Seminelí
‘Iuniti 21: ‘Aho 1, ʻAlamā 45–49


‘Iuniti 21: ‘Aho 1

ʻAlamā 45–49

Talateú

Hili hono fai ‘e ‘Alamā ‘ene ngaahi fakahinohino fakaʻosi ki hono foha ko Hilamaní, naʻá ne ‘alu atu mei kakai ‘o Nīfaí pea ‘ikai toe fanongo ha taha ‘o kau kiate ia. Naʻe hoko ‘a Hilamani mo e Eikitau ko Molonaí ko e ongo taki fakalaumālie mo fakakautau ‘o e kau Nīfaí lolotonga ‘a e ngaahi taimi faingataʻa ko ‘ení. Naʻe feinga ‘a e taki ‘o e kau Leimaná ko ‘Amalekaiá ke fakahoko ‘ene ngaahi holi siokita taʻe māʻoniʻoní, ‘o ne ngāue ʻaki ha ngaahi founga naʻe faitatau mo e ngaahi founga ‘a e tevoló. Naʻe teuteuʻi ‘e he ‘Eikitau ko Molonaí ‘a hono kakaí ke nau faivelenga ‘i he tui ki he ʻOtuá lolotonga ‘a e ngaahi taimi fakatuʻutāmaki ko ‘ení.

ʻAlamā 45

‘Oku tui ‘a Hilamani ki he lea ‘a ‘ene tamai, ko ʻAlamaá, pea kamata ‘ene ngāue fakafaifekaú.

Toe fakakaukau ki ha ‘initaviu naʻá ke fai mo ha taha ‘o hoʻo ongomātuʻá pe taki lakanga fakataulaʻeikí. Fakakaukau ki he faʻahinga fehuʻi naʻe fai atu kiate koé. Naʻe fai ‘e ‘Alamā ha fehuʻi mahuʻinga ‘e tolu kia Hilamani kimuʻa peá ne toki ‘alu atu mei he fonuá. Lau ‘a e ʻAlamā 45:2–7, pea feinga ke ‘iloʻi mo fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi fehuʻi ko iá. (Ko e “ngaahi lea” naʻe ‘uhinga ki ai ‘a ‘Alamā ‘i he veesi 2 ‘oku lava ke maʻu ia ‘i he ʻAlamā 37:1.) Fakakaukau ki ha founga te ke tali ai ‘a e ngaahi fehuʻi ‘a ‘Alamaá. ‘Okú ke tui ki he ngaahi folofolá? ‘Okú ke tui kia Sīsū Kalaisi? Te ke tauhi ‘a e ngaahi fekaú?

ʻĪmisi
ko e tangata mo ha talavou

Hili hono fakahā ‘e Hilamani ‘ene fakamoʻoní, naʻe lea ‘a ʻAlamā kiate ia ‘o kau ki he kahaʻu ‘o e kau Nīfaí. Naʻá ne kikiteʻi ‘a honau fakaʻauhá pea mo e fakaʻauha ‘o ha toe kakai pē ‘a ia ‘e fakaʻau ‘o kakato ‘enau fai angahalá ‘i he fonua kuo fili ko ‘ení. Lau ‘a e ʻAlamā 45:16, pea fakakaukau ki he foʻi moʻoni ʻoku ‘i he veesi ko ‘ení: ʻOku ‘ikai lava ke ʻafio ‘a e ‘Eikí ki he angahalá ‘o momoʻi fakaʻatuʻi ia.

‘E tokoni ke mahino kiate koe ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení kapau te ke manatuʻi naʻe totongi ‘e he Fakamoʻuí ‘i Heʻene Fakaleleí ʻa ʻetau ngaahi angahalá kapau te tau fakatomala pea tau kumi ke maʻu ʻEne fakamolemolé. ‘Oku ‘ikai makātakiʻi ‘e he ‘Eikí ‘o tali ha anghala ‘i ha faʻahinga tuʻunga pē. Ka neongo iá, ʻoku ‘ikai fie maʻu ke tau mamahi koeʻuhí ko ‘etau ngaahi angahalá kapau te tau fakatomala, koeʻuhí he naʻe finangalo lelei ‘a e Fakamoʻuí ke Ne mamahi koeʻuhí ko kitautolu.

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:31–33.ʻE lava ke ke hiki ‘a e ngaahi veesi ko ‘ení ke hoko ko ha potufolofola fakafekauʻaki ki he ʻAlamā 45:16.

  1. Tali ‘a e fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá: Ko e hā ha ngaahi ongo ‘okú ke maʻu ‘o kau ki he Fakamoʻuí, ‘i he taimi ‘okú ke fakakaukau ai ki Heʻene finangalo lelei ke Ne fai ‘a e totongi ki heʻetau ngaahi angahalá?

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻAlamā 45:20–24, naʻe kamata e ngāue fakafaifekau ʻa Hilamaní ‘i heʻene hoko ko ha palōfita ‘a e ‘Eikí mo e taki ‘o e Siasí. Naʻá ne fili fakataha mo e kau taki kehe ‘o e Siasí ha kau taulaʻeiki mo e kau akonaki mei he ngaahi fakatahaʻanga lotú, ka koeʻuhi ko e fakakikihí mo e fakautuutu ke lahi ‘a e loto hīkisiá, naʻe ‘ikai fie fanongo ai ‘a e kakaí ki honau kau takimuʻá.

ʻAlamā 46

Naʻe fakatahaʻi mai ‘e he ‘Eikitau ko Molonaí ‘a e kau māʻoniʻoní ‘o fakalotolahiʻi kinautolu ke nau maluʻi ‘enau ngaahi totonú mo ‘enau tui fakalotú

ʻĪmisi
Tuku ke Nau Haʻu

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻAlamā 46:1–7, naʻe fili ha niʻihi naʻa nau ‘ita kia Hilamani mo hono kāingá ke nau mavahe mei he Siasí ‘o muimui ki ha tangata fai angahala ko hono hingoá ko ‘Amalekaia ‘a ia naʻá ne fie hoko ko e tuʻi. Lau ‘a e ʻAlamā 46:8–10, pea kumi ki he lēsoni naʻe loto ‘a Molomona ke tau ako mei he tuʻunga fakatuʻutāmaki ko ‘ení.

Koeʻuhí ke tokoni ki hono maluʻi ‘a e tauʻatāina ‘a e kakaí, naʻe haeʻi ʻe Molonai ‘a ia naʻe hoko ko e ‘eikitau pule ‘o e ngaahi kau tau ‘a e kau Nīfaí, ‘a hono pulupulú ‘o ne ngāue ʻaki hano konga ke ngaohi mei ai ha “fuka ‘o e tauʻatāiná” ke fakalotolahiʻi ‘a e kakaí ke nau maluʻi ‘enau tauʻatāiná.

Lau ‘a e ʻAlamā 46:12–13, pea fakaʻilongaʻi ‘a e meʻa naʻe tohi ‘e Molonai ‘i he fuka ‘o e tauʻatāiná. Kumi ki he anga ‘o ‘ene teuteu ke fakaʻaliʻali ‘a e fuka ‘o e tauʻatāiná ki he kakaí. Fakalaulauloto ki he meʻa ‘oku akoʻi mai ‘e he ngaahi veesi ko ‘ení ʻo kau ki he anga ‘o Molonaí. Lau foki mo e ʻAlamā 48:11–13, 17–18 ke maʻu ha ‘ilo makehe lahi ange mei ai ki he anga ‘o e ‘Eikitau ko Molonaí. Te ke lava ‘o fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi ‘ulungaanga ‘o Molonai ‘a ia te ke fie fakatupulaki lahi mo kakato ange ‘i hoʻo moʻuí.

  1. Hiki ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá, ha ‘ulungaanga ‘e taha pe lahi ange ‘o Molonai mei he ʻAlamā 46:12–13 mo e ʻAlamā 48:11–13, 17–18. Fakamatala ki ha ‘uhinga te ke fie maʻu ai ‘a e ngaahi ‘ulungaanga ko ‘ení mo e founga te ke lava ‘o feinga ai ke fakatupulaki ‘a e ngaahi ‘ulungaanga ko iá.

Lau ‘a e ʻAlamā 46:18–22, pea kumi ki he anga hono tali ‘e he kakaí ‘a e fakaafe ‘a Molonai ke nau tau koeʻuhi ko e tauʻatāiná. Ko e fuakava ko ia ‘oku fakamatalaʻi ‘i he veesi 20 ko ha palōmesi makehe ia naʻe fai ‘e he kulupu ko ‘eni ‘o e kau Nīfaí mo e ‘Otuá.

Fakatatau ki he ʻAlamā 46:20, ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe fie maʻu ai ‘e Molonai ke fai ‘e he kau Nīfaí ha fuakava mo e ‘Otuá te nau maluʻi ‘enau ngaahi totonú mo ʻenau tui fakalotú?

Hangē ko ia kuo tohi ‘i he ʻAlamā 46:28–37, naʻe puke pōpula ‘e he kau Nīfai naʻa nau kau mo e ‘Eikitau ko Molonaí ‘a e kau tau ‘a ‘Amalekaiá. Ka neongo iá, naʻe hola ‘a ‘Amalekaia mo ha tokosiʻi ‘o nau kau mo e kau Leimaná. Naʻe fai ‘e ha tokolahi ‘o e kau muimui ‘o ‘Amalekaia naʻe puke pōpulá ha fuakava ke nau poupouʻi ‘a e tauʻatāiná. Naʻe tāmateʻi ‘a kinautolu naʻe ‘ikai te nau fie fai ha fuakavá. ‘Oku tau lava ‘o ako mei he meʻa naʻe hoko ki he kau Nīfaí ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Ko e taimi ko ia ‘oku tau toʻa ai ‘i hono tauhi ‘o e ngaahi fekaú ‘o hangē ko e ‘Eikitau ko Molonaí, ‘e fakamālohia mo tāpuakiʻi kitautolu ‘e he ‘Otuá.

Naʻe tuʻutuʻuni ‘e he ‘Eikitau ko Molonaí ‘i he ‘osi ‘a e taú, ke fusi ‘a e fuka ‘o e tauʻatāiná ‘i he taua kotoa pē ‘o e kau Nīfaí ke hoko ko ha “fuka” pe fakamanatu ‘o e meʻa kuo nau fuakava ke nau tauʻi mo maluʻí (vakai, ʻAlamā 46:36).

Naʻe pehē ‘e he Kau Palesitenisī ‘Uluakí ‘i he kiʻi tohi tufa ko e Ki Hono Fakamālohia ‘o e Toʻu Tupú: “Siʻi kau talavou mo e kau finemui ‘ofeina, ‘oku mau falala lahi kiate kimoutolu. Ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ‘ofeina kimoutolu ‘o e ‘Otuá pea ‘okú Ne ‘afioʻi mo tokanga mai kiate kimoutolu. Kuo fānauʻi mai kimoutolu ki he māmaní ‘i ha kuonga ‘o e ngaahi faingamālie maʻongoʻonga pea mo ha ngaahi tukupā lahi. ‘E tokoniʻi kimoutolu ‘e he ngaahi tuʻunga moʻui ‘i he tohi tufá ni ‘i he ngaahi fili ko ia ‘oku mou lolotonga fai he taimi ní pea mo ia te mou fakahoko ‘i he kahaʻú. ‘Oku mau palōmesi atu ka mou ka tauhi ‘a e ngaahi fuakava kuo mou faí pea mo e ngaahi tuʻunga moʻuí ni, ‘e tāpuiakiʻi kimoutolu ‘aki ‘a e takaua ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ‘e tupu mālohi ange hoʻomo tuí mo e fakamoʻoní, pea ‘e tupulaki ‘a hoʻomou fiefiá.” ([2011], ii).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ʻení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá ‘o makatuʻunga ‘i he meʻa kuó ke ako mei he pōpoaki ko ia ‘a e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

    1. Ko e hā ‘a e ngaahi talaʻofa ‘oku fai atu kiate koe kapau ‘okú ke tauhi ‘a e ngaahi fuakava ‘o e ongoongoleleí ‘a ia kuó ke faí mo e ngaahi tuʻunga moʻui ‘i he tohi tufa ko e Ki Hono Fakamālohia ‘o e Toʻu Tupú ?

    2. Sio ki he peesi fakahokohoko ‘o e tohi ‘o e kiʻi tohi tufa Ki Hono Fakamālohia ‘o e Toʻu Tupú , pea fili ha taha ‘o e ngaahi tuʻunga moʻui ‘i he tohi tufá. Kuo tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ‘i hoʻo tauhi ‘a e tuʻunga moʻui ko iá, pe ‘e tāpuekina fēfē hoʻo moʻuí ‘i he kahaʻú?

ʻAlamā 47

‘Oku hoko ‘a ‘Amalekaia ko e tuʻi ‘o e kau Leimaná ‘i he lavaki mo e founga kākā.

Ko e hā ha meʻa te ke fai, kapau ‘okú ke kau ki ha tau pea ‘alu atu ha taha ‘o ‘oatu kiate koe ha tohi ‘oku fakahā mai ai ‘a e palani ‘a ho filí ki he meʻa te ne fai ke fakaʻauha ai koe mo ho fāmilí? ‘Oku lava ‘e he ʻAlamā 47 ‘o ‘omi ha ‘ilo makehe ki he ngaahi palani ‘a hotau fili, ko e tēvoló.

‘Oku tohi ‘i he ʻAlamā 47 ha ngaahi founga kākā lahi naʻe ngāue ʻaki ‘e ‘Amalekaia ke ne hoko ai ko e tuʻi ‘o e kau Leimaná koeʻuhí ke ne lava ‘o taki ‘a e kau tau ‘a e kau Leimaná ke tauʻi ‘a e kau Nīfaí. Ko ‘ene taumuʻa fakakātoá ke ʻomi ‘a e kau Nīfaí kotoa pē ki he pōpula, peá ne hoko ko honau tuʻi.

Naʻe ‘uluaki ‘alu ‘a ʻAmalekaia mo hono kau muimuí ki he fonua ko Nīfaí, ‘a ia naʻe nofo ai ‘a e kau Leimaná. Naʻe loto ‘a e tuʻi ‘o e kau Leimaná ke ‘alu atu ‘o tauʻi ‘a e kau Nīfaí, ka naʻe ‘i ai ha tokolahi ‘o hono kakaí naʻa nau manavahē. Ko ia naʻe kole ai ‘e he tuʻí kia ‘Amalekaia ke ne fekau fakamālohi ‘a e kau Leimana naʻe manavaheé ke nau kau ki he taú. Naʻe laka atu ‘a ‘Amalekaia ki he toitoiʻanga ‘i he moʻungá ‘a ia naʻe hola ki ai ‘a e kakai ko ‘ení, ka naʻe ‘ikai ko hono lotó ke tokoni ki he tuʻí. Naʻá ne fie hoko ko e taki ‘o e kau Leimana naʻe manavaheé ‘aki haʻane kākaaʻi honau taki ko Lehonitaí, ke ‘alu hifo mei hono nofoʻanga ‘i he moʻungá. Ko e fakakaukau ‘a ‘Amalekaiá ke ne tāmateʻi ‘a Lehonitai ‘aki haʻane fakakonahi ia ‘i haʻane ʻalu hifo mei he moʻungá.

Ako ‘a e ʻAlamā 47:10–12. Naʻe tuʻo fiha hono fakataueleʻi ʻe ‘Amalekaia ‘a Lehonitai ke ‘alu hifo mei he malu ‘o hono nofoʻangá? Lau foki mo e ʻAlamā 47:17–19. Naʻe tamateʻi fēfē ‘e ‘Amalekaia ‘a Lehonitai hili ‘ene ‘alu hifo mei he moʻungá?

ʻĪmisi
ʻEletā Robert D. Hales

Naʻe akoʻi ‘e ‘Eletā Lōpeti D. Heili ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá, ‘e feinga ‘a e kakai ‘i he ‘aho ní ke fakaʻauha ‘etau tuí mo e fakamoʻoní ‘aki ‘enau fakataueleʻi kitautolu ke tau tuku hotau feituʻu malu fakalaumālié pea tau ‘alu hifo ki he nofoʻanga ‘o e tēvoló: “ʻOku tau lau ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻo kau kia Lehonitai mo e ʻapitanga ‘o ʻene kau taú he funga moʻungá. Naʻe feingaʻi ʻe he tangata lavaki ko ʻAmalekaiá ke “ʻalu hifo” ʻa Lehonitai ke na fetaulaki he teleʻá. Ka ʻi he hifo mai ʻa Lehonitai mei he feituʻu māʻolungá, naʻe fakakonahi “fakasiʻisiʻi māmālie” ia kae ʻoua kuó ne mate pea tō ai ʻene kau taú ki he nima ʻo ʻAmalekaiá (vakai, ʻAlamā 47). ʻOku tauheleʻi kitautolu ʻe ha kakai ʻi he fakakikihí mo e tukuakiʻí ke tau hifo mei he potu māʻolungá. Ko e potu māʻolungá ʻa e feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa e māmá. … Ko ha feituʻu ia ʻoku malu. ʻOku moʻoni ia pea ko ha feituʻu ia ʻoku maʻu ai ʻa e potó.” (“Lototoʻa Faka-Kalaisí: Ko e Fie Maʻu Kae Hoko ko e Ākongá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 74).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ʻení ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ʻe niʻihi ‘oku feinga ai ‘a Sētane ke tau “ʻalu hifo” mei he potu māʻolunga fakalaumālié?

    2. ‘Okú ke pehē ‘oku feinga nai ‘a Sētane ke fakataueleʻi ‘a e toʻu tupú ke holoki “fakasiʻisiʻi hifo” ‘enau ngaahi tuʻunga moʻuí? Ko e hā ha fakatātā ‘o e founga ‘okú ne feinga ai ke fakahoko ʻení?

    3. Ko e hā ha ngaahi meʻa pau te ke lava ‘o fai ke ke nofo maʻu ai ‘i he potu māʻolunga fakalaumālié? Ko e hā ha tuʻunga moʻui ‘o e ongoongoleleí ‘oku fie maʻu ke ke ngāue ki ai koeʻuhí ke ‘oua naʻá ke holoki “fakasiʻisiʻi hifo” ‘a e tuʻunga moʻui ko iá?

‘Oku feinga ‘a Sētane ‘o hangē ko ia naʻá ne fai kia ‘Amalekaiá ke fakaʻauha mo fakataueleʻi kitautolu ‘aki ‘ene holoki fakasiʻisiʻi hifo ‘etau ngaahi tuʻunga moʻuí.

ʻAlamā 48–49

‘Oku ueʻi hake ‘a e kau Nīfaí ‘e he ‘Eikitau ko Molonaí ke nau fakamālohia fakatuʻasino mo fakalaumalie ‘a kinautolu

Lolotonga ‘a e feinga ‘a ‘Amalekaia ke ne maʻu ‘a e mālohi ki he kau Leimaná mo e kau Nīfaí ‘i he “kākā mo e tauhelé” ( ʻAlamā 48:7) naʻe ngāue ‘a Molonai ia ‘i he ngaahi founga naʻe kehe ‘aupito. Lau ‘a e ʻAlamā 48:7–10, pea kumi ki he meʻa naʻe fai ‘e Molonai ‘i heʻene ‘iloʻí ‘e vave pē ha taki mai ‘e ‘Amalekaia ‘a e ngaahi kau tau ‘a e kau Leimaná ke tauʻi ‘a e kau Nīfaí. ‘E lava ke ke fakaʻilongaʻi ‘a e ngaahi fakakaukau ko ‘ení: (1) naʻá ne teuteuʻi ‘a e kakaí ke nau tui faivelenga ki he ‘Otuá ‘i he ngaahi taimi ‘o e faingataʻá (vakai, veesi 7). (2) Naʻá ne tokoniʻi ‘a e kakaí ke langa fakamālohi ‘a e ngaahi feituʻu naʻe vaivaí (vakai, veesi 8–9). (3) Naʻá ne tokoniʻi ‘a e kakaí ke nau poupouʻi mo maluʻi ‘a e “ngāue ‘a e kau Kalisitiané” pe ko e Siasí (vakai, veesi 10).

Hangē ko hono tokoniʻi ‘e Molonai ‘a hono kakaí ke nau teuteu ki he ngaahi taimi ‘o e faingataʻá, ‘oku pehē foki mo hono akonakiʻi kitautolu ‘e he kau taki ‘o e Siasí ‘i hotau taimí ke tokoniʻi kitautolu ke tau teuteu ki he ngaahi taimi ‘o e faingataʻá. Fakakaukau ke ke hiki ‘a e foʻi moʻoni ko ‘ení ki hoʻo folofolá ‘i he tafaʻaki ‘o e ʻAlamā 48:7–10: Ko e taimi ko ia ‘oku tau muimui ai ki he akonaki ‘a e kau tamaioʻeiki ‘a e ‘Eikí te tau mateuteu ai ki he ngaahi faingataʻa ‘o e moʻuí.

Naʻe ‘uluaki palani ‘a e kau Leimaná ke nau ‘ohofi ‘a e kolo ko ‘Amonaihaá pea hoko atu ki he kolo ko Noá, ‘a ia ko ha ongo kolo ia ‘o e kau Nifaí naʻe vaivai. Lau ‘a e ʻAlamā 49:4–5 ke ‘iloʻi ‘a e tali ‘a e kau Leimaná ‘i heʻenau mamata ki he teuteu ‘a e kau Nīfaí ‘i he kolo ko ‘Amonaihaá. Naʻe fakakaukau leva ‘a e kau Leimaná ke ‘oua te nau ‘ohofi ʻa e koló he ‘oku nau fuʻu mateuteu ki ha ‘oho ‘e fai atu. Lau ‘a e ʻAlamā 49:12–14 ke ‘iloʻi ʻa e tali ‘a e kau Leimaná ‘i heʻenau feinga ke ‘ohofi ‘a e kolo ko Noá.

  1. Fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke ke vakai ai ki ha ngaahi malanga mei he konifelenisi lahi fakamuimui tahá ‘i he Ensign pe Liahoná). Fakamatalaʻi fakanounou ‘i hoʻo tohinoa ako folofolá, ‘a e akonaki naʻe fai mai ‘e ha kau lea ‘e toko taha pe tokolahi ange. ‘E tokoniʻi fēfē koe ‘e he akonaki ko ‘ení ke ke teuteu ki he ngaahi taimi ‘o e faingataʻá ‘i hoʻo moʻuí? Te ke ngāue ʻaki fēfē ‘a e akonaki ko ‘ení ‘i hoʻo moʻuí?

  2. Hiki ‘a e fakamatala ko ‘ení ʻi hoʻo tohinoa ako folofolá ‘i lalo ‘i he ngaahi ngāue ke fai he ‘aho ní.

    Kuó u ako ‘a e ʻAlamā 45–49 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: