Seminelí
ʻIuniti 23: ‘Aho 2, Hilamani 11–12


‘Iuniti 23: ‘Aho 2

Hilamani 11–12

Talateú

‘Oku fakamatala ‘a e Hilamani 11–12 ki ha taʻu ‘e 14 ‘o e hisitōlia ‘o e kau Nīfaí pea ‘oku hā ai ‘a e moʻui ‘a e kakaí ‘i ha siakale ‘o e moʻui māʻoniʻoni mo e fai angahala. Naʻe fakafisi ‘a e kakaí ke nau fakatomala mei heʻenau fai angahalá koeʻuhi ko ‘enau loto-hīkisiá. Naʻe fakamaʻu ‘e Nīfai ‘a e ngaahi langí ‘o ‘ikai ke toe tō mai ha ‘uha pea honge foki. Naʻe hanga ‘e he laʻalaʻaá mo e hongé ‘o ngaohi ‘a e kakaí ke nau loto-fakatōkilalo, pea nau fakatomala pea tafoki ki he ‘Eikí. Pea koeʻuhi naʻe ‘ikai te nau fili ke nau loto-fakatōkilalo, naʻe kamata ai ‘a e kakaí ke nau fakangaloʻi leva ‘a e ‘Eiki ko honau ‘Otuá kaeʻoua kuo ʻomi kinautolu ke nau ‘iloʻi hono lahi ‘o ‘enau fie maʻu ‘a ‘Ene tokoní. Naʻe tauteaʻi ‘e he ‘Otuá ‘a Hono kakaí ‘i Heʻene ‘aloʻofá koeʻuhi ke nau fakatomala pea ‘omi kinautolu ki he fakamoʻuí.

Hilamani 11

‘Oku foua ‘a e kau Nīfaí ‘i ha siakale ʻo e moʻui māʻoniʻoni mo e fai angahala

  1. Tā ‘a e siakale ko ‘eni ‘o e moʻui māʻoniʻoni mo e fai angahalá ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá. ‘Oku toe ui foki ‘a e siakale ko ‘ení ko e “siakale ‘o e loto-hīkisiá.” Fakatokangaʻi ange oku puli ‘a e konga fika 4 ‘o e siakalé mei he fakatātaá. ‘Okú ke pehē nai ko e hā ha meʻa ‘e fie maʻu ke hiki hake ‘aki ha kakai mei he fakaʻauhá mo e faingataʻaʻiá ki he māʻoniʻoni mo e tuʻumālie? Fakatokangaʻi ‘i hoʻo ako ‘a e Hilamani 11, ha fakamatala te ne tokoniʻi koe ke ke fakakakato ‘a e sitepu ko ʻeni ‘o e siakalé:

    ʻĪmisi
    Rightous Cycle

Hangē ko ia naʻá ke lau ‘i he Hilamani 10, naʻe ‘ikai fie fanongo ‘a e kakaí ki he folofola ‘a e ‘Otuá ‘a ia naʻe fakahā ange ‘e he palōfita ko Nīfaí. Toe lau ‘a e Hilamani 10:18, pea tuhuʻi ‘a e tuʻunga ‘okú ke pehē naʻe ‘i ai ‘a e kau Nīfaí ‘i he siakalé ‘i he taimi ko iá (ko e ngataʻanga ‘eni ‘o e taʻu 71 ‘o e pule ‘a e kau fakamāú).

‘E tokoniʻi koe ‘e he ‘ekitivitī ‘i he folofola ko ‘ení ke ke sio ki he siakale ko ‘eni ‘o e māʻoniʻoni mo e fai angahala ‘i he kakai ‘o e Tohi ʻa Molomoná ‘i he taʻu ‘e 14 ‘o honau hisitōliá. Lau ‘a e ngaahi potu folofola mei he Hilamani 11’ʻi he saati ko ‘ení, pea hiki ha kiʻi fakamatala nounou ‘o e tuʻunga naʻe ‘i ai ‘a e kau Nīfaí, pea hiki mo e fika ‘a ia ‘oku hā mei ai ‘a e tuʻunga te ke fokotuʻu kinautolu ki ai ‘i he siakale ‘o e loto-hīkisiá. ‘Oku ‘oatu heni ha fakatātā ‘e ua kiate koe. Fakasio ha ngaahi foʻi lea te nau tokoniʻi koe ‘i hono fakafonu ‘o e sitepu hono fā ‘a ia ‘oku puli mei he siakale naʻá ke tā ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá.

