Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 17: Ko Hono Tauhi e Fono ʻo e Angamaʻá


Vahe 17

Ko Hono Tauhi e Fono ʻo e Angamaʻá

“Ko e lao totonu ʻo e langí ki he kakai tangatá mo e kakai fefiné fakatouʻosi ko e angamaʻa kakato ʻi he teʻeki malí pea mo anganofo kakato ʻi he hili ʻo e malí.”

Mei he Moʻui ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

Naʻe ʻiloʻi lelei ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻi heʻene fefonongaʻaki lahi ko e taki fakalotu mo fakapolitikalé ʻa e hōloa fakaangamaʻa ʻi he funga kotoa ʻo e māmaní, tautautefito ki he fono ʻo e angamaʻá. Naʻá ne fakafepakiʻi mālohi e hōloa ko ʻení, mo akoʻi ko e “fono ʻo e angamaʻá ko ha tefitoʻi moʻoni ʻoku taʻengata hono mahuʻingá.”1 Naʻá ne pehē “he ʻikai teitei ʻosi e taimi ia ʻo e angamaʻá ʻi he Siasí mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, tatau ai pē pe ko e hā ʻe fai pe tala ʻe he māmaní.”2 Naʻá ne toe akoʻi: “ʻOku pau ʻoku tau ʻi ha māmani kovi mo angahalaʻia, … kae ʻikai ʻo ia. Kuo pau ke tau lava ʻo tō ʻo mohe he poʻulí ʻo ʻikai toe palopalemaʻia ʻi hotau konisēnisí.”3

Naʻe fai ʻe Palesiteni Penisoni ʻa e talanoa ko ʻení ke fakatātaaʻi ʻaki hono mahuʻinga ʻo e moʻui maʻa mei he ngaahi ivi takiekina ʻuli ʻo e māmaní:

“ʻOku ou manatu ai ki ha talanoa ʻo ha kiʻi finemui, naʻe ʻalu mo ʻene teití ki ha feituʻu ʻoku fehuʻia hono tuʻungá, ʻo kehe mei he faleʻi fakapotopoto ʻa ʻene mātuʻá. Ko ʻene fehuʻí ʻeni, ʻKo e hā hano kovi ʻo e ō pē ki ai ke sio pe ko e hā e meʻa ʻoku hoko aí?ʻ Naʻe fakavaivai ʻa ʻene ongomātuʻá ki ai peá na fokotuʻu ange ke ne tui hono kofu hinehina fakaʻofoʻofá ki ai. Naʻe talaange ʻe heʻene tangataʻeikí ʻi he teʻeki ke aʻu ange ʻa e kiʻi talavoú, ʻTe ke lava ʻo fai ʻeni maʻaku kimuʻa peá ke toki ʻalú, hū atu ki he fale fakaʻahú ʻo toʻo mai ha konga pēkani?ʻ

“Naʻe ʻohovale ʻa e taʻahiné ʻi he kole ko ʻení peá ne pehē ange, ʻʻI hoku kofu lelei tahá? He ʻikai ke u toe lava ʻe au ʻo toʻo ʻa e namu palakū ko iá.ʻ Pehē ange leva ʻene faʻeé, ʻʻOku tonu ia, he ʻikai ke ke lava ʻo hū ki he fale fakaʻahú pea taʻe-tau ai e nanamu ko iá ʻiate koe. ʻOkú ma tui ʻokú ke poto feʻunga ke ʻoua naʻá ke hū ki ha feituʻu te ke iku foki mai ai ʻoku hōloa ho fakaʻofoʻofá mo ho tuʻunga maʻá mei hoʻo hū atú.ʻ Naʻe fai ʻe he finemui kei siʻí ni ʻa e fili totonú tuʻunga ʻi he faleʻi fakapotopoto ko iá, ke tauhi ai ia ke taʻe-hano mele pea mo maʻa mei he ngaahi ivi takiekina kovi ʻi he māmaní.”4

ʻĪmisi
An Hispanic couple with temple bags walking outside the Los Angeles California Temple.

ʻOku ʻomi ʻe he talangofua ki he fono ʻo e angamaʻá ha “ongoʻi nēkeneka mo e fiefia lahi fau.”

Ngaahi Akonaki ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

1

Kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e tuʻunga moʻui ki he angamaʻá maʻa ʻEne fānaú.

Naʻe toe fakaongo mai ʻe he ʻEikí ʻi he kuongá ni ʻa e fekau naʻe fai ʻi Sainaí ʻi Heʻene folofola, “ʻOua … naʻa tono, … pe fai ha faʻahinga meʻa pehē (T&F 59:6, ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí). Kuo ʻosi fokotuʻu mahino mo ʻikai toe fakaʻaloʻalongaua ʻe he ʻEikí, talu mei he kamataʻanga ʻo taimí, ʻa e tuʻunga ki he maʻa fakasekisualé. Naʻe pehē maʻu ai pē, ʻoku pehē ʻi he taimí ni, pea ʻe kei tatau ai pē. Ko e tuʻunga moʻui ko iá ko e fono ʻo e angamaʻá. ʻOku tatau ia ki he kakai kotoa pē —ki he kakai tangatá mo fafine, ki he motuʻá mo e talavoú, ki he tuʻumālié mo e masivá.5

ʻOku ʻikai ke ua ʻa e tuʻunga ki he moʻui maʻá he Siasí. Ko e lao totonu ʻo e langí ki he kakai tangatá mo e kakai fefiné ko e angamaʻa kakato ʻi he teʻeki malí pea mo anganofo kakato ʻi he hili ʻo e malí.6

ʻOku talamai ʻe he palōfita ko Sēkopé ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻoku fiefia ʻa e ʻEikí ʻi he angamaʻa ʻEne fānaú (vakai, Sēkope 2:28). ʻOku mou fanongo ki ai, ʻe hoku kāinga? ʻOku ʻikai hōifua pē ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku tau angamaʻa aí; ʻOkú Ne fiefia ʻi he angamaʻá. Naʻe akoʻi ʻe Molomona ʻa e meʻa tatau ki hono foha ko Molonaí ʻi he taimi naʻá ne tohi ai ʻo pehē ko e angamaʻá mo e anga māʻoniʻoní ʻoku “mahuʻinga mo lelei taha ʻi he meʻa kotoa pē” (Molonai 9:9).7

ʻOku mei he ʻOtuá ʻa e holi fakanatula ko ia ʻa tangata mo fafine ke na fakatahá. Ka ko e feohi ko iá ʻoku puleʻi ʻe Heʻene ngaahi fonó. Ko e taimi ʻoku fakahoko totonu ai ʻi he ngaahi haʻi ʻo e malí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakatatali lelei ki he nofo malí, ʻoku tonu pea mo fakahōifua ia ki he ʻOtuá pea mo fakahoko ai ʻa e fekau ke fanafanau mo fakatokolahi ʻa e māmaní. Ka ʻoku malaʻia ʻa e ngaahi meʻa tatau pē ko iá ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻo mavahe mei he ngaahi haʻi ʻo e malí.8

Mou ō ki he ʻōlita ʻo e malí ʻoku mou maʻa mo haohaoa. Mou tauhi ki he feohi ʻo e nofo-malí ʻa e ngaahi feohi lelei mo vāofi ko ia ne fakataumuʻa ʻe he ʻOtua ʻo e Langí ke hoko ko e konga ʻo e nofo-malí kae ʻoua ʻe fakahoko ia mavahe mei he fuakava ʻo e malí. ʻOku ʻikai ke u tokanga au pe ko e hā e lau ʻa e māmaní, ka ko e ngaahi tuʻunga moʻui ʻeni ʻo e puleʻanga e ʻOtuá.9

2

Ko e angahala fakalilifu ʻo e toʻu tangatá ni ko e angaʻuli fakasekisualé.

Ko e angahala fakalilifu ʻo e toʻu tangatá ni ko e angaʻuli fakasekisualé. Naʻe pehē ai ʻe he Palōfita ko Siosefá, ʻe hoko ʻeni ko e tupuʻanga ʻo e ngaahi ʻahiʻahi, ngaahi fekainaki, mo e ngaahi faingataʻa lahi ange ki he kaumātuʻa ʻo ʻIsilelí ʻi ha toe meʻa.10

Ko e angaʻuli fakasekisualé ko ha kovi ʻoku ʻikai ngata pē heʻene uesia ʻa māmaní, ka mo e lotoʻi Siasí he ʻahó ni. ʻOku tatau ʻa e ʻikai vete iá mo e fakafiefiemālie kovi pe tatau mo hano tukunoaʻi pē. ʻI he fakafaʻahinga ʻo e ngaahi hiá, ko e fakapoó pē mo e fakaʻikaiʻi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻoku mamafa ange ʻi he feohi fakasekisuale ʻoku tapú, ʻa ia ʻoku tau ui ko e feʻauakí kapau ko ha taha ʻoku teʻeki mali, pe ko e angahala ʻoku mamafa ange ʻo e tonó, kapau ko ha taha kuo ʻosi mali. ʻOku ou ʻilo ʻoku ʻikai lau ʻe he ngaahi lao ia ʻo e fonuá ʻa e angaʻulí ko ha meʻa mamafa ʻo hangē ko ia ʻoku fai ʻe he ʻOtuá, pe ʻe tauteaʻi mamafa ʻo hangē ko e ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai ke ne liliu ai hono tuʻunga fakalieliá. ʻOku ʻi ai ha tuʻunga fakaangamaʻa pē taha ki he tangatá mo e fefiné ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. Ko e angamaʻá, ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, he ʻikai pē ke ngata. …

ʻOku ʻikai ha angahala ʻokú ne fakatupu e mole ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí mei he lotolotonga ʻo hotau kakaí ʻo lahi ange he ʻahó ni ʻi he angaʻuli fakasekisualé. ʻOkú ne fakatupu ke tūkia hotau kakaí, uesia ʻenau tupulakí, fakavaivaiʻi honau ngaahi mālohi fakalaumālié, pea mo ʻai ke nau moʻulaloa ki ha ngaahi angahala kehe.11

ʻOku ʻi ai ha fakatuʻutāmaki fakalilifu ʻi hono langa ko ia hoʻomou feohi teʻeki malí ʻi he ngaahi feohi fakaesinó. … ʻOku toe hoko atu ʻa e ngaahi nunuʻa kovi ʻo e faʻahinga feohi taʻe fakalao ko iá ki he moʻui nofo-malí, ʻo ne ʻomi ʻa e taʻe-fiemālié, loto mamahí, mo fakavaivaiʻi ʻa e faʻunga ʻo e ʻapí.12

Ko e moʻui maʻá ko ha tefitoʻi moʻoni taʻengata. “ʻOku ʻikai [lava] ke ʻafio ʻa e” Laumālie ʻo e ʻEikí “ʻi he ngaahi temipale ʻoku taʻe-māʻoniʻoni” [vakai, Hilamani 4:24]. ʻOku foaki moʻui ʻa e moʻui maʻá; ʻoku fakamate ʻa e angaʻulí. He ʻikai ke lava ʻo maumauʻi e ngaahi fono māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻo taʻe-tauteaʻi. Kuo liua ha ngaahi puleʻanga hau ʻi he taimi ne nau faihala fakaeangamaʻa aí, koeʻuhí he naʻe tuku ʻe he ngaahi angahala ʻo e angaʻulí honau kakaí kuo uesia mo feifeiavale ʻo ʻikai ke nau toe lava ke fehangahangai mo e ngaahi pole ʻo honau kuongá.13

Ko e angaʻulí ko e koví taha ia ʻo e ʻū kovi kotoa, ka ko e moʻui maʻá ko e taha ia ʻo e ngaahi maluʻi lelei taha ʻo e moʻui fakaʻapi leleí. He ʻikai ke lava ʻo langa ʻa e ngaahi ʻapi fiefia mo leleí ʻi he anga-taʻemaʻá.14

ʻE fakatonuhiaʻi ʻe ha niʻihi ʻenau angaʻulí ʻaki haʻanau fakafekiki ko hono ngaahi fakataputapuí tokua ko ha ngaahi tuʻutuʻuni fakalotu pē, ko ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku taʻe-ʻuhinga koeʻuhí he ko hono moʻoní ʻoku ʻikai ha ʻOtua. Te mou fakatokangaʻi heni ko ha kumi ʻuhinga pē ne fai ke fakatonuhiaʻi ʻaki e uʻa, holi kovi, mo e ongo fakakakanó. Ko e fono ʻa e ʻOtuá ʻoku taʻe-liliu. ʻOku kaunga ia ki he taha kotoa, tatau ai pē pe ʻoku nau tui ki he ʻOtuá pe ʻikai. ʻOku moʻulaloa ʻa e taha kotoa ki hono ngaahi tauteá, tatau ai pē pe ko ha feinga ʻa ha taha ke kumi ʻuhinga pe tukunoaʻi.

Ko e anga-taʻemaʻá … ʻokú ne ʻomai maʻu pē ʻa e loto mamahí. He ʻikai lava ke kau ha taha ʻi he ngaahi feohi angaʻulí pea taʻe tofanga ai ʻi hono ngaahi nunuʻa koví. He ʻikai ke lava ʻo faihala pea ongoʻi lelei—ʻoku taʻe-malava ia. Ko e taimi pē ʻoku maumauʻi ai ʻe ha taha ha fono ʻa e ʻOtuá, ʻokú ne totongi ʻa e tautea ʻo e loto mamahí, mamahí, loto laveá, taʻe-fakaʻapaʻapaʻi iá, pea ʻokú ne fakamavaheʻi ai ia mei he fetuʻutaki mo e Laumālie ʻo e ʻOtuá.15

3

ʻOku fie maʻu ke tau teuteuʻi kitautolu ke tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí ʻaki haʻatau moʻui māʻoniʻoni maʻu pē.

Ko e tokolahi taha ʻo e kakai ʻoku tō ki he angahala fakasekisualé ko e feinga ʻi ha founga hala ke feau e ngaahi tefitoʻi fie maʻu fakaetangatá. ʻOku tau fie maʻu kotoa ke ongoʻi ʻofaʻi mo mahuʻinga. ʻOku tau feinga kotoa ke nēkeneka mo fiefia ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku hanga ʻe Sētane ʻi heʻene ʻiloʻi ʻení, ʻo tohoakiʻi ʻa e kakaí ki he angaʻulí ʻaki ʻene ueʻi ʻenau ngaahi tefitoʻi fiemaʻú. ʻOkú ne talaʻofa ha nonga, fiefia, mo ha aʻusia.

Ka ko e kākā foki ʻeni. Hangē ko e lau ʻa e taha naʻá ne hiki ʻa e Lea Fakatātaá: “Ko ia ʻoku tonofefiné ʻoku masiva poto: ko ia ʻokú ne fai iá ʻokú ne fakaʻauha ʻe ia hono laumālié” (Lea Fakatātā 6:32). Naʻe akoʻi ʻe Samuela ko e tangata Leimaná ʻa e meʻa tatau ʻi he taimi naʻá ne pehē ai, “Kuo mou feinga ke maʻu ʻa e fiefiá ʻi he faiangahalá, ʻa ia ko ha meʻa ʻoku taʻehoa mo e anga ʻo e māʻoniʻoní” (Hilamani 13:38). Naʻe toe mahino ange e fakalea ʻe ʻAlamaá: “Kuo teʻeki ai hoko ʻa e faiangahalá ko e fiefia” (ʻAlamā 41:10).16

ʻOku ʻi ai ha lea motuʻa ʻoku pehē: ʻOku lelei ange ke mateuteu mo taʻofi ʻi hano toe fakaleleiʻi mo fakatomala. Hono ʻikai moʻoni ʻeni ʻi he fono ʻo e angamaʻá. Ko e ʻuluaki founga ʻo e maluʻí ʻi he tauhi ke tau maʻa fakaeangamaʻá ke teuteuʻi kitautolu ke tekeʻi e ʻahiʻahí mo taʻofi kitautolu mei he tō ki he angahalá.17

Ngaahi fakakaukau maʻá

Mapuleʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú. ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe tuʻu fakafokifā pē ʻi he angaʻulí. ʻOku ʻuluaki kamata maʻu pē ʻa e angaʻulí ʻi he fakakaukaú. Ko e taimi ʻoku tau tuku ai ke nofo ʻetau fakakaukaú ʻi he ngaahi meʻa fakakakano pe taʻemaʻá, kuo fakahoko leva ʻa e ʻuluaki sitepu ʻi he hala ki he angaʻulí. ʻOku ou mātuʻaki fakatokanga atu ai telia ʻa e ngaahi kovi ʻo e ponokalafí. ʻOku tau toutou fanongo meiate kinautolu kuo tofanga ʻi he angahala mamafá ʻoku meimei ko e ʻuluaki sitepu ʻi honau hala ki he maumaufonó naʻe kamata ia ʻi ha ngaahi meʻa fakaponokalafi. Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí, naʻa mo e taimi ʻoku fakasio ai ha tangata ki ha fefine ke holi kovi ki aí, pe ʻi hono fakalea ʻe tahá, ko e taimi ʻokú ne tuku ai ke ʻikai toe mapuleʻi ʻene fakakaukaú, kuó ne ʻosi tonoʻi ʻe ia ia ʻi hono lotó (vakai, Mātiu 5:28; T&F 63:16).18

Ko kinautolu ʻoku fakakaukau maʻá ʻoku ʻikai ke nau fai ha ngaahi tōʻonga ʻuli. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hoʻo haʻisia ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ki hoʻo ngaahi tōʻongá ka mo hono mapuleʻi foki hoʻo ngaahi fakakaukaú. Ko ia, moʻui ke ʻoua naʻá ke mā kapau ʻe huluʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú mo e tōʻongá ʻi ha lā ʻi hoʻomou lotú. ʻOku kei moʻoni pē ʻa e lea motuʻa ko ia ka ke tūtuuʻi ha ngaahi fakakaukau te ke utu ha ngaahi angafai, ka ke tūtuuʻi ha ngaahi angafai te ke utu ha ngaahi tōʻonga, ka ke tūtuuʻi ha ngaahi tōʻonga te ke utu ha ʻulungaanga, pea ʻoku fakapapauʻi ho ʻulungāngá ho ikuʻanga taʻengatá. “Ko e ngaahi mahalo ʻo hono lotó, ko ia ai pē ia.” (Vakai, Lea Fakatātā. 23:7.)19

“Fakakaukauʻi fakalelei angé ngaahi lea ʻa e palōfita ko ʻAlamaá ki hono foha talangataʻa ko Kolianitoní, “Liʻaki hoʻo ngaahi angahalá, pea ʻikai toe muimui ʻi he ngaahi holi ʻa ho matá.” (ʻAlamā 39:9)

ʻI hotau kuongá, ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e lea “ko e ngaahi holi ʻa ho matá”?

ʻOku fakatou fakatupu fakakaukau ʻuli mo fakalielia ʻa e heleʻuhilá, polokalama televīsoné, mo e ngaahi vitiō kuo hikí.

Ko e ngaahi makasiní mo e ngaahi tohí ʻoku fakalielia mo natula fakaponokalafi.

ʻOku mau tapou atu … ke ʻoua ʻe fakaʻuliʻi homou ʻatamaí ʻaki e ngaahi meʻa holoki moʻuí, he ko e ʻatamai ʻoku foua ʻe he ngaahi meʻa ko ʻení ʻoku ʻikai toe tatau ia heʻene ʻosí.20

Ke mou maʻa. Ke maʻa hoʻomou ngaahi fakakaukaú mo e tōʻongá. Lau ʻa e ngaahi tohi leleí. ʻOua naʻa tuku homou ʻatamaí ke moʻulaloa ki he ponokalafí. … Fakatatau mo e folofola ʻa e ʻEikí, “Tuku ke ngaohi ke fakaʻofoʻofa maʻu ai pē ʻe he angamaʻá ʻa hoʻo ngaahi fakakaukaú; pea ʻāsili mālohi ʻa hoʻo falalá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻE hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko ho takaua maʻu ai pē.” (T&F 121:45–46.)21

Ngaahi lotu ki ha iví

Lotua maʻu pē ha mālohi ke tekeʻi ʻa e ʻahiʻahí. ʻE hoko mai ʻa e ʻahiʻahí kiate kitautolu kotoa. ʻE fotu ia ʻi ha ngaahi fōtunga kehekehe mo fakapuli ʻi ha ngaahi founga kehekehe, ka kuo ʻosi foaki mai ʻe he ʻEikí ʻa e kī ki hono tekeʻí. Naʻá Ne folofola ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá: “Lotu maʻu ai pē, koeʻuhí ke ke lava ʻo ikuna; ʻio, ke ke lava ʻo ikunaʻi ʻa Sētane, pea ke ke lava ʻo hao mei he nima ʻo e kau tamaioʻeiki ʻa Sētané ʻa ia ʻoku nau poupouʻi hake ʻa ʻene ngāué” (T&F 10:5). ʻOku totonu ke hoko ko e konga ʻo e ngaahi lotu fakaʻahó ke kole ki he ʻEikí ke maʻu ha mālohi maʻu pē ke tekeʻi e ʻahiʻahí, ʻo tautautefito ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻoku fekauʻaki mo e fono ʻo e angamaʻá.22

ʻOku hala ha ʻahiʻahi ia ʻe tuku ʻi homou ʻaó te mou taʻe-malava ke kalofi. ʻOua naʻa tuku ke mou ʻi ha ngaahi tuʻunga ʻe faingofua ai ke mou tō. Fakafanongo ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié. Kapau ʻoku mou kau ʻi ha ngaahi meʻa ʻokú ke ongoʻi ai he ʻikai ke ke lava ʻo lotu ʻo kolea e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻi he meʻa ʻokú ke faí, ta ʻokú ke kau ʻi ha faʻahinga ʻekitivitī ʻoku hala.23

Ko e fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tūkunga taʻe-tāú.

ʻOku faʻa fehuaʻaki mo fefakamataliliʻaki ʻa e kakai tangata mo fafine kuo ʻosi malí mo ha kakai tangata pe fafine kehe. ʻOku faʻa fokotuʻutuʻu ha ngaahi fetaulaki ʻoku pehē ʻoku ʻikai fakatuʻutāmaki, pe fakamoleki ha taimi lahi fakataha. ʻI he ngaahi meʻa kotoa ko ʻení, ʻoku kumi ʻuhinga ai ʻa e kakaí ʻo pehē ko ha ngaahi fakahaaʻi fakanatula pē ʻeni ia ʻo e anga fakakaumeʻá. Ka ko e meʻa ʻe ngali ko ha fakamatalili ʻoku ʻikai fakatuʻutāmakí pe ko e kiʻi fakaoli pē mo ha tangata pe fefiné ʻe faingofua pē ke fakaiku ki ha fetuʻutaki fakamātoato pea fakaiku ki he taʻe-anganofo.

Ko ha fehuʻi lelei ʻeni ke fai kiate kitautolu: ʻE fiefia pē hoku malí kapau te ne ʻiloʻi naʻá ku fai ʻeni?24

Kapau kuó ke ʻosi mali, fakaʻehiʻehi mei he nofo toko taha mo ha kakai tangata kapau ko e fefine koe pe kakai fefine kapau ko e tangata koe, ʻi ha feituʻu pē. Ko e lahi ʻo e ngaahi meʻa fakamamahi he angaʻulí ʻoku kamata ia ʻi ha taimi ʻoku nofo toko taha ai ha tangata mo ha fefine ʻi ha ʻōfisi, pe ʻi he falelotú, pe heka ʻi ha meʻalele… Mahalo he ʻikai ha taumuʻa pehē ʻi he kamataʻangá pe fakakaukau fai-angahala. Ka ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi tūkungá ha faingamālie lelei ki he ʻahiʻahí. ʻOku hiki mei he meʻa ki he meʻa, pea tuai e kemo kuo hoko ha meʻa fakamamahi. ʻOku mātuʻaki faingofua ange ke taʻofi ʻa e ngaahi tūkunga peheé ʻi he kamataʻangá koeʻuhí ke ʻoua naʻa maʻu ʻe he ʻahiʻahí ha faingamālie ke tupulaki.25

Teunga taau

ʻAi ke ke teunga taau. Ko e taau ʻi he teungá mo e leá pea mo e ʻulungāngá ko e fakaʻilonga moʻoni ia ʻo e lelei mo e ʻulungaanga ʻo ha Kāingalotu angamaʻa ʻo e Siasí. … Tekeʻi ʻa e tuʻunga māʻulalo mo taʻe-feʻungá pea mo fakatupu fakalieliá.26

ʻĪmisi
Young adults in San Diego, California.

“Kiate kinautolu ʻoku teʻeki ai mali pea mo kei teití, palani fakalelei ha ngaahi ʻekitivitī lelei mo langaki moʻui.”

Ngaahi ʻekitivitī fakatupu moʻui lelei mo leleí

Ikunaʻi e koví ʻaki e leleí. Te ke lava ke ikunaʻi ha ngaahi fakahehema lahi ʻoku kovi ʻaki ha ngaahi ngāue lelei fakatuʻasino mo ha ngaahi ʻekitivitī fakatupu moʻui lelei. ʻOku ʻi ha tuʻunga lelei ange ha laumālie moʻui lelei, ʻoku hao mei he ngaahi ivi takiekina kovi ki he sinó mo e laumālié ʻo e kava mālohí mo e tapaká, ke ne ikunaʻi ʻa e tēvoló.27

Kiate kinautolu ʻoku nau kei tāutaha mo kei teití, palani fakalelei ha ngaahi ʻekitivitī lelei mo langaki moʻui koeʻuhí ke ʻoua naʻá ke nofo ʻo ʻikai ha meʻa ke fai ka ko e fevahevaheʻaki pē ʻo e ngaahi feʻofaʻaki fakaesinó. … Ko e tefitoʻi moʻoni ʻeni ʻo e fakafonu ha moʻui ʻa ha taha ʻaki e ngaahi ʻekitivitī leleí koeʻuhí ke ʻoua naʻa ʻi ai ha faingamālie ʻo e meʻa ʻoku koví ke tupulaki.28

Fakafonu hoʻo moʻuí ʻaki ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni mālohi leleí. ʻOku ʻikai feʻunga ʻa e feinga pē ke tekeʻi ʻa e koví pe ke fakamaʻa ʻetau moʻui angahalaʻiá. Kuo pau ke tau fakafonu ʻetau moʻuí ʻaki ʻa e māʻoniʻoní. Kuo pau ke tau kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻoku nau ʻomi e mālohi fakalaumālié.

Ko ʻeku lau ki he faʻahinga ʻekitivitī hangē ko hano fakafemoʻuekinaʻi kitautolu ʻi he folofolá. ʻOku ʻi ai ha mālohi ʻoku hū ki heʻetau moʻuí ʻi he taimi ʻoku tau lau mo ako fakaʻaho ai ʻa e folofolá, ʻa ia ʻoku ʻikai maʻu ʻi ha toe foungá. Ko e lotu fakaʻahó ko e maʻuʻanga tokoni ia ʻe taha ʻo ha mālohi lahi. ʻE lava ʻe he ʻaukai ke maʻu ha ivi makehé pe ngaahi tāpuaki mahuʻingá ʻo fakamālohia kitautolu ʻo ope atu ʻi he meʻa angamaheni ʻoku tau malavá. ʻE lava kotoa ʻa e tokoni faka-Kalisitiané, maʻulotú, ngāue ʻi he siasí—ʻo tānaki mai ki hotau fale tauhiʻanga ʻo e iví mo e mālohí.

Kuo pau ke tau fai ha meʻa lahi ange ʻi he toʻo pē ʻo e ngaahi ivi takiekina koví mei heʻetau moʻuí. Kuo pau ke tau fetongi kinautolu ʻaki ha ngaahi ʻekitivitī māʻoniʻoni ʻoku nau fakafonu kitautolu ʻaki e ivi mo e lotolahi ke moʻui ʻo hangē ko ia ʻoku taau ke tau faí.29

4

ʻE lava kinautolu ʻoku ʻefihia ʻi he angahala fakasekisualé ʻo toe maʻa, tuʻunga ʻi he fakatomala totonú.

Mahalo ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku fuʻu tōmui ki ai ʻa e faleʻi ke teuteu mo fakaʻehiʻehí. Mahalo kuó ke ʻosi toloto koe ʻi he angahala mamafá. Kapau ko e tuʻungá ia, ʻoku ʻikai ha toe fili ka ko e fakaleleiʻi pē hoʻo moʻuí pea fakatomala mei hoʻo ngaahi angahalá. ʻOku ou fie fokotuʻu atu kiate kimoutolu ha ngaahi meʻa mahuʻinga ʻe nima te mou lava ʻo fai ke foki mai ai ki he tuʻunga ʻo e moʻui maʻá. Hola he taimi pē ko iá mei ha tūkunga pē ʻokú ke ʻi aí, ʻokú ne fakatupu ke ke faiangahala pe te ne ala fakatupu ke ke faiangahalá. Kole ki he ʻEikí ʻa e mālohi ke ikunaʻí. Tuku ke tokoni atu hoʻo kau taki lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono fakaleleiʻi hoʻo angahalá ka ke foki mai ʻo feohi kakato mo e ʻEikí. Inu mei he matavai mapunopuna fakalangí pea fakafonu hoʻo moʻuí ʻaki e ngaahi maʻuʻanga tokoni mālohi leleí. Manatuʻi te ke lava ʻo toe maʻa tuʻunga ʻi he fakatomala totonú.

ʻOku pau ʻa e talaʻofa ko ʻení kiate kinautolu ʻoku nau totongi huhuʻi ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he fakatomala moʻoní. ʻE lava ke ke toe maʻa. ʻE lava ke huʻi atu ʻa e mole ʻo e ʻamanakí ʻE taumalingi mai e ongoʻi nonga fakafiefia ʻo e fakamolemolé ki hoʻomou moʻuí. Naʻe folofola mahino ʻa e ʻEikí ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení, ʻi heʻene folofola, “Vakai, ko ia ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi, pea ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai” (T&F 58:42).30

5

ʻOku totonu ke akoʻi ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú ke nau moʻui ʻaki e fono ʻo e angamaʻá.

ʻOku totonu ke fai ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú ʻa e ngaahi fakahinohino pau ʻo e angamaʻá ʻi heʻenau kei īkí, ko honau maluʻi fakatuʻasino mo fakalaumālie fakatouʻosi.31

Kapau ʻoku feʻofaʻaki mo fefakaʻapaʻapaʻaki ʻa e ongomātuʻá, pea kapau ʻoku fepoupouʻaki mo feanganofoʻaki kakato ʻena feohí, ʻe hāsino ʻa e ngaahi meʻa mahuingá ni ʻi he ngaahi ʻapi ʻo e kahaʻú. Ko hono ʻai ʻe tahá, kapau ʻe ʻi ai ha fekainaki, kē, pe ʻikai feʻofoʻofani ʻa e ʻapí, pea kau ʻi he tōʻonga fakatuʻutāmaki ʻo e femanakoʻaki mo ha niʻihi ʻi he taimi ʻoku mamaʻo aí, ʻe fakavaivaiʻi leva ʻa e ngaahi ʻapi ʻo e kahaʻú ʻe he meʻa ko iá. …

… Kuo pau ke hoko hotau ngaahi ʻapí ko ha kolotau mālohi ʻi hono fakamuʻomuʻa taha ʻo e māʻoniʻoní pea mo hono ʻomi kiate kinautolu ʻa e melinó, uouangatahá, mo e taʻe-siokita ʻoku fakatupu ʻe he maʻa fakafoʻituituí, anganofo taʻe-toe-fehuʻiá, pea mo e līʻoa mahino ʻa e fāmilí. Kuo pau ke tali ʻe he mātuʻá ʻa e nofo-malí ko ha faʻunga fakalangi, pea mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tuʻunga fakaemātuʻá. Kuo pau ke tataki fakalaumālie ʻa e fānaú ʻe he akonakí mo e tā sīpingá, ʻi heʻenau teuteu ke malí, ke maluʻi mei he angaʻulí ʻo hangē ha mahaki fulikivanú, pea mo moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi ʻulungaanga lelei faka-Kalisitiane kehé.32

ʻĪmisi
A father sitting on a stone fence with his teenage son. The father and son are looking at each other as they counsel together. Posed by models.

Naʻe faleʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻa e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú fekauʻaki mo e fono ʻo e angamaʻá.

6

Kuo ʻosi foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e fono ʻo e angamaʻá ke tau maʻu ai ʻa e fiefiá.

ʻOku ʻikai fakaʻamua heʻetau Tamai Hēvaní ha toe meʻa maʻatautolu, ka ko e fiefiá pē. ʻOkú Ne fakahā mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa pē ko ē te ne ʻomi ʻa e fiefiá. Pea ko e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni pau taha kuo foaki ʻe he ʻOtuá ke tokoni ke tau maʻu ai ʻa e fiefiá ko e fono ʻo e angamaʻá. ʻOku ou fakaʻamua ʻaki hoku lotó kotoa te mou fakakaukauʻi fakamātoato lahi ʻa e ngaahi ola fiefia ʻo e tauhi e fono ko ʻení, pea mo e nunuʻa fakamamahi hono maumauʻi iá.33

Ko ha ʻuhinga ʻe taha ki he angamāʻoniʻoní—ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e angamaʻa fakatāutahá, maʻa ʻi he fakakaukaú mo e tōʻongá, pea mo e angatonú —ʻa e pau ke tau maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí ke fai e ngāue ʻa e ʻOtuá. Ka ʻikai maʻu ʻa e mālohi mo e ivi takiekina ko iá, ʻoku ʻikai ke tau toe kehe kitautolu mei he kakai fakafoʻituitui ʻi he ngaahi kautaha kehé. ʻOku malama ʻa e angamaʻa ko iá pea te ne takiekina ha niʻihi kehe ki ha moʻui ʻoku lelei ange pea mo ʻai ʻa e kakai teʻeki siasí ke nau fieʻilo ki heʻetau tuí.34

Fai pau ki he ngaahi fono māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá. Manatuʻi, he ʻikai lava ke maumauʻi tavale kinautolu. Kapau ʻokú ke fie fiefia mo lavameʻa ʻi hoʻo feohí, teu malí, mo e fokotuʻu fāmili ʻi māmaní, moʻui fakatatau mo e ngaahi fono ʻo e langí. ʻOku ʻikai ha toe founga.35

ʻOku ʻikai ha fiefia tuʻuloa ia ʻi he anga-taʻemaʻá. He ʻikai ha fiefia ia ʻe maʻu ʻi he maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá. Ko hono fehangahangaí ʻoku moʻoni. Mahalo ʻe ʻi ai ha fiefia taimi nounou. ʻE ngali fakaʻofoʻofa e meʻa kotoa ʻi ha kiʻi vahaʻataimi. Ka ʻe vave pē tokatāmaki ʻa e feohí. ʻE tō mai ʻa e ongoʻi halaiá mo e maá. Te tau manavasiʻi naʻa ʻilo ʻetau ngaahi angahalá. Kuo pau ke tau hola ʻo toi, loi mo kākā. Kamata ke mōlia ʻa e ʻofá. Kamata ke tupu ʻa e loto taʻe-fiemālié, meheká, loto ʻitá, pea mo e tāufehiʻá. Ko e ngaahi meʻá ni kotoa ko e ngaahi nunuʻa fakanatula pē ia ʻo e angahalá mo e maumaufonó.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e taimi ʻoku tau talangofua ai ki he fono ʻo e angamaʻá pea tau moʻui angamāʻoniʻoní, te tau aʻusia ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ʻofa lahi mo e nonga lahi ange, ha falala mo e fakaʻapaʻapa lahi ange ki hotau hoa ʻi he nofo-malí, loto fetukupāʻaki lahi ange, pea pehē ki ha ongoʻi loto nēkeneka mo ha fiefia lahi fau.36

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻí

  • Naʻe pehē ʻe Palesiteni Penisoni ʻoku “mahino mo ʻikai toe fakaʻiloʻilongaua” (konga 1) ʻa e tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí ki he maʻa fakasekisualé. ʻOku kehe fēfē ʻa e tuʻunga moʻui ko ʻení mei he ngaahi pōpoaki ʻa e māmaní?

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻo e maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá? (Ke maʻu ha ngaahi sipingá, vakai, konga 2.)

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa pau te tau lava ʻo fai ke maluʻi ai kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí mei he ʻahiʻahi fakasekisualé? (Ke maʻu ha ngaahi sīpingá, vakai, konga 3.)

  • Toe fakamanatu e faleʻi ʻa Palesiteni Penisoni kiate kinautolu ʻoku “faiangahala mamafá” (konga 4). Ko e hā hoʻo fakakaukau mo hoʻo ongo ʻi hoʻo fakakaukau loto ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí ke talitali lelei ʻa e taha fakatomalá “ke foki mai ʻo feohi kakató”?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke “fai ʻe he [mātuʻá] ki heʻenau fānaú ʻa e ngaahi fakahinohino pau ʻo e angamaʻá ʻi heʻenau kei īkí”? ʻOku takiekina ʻe he feanganofoʻaki ʻa e ongomātuʻá ʻa e ngaahi ongo ʻena fānaú ki he nofomalí mo e fono ʻo e angaamaʻá? (Vakai, konga 5.)

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi “ola fakafiefia” ʻo e tauhi e fono ʻo e angamaʻá? (Ke maʻu ha ngaahi sīpingá, vakai, konga 6.)

Ngaahi Potufolofola Fekauʻakí

Sēnesi 39:7–21; 1 Kolinitō 6:18–20; Kalētia 5:16; ʻAlamā 38:12; 39:3–5; 3 Nīfai 12:27–30; T&F 42:22–25

Tokoni Fakafaiakó

“Fakalotolahiʻi hoʻo kau akó ke nau haʻu mateuteu ki he kalasí ke ako mo kau he lēsoní. ʻI he taimi ʻoku nau feinga fakafoʻituitui ai ke ako ki he ongoongoleleí, ʻe lava ange ai ke nau tokoni ki he laumālie ʻo e feakoʻakí [he] lolotonga e ngaahi lēsoní” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 90).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “The Law of Chastity,” New Era, Jan. 1988, 4.

  2. “To ʻthe Rising Generation,ʻ” New Era, June 1986, 6.

  3. The Teachings of Ezra Taft Benson (1988), 285.

  4. The Teachings of Ezra Taft Benson, 282–83.

  5. “The Law of Chastity,” 4.

  6. “To ʻthe Rising Generation,ʻ” 5–6.

  7. “The Law of Chastity,” 4.

  8. ʻI he Conference Report, Oct. 1964, 59.

  9. The Teachings of Ezra Taft Benson, 281.

  10. “Cleansing the Inner Vessel,” Ensign, May 1986, 4; ko e lea naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he Brigham Young, “Instructions to Missionaries,” Deseret News, June 13, 1860, 113.

  11. ʻI he Conference Report, Oct. 1964, 59.

  12. “Your Charge: To Increase in Wisdom and Favor with God and Man,” New Era, Sept. 1979, 43.

  13. ʻI he Conference Report, Oct. 1959, 113.

  14. ʻI he Conference Report, Apr. 1949, 196.

  15. This Nation Shall Endure (1977), 97.

  16. “The Law of Chastity,” 4–5.

  17. “The Law of Chastity,” 6.

  18. “The Law of Chastity,” 6.

  19. ʻI he Conference Report, Oct. 1964, 60.

  20. “To the ʻYouth of the Noble Birthright,ʻ” Ensign, May 1986, 45; vakai foki, “To the Young Women of the Church,” Ensign, Nov. 1986, 81.

  21. The Teachings of Ezra Taft Benson, 285.

  22. “The Law of Chastity,” 6.

  23. ʻI he Conference Report, Oct. 1964, 60.

  24. “The Law of Chastity,” 6.

  25. “The Law of Chastity,” 6.

  26. “To the Young Women of the Church,” Ensign, Nov. 1986, 83.

  27. ʻI he Conference Report, Oct. 1964, 60.

  28. “The Law of Chastity,” 6.

  29. “The Law of Chastity,” 7.

  30. The Teachings of Ezra Taft Benson, 284.

  31. ʻI he Conference Report, Oct. 1964, 59.

  32. ʻI he Conference Report, Apr. 1949, 197, 198.

  33. “The Law of Chastity,” 7.

  34. The Teachings of Ezra Taft Benson, 278.

  35. “Your Charge: To Increase in Wisdom and Favor with God and Man,” 43.

  36. “The Law of Chastity,” 5.