Pangkabilogan nga Komperensya
Mga Tagipusuon nga Nabugkos sa Pagkamatarong kag Pag-isa
Oktubre 2020 nga pangkabilogan nga komperensya


Mga Tagipusuon nga Nabugkos sa Pagkamatarong kag Pag-isa

Sa sining 200-katuig nga salandigan nga punto sa kasaysayan sang aton Simbahan, magpangako kita nga magpangabuhi sing matarong kag mag-isa labaw sa bisan ano man nga tion.

Ang pagkamatarong kag pag-isa tama kaimportante. 1 Kon ang mga tawo nagahigugma sa Dios sa ila bug-os nga tagipusuon kag matarong nga nagatinguha nga mangin pareho sa Iya, mas diutay ang pag-ilinaway kag pagbinaisay sa sosyedad. May mas dugang nga pag-isa. Nanamian ako sang matuod-tuod nga sugilanon nga nagapakita sini.

Bilang bataon nga lalaki nga indi miyembro sang aton simbahan, si Heneral Thomas L. Kane nagbulig kag nagpangapin sang mga Santos sang ginapuwersa sila nga maghalin sa Nauvoo. Sumalakdag sia sang Simbahan sa madamo nga tinuig. 2

Sang 1872, si Heneral Kane, ang iya maabilidad nga asawa nga si Elizabeth Wood Kane, kag ang ila duha ka bata nga lalaki nagbiyahe halin sa ila balay sa Pennsylvania pakadto sa Salt Lake City. Nag-upod sila kay Brigham Young kag sa iya mga kaupdanan sa pagpanglakaton pa-sur sa St. George, Utah. Gin-atubang ni Elizabeth ang una niya nga pagbisita sa Utah sing may pangalag-ag parte sa mga babayi. Nakibot sia sa pila ka mga butang nga iya natun-an. Halimbawa, natukiban niya nga ang bisan ano nga obra nga mapangabuhian sang isa ka babayi matigayon nila sa Utah. 3 Natukiban man niya nga ang mga miyembro sang Simbahan maayo kag mahinangpanon sa Tumandok nga mga Amerikano. 4

Sa tion sang pagbiyahe nagdayon sila sa Fillmore sa balay ni Thomas R. kag Matilda Robison King. 5

Nagsulat si Elizabeth nga samtang nagahanda si Matilda sang pagkaon para kay Pangulong Young kag sa iya kaupdanan, lima ka Amerikano nga Indiyan ang nagsulod sa kwarto. Bisan wala naimbitar, maathag nga nagapaabot sila nga makaentra sa grupo. Si Sister King nagsugilanon sa ila sa “ila dialekto.” Nagpungko sila sa ila mga habol nga manaya-naya ang nawong. Namangkot si Elizabeth sa isa sang mga bata nga King, “Ano ang ginhambal ni Nanay mo sa mga tawo?”

Sabat sang bata nga lalaki ni Matilda, “Siling niya, ‘Nauna nga nag-abot ining mga pangayaw kag nagluto ako sing hustohan lang para sa ila; pero ang inyo pagkaon ginaluto na subong, kag tawgon ko kamo dayon kon luto na.’”

Namangkot si Elizabeth, “Himuon gid bala niya ina, ukon hatagan lang sila sang mga salin sa pwertahan sang kusina?” 6

Nagsabat ang bata ni Matilda, “Serbihan sila ni Nanay pareho sa inyo, kag hatagan sila sang lugar sa iya lamisa.”

Kag ginhimo niya, kag “nagkaon sila sing may maayo nga pamatasan.” Nagsiling si Elizabeth nga ining tagbalay maayo gid mag-amoma. 7 Ang pag-isa nagadugang kon ang mga tawo ginatrato nga may dignidad kag respeto bisan pa nga may kinalain sila sa panggwa nga mga kinaiya.

Bilang mga lider wala kita nagailusyon nga sang nagliligad ang tanan nga mga relasyon perpekto, tanan nga gawi Cristohanon, ukon tanan nga desisyon makatarungan. Ugaling, ang aton pagtuluohan nagatudlo nga mga anak kita tanan sang aton Amay sa Langit, kag nagasimba kita sa Iya kag sa Iya Anak, si Jesucristo, nga aton Manluluwas. Ang aton handum amo nga ang aton mga tagipusuon mabugkos sa pagkamatarong kag pag-isa kag mangin isa kita sa Ila. 8

Ang pagkamatarong madalom, madamo sang kahulugan apang, sigurado gid nga nagalakip ini sang pagpangabuhi sang mga kasugoan sang Dios. 9 Nagapabagay ini sa aton sa sagrado nga mga ordinansa nga nagahuman sang dalan sang kasugtanan kag nagabugay sa aton agud maangkon ang Espiritu sa paghatag direksyon sa aton mga kabuhi. 10

Ang pagkamatarong wala nagadepende sa pag-angkon naton sang tanan nga bugay sa aton mga kabuhi sa sini nga tion. Posible nga wala kita sang tiayon ukon wala sang mga anak ukon iban pa nga ginahandum nga mga bugay sa subong. Apang ang Ginuo nagpromisa nga ang mga matarong nga matutom “mahimo magpuyo upod sa Dios sa kahimtangan sang di-matapos nga kalipayan.” 11

Ang pag-isa madalom man, madamo sang kahulugan apang sigurado nga nagapakita sang una kag ika-duha nga dakong mga kasugoan nga higugmaon ang Dios kag higugmaon ang aton isigkatawo. 12 Nagatumod ini sa isa ka katawhan nga Sion nga ang mga tagipusuon kag mga hunahuna “nabugkos sa pag-isa.” 13

Ang konteksto sang akon mensahe amo ang mga kabaliskaran kag mga leksyon halin sa sagrado nga balaan nga mga kasulatan.

Masobra na 200 ka tuig halin sang ang Amay kag ang Iya Anak una nga nagpakita kag ginsugdan ang Pagpanumbalik sang ebanghelyo ni Jesucristo sang 1820. Ang kasaysayan sa 4 Nefi sa Libro ni Mormon nagalakip sang pareho man nga 200 ka tuig nga tiyempo pagkatapos nga ang Manluluwas nagpakita kag nagpahamtang sang Iya Simbahan sa dumaan nga Amerika.

Ang kasaysayan nga mabasa naton sa 4 Nefi nagalaragway sang katawhan nga wala sing mga paghinisaay, mga pagsinuay, mga kinagubot, mga pagbinutig, mga pagpamatay, ukon ano man nga sari sang pagkahiwalan. Bangod sining pagkamatarong, ang kasulatan nagasiling, “kag pat-od gid nga wala na sing isa ka mas malipayon pa nga katawhan sa tunga sang tanan nga katawhan nga gintuga sang kamot sang Dios.” 14

Parte sa pag-isa, mabasa naton sa 4 Nefi, “Wala sing pagbinaisay sa kadutaan, tungod sang gugma sang Dios nga nagpuno sa mga tagipusuon sang katawhan.” 15

Ang masubo, ang 4 Nefi dayon nagalaragway sang gulpi nga pagbag-o nga nagsugod sa “ika-duha ka gatos kag isa ka tuig,” 16 sang ang kalainan kag pagbinahin-bahin nagguba sang pagkamatarong kag pag-isa. Ang grabe nga kalainan nga sadto natabo nangin tuman kamalaut nga sang ulihi ang halangdon nga propetang si Mormon naghibi sa iya anak nga si Moroni:

“Apang O anak ko, paano ang isa ka katawhan nga subong sini, nga ang kaluyag yara sa tuman nga kangil-aran—

“Paano naton mapaabot nga punggan sang Dios ang iya kamot sa paghukom batok sa aton?” 17

Sa sining dispensasyon, bisan pa nagakabuhi kita sa isa ka pinasahi nga panahon, ang kalibutan wala nabugayan sang pagkamatarong kag pag-isa nga ginhambal sa 4 Nefi. Sa pagkamatuod, nagakabuhi kita sa tion sang tuman kabaskog nga mga pagbinahin-bahin. Ugaling, ang minilyon nga nakabaton sang ebanghelyo ni Jesucristo nagpangako sa paglab-ot sang pareho nga pagkamatarong kag pag-isa. Nakahibalo kita tanan nga makahimo kita sing mas maayo, kag ini ang aton hangkat sa sining panahon. Sarang kita mangin puwersa sa pagpauswag kag pagbugay sang sosyedad sa kabilogan. Sa sining 200-katuig nga salandigan nga punto sa kasaysayan sang aton Simbahan, magpangako kita nga magpangabuhi sing matarong kag mag-isa labaw sa bisan ano man nga tion. Si Pangulong Russell M. Nelson nagpangabay sa aton sa “pagpakita sing dugang nga pagtahod, panghinangpanay sang mga rasa kag kultura kag palareho nga respeto.” 18 Nagakahulugan ini nga higugmaon ang tagsa-tagsa kag ang Dios kag batonon ang tanan bilang mga utod kag mangin matuod nga Sion nga katawhan.

Sa aton doktrina nga alalangay sa tanan, sarang kita mangin dalangpan sang pag-isa kag magkalipay sa pagkinalain. Ang pag-isa kag pagkinalain indi kabaliskaran. Maagom naton ang dugang nga pag-isa sa aton pagduso sang balatyagon sang paglakip kag respeto para sa pagkinalain. Sa tion nga nagserbisyo ako sa pangulohan sang San Francisco California Stake, may mga kongregasyon kami nga nagahambal sang Espanyol, Tongan, Samoan, Tagalog, kag Mandarin. Ang amon mga ward nga nagahambal sang Ingles mga tawo nga halin sa madamo nga rasa kag kultura. May paghigugma, pagkamatarong, kag pag-isa.

Ang mga ward kag mga branch sa Ang Simbahan ni Jesucristo sang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw ginapahamtang suno sa lugar ukon lenggwahe, 19 indi sa rasa ukon kultura. Ang rasa wala ginabutang sa mga rekord sang pagkamiyembro.

Sa panugod sang Libro ni Mormon, mga 550 ka tuig antes sang pagkatawo ni Cristo, gintudloan kita sang panguna nga kasugoan parte sa kaangtanan sa tunga sang mga anak sang Amay sa Langit. Ang tanan dapat magtuman sang mga kasugoan sang Ginuo, kag ang tanan ginaagda sa pag-ambit sang kaayo sang Ginuo; “kag wala sia sing ginadumilian nga bisan sin-o nga nagakari sa iya, itom kag puti, ulipon kag hilway, lalaki kag babayi; kag ginadumdom niya ang mga pagano; kag ang tanan palareho sa Dios, alangay nga Judio kag Gentil.” 20

Ang pag-alagad kag mensahe sang Manluluwas pirme nagapahayag nga ang tanan nga rasa kag kolor mga anak sang Dios. Tanan kita mag-ululutod. Sa aton doktrina nagapati kita nga sa pungsod sang Pagpanumbalik, ang Estados Unidos, ang konstitusyon sang Estados Unidos 21 kag angot nga mga dokumento, 22 nga ginsulat sang di-perpekto nga mga tawo, gin-inspirar sang Dios agud bugayan ang tanan nga katawhan. Sa mabasa naton sa Doktrina kag mga Kasugtanan, ining mga dokumento “ginpahamtang kag dapat amligan para sa kinamatarong kag proteksyon sang tanan nga unod, suno sa matarong kag balaan nga mga prinsipyo.” 23 Duha sining mga prinsipyo amo ang kahilwayan sa pagpili kag pagkamay-salabton sa aton mga sala. Ang Ginuo nagpahayag:

“Gani, indi husto nga ang bisan sin-o uliponon sing iban.

“Kag sa sining katuyoan akon ginpahamtang ang Konstitusyon sining duta, paagi sa mga kamot sang maalam nga mga tawo nga ginbangon ko sa sining mismo nga katuyoan, kag gintubos ang duta paagi sa pagpaagay sang dugo.” 24

Ang rebelasyon nabaton sang 1833 sang ang mga Santos sa Missouri nagaantos sang tuman nga pagpanghingabot. Ang tig-ulo sang Doktrina kag mga Kasugtanan seksyon 101 mabasa sa bahin: “Gintabug sila sang mga nagapanggamo nga guban halin sa ila mga puluy-an sa Jackson County. … Madamo ang mga pagpamahog nga patyon ang mga [miyembro] sang Simbahan.” 25

Panahon ini sang tensyon sa madamo nga bahin. Madamo sang mga taga-Missouri ang nagakabig sa mga Tumandok nga Amerikano nga masupog nga kaaway kag luyag nga pahalinon sila sa duta. Dugang pa, madamo sang mga pumuluyo sang Missouri ang may mga ulipon kag nahadlok sa mga nagapamatok sa pagpangulipon.

Sa kabaliskaran, ang aton doktrina nagarespeto sa mga Tumandok nga Amerikano kag ang aton handum amo ang tudloan sila sang ebanghelyo ni Jesucristo. Parte sa pagpangulipon, ang aton balaan nga mga kasulatan nagklaro nga wala sang tawo nga dapat mangin ulipon sang bisan sin-o. 26

Sang ulihi, ang mga Santos mapintas nga gintabog halin sa Missouri 27 kag dayon napuwersa nga magkadto sa Weste. 28 Ang mga Santos nag-uswag kag nakasalapo sang paghidaet nga dala sang pagkamatarong, pag-isa kag pagpangabuhi sang ebanghelyo ni Jesucristo.

Nagakalipay ako sa Pangamuyo sang Manluluwas nga nasulat sa Ebanghelyo ni Juan. Gin-ako sang Manluluwas nga ginpadala Sia sang Amay kag nga Sia, nga Manluluwas, nakatapos sang buluhaton nga ginpadala Sia sa paghimo. Nagpangamuyo Sia para sa Iya mga disipulo kag para sa sinang magapati kay Cristo: ”Nga sila tanan mangin isa, subong nga ikaw Amay, sa akon, kag ako sa imo nga sila man manginsa aton.” 29 Ang pag-isa amo ang ginpangamuyo ni Cristo antes sang pagtraidor kag paglansang sa Iya sa krus.

Sa una nga tuig sang Pagpanumbalik sang ebanghelyo ni Jesucristo, nga narekord sa seksyon 38 sang Doktrina kag mga Kasugtanan, ang Ginuo naghambal parte sa mga giyera kag kalainan kag nagpahayag, “Ginasiling ko sa inyo, mangin isa; kag kon indi kamo isa indi kamo akon.” 30

Ang aton kultura sa Simbahan amo ang ebanghelyo ni Jesucristo. Ang Sulat ni Apostol Pablo sa mga Taga-Roma madalom. 31 Ang dumaan nga Simbahan sa Roma ginatapoan sang mga Judio kag mga Gentil. Ining dumaan nga mga Judio may Judaico nga kultura kag “naagom ang ila kahilwayan kag nagsugod sa pagdamo kag pag-uswag.” 32

Ang kultura sang mga Gentil sa Roma may talalupangdon nga impluwensya sang Griyego nga nahangpan sing maayo ni Apostol Pablo tungod sang iya mga eksperiyensya sa Atenas kag Corinto.

Ginapahayag ni Pablo ang ebanghelyo ni Jesucirsto sa komprehensibo nga paagi. Ginplastar niya ang nagakaigo nga mga aspeto sang Judaico kag Gentil nga mga kultura 33 nga nagasupak sa matuod nga ebanghelyo ni Jesucristo. Sa simple ginapangabay niya ang tagsa sa ila nga isikway ang kultural nga mga upang sa ila mga ginapatihan kag kultura nga wala nagasanto sa ebanghelyo ni Jesucristo. Ginlaygayan ni Pablo ang mga Judio kag mga Gentil sa pagtuman sang mga kasugoan kag sa paghigugma sa isa kag isa kag nga ang pagkamatarong nagadala sa kaluwasan. 34

Ang kultura sang ebanghelyo ni Jesucristo indi kultura sang Gentil ukon sang Judio. Wala ini ginapahamtang paagi sa kolor sang panit ukon sa lugar nga ginapuy-an. Samtang nagakalipay kita sa nagkalainlain nga mga kultura, dapat naton bayaan ang mga bahin sinang kultura nga nagasupak sa ebanghelyo ni Jesucristo. Ang aton mga miyembro kag bag-o nga mga hinaylo sa masami halin sa nagkalainlain nga mga rasa kag kultura. Kon sundon naton ang laygay ni Pangulong Nelson nga tiponon ang nalapta nga Israel, makita naton nga pareho kita ka magkalain-lain sa mga Judio kag mga Gentil sang panahon ni Pablo. Apang mahimo kita mag-isa sa aton gugma kag pagtuo kay Jesucristo. Ang Sulat ni Pablo sa mga Taga-Roma nagapahamtang sang prinsipyo nga sundon naton ang kultura kag doktrina sang ebanghelyo ni Jesucristo. Amo ini ang modelo para sa aton bisan pa sa karon. 35 Ang mga ordinansa sang templo nagaisa sa aton sa pinasahi nga mga paagi kag nagatugot sa aton nga mangin isa sa tagsa ka importante nga paagi para sa walay katapusan.

Ginapasidunggan naton ang aton pionero nga mga miyembro sa bilog nga kalibutan indi tungod perpekto sila kundi tungod nalampuwasan nila ang mga kabudlayan, nagsakripisyo, naghandum nga mangin Cristohanon, kag nagtinguha nga pabakuron ang pagtuo kag mangin isa sa Manluluwas. Ang ila pag-isa sa Manluluwas naghimo sa ila nga isa sa tagsa-tagsa. Ini nga prinsipyo matuod para sa imo kag sa akon sa sini nga panahon.

Ang maathag nga panawagan sa mga miyembro sang Ang Simbahan ni Jesucristo sang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw amo ang magtinguha nga mangin Sion nga katawhan nga isa sing tagipusuon kag isa sing panghunahuna kag magpuyo sa pagkamatarong. 36

Pangamuyo ko nga mangin matarong kag nagaisa kag lubos nga nakatutok kita sa pag-alagad kag pagsimba sa aton Manluluwas, si Jesucristo, nga sa Iya ako nagasaksi. Sa ngalan ni Jesucristo, amen.

Mga Tanda

  1. Tan-awa sa Doktrina kag mga Kasugtanan 38:27.

  2. Ang serbisyo ni Thomas Kane para sa mga miyembro pirme ginalaragway nga “di-maiyaiyahon nga sakripisyo sang bataon nga idealistiko nga nakasaksi sang mga inhustisya nga ginpatuman sa isa ka ginahingabot nga relihiyoso nga minoriya sang mapintas kag akig nga mayoriya” (introduksyon kay Elizabeth Wood Kane, Twelve Mormon Homes Visited in Succession on a Journey through Utah to Arizona, ed. Everett L. Cooley [1974], viii).

  3. Tan-awa sa Kane, Twelve Mormon Homes, 5.

  4. Tan-awa sa Kane, Twelve Mormon Homes, 40.

  5. Tan-awa sa Lowell C. (Ben) Bennion and Thomas R. Carter, “Touring Polygamous Utah with Elizabeth W. Kane, Winter 1872–1873,” BYU Studies, vol. 48, no. 4 (2009), 162.

  6. Maathag, si Elizabeth naghunahuna nga ang kalabanan sang mga Amerikano sadto nga tiempo magahatag sa mga Amerikano nga Indiyan sang mga salin lang kag tratuhon sila nga lain sangsa iban nila nga mga bisita.

  7. Tan-awa sa Kane, Twelve Mormon Homes, 64–65. Talalupangdon nga madamo sang mga Tumandok nga Amerikano, lakip na ang pila ka mga pinuno ang nangin miyembro sang Simbahan. Tan-awa man sa John Alton Peterson, Utah’s Black Hawk War (1998) 61; Scott R. Christensen, Sagwitch: Shoshone Chieftain, Mormon Elder, 1822–1887 (1999), 190–95.

  8. Sa sining dispensasyon “ang mga matarong pagapilion halin sa tunga sang tanan nga nasyon, kag magakari sa Sion nga nagakanta sang mga ambahanon sang wala’y katubtuban nga kalipay” (Doktrina kag mga Kasugtanan 45:71).

  9. Tan-awa sa Doktrina kag mag Kasugtanan 105:3–5. Ang balaan nga mga kasulatan nagtudlo sang pag-atipan sa mga imol kag mga nagakinahanglan bilang importante nga bahin sang pagkamatarong.

  10. Tan-awa sa Alma 36:30; tan-awa man sa 1 Nefi 2:20; Mosias 1:7. Ang katapusan nga bahin sang Alma 36:30 nagasiling, “Mientras tanto nga indi kamo magtuman sang mga kasuguan sang Dios pagasikwayon kamo gikan sa iya nahamtangan. Karon ini suno sa iya pulong.”

  11. Mosias 2:41. Si Pangulong Lorenzo Snow (1814–1901) nagtudlo: “Wala sang Santos sa Ulihing mga Adlaw nga napatay pagkatapos nga magpangabuhi sing matinuohon ang mawad-an sang bisan ano bangud lamang napaslawan sia sa paghimo sang pila ka butang nga wala ginhatag sa iya sang oportunidad. Sa lain nga pulong, kon ang lamharon nga lalaki ukon babayi wala sang kahigayunan nga magpangasawa [ukon magpamana], kag nagkabuhi sila sing matinuohon tubtob sa ila kamatayon, mabaton nila ang tanan nga bugay, pagkahitaas kag himaya nga mabaton sang bisan sin-o nga lalaki ukon babayi nga nakabaton sining oportunidad kag ginpauswag ini. Sigurado ina kag matuodtuod” ( Teachings of Presidents of the Church: Lorenzo Snow [2012], 130). Tan-awa man sa Richard G. Scott, “The Joy of Living the Great Plan of Happiness,” Ensign, Nob. 1996, 75.

  12. Tan-awa sa 1 Juan 5:2.

  13. Mosias 18:21; tan-awa man sa Moises 7:18.

  14. 4 Nefi 1:16.

  15. 4 Nefi 1:15.

  16. 4 Nefi 1:24.

  17. Moroni 9:13–14.

  18. Russell M. Nelson, sa “First Presidency and NAACP Leaders Call for Greater Civility, Racial Harmony,” Mayo 17, 2018, newsroom.ChurchofJesusChrist.org; tan-awa man sa “President Nelson Remarks at Worldwide Priesthood Celebration,” Hunyo 1, 2018, newsroom.ChurchofJesusChrist.org.

  19. Ang Doktrina kag mga Kasugtanan 90:11 nagasiling, “Ang tagsa ka tawo makabati sang kabug-osan sang ebanghelyo … sa iya kaugalingon nga lenggwahe.” Gani, ang lenggwahe nga mga kongregasyon sa masami ginaaprobahan.

  20. 2 Nefi 26:33.

  21. Tan-awa sa Constitution of the United States.

  22. Tan-awa sa United States Declaration of Independence (1776); Constitution of the United States, Amendments I–X (Bill of Rights), National Archives website, archives.gov/founding-docs.

  23. Doktrina kag mga Kasugtanan 101:77; pagdagmit gindugang.

  24. Doktrina kag mga Kasugtanan 101:79–80.

  25. Doktrina kag mga Kasugtanan101, tig-ulo sang seksyon.

  26. Tan-awa sa Saints: The Story of the Church of Jesus Christ in the Latter Days, vol. 1, The Standard of Truth, 1815–1846 (2018), 172–74; James B. Allen and Glen M. Leonard, The Story of the Latter-day Saints, 2nd ed. (1992), 93–94; Ronald W. Walker, “Seeking the ‘Remnant’: The Native American during the Joseph Smith Period,” Journal of Mormon History, vol. 19, no. 1 (Spring 1993), 14–16.

  27. Tan-awa sa Saints, 1:359–83; William G. Hartley, “The Saints’ Forced Exodus from Missouri, 1839,” sa Richard Neitzel Holzapfel and Kent P. Jackson, eds., Joseph Smith, the Prophet and Seer (2010), 347–89; Alexander L. Baugh, “The Mormons Must Be Treated as Enemies,” sa Susan Easton Black and Andrew C. Skinner, eds., Joseph: Exploring the Life and Ministry of the Prophet (2005), 284–95.

  28. Tan-awa sa Saints: The Story of the Church of Jesus Christ in the Latter Days, vol. 2, No Unhallowed Hand, 1846–1893 (2020), 3–68; Richard E. Bennett, We’ll Find the Place: The Mormon Exodus, 1846–1848 (1997); William W. Slaughter and Michael Landon, Trail of Hope: The Story of the Mormon Trail (1997).

  29. Juan 17:21.

  30. Doktrina kag mga Kasugtanan 38:27.

  31. Ang Sulat sa mga Taga-Roma komprehensibo sa pagpahayag sang doktrina. Ang Sulat sa mga Taga-Roma lang ang may nagaisahanon nga pagmitlang sang Pagbayad-Sala sa Bag-ong Katipan. Naapresyar ko ang Sulat sa mga Taga-Roma sa pag-isa sang nagkalainlain nga katawhan paagi sa ebanghelyo ni Jesucristo sang nagserbisyo ako bilang stake president upod sa mga miyembro halin sa madamo nga mga rasa kag kultura nga nagahambal sang madamo nga lainlain nga mga lenggwahe.

  32. Frederic W. Farrar, The Life and Work of St. Paul (1898), 446.

  33. Tan-awa sa Farrar, The Life and Work of St. Paul, 450.

  34. Tan-awa sa Mga Taga-Roma 13.

  35. Tan-awa sa Dallin H. Oaks, “The Gospel Culture,” Liahona, Mar. 2012, 22–25; tan-awa man sa Richard G. Scott, “Removing Barriers to Happiness,” Ensign, Mayo 1998, 85–87.

  36. Tan-awa sa Moises: 7:18.