Taʻu ‘o e Pule ‘a e Kau Fakamāú

Hilamani 11

Ko ha Fakamatalaʻi Fakanounou ‘o e Tuʻunga ‘o e Kau Nīfaí

Tuʻunga ‘i he Siakalé

72–73

veesi 1–2

Naʻe fakaʻau ke lahi ange ‘a e fekeʻikeʻí mo e ngaahi taú; naʻe hoko atu ‘e he kautaha fufū ‘o e kau kaihaʻá ‘a e ngāue ‘o e fakaʻauhá.

2, 3

73–75

veesi 3–6

75

veesi 7, 9–12

76–77

veesi 17–18, 20–21

Naʻe fiefia ‘a e kakaí pea nau fakalangilangiʻi ‘a e ‘Otuá, naʻa nau toe māʻoniʻoni mo tuʻumālie.

4, 1

78–79

veesi 22–23

80

veesi 24–26

80–81

veesi 27–30, 32–35

82–85

veesi 36–37

Hangē ko ia naʻe fakahā atu ‘i he ‘ekitivitī ‘i he folofolá, ko e konga hono fā ‘o e siakalé ko e “loto-fakatōkilalo mo e fakatomala.” Hiki ia ki he saati ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá.

  1. ‘Oku ‘ikai ko e siakale ‘o e loto-hīkisiá ko ha ‘ata pē ia ‘o ha sōsaieti. ‘Oku toe lava foki ke hā ia ʻi ha fāmili pe ‘i he moʻui ‘a ha tokotaha fakafoʻituitui. ‘Oku lava ke tokoniʻi kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei ai kapau ‘e mahino kiate kitautolu ‘a e anga ‘o ‘ene ngāué. Hiki ki hoʻo tohnoa ki he ako folofolá pe ko e hā hoʻo fakakaukau ki ha meʻa ‘e fie maʻu ke ke fai ke ke fakaʻehiʻehi ai mei haʻo hū ki he ngaahi tuʻunga kehekehe ‘o e siakale ‘o e “loto-hīkisiá mo e fai angahalá” pe ko e “fakaʻauhá mo e faingataʻaʻiá.”

‘E lava ke ke hiki ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘eni ‘i hoʻo folofolá ‘i he Hilamani 11: Te tau lava ‘o fakaʻehiʻehi mei he loto-hīkisiá mo e fakaʻauhá kapau te tau loto-fakatōkilalo mo fakatomala. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘i he Hilamani 11:4 ‘a e meʻa naʻe ‘amanaki ‘a Nīfai ‘e fai ‘e he hongé ki hono kakaí.

Fakakaukau ki ha ngaahi tali ki he ongo fehuʻi ko ‘ení:

  • ‘Oku fie maʻu nai ke muimui ha sōsaieti, fāmili, pe ha tokotaha fakafoʻituitui ki he siakale ‘o e loto-hīkisiá?

  • Ko e hā ha meʻa ‘okú ke pehē ‘oku totonu ke fai ‘e ha sōsaieti, fāmili, pe tokotaha fakafoʻituitui ke fakaʻehiʻehi ai mei hano maʻu ia ‘i he siakale ‘o e loto-hīkisiá?

Naʻe fai ‘e ‘Eletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘a e lea ko ‘ení ‘o kau ki he lotu ‘a Nīfaí: “Naʻe ‘afio mai ‘a e ‘Eikí ki he tautapa ‘a ‘Ene tamaioʻeikí [ʻi he Hilamani 11:10–14] peá Ne finangalo ke ngata ‘a e hongé, ka ‘e toki hoko ia ‘i he taʻu hono hokó. ‘Oku fakaʻaliʻali mai ‘e he meʻa ko ‘ení ‘oku ‘afio mai ‘a e ‘Eikí ki heʻetau ngaahi tautapá ‘i he taimi ‘oku tau lotu aí, ka ‘okú Ne toki tali mai, ‘i he taimi ‘okú Ne ‘afioʻi ai ‘i Hono finangalo potó, ‘e ‘aonga taha kiate kitautolu ‘a “Ene tali ‘oku fai maí.” (“Nephi, Son of Helaman,” ‘i he Heroes from the Book of Mormon [1995,] 154.)

Naʻe akoʻi ‘e Palesiteni ‘Ēsela Tafi Penisoni ‘a e meʻa te tau lava ‘o fai ke tau fakaʻehiʻehi ai mei hano maʻu kitautolu ‘i he siakale ‘o e loto-hīkisiá:

ʻĪmisi
Palesiteni ʻĒsela Tafi Penisoni

“ʻE maʻu atu ʻe he ʻOtuá ha kakai angavaivai. Ko ʻetau fili ke angavaivai pē ko hano fakamālohiʻi kitautolu ke tau loto-fakatōkilalo. Naʻe pehē ʻe ʻAlamā, ʻoku monūʻia ʻa kinautolu ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu taʻe-fakamālohiʻi ke nau loto-fakatōkilaló.’ (ʻAlamā 32:16).

“Tau fili muʻa ke tau loto-fakatōkilalo

“Te tau lava ke loto-fakatōkilalo ʻi hono lavaʻi ʻo e tāufehiʻa ki hotau kāingá, fakaʻapaʻapaʻi kinautolu ʻo hangē ko kitautolú, pea hiki hake kinautolu ke māʻolunga pe māʻolunga ange ʻiate kitautolu …

“Te tau lava ‘o fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ‘etau tali ‘a e akonakí mo e tauteá. …

“Te tau lava ‘o fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ‘etau fakamolemoleʻi ‘a kinautolu ‘oku fai hala mai kiate kitautolú. …

“Te tau lava ‘o fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ‘etau fai ha ngāue tokoni taʻesiokita. …

“Te tau lava ‘o fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ‘etau ‘alu ‘o ngāue fakafaifekau mo malangaʻaki ‘a e folofola ko ia ‘okú ne lava ‘o ngaohi ‘a e kakai kehé ke nau loto-fakatōkilaló. …

“Te tau lava ʻo fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ʻetau toutou ʻalu ki he temipalé.

“Te tau lava ‘o fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ‘etau vete mo liʻaki ‘etau ngaahi angahalá pea toe fanauʻi kitautolu ‘i he ‘Otuá. …

“Te tau lava ‘o fili ke tau fakavaivaiʻi kitautolu ‘aki ‘etau ‘ofa ‘i he ‘Otuá, fakavaivaiʻi ‘a kitautolu ki Hono finangaló, pea fakamuʻomuʻa Ia ‘i heʻetau moʻuí. …

“Tau fili muʻa ke tau loto-fakatōkilalo …Te tau lava ‘o fai ia. ‘Oku ou ‘iloʻi te tau lava ‘o fai ia” (“Beware of Pride,” Ensign, May 1989, 6–7).

Hilamani 12

‘Oku fakamatala ‘a Molomona ki he ‘uhinga ‘oku tauteaʻi ai ‘e he ‘Otuá ‘a e kakaí

Fakakaukau ko Molomona koe, pea ne toki ‘osi hoʻo tohi ‘o kau ki ha taʻu ‘e 14 ‘o e hisitōlia ‘o e kau Nīfaí ‘a ia ‘oku maʻu ‘i he Hilamani 11. Te ke fakakakato fēfeeʻi ‘a e fakamatala ko ‘ení: “Pea ko ia ‘oku tau lava ‘o ‘iloʻi

Lau ‘a e Hilamani 12:1, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e meʻa naʻe loto ‘a Molomona ke tau sio ki aí. Fakakaukau ki he meʻa naʻe ‘uhinga ki ai ‘a Molomona ‘i heʻene pehē ko e “taʻe-angatonu ‘a e loto ‘o e fānau ‘a e tangatá.”

Ako ‘a e Hilamani 12:2–3, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi lēsoni kehe naʻe loto ‘a Molomona ke tau akó. Tokanga makehe ki he ongo kupuʻi lea ko e “ʻoku tau lava ‘o ‘iloʻi” (veesi 2) mo e “ko ia ‘oku tau lava ‘o ‘iloʻi” (veesi 3).

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Ko e hā nai ‘a e ‘uhinga ‘okú ke pehē ai ‘oku faingofua kiate kinautolu ‘oku tuʻumālié ke nau fakangaloʻi ‘a e ‘Eikí?

    2. Ko e hā ha ngaahi fakatātā ‘o e fiemālie mo e tuʻumālie ‘i hotau ‘ahó ni te ne lava ‘o takiakiʻi ha taha ke ne fakangaloʻi ‘a e ‘Otuá?

    3. Ko e hā ha ngaahi meʻa kuo hoko ‘a ia naʻá ke fakatokangaʻi ai ha taha pe ko ha kulupu kuo nau fakangaloʻi ‘a e ‘Eikí ‘i heʻenau tuʻumālié?

Ko e niʻihi ‘eni ‘o e ngaahi lēsoni naʻe loto ‘a Molomona ke ako ‘e kinautolu te nau lau ‘ene tohí: Kapau ‘e ‘ikai te tau tokanga, ‘e takiakiʻi kitautolu ‘e heʻetau tuʻumālié ke tau fakangaloʻi ‘a e ‘Eikí, mo e ʻoku tauteaʻi ‘e he ‘Eikí ‘a Hono kakaí ke ueʻi hake kinautolu ke nau manatuʻi Ia.

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

Naʻe akoʻi ‘e ‘Eletā D. Toti Kilisitofāsoni ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘a e ‘uhinga ‘oku tauteaʻi ai kitautolu ‘e he ‘Eikí:

“Neongo ʻoku faʻa faingataʻa ke kātakiʻi moʻoni, ka ʻoku totonu ke tau fiefia he ʻoku fie fakamoleki ʻe he ʻOtuá hono taimí mo e iví ke fakatonutonu kitautolu. …

“ʻOku tolu ʻa e taumuʻa ʻo e fakatonutonu fakalangí: (1) ke fakalotoʻi kitautolu ke fakatomala, (2) ke fakaleleiʻi mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu, pea (3) toe fakatonutonu hotau hala ʻi he moʻuí ke fenāpasi mo e meʻa ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ko ha hala ʻoku lelei angé.” (“Ko Kimoutolu ‘oku Ou ʻOfa aí, ‘Oku Ou Valokiʻi mo Tauteaʻi,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 98).

Ko e fē ‘a e taumuʻa ‘i he ngaahi taumuʻa ko iá ‘okú ke ongoʻi ‘oku hā mei ai ‘a e finangalo ‘o e ‘Eikí ‘i hono tauteaʻi ‘o e kau Nīfaí mo e kau Leimaná ‘i he Hilamani 11–12? Ko e fē a e taumuʻa kuó Ne ngāue ʻaki ai ‘a e tauteá ‘i hoʻo moʻuí?

  1. Tali ‘a e ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Lau ‘a e Hilamani 12:4–6, pea kumi ki hano ngaahi fakamatalaʻi kehe ‘o kinautolu ‘oku nau fakangaloʻi ‘a e ‘Otuá . Ko e hā ha ngaahi tōʻonga fakakaukau fakafoʻituitui ‘oku nau taʻofi ha kakai fakataautaha ke ‘oua te nau manatuʻi ‘a e ‘Otuá?

    2. ʻĪmisi
      ‘Oku Fakatupu ‘e Sihova ‘a e Māmaní

      Lau ‘a e Hilamani 12:7–13. Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻe pehē ai ‘e Molomona ko e “fānau ‘a e tangatá … ‘oku nau siʻi hifo foki ‘a kinautolu ‘i he efu ‘o e kelekelé”? Ko e hā ha meʻa ‘oku fai ‘e he efu ‘o e kelekelé ‘oku ‘ikai fie fai ‘e he kakaí ‘i he taimi ‘e niʻihi?

ʻĪmisi
Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita

Naʻe akoʻi ‘e Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ‘o pehē: “Naʻe ‘ikai ko e meʻa naʻe ‘uhinga ki ai ‘a e palōfita (ko Molomoná) ko ‘ene pehē ‘oku tokanga mo ‘ofa lahi ange ‘a e ‘Eikí ‘i he efu ‘o e kelekelé ‘i heʻene fānaú. … Ko e meʻa naʻá ne ‘uhinga ki aí ‘oku talangofua ‘a e efu ia ‘o e kelekelé. ‘Oku hiki ia ki ha feituʻu pē ‘e fekau ‘e he ‘Eikí ke hiki ki ai. ‘Oku hoko ‘a e ngaahi meʻa kotoa pē ‘o fakatatau mo ‘ene ngaahi laó. ‘Oku talangofua ‘a e meʻa kotoa pē ‘i he ‘univēsí ki he ngaahi lao kuo tuku ki aí, ‘o fakatatau ki he meʻa ‘oku ou ‘iloʻí, tuku kehe pē ‘a e tangatá. ‘Okú te vakai ki he lao mo e maau ‘a e meʻa kotoa pē ‘okú te vakai ki ai, ‘okú te vakai ki he talangofua ‘a e ngaahi ‘elemēnití ki he ngaahi lao kuo tuku ki aí, ‘o nau fai pau ki he meʻa kuo ui kinautolu ki aí. Ka ‘oku angatuʻu ‘a e tangatá ia, pea ko e tuʻunga ia ‘oku siʻi hifo ai ‘a e tangatá ia ‘i he efu ‘o e kelekelé, koeʻuhí he ‘oku ‘ikai te ne tali ‘a e ngaahi akonaki ‘a e ‘Eikí” (‘i he Conference Report, Apr. 1929, 55).

Naʻe mahino kia Molomona ‘oku māʻolunga ange ‘i he efu ‘o e kelekelé ‘a e kakai ko ia te nau fie maʻu ‘a e ‘Otuá ke hoko ko honau fai fakahinohinó. Ko e taumuʻa ‘o ‘ene fakatātaá ke taki mai ‘a e tokangá kiate kinautolu ‘oku nau loto-hīkisia pea nau fakafisi ke fanongo ki he leʻo ‘o e ‘Eikí pea ‘oku veiveiua honau lotó. Hangē ko ia kuo tohi ‘i he Hilamani 12:9–20, naʻe fakamanatuʻi mai ‘e Molomona kiate kitautolu ‘a e mālohi lahi ‘o e ‘Eikí ki he ngaahi ‘elemēniti fakatuʻasinó—‘óku nau ngāue ‘o fakatatau ki Heʻene fekaú. Fakakaukau siʻi ki he tuʻunga ‘o hoʻo talangofua ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí. ‘Oku founga fēfē hano fakaʻaliʻali mai hoʻo loto-fakatōkilaló ‘i hoʻo fie talangofua ki he ngaahi fekaú? ‘Oku founga fēfē hano fakaʻaliʻali mai hoʻo loto-hīkisiá ‘i hoʻo ngāue ʻaki hoʻo tauʻatāina ke filí ke talangataʻa ki Heʻene ngaahi folofolá?

  1. Hiki mo fakakakato ‘a e ongo kupuʻi lea ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Pea ko ia naʻá ku ‘iloʻi ‘i he Hilamani 11–12 …

    2. Ko ia ai, te u …

Ko e taimi ko ia oku tau manatuʻi ai ‘a e ‘Eikí, mo fanongo ki Hono leʻó, pea fakatomalá, ‘oku tau fakahā ai ‘etau loto-fakatōkilaló mo ‘etau tui kiate Iá. ‘Okú Ne fakahoko leva ‘Ene talaʻofa ke tāpuakiʻi mo fakatuʻumālieʻi kitautolu, pea aʻu ki Heʻene foaki mai mo e moʻui taʻengatá.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi heʻahó ni ʻi hoʻo tohinoa ako ki he folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Hilamani 11–12 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: