʻi ‘e he Tohi ‘a Molomoná ‘a e ngaahi fili ‘o Kalaisí. ‘Okú ne veuveuki ‘a e ngaahi tokāteline halá pea ta‘ofi ‘a e fakakikihí. (Vakai, 2 Nīfai 3:12.) ‘Okú ne fakafefekaʻi ‘a e kau muimui anga-fakatōkilalo ‘o Kalaisí mei he ngaahi filioʻi kovi, ngaahi founga kākā, mo e ngaahi tokāteline ‘a e tēvoló ‘i hotau kuongá” (“Ko e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘a e Tohi ‘a Molomoná,” Ensign, Jan. 1988, 3).
ʻOku fakaeʻa mai ‘e he Tohi ‘a Molomoná ‘a e ngaahi fakakaukau hala ‘a e tēvoló pea fakamālohia kitautolu ki heʻene ngaahi filioʻi kākaá. Hangē ko ia kuo tohi ‘i he 2 Nīfai 28, naʻe tuhuʻi mai ‘e Nīfai ha niʻihi ‘o e ngaahi akonaki hala ‘a e tēvoló ‘a ia ‘oku maheni ki ai ‘a e ngaahi toʻu tangata kotoa pē. Kumi ‘i he 2 Nīfai 28:3–9, pea fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi akonaki hala mo e ngaahi kākā ‘a Sētane ‘oku ‘iloʻi aí. (Fakatokangaʻi ange, ko e 2 Nīfai 28:7–9 ko ha veesi fakataukei folofola ia. Te ke lava ‘o fakaʻilongaʻi ia ‘i ha founga ‘oku mahinó koeʻuhí ke faingofua haʻo kumi ki ai ‘i he kahaʻú.)
Hiki ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá mei he 2 Nīfai 28:3–9 ha taha ‘o e ngaahi akonaki hala ‘okú ke pehē ‘oku fakatuʻutāmaki taha ki he toʻu tupú ‘i he ‘aho ní, peá ke fakamatala ki hoʻo ngaahi ‘uhinga ki aí. Fakakau foki ki ai ha fakatātā ‘o e founga ‘oku lava ai ke fakataueleʻi ‘a e toʻu tupú ‘e he akonaki hala ko iá.
Lau ‘a e 2 Nīfai 28:12–14, pea kumi ki he meʻa naʻe fakatokanga mai ‘e Nīfai ‘e hoko ki ha ngaahi siasi mo e kakai tokolahi, pea kau ai foki ha “kau muimui anga-fakatōkilalo ‘o Kalaisi” (veesi 14). ‘Oku fakatupu ‘a e ngaahi meʻa ko iá ‘e he loto-hīkisiá mo e tokāteline hala ‘okú ke lau ai ‘i he 2 Nīfai 28:3–9. Lau ‘a e 2 Nīfai 28:15–16, 19, pea kumi ke ‘iloʻi ha ngaahi nunuʻa ‘e niʻihi ‘o e ngaahi akonaki hala ko ‘ení. ‘E lava ke ke fakaʻilongaʻi ‘a e kupuʻi lea ‘i he 2 Nīfai 28:19 ʻa ia ‘okú ne fakamatalaʻi ‘a e meʻa ‘oku fai ‘e he tēvoló kiate kinautolu ‘oku ʻikai te nau fakatomalá.
Lau leʻo lahi ‘a e 2 Nīfai 28:7–9. Fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi ke ke ako maʻuloto ai ‘a e 2 Nīfai 28:8. Te ke lava ‘o hiki maʻuloto ia ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, pe te ke lau maʻuloto ia ki ha mēmipa ‘o e fāmilí pe ki haʻo kaungāmeʻa. ʻE akoʻi ʻe ha tokolahi ha ngaahi tokāteline hala, taʻeʻaonga mo vale ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha ngaahi founga ‘e niʻihi ‘oku tuʻuaki ai ‘a e ngaahi tokāteline vale ko ‘ení, peá ke fakamatala nounou ki ha founga te ke lava ai ‘o ‘iloʻi ‘a e ngaahi tokāteline vale ‘a e māmaní peá ke fakaʻehiʻehi mei ai.
