Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 22: Ko Hono ʻOatu ʻo e Ongoongoleleí ki he Māmaní


Vahe 22

Ko Hono ʻOatu ʻo e Ongoongoleleí ki he Māmaní

“ʻOku tau fiefia ke fengāueʻaki fakataha mo ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he ngāue maʻongoʻonga ʻo e fakamoʻui mo e hakeakiʻi ʻo ʻene fānaú.”

Mei he Moʻui ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

Ko e ngāue fakafaifekaú kia Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni, ko ha tukufakaholo fakafāmili. Naʻá ne fakamatalaʻi, “Ko e fāmili ʻo ʻeku tamaí naʻe ʻi ai ha toko hongofulu mā taha.” “Kuo ngāue fakafaifekau kotoa kimautolu toko hongofulu mā tahá. Naʻe ngāue fakafaifekau foki mo hoku uaifí mo fiefia ke ngāue mo ʻene fineʻeiki uitoú ʻi he māhina ʻe ono fakaʻosi [ʻo ʻene ngāue fakafaifekaú]. Ko e taimi naʻe ʻalu ai ʻeku tamaí ʻo ngāue fakafaifekaú, ʻoku ou manatuʻi ʻi heʻeku hoko ko e foha lahi tahá, ʻa e ngaahi tohi naʻá ne fai mai mei he malaʻe ngāue fakafaifekau ʻi he Hihifo Lotolotó. Naʻe haʻu ki homau ʻapí ha laumālie ʻo e ngāue fakafaifekaú kuo teʻeki ai ke teitei toe mavahe, pea ʻoku ou fakamālō ai.”1

Naʻe hoko ʻa Palesiteni Penisoni ko ha faifekau taimi kakato ʻi he Misiona Pilitāniá mei he 1921 ki he 1923, pea naʻe nofo ʻa e “laumālie ʻo e ngāue fakafaifekaú” mo ia ʻo laka atu ʻi he taʻu ʻe ua mo e konga ko iá. Hangē ko ʻení, ʻi heʻene hoko ko e sekelitali ʻo e ʻIunaiteti Siteití he ngoué mei he 1953 ki he 1961, naʻá ne fengāueʻaki ai mo ha kakai tokolahi ʻo e ngaahi tui fakalotu kehé. Naʻá ne fakahā ki he Kāingalotú he lolotonga ʻo e konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 1961: “ʻOku ou maʻu ha hingoa ʻo ha kakai ʻe meimei toko 9,000, kuó u fetuʻutaki fakahangatonu mo kinatuolu ʻi ha ngaahi fatongia fakapuleʻanga. ʻOku ou ʻamanaki ke ʻoatu haʻanau ngaahi kaati fetuʻutaki. ʻOku ou loto ke nau fanongo kotoa ki he ongoongoleleí. ʻOku ou fakaʻamu ke maʻu kotoa ʻe he fānau ʻa ʻetau Tamaí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he tali mo moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.”2

Naʻe hokohoko atu ʻa e loto vēkeveke ʻa Palesiteni Penisoni ki he ngāue fakafaifekaú, ʻi hono ngaahi taʻu kimuí, pea naʻá ne fakaʻānaua ke tali ʻe he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí ʻa e faʻahinga vēkeveke tatau. Naʻá ne lea hangatonu ki he kau talavoú fekauʻaki mo hono teuteuʻi kinautolu ki he ngāue fakafaifekau taimi kakató. Naʻá ne pehē, “Teuteu he taimí ni.” “Teuteuʻi fakatuʻasino, fakaʻatamai, fakasosiale, mo fakalaumālie kimoutolu.”3 Naʻá ne tapou ki he mātuʻá ke fakahinohino honau ngaahi fohá ʻi he teuteu ko ʻení. Naʻá ne toe faleʻi foki e kau fafine kei talavoú mo e kāingalotu matuʻotuʻa ʻo e Siasí ke nau fakakaukauʻi fakamātoato ʻa e ngāue fakafaifekau taimi kakató. Pea naʻe naʻinaʻi ki he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí ke nau vahevahe e ongoongoleleí mo honau kaungāʻapí.

Naʻe fakamatala ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ki ha taimi naʻe ueʻi fakalaumālie ai ʻe he manako ʻa Palesiteni Penisoni ki he ngāue fakafaifekaú, ha taha teuteu faifekau: “Naʻe muimui mo Sisitā Penisoni ʻi he Falaite ʻe taha, heʻenau meʻa angamaheni ko e ō ki ha sēsini he Temipale Vaitafe Soataní. Lolotonga ʻena ʻi aí, kuo fakafeʻiloaki atu ha talavou kia Palesiteni Penisoni ʻo fetapa loto fiefia kiate ia mo fakahā kuo ui ia ke ngāue fakafaifekau taimi kakato. Naʻe puke ʻe Palesiteni Penisoni e nima ʻo e faifekaú, pea malimali hono fofongá, mo pehē ange, ʻʻAve au ke ta ō! ʻAve au ke ta ō!ʻ Naʻe fakamoʻoni ʻa e faifekau ko iá, naʻe hangē naʻe ʻalu mo Palesiteni Penisoni ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú talu mei he fakahaaʻi ʻe Palesiteni Penisoni ʻene manako moʻoni, mo e līʻoa ki he ngāue fakafaifekaú, pea mo ʻene fakaʻamu maʻu pē ke ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí.”4

Naʻe ʻi he uho ʻo e līʻoa ʻa Palesiteni Penisoni ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ʻa e ʻofa ki he kotoa ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní: “ʻOku fie maʻu ʻe he fānau ʻa ʻetau Tamaí ʻa e ongoongoleleí. … ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku ʻofa ʻa e ʻEikí kiate kinautolu, pea ʻi heʻeku hoko ko ʻEne tamaioʻeiki lotofakatōkilaló, ʻoku ʻofa hoku lotó ki he lauimiliona he māmaní.”5 Naʻá ne fakamoʻoniʻi, ʻi heʻene fakakaukau ki he mālohi ʻo e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí, “ʻOku liuliunga hotau ngaahi tāpuakí ʻi heʻetau vahevahe ʻEne ʻofá mo hotau kaungāʻapí.”6

Naʻe lava ʻe Palesiteni Penisoni ke fakapapauʻi mei he kotoa ʻo ʻene moʻui ʻaki e ngāue fakafaifekaú mo poupouʻi ʻa e Kāingalotú ke nau fai peheé: “Kuó u aʻusia ʻa e fiefia ʻo e ngāue fakafaifekaú. ʻOku ʻikai ha ngāue ʻi he māmaní kotoa te ne lava ke ʻomi ki ha taha fakafoʻituitui ha nēkeneka mo ha fiefia lahi ange.”7

ʻĪmisi
Two elder missionaries walking down a city sidewalk in Sao Paulo, Brazil. There are buildings in the background.

“ʻOku tau foaki loto fiemālie hotau taimí mo e koloa …[ʻe] tāpuakiʻi ʻaki kitautolu [ʻe he ʻEikí] ki he fokotuʻu hono puleʻangá ʻi māmani.”

“ʻOku tau foaki loto fiemālie hotau taimí mo e koloa … [ʻe] tāpuakiʻi ʻaki kitautolu [ʻe he ʻEikí] ki he fokotuʻu hono puleʻangá ʻi māmani.”

Ngaahi Akonaki ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

1

ʻOku fiekaia ʻa māmani ki he tui fakalotu moʻoní, pea ʻoku tau maʻu ia.

ʻOku ngali ko e fuofua fatongia lahi naʻe tuku ki he Siasi kuo toe fakafoki maí, ʻi he hili ʻo e hā nāunauʻia ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí kia Siosefa Sāmitá, ke ʻoatu ʻa e ongoongoleleí ki māmani— ki he kotoa ʻo e fānau ʻa ʻetau Tamaí.

Kuo hoko moʻoni ko ha meʻa fakaofo mo mahuʻinga fau—ko ha ngāue ʻo e feilaulau, fiefia, faingataʻa, pea ko e mahuʻinga tahá, ʻo e ʻofa ki hotau kāingá. He ʻikai ke mou maʻu ʻi ha toe feituʻu he māmaní ha meʻa ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá ʻe tatau mo ia. ʻIo, kuo mole ai ha moʻui, kakava, mo e loʻimata ke fakahoko ʻa e ngāue ko ʻeni ʻo e ʻofá. Pea ko e hā kuo tau fai ai iá? Koeʻuhí he kuo tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtua ʻo e langí; koeʻuhí he ʻoku ʻofa ʻi Heʻene fānaú, pea ko Hono finangaló ke maʻu ʻe he lauimiliona he māmaní ʻa e faingamālie ke fanongo mo tali, ʻi he tauʻatāina, pea moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni nāunauʻia mo hakeakiʻi ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.8

ʻOku ou fakapapauʻi ʻoku fie maʻu ʻe māmani, ʻo ʻikai tatau mo haʻane fie maʻu ha toe meʻa, ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea ʻoku fie maʻu ʻe he kakai ʻo māmaní ʻa e meʻa ʻe foaki ʻe he ongoongoleleí, ka ʻoku ʻikai ke nau fakatokangaʻi. ʻOku nau fie maʻu ʻa e taula ʻoku foaki ʻe he ongoongoleleí, ʻa ē ʻokú ne ʻoange kiate kinautolu ʻa e tali ki he ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo kinautolú; ʻa ē ʻokú ne ʻomai ha ongoʻi malu mo ha ongoʻi loto nongá. ʻE hoku kāinga, ko e ongoongoleleí ʻa e tali pē taha ki he ngaahi palopalema ʻa māmaní.9

Ko e ongoongoleleí pē taha te ne fakahaofi ʻa māmani mei he ngaahi meʻa fakamamahi ʻo hono fakaʻauhá. Ko e ongoongoleleí pē taha te ne fakatahaʻi ʻa e ngaahi haʻa mo e ngaahi matakali kotoa ʻo e tangatá ʻi he melinó. Ko e ongoongoleleí pē taha te ne ʻomi ʻa e nēkeneká, fiefiá, mo e fakamoʻuí ki he faʻahinga ʻo e tangatá.10

ʻOku fiekaia ʻa māmani ki he tui fakalotu moʻoní, pea ʻoku tau maʻu ia.11

Ko e pōpoaki nāunauʻia ʻeni ʻoku tau fie vahevahe mo e māmaní, kuo toe fakafoki mai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Ko e pōpoaki maʻongoʻonga taha ia talu mei he toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí.12

ʻOku tau tali ʻi he loto fakatōkilalo, mo fakafetaʻi, ʻa e fatongia lahi kuo tuku ki he Siasí. ʻOku tau fiefia ke fengāueʻaki fakataha mo ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he ngāue maʻongoʻonga ʻo e fakamoʻui mo e hakeakiʻi ʻo ʻEne fānaú. ʻOku tau foaki loto fiemālie hotau taimí mo e koloa te ne tāpuakiʻi ʻaki kitautolú ki he fokotuʻu Hono puleʻangá ʻi māmani. ʻOku tau ʻiloʻi ko hotau ʻuluaki fatongiá ʻeni mo hotau faingamālie maʻongoʻonga. Kuo fakafōtunga ʻe he laumālie ko ʻení ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he kuonga kotoa pē. Kuo hoko ia ko ha fakaʻilonga mahino ʻo e kamata e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá—ʻi hotau taimí. Ko e fē pē ha feituʻu ʻe ʻilo ai ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku ʻi ai ʻa e laumālie ko ʻeni ʻo e feilaulau taʻe-siokita ki he ngāue māʻongoʻonga tahá ʻi māmani kotoa.13

ʻOku ʻi ai hatau misiona maʻongoʻonga. Kuo pau ke tau mateuteu, ʻa e talavou mo e motuʻa fakatouʻosi. Kuo pau ke tau hangē ha meʻa fakatupú ʻi he ngaahi puleʻangá, ʻo tuʻu maʻu ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e māʻoniʻoní.14

2

Te tau lava kotoa ʻo hoko ko e kau faifekau, tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkunga ʻi he moʻuí.

ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmipa ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí, kuo pau ke tau fakamātoatoʻi ʻa e ngāue fakafaifekaú. Kapau ʻoku mou ngāue ʻo hangē ko ia ʻoku totonu ke mou faí, kapau ʻoku mou ʻofa ʻi he ngāué ni, te mou tokoni ke fakahaofi e ngaahi lāumālie ʻo e fānau ʻa e tangatá.15

ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he totonu ke lau e vahevahe ʻo e ongoongoleleí ko ha fatongia fakataulaʻeikí, ka ʻoku totonu ke tau ʻunaloto atu ki he aʻusiá ni ʻi he fiefia mo e ʻamanaki lelei. Ko e taumuʻa totonu ʻo e vahevahe ʻo e ongoongoleleí ke ʻomi e ngaahi laumālié kia Kalaisi, ke akoʻi mo papitaiso e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní koeʻuhí ke tau lava ʻo fiefia mo kinautolu (vakai, T&F 18:15) ʻi he puleʻanga ʻo ʻetau Tamaí.16

ʻOku tau ʻinasi kotoa ʻi he fatongia maʻongoʻongá ni. He ʻikai ke tau lava ʻo kalo ai. ʻOua naʻa fakakaukau ha tangata pe fefine ʻoku fakaʻatā kitautolu mei he fatongiá ni koeʻuhí ko e feituʻu ʻoku tau nofo aí, pe koeʻuhí ko hotau tuʻunga ʻi he sosaietí, pe koeʻuhí ko ʻetau ngāué pe tuʻungá.17

Kau talavou mo e kau finemui

ʻOku mau ʻamanaki ʻoku palani e kau talavou kotoa pē ke hoko ko ha talafekau maʻá e ʻEikí.18

ʻOkú ke langaki fēfē ʻi he loto ʻo e fānau tangatá ha holi ke ngāue? ʻOua ʻe toe tatali … ke tokoniʻi kinautolu ke nau fili ke ngāue fakafaifekau. Tokoniʻi kinautolu ke nau fili ke ō ʻi he taimi ʻoku nau taʻu hiva, hongofulu, pe hongofulu mā taha aí! Ko ʻapi ʻa e kamataʻanga ki he teuteuʻi ʻo e kau talavoú. Pea ʻoku totonu ke mateuteu ʻa e talavou kotoa ʻi hono ʻapí ke ngāue.

ʻOku kau ʻi he teuteu kei taimí ʻa e akoʻi ha tamasiʻi kei siʻi he founga ke lotú, lau ki ai e ngaahi talanoa mei he Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi folofola kehé, fai ʻo e ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapí mo ʻoange ha konga ʻo e lēsoní [ke ne akoʻi], akoʻi ia ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui angamaʻá, kamata fakahū ha ʻakauni ki heʻene ngāue fakafaifekau he kahaʻú, akoʻi ia ke ngāue, mo ʻoange ha ngaahi faingamālie ke tokoni ai ki ha niʻihi kehe.19

ʻOku tau fie maʻu e kau talavou ʻoku hū ki he malaʻe ngāue fakafaifekaú ke nau hū ki he malaʻe ngāue fakafaifekaú ʻo “ngāue leva,” ʻoku nau maʻu e tui ne tupu ʻi he angamāʻoniʻoni fakatāutaha mo moʻui maʻa ke nau lava ʻo fakahoko ha ngāue fakafaifekau maʻongoʻonga mo ola lelei.20

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke ngāue fakafaifekau taimi kakato ʻa e talavou kotoa pē. … He ʻikai ke lava ʻe ha talavou ʻo fai ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange. ʻE lava ke fakatatali ʻa e akó. ʻE lava ke toloi ʻa e ngaahi sikolasipí. ʻE lava ke toloi ʻa e ngaahi taumuʻa fakangāué. ʻIo, naʻa mo e mali temipalé ʻoku totonu ke toloi kae ʻoua kuo ʻosi fakahoko ʻe he talavoú ha ngāue fakafaifekau lāngilangiʻia maʻá e ʻEikí.

… ʻE lava ʻa e kau finemuí … foki ʻo maʻu e faingamālie ke ngāue fakafaifekau taimi kakató. ʻOku ou fakamālō he naʻe ngāue fakafaifekau hoku hoa taʻengatá ʻi Hauaiʻi kimuʻa peá ma toki mali ʻi he Temipale Sōlekí, pea ʻoku ou fiefia he kuo ngāue fakafaifekau taimi kakato ha toko tolu ʻo hoku ngaahi makapuna fefiné. Ko e niʻihi ʻo ʻetau kau faifekau lelei tahá ko ha kakai fefine kei talavou.21

Kau faifekau matuʻotuʻá

ʻOku tau fie maʻu ke tokolahi ange ʻa e kau faifekau matuʻotuʻá ʻi he ngāue fakafaifekaú.22

ʻE lava ha ngaahi mātuʻa mali matuʻotuʻa tokolahi ange ke ngāue fakafaifekau. ʻI heʻenau fai iá, te nau ʻiloʻi ʻoku tāpuakiʻi ʻe he ngāue fakafaifekaú ʻenau fānaú, honau makapuná, pea mo honau makapuna uá ʻi ha founga naʻe ʻikai ke nau mei lava ʻo fakahoko. Te ne tā ha sīpinga maʻongoʻonga maʻa honau hakó.23

ʻE lava ha matuʻa mali tokolahi ʻo fakamoʻoni naʻe kau ʻenau ngāue fakafaifekaú ʻi he ngaahi taimi fakafiefia taha ʻo ʻenau moʻuí koeʻuhí he naʻá nau faivelenga kakato ki he taumuʻa pē taha—ko e ngāue fakafaifekaú.24

Ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá

Kuo pau ke tau fakamamafaʻi ʻa e fie maʻu ke lahi ange e ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá. Kuo fakamoʻoniʻi ʻe he meʻa ne hokó ko e founga ola lelei taha ʻeni ʻo e ngāue fakafaifekaú. Ko e ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá ko e taha ia ʻo e ngaahi kī ki he tupulaki fakafoʻituitui ʻa hotau kāingalotú. ʻOku ou fakapapauʻi ʻe hiki hake ʻe he ngāue fakafaifekau ʻa e mēmipá ʻa e tuʻunga fakalaumālié ʻi ha uooti pē ʻoku fakahoko ai.25

ʻĪmisi
A woman giving another woman a Book of Mormon.

“ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau hoko ko e kau faifekau.”

Ko e hā hono fuoloa e taimi fakamuimui taha naʻá ke fakaafeʻi ai ha kaungāʻapi ki he houalotu sākalamēnití pe ki ha konifelenisi fakasiteiki, ke haʻu ki homou ʻapí ki ha efiafi fakafāmili ʻi ʻapi? Ko e hā ʻa e fakamuimui taha talu mei haʻo fakahoko ha pōtalanoa moʻoni ki he ongoongoleleí? Ko ha ngaahi aʻusia lelei ʻeni.26

ʻE tokoniʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kāingalotú ʻi honau fatongia fakafaifekaú kapau te nau maʻu ha tui ke ʻahiʻahiʻi.27

Kuo taimi ke hiki hake ʻetau vakaí, ke maʻu ha vīsone ki he kāfakafa ʻo e ngāue maʻongoʻongá ni. ʻOku fie maʻu ia ʻe he ʻEikí meiate kitautolu. ʻOku ʻikai feʻunga ke te hoko pē ko ha mēmipa ʻi he Siasí mo ʻalu ki he houalotu sākalamēnití, totongi ʻetau vahehongofulú, mo poupouʻi e polokalama uelofeá. ʻOku nau lelei kotoa—ka ʻoku ʻikai feʻunga ia. ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau hoko ko e kau faifekau, ke moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí—ʻio, moʻui kakato ʻaki, mo tokoni ke langa hake Hono puleʻangá.28

3

Ko e fuka mahuʻinga kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú ko e Tohi ʻa Molomoná.

Ko e Tohi ʻa Molomoná maʻá e mēmipá mo e teʻeki kau ki he siasí, fakatouʻosi ʻOku hoko ʻa e Tohi ʻa Molomoná, fakataha mo e Laumālie ʻo e ʻEikí, ko e meʻangāue lelei taha kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ke fakaului ʻaki ʻa māmani. Kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi ʻa e meʻangāue kuo palani ʻe he ʻOtuá ki he ngāué—ʻa e Tohi ʻa Molomoná, kapau ʻoku tau fie maʻu ke utu ʻa e ngaahi laumālié.

Pea ko e lau ʻo e Tohi ʻa Molomoná ko e taha ia ʻo e ngaahi fakaʻaiʻai lelei taha ke tau ō ai ʻo ngāue fakafaifekaú. ʻOku tau fie maʻu ha kau faifekau tokolahi ange. Ka ʻoku tau toe fie maʻu foki ha kau faifekau kuo mateuteu lelei ange ʻoku ō mai mei ha ngaahi uooti mo ha ngaahi kolo pea mo ha ngaahi ʻapi ne nau ʻilo ai mo manako ʻi he Tohi ʻa Molomoná. ʻOku tau fie maʻu ha kau faifekau ʻoku nau maʻu ha fakamoʻoni mālohi ki hono fakalangí, pea ʻoku nau lava ʻi he Laumālié ke fakatukupaaʻi ʻa e kau fie-fanongó ke nau lau mo fakalaulauloto ki hono ngaahi pēsí, mo ʻiloʻi pau ʻe fakahā ʻe he ʻEikí hono moʻoní kiate kinautolu ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku tau fie maʻu ha kau faifekau ʻoku lelei tatau mo ʻetau pōpoakí.29

Ko e fuka mahuʻinga kuo pau ke tau fakaʻaongaʻi ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú ko e Tohi ʻa Molomoná. ʻOkú ne fakahā ko Siosefa Sāmitá naʻe hoko ko e palōfita. ʻOku ʻi ai e ngaahi folofola ʻa Kalaisí, pea ko hono misiona maʻongoʻongá ke ʻomi ʻa e tangatá kia Kalaisi. Ko e toenga kotoa ʻo e ngaahi meʻá ʻoku fika ua. Ko e fehuʻi koula ʻo e Tohi ʻa Molomoná “ʻOkú ke fie ʻilo lahi ange kia Kalaisi?” Ko e Tohi ʻa Molomoná ko e meʻa kumi lelei taha ia ʻo ha fie-fanongo koula. ʻOku ʻikai ke ʻi ai e ngaahi meʻa ia ʻoku “fakafiemālie ki he māmaní,” pea ʻoku ʻikai ke mahuʻingaʻia leva ai ʻa e māmaní. Ko ha meʻa sivi lelei. (Vakai, 1 Nīfai 6:5.)

ʻOku ʻi ai e faikehekehe ʻi he taha ului ʻoku langa ʻi he funga maka ʻo Kalaisí ʻo fou he Tohi ʻa Molomoná pea kei pikimaʻu ki he vaʻa ukameá, pea mo ia ʻoku ʻikaí.30

Kuo pau ke ʻoua naʻa ngalo ʻiate kitautolu ko e ʻEikí tonu pē naʻá Ne ʻomi e Tohi ʻa Molomoná ko e tefitoʻi fakamoʻoni kiate Iá. ʻOku kei hoko pē ʻa e Tohi ʻa Molomoná ko ʻetau meʻangāue fakafaifekau mālohi tahá. Tau fakaʻaongaʻi ia.31

4

Kuo pau ke tau maʻu ʻa e Laumālié, maʻu ha loto fakatōkilalo, ʻofa he kakaí mo ngāue ʻosikiavelenga ka tau lavameʻa ʻi he ngāue fakafaifekaú.

ʻOku fehuʻi ʻe he kau faifekaú he taimi ʻe niʻihi, “ʻE lava fēfē ke u lavameʻá? ʻOku ʻaonga fēfē ha taha ʻi he ngāue fakafaifekaú?” Ko e ngaahi kī ʻeni ʻe fā kuo ʻosi fakamoʻoniʻi ki he ngāue fakafaifekau lavameʻá ʻi he kau faifekaú mo e kāingalotú fakatouʻosi.

ʻUluakí, feinga ke maʻu ʻa e Laumālié.

Kuo pau ke tau maʻu ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí, ka tau lavameʻa. Kuo ʻosi akoʻi kitautolu he ʻikai nofo ʻa e Laumālié ʻi ha ngaahi faletapu taʻe-maʻa. Ko ia, ko e taha leva ʻo e ngaahi ʻuluaki meʻa ʻoku mahuʻingá ke fakapapauʻi ʻoku tokamālie ʻetau moʻui fakatāutahá. Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí, “Ke maʻa ʻa kimoutolu ʻoku fua ʻa e ngaahi ipu ʻa e ʻEikí.” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:42.)

Kuo ʻosi foaki mai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne fono kau ki he akoʻi ʻo ʻEne ongoongoleleí: “Pea ʻe foaki atu ʻa e Laumālié kiate kimoutolu ʻi he lotu ʻo e tuí; pea kapau ʻe ʻikai te mou maʻu ʻa e Laumālié, ʻe ʻikai te mou faiako.” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:14.)32

Kapau ʻoku ʻi ai ha pōpoaki kuó u toutou fai ki hoku ngaahi tokoua he Toko Hongofulu Mā Uá, ko ʻeni ia, ko e Laumālié ʻoku mahuʻingá. Ko e Laumālié ʻoku mahuʻingá. ʻOku ʻikai ke u ʻiloʻi hono tuʻo lahi ʻo ʻeku lea ʻaki ʻení, ka ʻoku ʻikai ke u teitei helaʻia hono lea ʻaki iá—ko e Laumālié ʻoku mahuʻinga tahá.33

Uá, maʻu e loto fakatōkilaló.

Kuo ʻosi folofola ʻa e ʻEikí he ʻikai lava ha taha ʻo tokoni ʻi he ngāué ni kae ʻoua ke loto fakatōkilalo mo fonu ʻi he ʻofa. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 12:8.) Ka ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e loto-fakatōkilaló ko e vaivai. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ko e mā; ʻoku ʻikai uhinga ia ko e ilifia. Te [tau] lava pē ʻo loto fakatōkilalo pea mo toe taʻe-ilifia. Te [tau] lava pē ʻo loto fakatōkilalo pea mo toe lototoʻa. Ko e loto fakatōkilaló ko e fakamoʻoniʻi ia ʻo ʻetau fakafalala ki ha mālohi māʻolunga ange, ko ha fie maʻu maʻu ai pē e poupou ʻa e ʻEikí ʻi Heʻene ngāué.34

He ʻikai ke tau lava ʻo fai toko taha ʻa e ngāué ni. Ko ʻEne ngāué ʻeni. Ko ʻEne ongoongolelei ʻeni. Kuo pau ke tau maʻu ʻEne tokoní. Tautapa ke maʻu ia, moʻui ke lava ʻo maʻu ia, lilingi atu ho laumālié ki he ʻEikí ke maʻu ia.35

Tolú, ʻofa ʻi he kakaí.

Kuo pau ke tau fakatupulaki ha ʻofa ki he kakaí. Kuo pau ke tau ʻofa kiate kinautolu ʻi he ʻofa haohaoa ʻo e ongoongoleleí, ʻi he fakaʻamu ke hiki hake kinautolu, ke langaki hake kinautolu, ke fakahinohino kinautolu ki ha moʻui ʻoku māʻolunga mo lelei angé pea iku ki he hakeakiʻi ʻi he puleʻanga fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá. ʻOku tau fakamamafaʻi ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻo e kakai ʻoku tau feohí, mo ʻofaʻi kinautolu ko e fānau ʻa e ʻOtua ʻoku ʻofa ai ʻa e ʻEikí. …

He ʻikai ke tau teitei lelei kae ʻoua kuo tau ako ke maʻu ha ʻofa ki he kotoa e fānau ʻa ʻetau Tamaí—kae ʻoua ke tau ako ke ʻofa ʻiate kinautolu. ʻOku lava pē kakaí ke ongoʻi ʻa e taimi ʻoku fai ange ai ha ʻofa kiate kinautolú. ʻOku fakaʻamua ia ʻe ha tokolahi. Ko e taimi ʻoku tau tali ai ʻenau ngaahi ongó, ʻoku nau fai tatau mai kiate kitautolu. Kuo tau maʻu leva ha kaungāmeʻa.36

ʻOku ʻi ai hatau … fatongia lahi ke ʻofa ʻi hotau kaungāʻapí. Ko e fika ua ia ʻo e ongo fekau lahi ʻo e fonó. Ko e tokolahi hotau ngaahi kaungāʻapí ʻoku teʻeki ai ke nau hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí. Kuo pau ke tau hoko ko ha kaungāʻapi lelei. Kuo pau ke tau ʻofa ʻi he kotoa e fānau ʻa ʻetau Tamaí pea feohi mo kinautolu.

ʻOku ou fakatauange ʻe fakafonu kitautolu ʻaki e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki hotau kāingá!37

Faá, ngāue faivelenga.

Kapau ʻoku tau fie tauhi ʻa e Laumālié, kuo pau ke tau ngāue. ʻOku ʻikai ha fiefia pe fiemālie lahi ange ka ko e ʻilo, naʻe fai hotau lelei tahá ʻi he hili ha ngāue lahi ʻo e ʻahó.

Ko e taha ʻo e ngaahi fakapulipuli lahi taha ʻo e ngāue fakafaifekaú ko e ngāue. Kapau ʻoku ngāue ha faifekau, te ne maʻu ʻa e Laumālié; kapau ʻokú ne maʻu ʻa e Laumālié, ʻe faiako ʻaki e Laumālié; kapau ʻoku faiako ʻaki e Laumālié, ʻe ongo ia ki he loto ʻo e kakaí, pea te ne fiefia. … Ngāue, ngāue, ngāue—ʻoku ʻikai ha fetongi fakafiemālie ia, ʻo tautautefito ʻi he ngāue fakafaifekaú.38

ʻOku ou ʻilo ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá. Ko ʻEne ngāué ʻeni. Kuó Ne toe folofola mei he ngaahi langí ʻaki ha pōpoaki ki he māmaní kotoa; ʻo ʻikai ki ha Kāingalotu tokosiʻi pē, ka ki hotau kāingá kotoa, ʻi loto pea mo tuʻa ʻi he Siasí. ʻOfa ke foaki mai ʻe he ʻOtuá ha ivi ke tau ʻoatu ʻa e pōpoaki ko iá ki māmani, ke moʻui ʻaki ʻa e Ongoongoleleí, ke pukepuke ʻa e tuʻunga moʻui ʻo e Siasí¸ koʻeuhí ke tau maʻu ai e totonu ki he ngaahi tāpuaki kuo ʻosi talaʻofa ʻaki maí.39

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻí

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe māmani ʻa e ongoongoleleí “ʻo ʻikai tatau mo haʻane fie maʻu ha toe meʻá”? (Ke maʻu ha ngaahi sīpingá, vakai, konga 1.) Ko e hā ha ngaahi moʻoni kuo fakafoki mai ʻokú ke tui “oku fiekaia ki ai ʻa e māmaní”?

  • ʻI hoʻo vakaiʻi ʻa e konga 2, fakakaukau ki he faleʻi fekauʻaki mo koe pea mo homou fāmilí. Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava fakatāutaha ai, neongo pe ko e hā hotau tūkungá, ʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke teuteu ai ki he ngāue fakafaifekau taimi kakató? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻenau teuteu ke ngāue fakafaifekau taimi kakató?

  • Naʻe pehē ʻe Palesiteni Penisoni ko e Tohi ʻa Molomoná ko e “meʻangāue maʻongoʻonga taha ia kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ke fakaului ʻaki ʻa māmani” (konga 3). Ko e fē ha taimi naʻá ke fakatokangaʻi ai e kakaí ʻoku nau ului tuʻunga ʻi hono ako ʻo e Tohi ʻa Molomoná? Ko e hā ha ngaahi founga te tau ala fakalakalaka ai ʻetau ngāue ke vahevahe ʻa e Tohi ʻa Molomoná?

  • Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Penisoni “ʻa e ngaahi kī kuo ʻosi fakamoʻoniʻi ki he ngāue fakafaifekau leleí” (konga 4). ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakaiku ai ʻa e ngaahi kī ko ʻení ki he lavameʻa ʻi he ngāue fakafaifekaú? Ko e hā ha ngaahi sīpinga kuó ke mamata ai ʻi ha kakai ʻoku muimui ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

Maʻake 16:15; 1 Tīmote 4:12; ʻAlamā 17:2–3; 26:1–16; T&F 4; 12:7–9; 15:4–6; 88:81; 123:12–17

Tokoni ki he Akó

“Vahevahe ʻa e meʻa kuó ke akó. ʻI hoʻo fai ʻení, ʻe toe maama ange ai hoʻo ngaahi fakakaukaú pea ʻe tupulaki ho mālohi ke puke maʻu ʻa e ngaahi meʻa kuó ke akó” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 18).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Our Responsibility to Share the Gospel,” Ensign, May 1985, 8.

  2. ʻI he Conference Report, Apr. 1961, 112–13.

  3. “Preparing Yourselves for Missionary Service,” Ensign, May 1985, 37.

  4. Thomas S. Monson, “God Be with You Till We Meet Again,” Ensign, Nov. 1990, 87.

  5. ʻI he Conference Report, Apr. 1970, 129.

  6. “Life Is Eternal,” Ensign, June 1971, 34.

  7. The Teachings of Ezra Taft Benson (1988), 213.

  8. ʻI he Conference Report, Apr. 1970, 128.

  9. ʻI he Conference Report, Apr. 1961, 113.

  10. The Teachings of Ezra Taft Benson, 188.

  11. ʻI he Conference Report, Apr. 1955, 49.

  12. The Teachings of Ezra Taft Benson, 110.

  13. God, Family, Country: Our Three Great Loyalties (1974), 49–50.

  14. ʻI he Conference Report, Oct. 1950, 147.

  15. “Of the Most Worth,” New Era, June 1989, 4.

  16. “Of the Most Worth,” 6.

  17. “Our Responsibility to Share the Gospel,” 8.

  18. The Teachings of Ezra Taft Benson, 189.

  19. “Our Responsibility to Share the Gospel,” 7.

  20. “To the ʻYouth of the Noble Birthright,ʻ” Ensign, May 1986, 45.

  21. “To the Young Women of the Church,” Ensign, Nov. 1986, 83.

  22. “To the Elderly in the Church,” Ensign, Nov. 1989, 5.

  23. “A Sacred Responsibility,” Ensign, May 1986, 78.

  24. “Our Responsibility to Share the Gospel,” 8.

  25. The Teachings of Ezra Taft Benson, 208–9.

  26. The Teachings of Ezra Taft Benson, 210.

  27. “Of the Most Worth,” 4–6.

  28. The Teachings of Ezra Taft Benson, 211.

  29. “Of the Most Worth,” 6.

  30. The Teachings of Ezra Taft Benson, 203–4.

  31. The Teachings of Ezra Taft Benson, 204.

  32. Come unto Christ (1983), 91–92.

  33. Seminar for New Mission Presidents, Apr. 3, 1985.

  34. Come unto Christ, 94.

  35. “Principles for Performing Miracles in Missionary Work,” seminā maʻá e kau palesiteni fakamisiona foʻoú, ʻaho 21 ʻo Sune 1988.

  36. Come unto Christ, 96.

  37. “Our Responsibility to Share the Gospel,” 8.

  38. Come unto Christ, 96, 97.

  39. ʻI he Conference Report, Oct. 1943, 21.