Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 5: Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Fakatomala Moʻoní


Vahe 5

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Fakatomala Moʻoní

“Ko kinautolu ʻoku nau fakahoko ʻa e fie maʻu ʻo e fakatomala moʻoní, ʻoku mahino ʻa e talaʻofá. ʻE lava pē ke ke toe maʻa. ʻE lava ke toʻo atu ʻa e mole ʻo e ʻamanakí. ʻE taumalingi mai ʻa e nonga fakafiefia ʻo e fakamolemolé ki hoʻo moʻuí.”

Mei he Moʻui ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni ʻi heʻene fuofua lea he konifelenisi lahí ko e Palesiteni ʻo e Siasí: “ʻI heʻeku kolea ha fakahinohino mei he ʻEikí, kuo fakapapauʻi mai ai ki hoku ʻatamaí mo hoku lotó ʻa e folofola ʻa e ʻEikí ke ʻʻoua ʻe lea ʻaki ha meʻa ka ko e fakatomalá pē ki he toʻu tangatá ni.ʻ (T&F 6:9; 11:9.) Kuo hoko ʻeni ko ha kaveinga ʻa e palōfita kotoa ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní.”1

Naʻe ʻai ʻe Palesiteni Penisoni ʻa e fakatomalá ko ha kaveinga mahuʻinga ʻi heʻene ngāué, kimuʻa pē ia pea toki ui ko e Palesiteni ʻo e Siasí. Naʻe faleʻi ia ke fai pehē ʻe Siaosi ʻAlipate Sāmita, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá he taimi ko iá. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sāmita ʻi ha tohi naʻe fai ʻi he teʻeki fuoloa hono ui ia ki he tuʻunga fakaeʻaposetoló, “Ko ho misioná mei heni ʻo faai atu ke kumi ha ngaahi founga ke fakamafola ai ʻa e moʻoní mo fakatokanga ki he kakai te ke fetuʻutaki mo iá, pea ʻi he founga angaʻofa taha ʻe lavá ko e fakatomalá pē taha ʻa e fakalelei ki he ngaahi palopalema ʻo e māmani ko ʻení.”2

Naʻe fai pau ʻa Palesiteni Penisoni ki he tukupā ko ʻení ʻi heʻene akoʻi ʻa e ongoongoleleí he funga ʻo e māmaní. Naʻá ne akoʻi “ʻoku lelei ange ke teuteu mo fakaʻehiʻehi ʻi hano fakaleleiʻi mo fakatomala.”3 Ka naʻá ne toe pehē foki “ʻoku ʻi ai ʻetau fie maʻu kotoa ke fakatomala.”4 Naʻá ne fakamamafaʻi ʻa e “fuʻu liliu lahi” ʻo e lotó ʻoku fekauʻaki mo e fakatomalá (vakai, ʻAlamā 5:12–14) mo e fakamatalaʻi ʻa e fatongia ʻo e Fakamoʻuí ʻi hono fakahoko ʻo e faʻahinga liliu peheé:

“ʻOku ngāue ʻa e ʻEikí mei loto ki tuʻa. ʻOku ngāue ʻa e māmaní mei tuʻa ki loto. ʻOku toʻo ʻe he māmaní ʻa e kakaí mei he koví. ʻOku toʻo ʻe Kalaisi ʻa e koví mei he kakaí pea nau toki toʻo ʻa kinautolu mei he koví. ʻE fakafōtunga ʻe māmani ʻa e tangatá ʻaki hono liliu honau ʻātakaí. ʻOku liliuʻi ʻe Kalaisi ʻa e tangatá pea toki liliu ʻe he tangatá honau ʻātakaí. ʻOku fakafōtungaʻi ʻe māmani ʻa e ʻulungaanga ʻo e tangatá, ka ʻe lava ʻe Kalaisi ke liliu e ʻulungaanga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá …

“ʻIo, ʻoku liliu ʻe Kalaisi ʻa e tangatá, pea ʻe lava ʻe he kakai kuo liliú ʻo liliu ʻa e māmaní.”5

ʻĪmisi
A young man kneeling by his bed in prayer.

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “ʻʻOku feʻunga ʻa ʻeku ʻofá ki he tangata kotoa pē ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó” (ʻEta 12:27).

Ngaahi Akonaki ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

1

Kuo pau ke tau ʻuluaki ʻiloʻi ko e palani ʻo e ongoongoleleí ko e palani ia ʻo e fiefiá, ka tau fakatomala moʻoni.

ʻI he ʻuhinga angamahení, ko e foʻi lea mēmipa ʻo e Siasí ʻoku ʻuhinga ia kuo ʻosi lekooti moʻoni ʻa e hingoa ʻo e tokotahá ʻi he ngaahi lekooti memipasipi ʻo e Siasí. …

Ka ʻoku fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ia ha mēmipa ʻi hono puleʻangá ʻi ha founga ʻoku kehe ange. Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he 1828, “Vakai, ko ʻeku tokāteliné ʻeni—ʻilonga ia ʻoku fakatomala mo haʻu kiate aú, ko hoku siasí ia.” (T&F 10:67; ko e toki tānaki atu e mataʻi tohi fakahihifí.) Kiate Ia ko e taki ʻo e Siasi ko ʻení, ʻoku mahulu atu ʻa e tuʻunga mēmipá ia ʻi he hoko pē ko ha mēmipa ʻo e lekōtí.

ʻOku ou fie fokotuʻu atu ai ha ngaahi fakakaukau mahuʻinga kuo pau ke mahino kiate kitautolu mo tau fakaʻaongaʻi kapau te tau fakatomala moʻoni pea haʻu ki he ʻEikí.

Ko e taha ʻo e ngaahi kākā ʻoku faʻa ngāue ʻaki ʻe Sētané ko e fakakaukau ko ia ko e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻoku fakataumuʻa ia ke ne fakangatangata ʻetau tauʻatāiná mo fakangatangata ʻetau fiefiá. ʻOku faʻa ongoʻi ʻe he toʻu kei talavoú he taimi ʻe niʻihi tokua ko e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí ʻoku nau hangē ha ngaahi ʻā mo ha ngaahi seini ʻoku nau taʻofi kinautolu mei he ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakafiefia taha ʻi he moʻuí. Ka ko hono fehangahangaí ʻoku moʻoní. Ko e palani ʻo e ongoongoleleí ʻa e palani ʻoku ʻomai ai ʻa e tangatá ki he kakato ʻo e fiefiá. Ko e ʻuluaki fakakaukau ʻeni ʻoku ou fie fakamamafaʻí. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ko e ngaahi sitepu ia mo e ngaahi fakahinohino ʻe tokoni ke tau maʻu ai ʻa e fiefia mo e nēkeneka moʻoní.

Naʻe fakatupu ʻe he mahino ʻo e foʻi fakakaukau ko ʻení ke kalanga ai ʻa e Tangata Faʻu Samé, “ʻOku ou ʻofa lahi ki hoʻo fonó! … Kuó ke ngaohi au ʻi hoʻo ngaahi fekaú ke u poto hake ʻi hoku ngaahi filí. … Ko hoʻo folofolá ko e tūhulu ia ki hoku vaʻé, mo e maama ki hoku halá. … Kuó u maʻu ʻa hoʻo ngaahi fakamoʻoní ko hoku tofiʻa ʻo lauikuonga: he ko e fiefiaʻanga ia ʻo hoku lotó.” (Saame 119:97–98, 105, 111.)

Kapau ʻoku tau fakaʻamu ke tau fakatomala moʻoni pea haʻu kiate Ia koeʻuhí ke lava ʻo ui kitautolu ko e kāingalotu ʻo Hono Siasí, kuo pau ke tau fuofua pea mo ʻuluaki ʻiloʻi ʻa e foʻi moʻoni taʻengata ko ʻení — ko e palani ʻo e ongoongoleleí ʻa e palani ʻo e fiefiá. Naʻe ʻikai, pea ʻoku ʻikai, pe he ʻikai teitei ʻomai ʻe he faiangahalá kiate kitautolu ha fiefia [vakai, ʻAlamā 41:10]. Ko e meʻa pē ʻoku ʻomai ʻe he maumauʻi ʻo e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ko e mamahi, pōpula, mo e fakapoʻuli.6

2

ʻOku muʻomuʻa ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ʻi he fakatomala moʻoní.

Ko e fakakaukau hono ua ʻoku mahuʻinga ke mahino kiate kitautolú ko e fekauʻaki ʻo e fakatomalá mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e tuí. Ko e fakatomalá ko e tefitoʻi moʻoni hono ua ia ʻo e ongoongoleleí. Ko e ʻuluakí, kuo pau ke tau tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e hā kuo pau muʻomuʻa ai ʻa e tui ki he ʻEikí ʻi he fakatomala moʻoní?

Ke tali e fehuʻi ko ʻení, kuo pau ke mahino kiate kitautolu ha meʻa fekauʻaki mo e feilaulau fakalelei ʻa e ʻEikí. Naʻe akoʻi ʻe Līhai “ʻoku ʻikai ha taha ʻe lava ʻo nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, kae ngata pē ʻi he ngaahi ngāue maʻoniʻoni, mo e ʻaloʻofa, mo e manavaʻofa ʻa e Mīsaia Māʻoniʻoní.” (2 Nīfai 2:8.) Naʻa mo e tangata faitotonu mo angatonu tahá he ʻikai ke ne lava ʻo fakahaofi pē ʻe ia ʻa ia ʻi heʻene ngaahi ngāué, he ʻoku hangē ko hono talamai ʻe he ʻAposetolo ko Paulá, “kuo faiangahala kotoa pē, pea tōmui ʻi he fakamālō mei he ʻOtuá.” (Loma 3:23.)

Ka ne taʻe-ʻoua e moʻui haohaoa mo taʻe-ha-angahala ʻa e Fakamoʻuí, ʻa ē naʻá Ne tuku hifo ʻi he loto fiemālie maʻatautolú, he ʻikai lava ke ʻi ai ha fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá.

Ko ia, ʻoku ope atu ʻa e ʻuhinga ʻo e fakatomalá mei he fakaleleiʻi pē ʻo e ʻulungāngá. ʻOku fakafōtunga ʻe ha kau tangata mo ha kau fafine tokolahi ʻi he māmaní ha lototoʻa lahi mo mapuleʻi kinautolu ʻi he ikunaʻi ʻo e ngaahi ʻulungaanga koví pea mo e ngaahi vaivai ʻo e kakanó. Ka ʻi he taimi tatau pē ʻoku ʻikai ke nau fakakaukau ki he ʻEikí, pea aʻu he taimi ʻe niʻihi ʻo nau fakafisingaʻi fakahāhā Ia. Ko e ngaahi liliu pehē ʻo e ʻulungāngá, pea aʻu ai pē kapau ʻoku fakataumuʻa ki he lelei, ʻoku ʻikai ke nau fakatupu ha fakatomala moʻoni.

Ko e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ko e fakavaʻe ia kuo pau ke kamata ai ʻa e fakatomala fakamātoato mo moʻoní. Kapau ʻoku tau feinga moʻoni ke siʻaki ʻa e angahalá, kuo pau ke tau ʻuluaki tafoki kiate Ia ko e Tupuʻanga ʻo hotau fakamoʻuí.7

3

ʻOku kau ʻi he fakatomalá ha fuʻu liliu lahi ʻo e lotó.

Ko e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga hono tolu ke mahino kiate kitautolu kapau te tau hoko ko e kāingalotu moʻoni ʻo e Siasí, ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ngata pē ʻene kau ai ʻa e liliu ʻo e ngaahi tōʻongá, ka mo e liliu ʻo e lotó.

Ko e taimi naʻe fakaʻosi ai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻene malanga fakaofo ʻi he fonua ko Seilahemalá, naʻe kalanga ʻa e kakaí kotoa ʻi he leʻo pē taha naʻa nau tui ki heʻene ngaahi leá. Naʻa nau ʻilo fakapapau naʻe moʻoni ʻa ʻene ngaahi talaʻofa ʻo e huhuʻí, koeʻuhí, ʻi heʻenau fakamatalá, “ko e Laumālie ʻo e ʻEiki Māfimafí… kuo fakatupu ha fuʻu liliu lahi ʻi loto ʻiate kimautolu, pe ʻi homau lotó, [pea fakatokangaʻi ʻeni] ʻo ʻikai ai te mau toe maʻu ha holi ke faikovi, ka ke failelei maʻu ai pē.” (Mōsaia 5:2.)8

ʻE lava nai e loto ʻo e tangatá ke liliu? Ko e hā hono ʻuhingá! ʻOku hoko ia he ʻaho kotoa pē ʻi he ngāue fakafaifekau maʻongoʻonga ʻo e Siasí. Ko e taha ia ʻo e ngaahi mana fakaonopooni ʻa Kalaisi kuo mafola lahi tahá. Kapau kuo teʻeki hoko ia kiate koe—ʻoku totonu ke hoko.

Naʻe fakahā ʻe hotau ʻEikí kia Nikotīmasi “kapau ʻe ʻikai fanauʻi foʻou ha tangata, ʻe ʻikai ʻaupito mamata ia ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” (Sione 3:3.) …

ʻOku pehē ʻe ʻAlamā: “Pea naʻe folofola mai ʻa e ʻEikí kiate au: ʻOua ʻe ofo he ko e faʻahinga kotoa ʻo e tangata kotoa pē, ʻio, ʻa e tangata mo e fefine, ʻa e ngaahi puleʻangá, mo e ngaahi faʻahingá, mo e ngaahi leá, mo e kakai kotoa pē, kuo pau ke fanauʻi foʻou; ʻio, ke nau fanauʻi ʻi he ʻOtuá, ʻo liliu mei honau tuʻunga fakakakano mo tō ki laló, ki ha tuʻunga ʻo e anga-māʻoniʻoni, kuo huhuʻi ʻe he ʻOtuá, ʻo hoko ko hono ngaahi foha mo hono ngaahi ʻofefine;

“Pea ʻoku nau hoko ai ko ha kakai foʻou; pea ka ʻikai ke nau fai ʻeni, ʻe ʻikai te nau teitei lava ʻo maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” (Mōsaia 27:25–26.) …

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he vahe fā ʻo e tohi ʻa ʻAlamaá ha vahaʻataimi ʻi he hisitōlia ʻo e kau Nīfaí naʻe “kamata ke tuʻu ʻa e siasí ʻi heʻene laka ki muʻá.” (ʻAlamā 4:10.) Naʻe fakaleleiʻi ʻe ʻAlamā ʻa e palopalemá ni ʻaki ʻene fakafisi mei hono tuʻunga ko e fakamaau lahi ʻi he puleʻangá “[kae tukutaha] hono kotoa ʻo ʻene ngāué ki he lakanga fakataulaʻeiki māʻolungá” ʻa ia naʻe ʻiate iá. (ʻAlamā 4:20.)

Naʻá ne valokiʻi “ʻi he fakamoʻoni haohaoa” ʻa e kakaí (ʻAlamā 4:19), pea ʻokú ne fai ʻi he vahe nima ʻo e Tohi ʻa ʻAlamaá ha ngaahi fehuʻi mātuʻaki mahuʻinga ʻe fāngofulu tupu. Naʻá ne pehē, ʻi heʻene lea mahino ki he kāingalotu ʻo e Siasí, “ʻOku ou fehuʻi kiate kimoutolu, ʻe hoku kāinga ʻo e siasí, kuo mou fanauʻi fakalaumālie koā ʻi he ʻOtuá? Kuo mou maʻu koā hono tataú ʻi homou fofongá? Kuo mou ongoʻi koā ʻa e fuʻu liliu lahí ni ʻi homou lotó?” (ʻAlamā 5:14.)

Naʻá ne hoko atu, “Kapau kuo mou ongoʻi ha liliu ʻi homou lotó, pea kapau kuo mou fie hiva ʻaki ʻa e hiva ʻo ʻene ʻofa huhuʻí, ʻoku ou fie fehuʻi atu, pe ʻoku mou lava ʻo ongoʻi pehē he taimí ni?” (ʻAlamā 5:26.)

ʻOku ʻikai ʻapē totonu ke lahi ange ʻaupito ʻa e fakalakalaka ʻa e Siasí he ʻahó ni ʻi he tokolahi ange ʻo kinautolu kuo fanauʻi fakalaumālié? ʻOku mou lava ʻo sioloto ki he meʻa ʻe hoko ʻi hotau ngaahi ʻapí? ʻOku mou lava ʻo sioloto ki he meʻa ʻe hoko ʻi he lahi ange ʻo e ngaahi Tohi ʻa Molomona ʻoku maʻu ʻe he kau faifekau ʻoku fakautuutu honau tokolahí mo nau ʻiloʻi e anga hono fakaʻaongaʻí pea kuo nau ʻosi fanauʻi ʻi he ʻOtuá? Ko e taimi ʻe hoko ai ʻení, ʻe mahu tafea ʻetau ututaʻu ʻo e ngaahi laumālie ne ʻosi talaʻofa ʻe he ʻEikí. Ko e ʻAlamā ʻeni ko e faifekau “kuo fanauʻi ʻi he ʻOtuá” naʻá ne lava lelei ke ʻoatu ʻa e folofolá ʻo lava ai mo ha niʻihi kehe ke fanauʻi ʻi he ʻOtuá. (Vakai, ʻAlamā 36:23–26.)9

ʻĪmisi
Book of Mormon prophet Alma the Younger depicted lying on a bed. He is just waking up from being struck dumb and repenting of his sins. Alma has his hand against his head.

Naʻe aʻusia ʻe ʻAlamā ko e Siʻí, ha liliu fakaofo ʻo e lotó ʻo fakafou ʻi he fakatomalá.

Ko e taimi ʻoku tau foua ai ʻa e fuʻu liliu lahi ko ʻení, ʻa ia ʻoku toki hoko pē ʻi he tui kia Sīsū Kalaisi mo e ngāue ʻa e Laumālié ʻiate kitautolú, ʻoku hangē pē ia kuo tau hoko ko ha tangata foʻoú Ko ia, ʻoku fakatatau ʻa e liliú ki ha fanauʻi foʻou. Kuo aʻusia ʻe hamou lauiafe ʻa e liliu ko ʻení. Kuo mou siʻaki ʻa e moʻui angahalá, pea ko e taimi ʻe niʻihi ko ha angahala fulikivanu mo fakamamahi, pea ʻi hono fakaʻaongaʻi e taʻataʻa ʻo Kalaisí ʻi hoʻomou moʻuí, kuo mou maʻa ai. ʻOku ʻikai haʻamou toe holi ke mou foki ki he ngaahi tōʻonga motuʻá. ʻOkú ke hoko ko ha tangata foʻou moʻoni. Ko e ʻuhinga ʻeni ʻo e liliu ʻo e lotó.10

4

ʻOku fakatau ʻa e mamahi faka-ʻOtuá ki he fakatomala moʻoni.

Ko e fakakaukau hono fā ʻoku ou fie fakamamafaʻí ko e meʻa ʻoku lau ʻe he folofolá ko e “mamahi faka-ʻotua” ʻi heʻetau ngaahi angahalá. ʻOku ʻikai ko ha meʻa foʻou ia ke ʻiloʻi ha houʻeiki tangata mo fafine ʻi he māmaní ʻoku nau mamahi koeʻuhí ko e ngaahi meʻa hala ne nau fakahokó. ʻOku faʻa hoko ʻeni he taimi ʻe niʻihi koeʻuhí ʻoku hanga ʻe heʻenau tōʻongá ʻo fakamamahiʻi mo fakataʻelataʻi kinautolu pe ko ha kakai ʻoku nau ʻofa ai. Taimi ʻe niʻihi ʻoku nau mamahi ʻi hano maʻu pea tauteaʻi kinautolu ʻi he ngaahi ngāue ʻoku nau faí. ʻOku ʻikai tatau ʻa e ʻmamahi faka-ʻOtuáʻ mo e ngaahi ongo fakaemāmani ko ʻení.”

… ʻI he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e puleʻanga ʻo e kau Nīfaí, naʻe talaange ai ʻe Molomona ki hono kakaí: “naʻe ʻikai tupu ʻenau loto mamahí ki he fakatomalá, koeʻuhí ko e angalelei ʻa e ʻOtuá; ka ko e loto mamahi ia ʻa e kau malaʻiá, koeʻuhí ʻe ʻikai tuku maʻu pē ʻe he ʻEikí ke nau fiefia ʻi he fai angahalá.

“Pea naʻe ʻikai te nau haʻu kia Sīsū mo e loto mafesifesi mo e laumālie fakatomala, ka naʻa nau lea kovi ki he ʻOtuá mo fakaʻamu ke nau mate.” (Molomona 2:13–14.)

Naʻe ngāue ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ʻi he Hemisifia Hahaké, ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻo Kolinitoó. Hili e fakahoko mai e lipooti ʻo e ngaahi palopalema ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotú, kau ai ʻa e angaʻulí (vakai, 1 Kolinitō. 5:1), ne fai ʻe Paula ha tohi valoki māsila. Naʻe tali ʻe he kakaí ʻi he laumālie totonu, pea naʻe iku fakaleleiʻi leva ʻa e ngaahi palopalemá, he naʻe tohi ʻe Paula ʻi heʻene tohi hono ua kiate kinautolú, ʻo pehē: “ko ʻeni, ʻoku ou fiefia ʻoku ʻikai ʻi homou fakamamahiʻí, ka ʻi homou mamahi ki he fakatomalá: he naʻa mou mamahi ʻo taau mo e ʻOtuá. …

“He ko e mamahi ʻoku taau mo e ʻOtuá ʻokú ne langaki ʻa e fakatomala ki he fakamoʻuí, ʻe ʻikai toe fakatomala ai: ka ko e mamahi fakamāmá, ʻokú ne langaki ʻa e maté.” (2 Kolinitō 7:9–10.)

ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻa e mamahi fakaʻotuá ʻi he ongo potufolofolá ni fakatouʻosi ko ha mamahi ʻokú ne ʻai ke tau fakatomala.

Ko e mamahi faka-ʻOtuá ko ha meʻafoaki ia ʻa e Laumālié. Ko hano ʻiloʻi moʻoni ia kuo fakatupu houhau ʻetau ngaahi angafaí ki heʻetau Tamaí mo hotau ʻOtuá. Ko e ʻiloʻi pau mo e mahino ko ia naʻe fakatupu heʻetau angafaí ʻa e Fakamoʻuí, ʻa ē naʻe ʻikai Haʻane angahalá, ko e lahi taha ʻi he taha kotoa peé, ke Ne kātekina ʻa e mamahí mo e faingataʻá. Naʻe fakatupu ʻe heʻetau ngaahi angahalá ke tautaʻa toto ʻi he ava kotoa ʻo Hono kilí. Ko e mamahi fakaʻatamai mo fakalaumālie moʻoni ʻeni naʻe lau ʻe he folofolá ko e “loto mafesifesi mo ha laumālie fakatomala.” (Vakai, 3 Nīfai 9:20; Molonai. 6:2; T&F 20:37; 59:8; Ngaahi Same 34:18; 51:17; ʻIsaia 57:15.) Ko e faʻahinga laumālie peheé ko e fuofua fie maʻu ia kimuʻa ʻi he fakatomala moʻoní.11

5

ʻOku vēkeveke ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke vakai ʻoku lililu ʻetau moʻuí, pea te Na tokoniʻi kitautolu.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻeni hono hoko ʻoku ou fie fakamatalaʻí: ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe toe vēkeveke lahi ange ke mamata ʻoku liliu ʻetau moʻuí ʻi he Tamaí mo e Fakamoʻuí. ʻOku ʻi he tohi Fakahaá ha fakaafe kāfakafa mo mahuʻinga mei he Fakamoʻuí. ʻOkú Ne pehē, “Vakai, ʻoku ou tuʻu ʻi he matapaá, mo tukituki: kapau ʻe fanongo ʻe ha taha ki hoku leʻó, mo toʻo ʻa e matapaá, te u hū atu kiate ia.” (Fakahā 3:20.) Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻikai ke Ne pehē, “ʻOku ou tuʻu ʻi he matapaá ʻo talitali ke ke tukituki.” ʻOkú Ne ui, taʻalo, mo kole ke tau fakaava pē hotau lotó pea tuku ke Ne hū mai.

ʻOku toe akoʻi mahino ange ʻa e tefitoʻi moʻoní ʻi he malanga maʻongoʻonga ʻa Molonai ʻi he tuí. Naʻe fakahā kiate ia ʻe he ʻEikí, “Kapau ʻe haʻu kiate au ʻa e tangatá te u fakahā kiate kinautolu ʻa honau vaivaí. ʻOku ou foaki ki he tangatá ʻa e vaivaí koeʻuhí ke nau loto-fakatōkilalo; pea ʻoku feʻunga ʻa ʻeku ʻofá ki he tangata kotoa pē.” ʻOku ʻikai mahuʻinga ia pe ko e hā ʻoku tau masiva aí pe ko hotau vaivaiʻangá pe ko ʻetau taʻe-tāú. ʻOku feʻunga pē ʻa ʻene ngaahi meʻafoakí mo e ngaahi mālohí ke ikunaʻi kotoa kinautolu.

ʻOku hoko atu ʻa Molonai ʻaki e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí: “ʻOku feʻunga ʻa ʻeku ʻofá ki he tangata kotoa pē ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó; he kapau te nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, pea tui kiate au, te u liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate kinautolu.” (ʻEta 12:27; ko e toki tānaki atu ʻa e mataʻitohi fakahihifí.)

He toki talaʻofa moʻoni ia mei he ʻEikí! ʻE lava ke liliu, fakatonutonu, mo ʻai e tefitoʻi tupuʻanga ʻo hotau ngaahi faingataʻaʻiá, ke hoko ko e ivi mo ha maʻuʻanga mālohi. ʻOku toe toutou fakahoko mai ʻa e talaʻofá ni ʻi ha ngaahi fōtunga kehekehe ʻi ha ngaahi potu-folofola lahi kehe. Naʻe pehē ʻe ʻIsaia, “ʻOkú ne foaki ʻa e mālohí ki he vaivaí; pea kiate kinautolu ʻoku ʻikai hanau mālohí ʻokú ne fakatupu ʻa e mālohi.” (ʻIsaia 40:29.) Naʻe fakahā kia Paula ʻe he ʻEikí, “Ko ʻeku tokoní ʻe lahi maʻau: he kuo fakakakato ʻeku mālohí ʻi hoʻo vaivaí.” (2 Kolinitō 12:9.) ʻOku tau lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, “Ko ia ia ʻoku tetetete ʻi hoku mālohí ʻe ngaohi ia ke mālohi, pea te ne fakahā ʻa e ngaahi fua ʻo e fakafetaʻí mo e potó.” (T&F 52:17; vakai foki, 1 Nīfai 17:3; 2 Nīfai 3:13; T&F 1:28; 133:58–59.)12

Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ʻa Sētane kiate kinautolu kuó ne fakataueleʻi ki he angahalá ko e fanafana ʻi honau telingá ʻoku ʻikai ke nau taau ke lotu. Te ne tala atu ʻoku houhau lahi ʻa e Tamai Hēvaní ʻiate koe pea he ʻikai teitei fanongo Ia ki hoʻo ngaahi lotú. Ko ha loi ʻeni, pea ʻokú ne lea ʻaki ia ke kākaaʻi koe. Ko e mālohi ʻo e fai angahalá ʻoku lahi. Kapau ʻoku fie maʻu ke tau mavahe mei ai, ʻo tautautefito mei he angahala mamafá, kuo pau ke tau maʻu ha mālohi lahi ange ʻi he mālohi ʻoku tau maʻú

ʻOku ʻikai ha taha ʻe loto vēkeveke ange ke tokoni atu ke ke hola mei he angahalá ʻi hoʻo Tamai Hēvaní. ʻAlu kiate Ia. Fakahā hoʻo angahalá, vete hoʻo ongoʻi maá mo hoʻo ongoʻi halaiá, peá ke toki kole kiate Ia ha tokoni. ʻOkú Ne maʻu ʻa e mālohi ke tokoni atu ke ke ikuna.13

Kāinga, kuo pau ke tau ʻoatu ʻetau ngaahi angahalá ki he ʻEikí ʻi he fakatomala loto-fakatōkilalo mo e loto mamahi. Kuo pau ke tau kole ha mālohi meiate Ia ke ikunaʻi kinautolu. ʻOku pau ʻa e ngaahi talaʻofá. Te Ne tokoniʻi kitautolu. Te tau maʻu ʻa e mālohi ke liliu ʻetau moʻuí.14

6

Kuo pau ke ʻoua naʻa mole ʻetau ʻamanakí ʻi heʻetau feinga ke anga faka-Kalaisí.

Ko e meʻa fika ono mo fakaʻosi ʻoku ou fakaʻamu ke fakamahino fekauʻaki mo e founga ʻo e fakatomalá, kuo pau ke tau tokanga, ʻi heʻetau feinga ke hangē mo tatau ange mo e ʻOtuá, ke ʻoua naʻa tau loto-foʻi pea mole ʻa e ʻamanakí. “Ke hoko ʻo anga faka-Kalaisí, ko ha ngāue ia ʻi he moʻuí kotoa pea ʻoku faʻa kau ai e tupulakí mo e liliu ʻoku māmālie, ʻo ʻikai fakatokangaʻi. ʻOku lekooti he folofolá ha ngaahi fakamatala fakaofo ʻo e kau tangata naʻe liliu lahi ʻenau moʻuí, ʻi ha kemo pē, hangē ko: ʻAlamā ko e Siʻí, Paula he hala ki Tāmasikusí, ʻĪnosi he lotu ʻo aʻu ki he tuʻuapō, Tuʻi ko Lamōnaí. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi sīpinga fakaofo pehē ʻo e mālohi ke liliú ha loto falala kiate kinautolu ʻoku faiangahala mamafá, ʻe tokoniʻi kinautolu ʻe he Fakaleleí naʻa mo kinautolu ʻoku siva ʻenau ʻamanakí.

“Ka kuo pau ke tau mātuʻaki tokanga ʻi hono aleaʻi e ngaahi sīpinga fakaofó ni. Neongo ʻenau hoko moʻoni mo mālohi lahí, ko e ngaahi meʻa kehe pē ka ʻoku ʻikai ko e tuʻutuʻuni. Ki he Paula, ʻĪnosi, pea mo e Tuʻi Lamōnai kotoa pē, ʻoku ʻi ai ha kakai ʻe laungeau mo lauafe ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku kiʻi faingataʻa ange e hala ki he fakatomalá, kae ʻikai faʻa fakatokangaʻi. ʻI he ʻaho kotoa pē ʻoku nau ʻunu ke ofi ange ki he ʻEikí, ka ʻoku ʻikai siʻi te nau fakatokangaʻi ʻoku nau langa hake ha moʻui faka-ʻOtua. ʻOku nau moʻui fiemālie mo lelei, ngāue tokoni, mo moʻui ʻaki. ʻOku nau tatau mo e kau Leimaná, ʻa ia ne pehē ʻe he ʻEikí ʻnaʻe papitaiso ʻaki ʻa e afi mo e Laumālie Māʻoniʻoni, ka naʻe ʻikai te nau ʻiloʻi ia.” (3 Nīfai 9:20; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí)

Kuo pau ke ʻoua naʻa mole ʻetau ʻamanakí. Ko e ʻamanakí ko ha taula ia ki he laumālie ʻo e tangatá. ʻOku loto ʻa Sētane ke tau siʻaki ʻa e taula ko iá. Te ne lava ʻi he foungá ni ke ʻomai ʻa e loto foʻí pea tukulolo. Ka kuo pau ke ʻoua naʻa mole ʻetau ʻamanaki leleí. ʻOku fiefia ʻa e ʻEikí ʻi he kihiʻi feinga kotoa pē, pea naʻa mo e fanga kiʻi meʻa iiki fakaʻaho ʻoku tau feinga ke tatau ai mo Iá. Neongo ʻe hangē ʻoku tau sio ʻoku mamaʻo ʻa e hala ke tau fononga ai ki he haohaoá, kuo pau ke ʻoua naʻa tau foʻi.15

Ko kinautolu ʻoku nau fakahoko ʻa e fie maʻu ʻo e fakatomala moʻoní, ʻoku mahino ʻa e talaʻofá ʻE lava pē ke ke toe maʻa. ʻE lava ke toʻo atu ʻa e mole ʻo e ʻamanakí. ʻE taumalingi mai ʻa e nonga fakafiefia ʻo e fakamolemolé ki hoʻo moʻuí.

ʻOku mahino e folofola ʻa e ʻEikí naʻe fai ʻia ʻĪsaiá: “ʻOku pehē ʻe [he ʻEikí], Mou haʻu, pea ke tau alea fakataha, he neongo ʻa e tatau ʻo hoʻomou angahalá mo e kula ʻahoʻahó, ʻe hoko ia ke hinehina ʻo hangē ko e ʻuha hinaekiakí; kapau ʻoku kulokula ia ʻo hangē ko e kulamūmū, ʻe tatau ia mo e fulufuluʻi sipí” (ʻIsaia 1:18).

Pea kuo folofola ʻa e ʻEikí ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení ʻi he tuʻunga mahino tatau ʻo Ne pehē, “Vakai, ko ia ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi ia, pea ko au ko ʻe ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai” (T&F 58:42.)16

ʻĪmisi
The resurrected Jesus Christ emerging from the Garden Tomb. Christ is portrayed stepping out of the tomb. He is depicted wearing white robes. Flowers are blooming near the entrance to the tomb.

“ʻOku fakatefito mo tafe ʻa e fakatomala moʻoní mei he tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻikai ha toe founga kehe.”

ʻOku ou fakatauange ʻoku ʻikai ke tau nofo ʻi he kuo hilí. ʻOku ʻikai ha kahaʻu fēfē ʻo e kakai ʻoku nofo ʻi he kuo hilí. ʻOku lahi ʻetau fakahehema ke lāunga ʻi he ngaahi meʻa ʻoku mole meiate kitautolú, lāunga fekauʻaki mo e ngaahi fili ne tau fai ʻa ia ne tau fakakaukau mahalo ko ha ngaahi fili hala. ʻOku lahi ʻetau fakahehema ke ongoʻi taʻe-fiemālie koeʻuhí ko e ngaahi tūkunga ʻoku nau ʻākilotoa kitautolú, ʻo fakakaukau naʻe mei lelei ange kapau ne tau fai ha ngaahi fili kehe. ʻE lava ke ʻaonga kiate kitautolu ʻa e aʻusia ʻo e kuo hilí. Kae ʻoua muʻa te tau fakamoleki hotau taimí ʻi he hohaʻa ki he ngaahi fili kuo ʻosi fakahokó, ki he ngaahi fehalaaki kuo ʻosi hokó. Tau moʻui ʻi he lolotongá pea mo e kahaʻú.17

ʻE hoku kāinga ʻofeina, ko e taimi ʻoku tau feinga ai ke tau taau ke hoko ko e kāingalotu ʻi he Saisi ʻo Kalaisí— ko e kāingalotu ʻo tatau mo e fakalea naʻá Ne ngāue ʻakí, ko e kāingalotu kuo nau ʻosi fakatomala pea haʻu kiate Ia— tau manatuʻi muʻa ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻe onó. ʻUluakí, ko e palani ʻo e fiefia ʻa e ʻEikí ko e ongoongoleleí, pea ʻoku fakataumuʻa ʻa e fakatomalá ke ʻomi kiate kitautolu ʻa e fiefia. Uá, ʻoku makatuʻunga ai ʻa e fakatomala moʻoní pea ʻoku haʻu ia mei he tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻOku hala ha toe founga. Tolú, ʻoku kau ʻi he fakatomala moʻoní ha liliu ʻi he lotó kae ʻikai ko e liliu pē ʻo e ʻulungāngá. Faá, ko ha konga ʻo e fuʻu liliu lahi ko ʻeni ʻo e lotó ke ongoʻi ʻa e mamahi faka-ʻotuá koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá. Ko e ʻuhinga ʻeni ʻo e loto mafesifesi mo e laumālie fakatomalá. Nimá, ʻoku feʻunga pē ngaahi meʻafoaki ʻa e ʻOtuá ke tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi ʻetau ngaahi angahala mo e vaivai kotoa, kapau te tau tafoki kiate Ia ke maʻu ha tokoni. Fakaʻosí, kuo pau ke tau manatuʻi ko e lahi taha ʻo e fakatomalá ʻoku ʻikai kau ai ha ngaahi fuʻu liliu lahi pe ʻilo lahia fēfē, ka ko ha ngaʻunu, pau, mo fai maʻu ai pē, ʻi he sitepu ki he sitepu, ki he anga faka-ʻotuá.

Kapau te tau feinga ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻetau moʻuí pea fakahoko fakaʻaho kinautolu, te tau toki taau ʻo māʻolunga ange ke hoko ko e kāingalotu ʻo e lekooti ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu moʻoní, ʻoku tau ʻekea ai ʻetau totonu ki Heʻene talaʻofá: “ʻIlonga ia ʻoku kau ʻi hoku siasí, ʻo ne tuʻu maʻu ʻi hoku siasí ʻo aʻu ki he ngataʻangá, te u fokotuʻu ia ʻi heʻeku maká, pea ʻe ʻikai lavaʻi ʻa kinautolu ʻe he ngaahi matapā ʻo helí.” (T&F 10:69.)

Ko ʻeku fakaʻamú, pehē ange mai ke tau maʻu kotoa ʻa e talaʻofa ko iá maʻatautolu.18

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻí

  • Naʻe pehē ʻe Palesiteni Penisoni kuo pau ke tau ʻuluaki ʻiloʻi ko e “palani ʻo e ongoongoleleí ko e palani ia ʻo e fiefiá” pea ko e fai angahalá he ʻikai ke ne teitei ʻomai ha fiefia kiate kitautolu” (konga 1). ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e mahino ko ʻení ki he founga ʻo e fakatomalá?

  • ʻI heʻetau feinga ko ia ke fakatomalá, ko e hā ʻoku ʻikai feʻunga ai ha liliu pē ʻo e ʻulungāngá? (Vakai, konga 2.) ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ke tau hanga kia Sīsū Kalaisi kae lava ke tau fakatomala moʻoní?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ne ke foua ai ha “fuʻu liliu lahi ʻo e lotó,” ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he konga 3? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi ai ha niʻihi ke nau foua ʻa e liliu ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku kehe ai ʻa e “mamahi faka-ʻotuá” mei he fakameʻapangoʻia ʻoku ongoʻi ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻi he taimi kuo nau fai ai ha meʻa hala? (Vakai, konga 4.) ʻE fakaʻaongaʻi fēfē ʻe ha mātuʻa pe pīsope ʻa e ngaahi akonaki ʻi he konga 4 ke tokoniʻi ha taha ʻokú ne fie fakatomala?

  • Ko e hā ha ngaahi akonaki ʻokú ke fakatokangaʻi ʻoku mātuʻaki fakanonga ʻi hoʻomou fakamanatu ʻa e konga 5? Ko e hā ʻoku fakanonga ai koe ʻe he ngaahi akonaki ko ʻení?

  • Naʻe pehē ʻe Palesiteni Penisoni ʻi heʻene fakamoʻoni ki he mālohi ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, “Kuo pau ke ʻoua naʻa mole ʻetau ʻamanaki leleí” (konga 6). Ko e hā ha ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e Fakaleleí ʻokú ke ʻilo ʻoku nau ʻoatu ha ʻamanaki lelei ʻi hoʻomou fakamanatu ʻa e konga 6?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻakí

Luke 15:11–32; Mōsaia 4:10–12; 26:30–31; ʻAlamā 34:17–18; 3 Nīfai 27:19–20; T&F 18:10–16; 19:15–19

Tokoni Fakafaiako

“Ko e meʻa ʻokú ke tokanga taha ki aí ko hono tokoniʻi e niʻihi kehé ke ako e ongoongoleleí, kae ʻikai ke ke ʻai ke nau mālieʻia ʻi hoʻo fai lēsoní. ʻOku kau heni hano ʻoange ha ngaahi faingamālie ki he kau akó ke nau feakoʻiʻaki” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 71).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Cleansing the Inner Vessel,” Ensign, May 1986, 4.

  2. ʻI he Sheri L. Dew, Ezra Taft Benson: A Biography (1987), 184.

  3. “The Law of Chastity,” New Era, Jan. 1988, 6.

  4. ʻI he Conference Report, Apr. 1955, 47.

  5. “Born of God,” Ensign, July 1989, 4.

  6. “A Mighty Change of Heart,” Ensign, Oct. 1989, 2.

  7. “A Mighty Change of Heart,” 2.

  8. “A Mighty Change of Heart,” 2, 4.

  9. “Born of God,” 2, 4.

  10. “A Mighty Change of Heart,” 4.

  11. “A Mighty Change of Heart,” 4.

  12. “A Mighty Change of Heart,” 4–5.

  13. “The Law of Chastity,” 7.

  14. “A Mighty Change of Heart,” 5.

  15. “A Mighty Change of Heart,” 5.

  16. “The Law of Chastity,” 7.

  17. The Teachings of Ezra Taft Benson (1988), 387.

  18. “A Mighty Change of Heart,” 5.