ʻOku fakatokanga ʻa Nīfai ki he ngaahi kākā ʻa Sētané
‘E hoko ko haʻo teuteu ki hoʻo ako ki he toenga ‘o e 2 Nīfai 28, kapau te ke lau ‘a e meʻa na‘e hoko ko ‘eni kia Palesiteni Poiti K. Peeka, Palesiteni ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá ‘i haʻane ‘aʻahi ki ha feituʻu ‘oku maluʻi ai ‘a e fanga manu kaivaó, lolotonga haʻane fakahoko ha fatongia ‘i ‘Afilika.
“Naʻa mau tuʻu ‘i ha tokaʻanga vai ke sio ‘i he haʻu ‘a e fanga manú ‘o inú. Naʻe ‘ikai ha ‘uha he fa‘ahitaʻu ko iá pea naʻe honge vai ‘aupito, pea ko ha luoki pelepela pē ‘a e meʻa ia ko ‘ení.
ʻĪmisi
Palesiteni Boyd K. Packer
“Naʻe manavahē makehe ‘a e fanga ‘anitilopé, pea nau ilifia ‘aupito. Te nau ha‘u ki he tokaʻanga pelepelá pea nau toe tafoki vave pē ‘o lele ‘i he ilifia lahi. Na‘e ‘ikai te u sio ki ha fanga laione ofi mai peá u fehuʻi ki he tangata taki mamatá pe ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘oku ‘ikai te nau inu aí. Ko ‘ene talí ‘eni, pea ko e lēsoni ia ke ako mei aí, ‘ko e Fanga Kalokatailé.’
“Naʻá ku ʻilo mahalo pē ʻoku fakakata peá u toe ʻeke fakamātoato ange, ‘Ko e hā ʻa e palopalemá?’ Pea ko e tali pē ki aí: ‘Ko e Fanga Kalokataile.’
Na‘á ku pehē ange “Ko e laulaunoa ia. ‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha fanga kalokataile. ‘Oku lava ke iloʻi ia ‘e ha taha pē.’ …
“Naʻe mahino ki ai naʻe ʻikai ke u tui kiate ia, peá ne fakapapauʻi leva ke ne akoʻi mai kiate au ha lēsoni. Naʻa mau toe lele atu ki ha feituʻu ʻe taha ʻo tau ʻi he feituʻu ʻoku hangatonu hifo pē ki he ngaahi pelepelá. Naʻá ne pehē mai. ‘Ko ē, sio ki ai.’
“Naʻe ʻikai te u lava ‘o sio ki ha meʻa tukukehe pē ha kiʻi vai, mo ha fanga monumanu ʻoku nau tailiili mei he mamaʻó. Pea faifai peá u sio ki ai!—ko ha fuʻu kalokataile lahi ʻoku tokoto ʻi he pelepelá ʻo tatali ki ha monumanu ʻe fuʻu fieinua ke haʻu ʻo inu.
“Fakafokifā ne u hoko ko ha tokotaha tui! ʻI heʻene mamata ʻoku ou loto fiemālie ke fanongó naʻe hoko atu e lēsoní. Naʻá ne pehē, ‘ʻOku ʻi ai ha ngaahi kalokataile ʻi he pāká kotoa, ʻikai ko e vaitafé pē. “ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha vai taʻe ofi ai ha kalokataile, pea ʻoku lelei ke ke tokanga ki ai.’ …
“ʻI haʻaku toe ʻaʻahi ki ʻAfilika naʻá ku talanoa ʻeni ki ha tokotaha tauhi paaka ʻi ha paaka ʻe taha. …
“Naʻá ne fakahā mai leva ha feituʻu ne hoko ai ha fakatuʻutāmaki. Naʻe ʻi ai ha talavou mei ʻIngilani naʻe ngāue ʻi he hōtelé ʻi ha taimi. Neongo e ngaahi fakatokanga ne fai maʻu pē mo toutou fakahokó, naʻá ne ʻalu atu ʻi he ʻaá ke vakaiʻi ha meʻa mei he tafaʻaki ʻe taha ʻo ha anovai mamaha ne ʻikai pulia ai hono sū vaʻinga tenisí.
“‘Naʻe pehē ʻe he tokotaha tauhi pāká, ‘ne ʻikai aʻu ʻo ua ʻene mangá kuo maʻu ia ʻe ha kalokataile pea ne ʻikai ke mau lava ʻo fakahaofi ia’” (“Spiritual Crocodiles,” Ensign, May 1976, 30–31).
Ko e hā hano fakatuʻutāmaki ‘o haʻo taʻe tui ‘oku ‘i ai ha fanga kalokataile, koeʻuhí ko e ‘ikai te ke lava ‘o sio kiate kinautolú? ‘Oku tatau fēfē ‘a e meʻa naʻe hoko kia Palesiteni Pēká mo e talavoú, mo e meʻa naʻe fakamatalaʻi ‘e Nīfai ‘i he 2 Nīfai 28:22?
Naʻe fakamatalaʻi ‘e Palesiteni Peeka:
“Ko kinautolu ne ʻi muʻa ʻiate koe ʻi he moʻuí kuo nau aʻa holo he ngaahi anovaí pea fai ha fakatokanga kau ki he ngaahi kalokatailé. ʻIkai ko e ngaahi fuʻu kalokataile lalahi mo tukumisi pē te ne lava ʻo ʻuusi kimoutolu ke kongokongá, ka ko e ngaahi kalokataile fakalaumālie,ʻoku taʻefakangatangata ʻene fakatuʻutāmakí, taʻe pau ange pea ʻikai fuʻu hā maí ʻo lahi ange ʻi he ngaahi fuʻu kalokataile ʻo ʻAfilika ʻoku fakapuli ʻenau nofó.
“ʻOku lava ʻe he fanga kalokataile fakalaumālie ko ʻení ʻo tamateʻi pe laiki homou laumālié. Te nau lava ʻo fakaʻauha ʻa hoʻo nongá mo e nonga ʻa kinautolu ʻoku ʻofa ʻiate koé. Ko kinautolu ia ʻoku totonu ke tau tokanga ki aí, pea ʻoku siʻisiʻi ke ʻi ai ha vai ʻi ha feituʻu ʻi he māmaní kotoa ʻe taʻe fakakonahi ʻaki kinautolu” (“Spiritual Crocodiles,” 31).
Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i he ngaahi laine ‘i laló: Ko e hā nai ha ngaahi founga ‘e tatau ai ‘a e fanga kalokataile ‘i ‘Afiliká mo e ngaahi ‘ahiʻahi mo e ngaahi founga ‘a Sētané?
Lau ‘a e 2 Nīfai 28:20–21, 24–26, pea kumi ki he ngaahi founga ‘oku feinga ai ‘a Sētane ke ne fakaʻauha kitautolú. (Mahalo naʻa ‘aonga ke ke ‘iloʻi ko hono ‘uhinga ‘o e foʻi lea ko e fakafiemālieʻi‘i he 2 Nīfai 28:21 ke fakanonga, fakaoloolo, pe ngaohi ha taha ke mohe fakalaumālie.) Fakatatau ki he lau ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení, ko e hā ha ngaahi founga ‘oku ngāue ʻaki ‘e Sētane ke ne fakafiemālieʻi kitautolu pea tohoakiʻi atu kitautolu ki hono mālohí? .
Ko ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ‘eni ‘oku akoʻi mai ‘i he ngaahi veesi ko ‘ení: ‘Oku ngāue ʻaki ‘e Sētane ha ngaahi filioʻi lahi ke ne ikuʻi kitautolu, hangē ko ‘ene ngaohi kitautolu ke tau ‘ita, mo fakafiemālieʻi mo fakaoloolo, mo fakahekehekeʻi kitautolu.
Tali ha fehuʻi ‘e taha pe lahi ange ‘i he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
‘Oku ngāue ʻaki fēfē ‘e Sētane ‘a e ‘itá ke kākaaʻi mo fakaʻauha ‘a e kakai fakafoʻituituí, ngaahi fāmilí mo e ngaahi koló?
Ko e hā ha ngaahi meʻa lelei kuo fakataueleʻi ‘e Sētane ha kakai fakafoʻituitui ke nau ‘ita ki ai?
Fakamatalaʻi ha sīpinga ‘e ua ‘o ha founga kuo fakafiemālieʻi ai ha kakai ‘e niʻihi pea fakakuihi kinautolu ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ‘a Sētané?
ʻĪmisi
Pīsope Richard C. Edgley
Lau ‘a e fakamatala ko ‘eni meia Pīsope Lisiate C. ‘Etisilī, ko ha tokoni ‘i he Kau Pīsopeliki Pulé, ‘o fekauʻaki mo e founga fakaoloolo ‘oku ngāue ʻaki ‘e Sētane ke ne tauheleʻi kitautolú: “ʻE ‘ikai te tau lava ‘o pehē te tau fai ha ngaahi angahala siʻi ‘i heʻetau kei talavoú pe te tau ‘ahiʻahiʻi ha ngaahi meʻa kae ‘oua pē ‘e aʻu ki he fai angahalá. “Ko e ngāue kotoa pē, ʻa e lelei pe kovi, ʻoku ʻi ai hono ola. ʻOku hanga ʻe he ngāue lelei kotoa pē ʻo fakatupulaki ʻa hotau poto ke tau faileleí, pea fokotuʻu maʻu ʻa kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa e angahalá pe taʻe lavameʻá. Neongo pe ʻoku siʻisiʻi fēfē ha angahala, ʻokú ne ʻai kitautolu ke tau moʻulaloa ki he ivi takiekina ʻo Sētané, he taimi te ne toe ʻahiʻahiʻi ai kitautolú. ʻOku hanga ʻe Sētane ʻo tohoakiʻi māmālie atu ʻa kitautolu, ʻi heʻene kākaaʻi ʻa kitautolu ke ʻoua te tau tui ki hono nunuʻa ʻo e fanga kiʻi angahala īkí, kae ʻoua kuó ne maʻu ʻa kitautolu ʻi he ngaahi angahala mamafá. Naʻe hanga ʻe Nīfai ʻo fakamatalaʻi ʻa e founga ko iá ko ha fakafiemālieʻi, fakalelulelu pe fakahekehekeʻi kae ʻoua kuo hanga ʻe Sētane ʻo puke ʻa [kitautolu] ʻaki ʻa ʻene ngaahi seini fakamanavaheé ʻa ia ʻoku ʻikai te nau lava ʻo vete ange ʻa kinautolu mei aí’ (2 Nīfai 28:22; vakai foki v. 21)” (“That Thy Confidence Wax Strong,” Ensign, Nov. 1994, 40).
‘Oku ngāue ʻaki ‘e Sētane ‘a e ngaahi filioʻi olopoto ko ‘ení ke fakalotoʻi kitautolu ke tau fakakaukau, lea ‘aki, mo fai ‘a e ngaahi meʻa ‘oku halá. Lau ‘a e 2 Nīfai 28:27–29, pea kumi ki ha ngaahi fakatokanga kehe.
Naʻe fai mai ‘e he ‘Eikí ha fakatokanga ‘e taha mo e tāpuaki ‘a ia ‘oku fakakau ki ai ‘i he ngataʻanga ‘o e vahe ko ‘ení. Lau ‘a e 2 Nīfai 28:30–32, pea fakalaulauloto ki he ongo fehuʻi ko ‘ení: Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘oku ui ai ‘e he ‘Eikí ha kakai ‘e niʻihi ‘oku nau monūʻiá? ‘Oku tokoniʻi fēfē kitautolu ‘e he fanongo ki he akonaki ‘a e ‘Otuá ke tau ikunaʻi ‘a e ngaahi filioʻi ‘a e tēvoló?
Hiki ʻi hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha meʻa kuó ke ako mei he lēsoni ko ‘ení ʻa ia te ne tokoniʻi koe ke ke ikunaʻi ‘a e ngaahi filioʻi ‘a Sētané. Ko e fē ha ngaahi feituʻu, ngaahi ‘ekitivitī, pe ngaahi tōʻonga fakakaukau ‘e fie maʻu ke ke fakaʻehiʻehi mei ai ke ‘oua naʻá ke fehangahangai ai mo e mālohi ‘o Sētané?
Fakakaukau ki he fakamatala ki he ngaahi fakaʻilonga fakatokangá ‘i he kamataʻanga ‘o e lēsoni ko ‘ení. Tā ha fakaʻilonga fakatokanga ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá, ‘a ia ʻoku hā ai ha fakatuʻutāmaki fakalaumālie ‘okú ke pehē ‘oku totonu ke fai ha fakatokanga ki ai ‘i he ‘ahó ni. Teuteu ke ke fakaʻaliʻali ‘eni ki hoʻo faiakó mo e kau mēmipa kehe ‘o e kalasí.
Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘aho ní ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:
Kuó u ako ‘a e 2 Nīfai 28 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).
Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: