2010
Leʻo ʻi he Fakakukafi
Mē 2010


Leʻo ʻi he Fakakukafi

ʻE lava ke tokoni ki he ngaahi mātuʻa ʻo Saioné, hano tomuʻa fai ʻo ha fakatokanga fakalaumālie ke nau toe tokanga mo ʻilo lelei ange ai ʻo fekauʻaki mo ʻenau fānaú.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

Lolotonga ha ʻalotāmaki ʻuha kimuí ni mai, naʻá ku fononga atu ʻi he halá kae kamata ke tō hifo ʻa e ʻuhá ʻi he matapā sioʻata ʻo ʻeku meʻalelé. Ne tuʻu ʻi he veʻe halá ha fakaʻilonga ne ulo mei ai ha fakatokanga ko e: “Luo ʻi Muʻa.” Ne ngali sai pe ʻa e hala ia ne u fononga aí. Ka ko e kiʻi fakamatala mahuʻinga ko ʻení naʻá ne tokoniʻi au ke u mateuteu ange ki ha fakatamaki ʻe hoko ʻa ia ne ʻikai ke u ʻamanaki ki ai pea teʻeki ke u lava ʻo sio ki aí. ʻI he hoko atu ʻeku fonongá naʻá ku māmālie hifo ʻo fakasio lelei ki ha toe ngaahi fakatokanga kehe.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakatokanga ʻoku tō mai ki muʻa ʻi he tapa kehekehe ʻo ʻetau moʻuí. Hangē ko ‘ení, ‘oku hoko ʻa e mofí ko e ʻuluaki fakaʻilonga ia ʻo e puké pe fokoutuá. ʻOku ʻi ai ha meʻafua fakapaʻanga kehekehe mo e kakai ngāue ʻoku fakaʻaongaʻi ke fakafuofuaʻi ʻaki ʻa e tuʻunga ʻo e ʻekonōmika fakafonua mo fakaemāmani lahi ʻi he kahaʻú. Pea makatuʻunga ʻi he feituʻu ʻoku tau nofo ai ʻi he māmaní, ʻe lava pē ke tau maʻu ha ngaahi fakatokanga ki he tāfeá, holo ʻa e kelekelé, afaá, peau kulá, ʻahiohió pe ʻalotāmaki sinou ʻi he faʻahitaʻu momokó.

ʻOku tau maʻu foki mo e ngaahi tāpuaki ʻo ha ngaahi fakatokanga fakalaumālie ʻoku tō muʻa mai ko ha maʻuʻanga ivi ke maluʻi mo tākiekina ai ʻetau moʻuí. Manatuʻi angé ʻa e fakatokanga ne fai ʻe he ʻOtuá kia Noa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ne teʻeki hā mai, peá ne “faʻu ʻa e vaká ke fakamoʻui ai hono falé” (Hepelū 11:7).

Ne fakatokanga kia Līhai ke mavahe mei Selusalema pea ke ne ʻave hono fāmilí ki he feituʻu maomaonganoá koeʻuhí ne feinga e kakai naʻá ne talaange ke nau fakatomalá, ke toʻo ʻene moʻuí (vakai, 1 Nīfai 2:1–2).

Ko e Fakamoʻuí tonu ʻeni naʻe fakahaofi ia ʻi ha fakatokanga mei ha ‘āngelo. “ ʻIloangé, kuo hā mai ha ʻāngelo ʻa e ʻEikí kia Siosefa ʻi [ha] misi, ʻo ne pehē, Tuʻu hake ʻo ʻave ʻa e tamasiʻí mo ʻene faʻeé, pea ke holataki ki ʻIsipite, pea ke nofo ai [kae ʻoua kuó u] fakahā kiate koe: koeʻuhí ʻe kumi ʻe Hēlota ʻa e tamasiʻí ke tamateʻi ia” (Mātiu 2:13).

Fakakaukau ange ki he folofola ʻa e ʻEikí ʻi he fakahā ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó: “Ko e meʻa ʻi he ngaahi kovi mo e ngaahi filioʻi ʻoku ʻi ai pea ʻe ʻi ai ʻi he loto ʻo ha kau tangata kākā ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko ia kuó u fakatokanga ai kiate kimoutolu, peá u tomuʻa fakatokanga kiate kimoutolu, ʻi heʻeku foaki kiate kimoutolu ʻa e lea ʻo e poto ko ʻeni ʻi he fakahā” (T&F 89:4).

ʻOku totonu ke fakautuutu ʻa e leʻo fakamātoató ko e ola ia ʻo e ngaahi fakatokanga fakalaumālie. ʻOku tau moʻui ʻi ha “ ʻaho ʻo e fakatokanga” (T&F 63:58). Pea koeʻuhí kuo fakatokanga mai pea ʻe fakatokangaʻi kitautolu, ʻoku fie maʻu ke tau fai ʻo hangē ko e lea ʻa e ʻAposetolo ko Paulá, “leʻo… ʻi he faʻa fakakukafi” (ʻEfesō 6:18).

ʻOku ou kolea ʻa e tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻeku fakamatalaʻi atu ʻa e founga fakatokanga fakalaumālie kimuʻá, ke tokoni ki he ngaahi mātuʻa ʻo Saioné ke nau toe tokanga mo ʻilo lahi ange ʻo fekauʻaki mo ʻenau fānaú. Ko e tomuʻa fakatokanga fakalaumālie ko ʻení ʻoku ʻaonga ia ki he fānau ʻi he toʻu kotoa pē pea ʻoku ʻi ai hano konga tefito ʻe tolu: (1) lau mo talanoa fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná ki hoʻomou fānaú, (2) fai ha fakamoʻoni fakaloto-māfana ki hoʻomou fānaú ʻo kau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, pea (3) fakaafeʻi ʻa e fānaú ʻi heʻenau ako ki he ongoongoleleí, ke ne ngāue kae ʻikai tali pē ke fakakounaʻi. Ko e ngaahi mātuʻa ko ia te nau fakahoko faivelenga ʻa e ngaahi meʻá ni ʻe tāpuekina kinautolu ke nau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻoku maʻu mai ki muʻa ki he tupulaki fakalaumālié pe ngaahi faingataʻa ʻoku fepaki mo ʻenau fānaú pea lava ke nau toe mateuteu ange ke maʻu ʻa e ueʻi fakalaumālie ke fakalotolahi mo tokoni ki heʻenau fānaú.

Konga ʻUluakí: Lau pea Talanoa ʻo fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná

ʻOku ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa hono kakato ʻo e ongoongolelei ʻa e Fakamoʻuí pea ko e tohi pē ia ʻe taha kuo fakamoʻoni tonu ki ai ʻa e ʻEikí ʻoku moʻoni (vakai T&F 17:6; vakai foki, Russell M. Nelson, “Ko Ha Fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná,” Liahona, Sānuali 2000, 84)). Ko hono moʻoní, ko e Tohi ʻa Molomoná ko e maka-tuʻu-loto ia ʻo ʻetau tui fakalotú.

Ko e ivi liliu loto mo fakaului ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻoku maʻu ia mei he tokanga tāfātaha ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea mo e ngaahi ueʻi fakalaumālie mahino mo mahingofua ʻi heʻene ngaahi akonakí. Naʻe pehē ʻe Nīfai, “ ʻOku fiefia ʻa hoku lotó ʻi he lea mahinongofua ki hoku kakaí, koeʻuhí ke nau ako ai” (2 Nīfai 25:4). Ko e kakano ʻo e foʻi lea “mahinongofua” ʻi he veesi ko ʻení ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ia ki ha ngaahi meʻa ʻoku tau angamāheni ki ai pe faingofuaʻia; ka ʻoku ne fakamatalaʻi mai ha fakahinohino ʻoku mahino pea toe mahinongofua ange foki.

Ko e Tohi ʻa Molomoná ko e tohi totonu taha ia ʻi he ngaahi tohi kotoa pē ʻi he māmaní koeʻuhí he ʻoku fakatefito ia ʻi he Moʻoní (vakai Sione 14:6, 1 Nīfai 13:40), mo Sīsū Kalaisi, pea ʻokú ne toe fakafoki mai ʻa e ngaahi meʻa mahinongofua mo mahuʻinga ne toʻo mei he ongoongolelei moʻoní (vakai, 1 Nīfai 13:26, 28–29, 32, 34–35, 40). Ko hono fakatahaʻi makehe ʻo e ongo meʻa ko ʻení—ʻa e tāfātaha ʻa e tokangá ki he Fakamoʻuí mo e mahinongofua ʻo e ngaahi akonakí—ʻokú ne fakaafea mai ai ha ivi mālohi ʻa e fakamoʻoni ʻo e mēmipa fika tolu ʻo e Toluʻi ʻOtuá, ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko hono olá ko e ʻikai ke toe ʻi ai ha faʻahinga voliume ʻo ha folofola ʻe hange ko e ongo ʻa e Tohi ʻa Molomoná ki he laumālie mo e loto ʻo e tokotaha laukongá.

Naʻe akonaki ʻe he Pālofita ko Siosefa Sāmitá ko e taimi ʻoku tau talangofua ai ki he ngaahi fakahinohino ʻoku maʻu ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻe tokoni ia ke tau “toe ofi ange mo e ʻOtuá” ʻi ha toe faʻahinga tohi kehe (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 73). ʻI hono toutou lau mo fepōtalanoaʻaki fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná, ʻokú ne, fakaafea mai ha ivi fakalaumālie ke mātuʻuaki ʻaki ʻa e ʻahiʻahí pea ke fakatupu ha ongoʻi ʻofa ʻi he lotoʻi fāmilí. Pea ko e fevahevaheʻaki fekauʻaki mo e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻokú ne ʻomi ha ngaahi faingamālie ki he mātuʻá ke nau siofi ʻenau fānaú, fakafanongo kiate kinautolu, ako meiate kinautolu pea akonekina kinautolu.

Ko e toʻu tupu kotoa pē, aʻu ki he ngaahi pēpē valevalé te nau lava pē ke ongoʻi ʻa e laumālie makehe ʻoku maʻu mei he Tohi ʻa Molomoná. He ʻikai ke fuʻu mahuʻingamālie ki he fānaú kotoa pē e ngaahi folofolá mo e ngaahi talanoá, ka kuo pau ke nau ongoʻi ʻa e “laumālie kovi” naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻIsaiá (ʻIsaia 29:4; vakai foki, 2 Nīfai 26:16). ʻOku hanga ʻe he ngaahi fehuʻi ʻoku ʻeke ʻe he fānaú, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakamatalaʻi fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻa nau fakatokangaʻí, pea mo e ngaahi fealeaʻaki ʻoku fakahokó ʻo ʻomi ha ngaahi fakaʻilonga fakatokanga fakalaumālie ʻoku tōmuʻa mai. Kae toe mahulu hake ai ʻa e lava ʻe he mātuʻá ʻo ʻiloʻi mei he ngaahi fealeaʻaki ko ʻení ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ako ʻe he fānaú, ʻenau fakakaukaú pea mo ʻenau ngaahi ongoʻi fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he ngaahi tohi toputapu ko ʻeni ʻo e folofolá, pehē foki ki he ngaahi faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo iá.

Konga Uá: Fakahoko ha Fakamoʻoni ʻi he Ongoʻi Māfana ʻa e Lotó

Ko e fakamoʻoní ko ha ʻilo fakatāutaha ia, ʻo makatuʻunga ʻi he fakamoʻoni ki ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ko e ngaahi fakamatala taʻengata mahuʻinga ko ʻení ʻoku moʻoni ia. Ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko e talafekau ia ʻa e Tamaí mo e ʻAló pea ko e faiako ia mo e tataki ki he moʻoni kotoa pē (vakai Sione 14:26; 16:13). Ko ia, “ ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní te mou lava ai ke ʻiloʻi hono moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē” (Molonai 10:5).

Ko e ʻilo mo e fakapapau fakalaumālie ʻoku tau maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní ko e ola ia ʻo e maʻu fakahā. Ko e fekumi mo hono maʻu ʻo e ngaahi tāpuakí ni kuo pau ke ʻi ai ʻa e loto-fakamātoató, loto-moʻoní mo e tui kia Kalaisí (vakai, Molonai 10:4). ʻOku toe ʻomai foki ʻe he fakamoʻoni fakatāutahá ʻa e fatongiá mo e haʻisia ki he fatongia ko iá.

Kuo pau ke longomo‘ui ʻa e mātuʻá pea nau matuʻaki tokanga fakalaumālie ki he ngaahi faingamālie ke fakahoko ʻenau fakamoʻoni ki heʻenau fānaú ʻi he ngaahi taimi ʻoku nau ongoʻi māfana ai ʻi honau lotó. Ko e ngaahi mōmeniti ko ʻení ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke fakapolokalamaʻi, pe palaniʻi pe hiki ʻi ha pepa. Ko hono moʻoní, ko e siʻisiʻi ange ʻetau fakapolokalamaʻi ʻa e ngaahi fevahevaheʻaki fakamoʻoni ko ʻení, ko e lahi ange ia ʻo e meʻa ʻe akó mo e akonaki ʻe tolongá. “ ʻOua foki te mou tomuʻa fakakaukau pe ko e hā te mou lea ʻakí; kae mataʻikoloa ʻaki maʻu ai pē ʻi homou ʻatamaí ʻa e ngaahi folofola ʻo e moʻuí, pea ʻe foaki kiate kimoutolu ʻi he houa pē ko iá ʻa e konga ko ia ʻe tufaki atu ki he tangata taki taha” (vakai, T&F 84:85).

Hangē ko ʻení, ko e taimi houa kai efiafí ko ha taimi totonu ia ʻe lava ke fakahoko ai ha fepōtalanoaʻaki fakaenatula e fāmilí ʻo fakamatala mo fakamoʻoni ai ʻa e mātuʻá ki ha ngaahi tāpuaki mahuʻinga naʻá ne maʻu lolotonga ʻa e ngaahi ngāue angamaheni ʻo e ʻaho ko iá. Pea ko e fakamoʻoni kotoa pē ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke kamata ʻaki ʻa e “ ʻOku ou fakamoʻoni atu kiate koe.” ʻE lava ke fakahoko ʻetau fakamoʻoní ʻi ha founga matuʻaki mahinongofua ʻo hangē ko ʻení, “ ʻOku ou ʻilo ne tāpuekina au he ʻahó ni ʻaki ha ueʻi fakalaumālie” pe “Ko hono moʻoní ʻoku hoko ʻa e potu folofola ko ʻení ko ha ivi tākiekina mālohi maʻu pē kiate au.” ʻE lava foki ke hoko mo ha ngaahi faingamālie tatau ke fakahoko ai ʻete fakamoʻoní lolotonga haʻamou fononga fakataha ʻi ha kā pe pasi pe ʻi ha ngaahi feituʻu kehekehe pē.

Ko e founga ko ia hono tali ʻe he fānaú ʻa e ngaahi fakamoʻoni fakatuʻupāke pehení pea mo ʻenau vilitaki pe taʻefie kaú, ko ha fakaʻilonga mālohi ia ʻo e ngaahi fakatokanga fakalaumālié. Ko e toʻonga ko ia ʻa ha kiʻi tamasiʻi fekauʻaki mo ha meʻa naʻá ne toki ako ʻi he ako fakafāmili ʻo e folofolá pe ko haʻane vahevahe ʻene ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pe tōʻonga moʻui, ʻe lava ke hoko ia ko ha meʻa fakamaama pea tokoni ki he mātuʻá ke mahino ange kiate kinautolu ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi fie maʻu ʻa e tamasiʻi taki taha. Ko e ngaahi fepōtalanoaʻaki ko ʻení—tautautefito ki he taimi ʻoku fiefanongo ai ʻa e mātuʻá—ʻe lava ke tupu mei ai ha ʻātakai ʻo ha ʻapí ʻoku ʻi ai ʻa e fepoupouaki mo e malu pea fakalotolahiʻi ai ʻa e fetuʻutaki lelei ʻi hono talanoaʻi ʻo e ngaahi tefito ʻoku faingataʻá.

Konga Tolú: Fakaafeʻi ʻo e Fānaú ke Ngāue

ʻI he vahevahe lalahi ʻo e kotoa ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻi ai “ ʻa e ngaahi meʻa ke ngāue [mo] ngāueʻi” fakatouʻosi (2 Nīfai 2:14). ʻI heʻetau hoko ko ia ko e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻoku tāpuekina ai kitautolu ʻaki ha meʻafoaki ʻo e tauʻatāina ke filí, ʻa e ivi mo e mālohi ke ngāue taʻefakakounaʻí. ʻI hono fakakoloaʻi kitautolu ʻaki ʻa e tauʻatāina ke filí ʻoku tau hoko ai ko e kau fakafofonga, pea ʻoku fie maʻu ke tau ngāué kae ʻikai fakakounaʻi ke ngāue maʻatautolu—tautautefito ʻi heʻetau “fekumi ki he ʻiló… ʻi he ako pea ʻi he tui foki” (T&F 88:118).

ʻI heʻetau hoko ko ia ko e kau ako ʻo e ongoongoleleí, ʻoku totonu ke tau hoko ʻo “fai ʻe kimoutolu ki he folofolá, pea ʻoua naʻa ngata ʻi he fanongó” (Sēmisi 1:22). ʻOku fakaʻatā hotau ngaahi lotó ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻetau ngāue lelei ʻaki ʻa e tauʻatāina ke filí ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú—ʻo tau fakaafea ai ʻa ʻEne akonakí mo Hono ivi fakamoʻoní. ʻOku maʻu ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e fatongia toputapu ko iá ke tokoni ki he fānaú ke nau ngāue pea ke nau fekumi ki he akó ʻaki ʻa e tuí. Pea ʻoku ʻikai ha tamasiʻi ia ʻe fuʻu kei siʻi ke kau mai ʻi he founga ako ko ʻení.

ʻI hono ʻoange ki ha tangata ha mataʻi ika ʻe tahá, te ne kai ia ʻi ha houa kai pē ʻe taha. Ka akoʻi ha tangata ke poto he toutaí te ne lava ʻo fafanga pē ia ʻi he toenga ʻo ʻene moʻuí. ʻI heʻetau hoko ko ia ko e ngaahi mātuʻa mo e kau faiako ʻi he ongoongoleleí, ʻoku ʻikai ko hotau fatongiá ke tufa ʻa e mataʻi iká; ka ko hotau fatongiá ke tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau ako ke poto “ ʻi he toutaí” pea te nau hoko ai ʻo tuʻu maʻu taʻe-faʻa-ueʻia fakalaumālie. Ko e taumuʻa mahuʻingá ni ʻe lava ke aʻusia lelei taha ia ʻi heʻetau poupouʻi ʻetau fānaú ke nau ngāue ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku totonú—ʻi heʻetau tokoni kiate kinautolu ke nau ako ʻi he faʻa ngāue. “Pea ko ia ʻe fai ki hono finangaló, te ne ʻilo ʻa e akonakí, pe ʻoku ʻi he ʻOtuá ia” (Sione 7:17). Ko e faʻahinga ako ko ʻení ʻoku fie maʻu ki ai ha ngāue lahi fakalaumālie, fakaʻatamai mo fakatuʻasino kae ʻikai ko ha fakafeʻiloaki angamaheni pē.

ʻI hono fakaafea ʻa e fānaú ke nau ngāue kae ʻikai fakakounaʻi kinautolu ʻi heʻenau hoko ko e kau ako ʻo e ongoongoleleí, ʻoku kau atu ki ai ʻa hono lau mo hono aleaʻi ʻa e Tohi ʻa Molomoná pea mo fakahoko ʻenau ngaahi fakamoʻoní ʻi he ongoʻi māfana honau lotó. Hangē ko ʻení, fakakaukauloto angé ki ha efiafi fakafāmili ʻi ʻapi ʻoku fakaafeʻi ki ai ʻa e fānaú mo e ʻamanaki te nau haʻu mateuteu ke fai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻá nau lau mo ako ʻi he Tohi ʻa Molomoná—pe ko ha meʻa naʻe fakamamafaʻi kimuí ni mai ʻi ha fepōtalanoaʻaki fekauʻaki mo e ongoongleleí pe ko hano fakahoko ha fakamoʻoni loto māfana ʻi ʻapi. Pe toe fakakaukau angé ki ha ngaahi fehuʻi ʻa e fānaú ka naʻe ʻikai ke mateuteu feʻunga ʻa e mātuʻá ia ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko iá. ʻE ʻi ai pe ha ngaahi mātuʻa he ʻikai ke nau saiʻia ʻi he founga taʻepalani pehē ʻi he efiafi fakafāmilí. Ka ko e ngaahi efiafi fakafāmili lelei tahá ʻoku ʻikai ko ha ola pē ʻo ha tomuʻa mateuteu, hangē ko ha fakatau pe taunilouti ʻo ha ngaahi polokalama pe fakatātā. Ko ha faingamālie māʻongoʻonga ia ke fekumi fakataha ai ʻa e fāmilí ki he folofolá pea akoʻi kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. “He naʻe ʻikai lelei ange ʻa e tokotaha malangá ʻi he tokotaha fanongó, pea ʻikai foki ke lelei ange ʻa e faiakó ʻi he tokotaha ʻoku akó; … ʻo nau ngāue kātoa, ko e tangata taki taha ʻo fakatatau ki hono ivi” (ʻAlamā 1:26).

ʻOku tau tokoni nai ki heʻetau fānaú ke nau hoko ko ha kau fakafofonga ʻoku ngāue mo fekumi ki he ʻiló ʻi he ako pea mo e tui, pe ʻoku tau akoʻi kinautolu ke nau fakaongoongo pē ke toki akoʻi ange mo fakakounaʻi kinautolu? ʻI heʻetau hoko ko e mātuʻá ʻokú tau foaki nai ki heʻetau fānaú ʻa e tuʻunga tatau ʻo e mataʻi ika fakalaumālie ke nau kaí, pe ʻoku tau tokoniʻi maʻu pē kinautolu ke nau ngāue, ke ako ʻiate kinautolu pē, pea ke nau tuʻu-maʻu mo taʻe-ueʻia? ʻOku tau tokoniʻi nai ʻetau fānaú ke nau kaungā fekumi ʻi he faʻa lotu, kumi mo tukituki? (Vakai 3 Nīfai 14:7.)

Ko e mahino fakalaumālie ko ia kuo tāpuakiʻi ʻaki koe mo aú, kuo fakamoʻoniʻi ia ki hotau lotó ʻoku moʻoní, ʻoku ʻikai ke foaki noaʻia pē ia ki heʻetau fānaú. Kuo pau ke totongi ʻa e fakamole ki he potó mo e ʻiló ʻaki ʻa e faʻa ako pea ʻi he tui foki, kae malava ke maʻu pea “ ʻoʻona” fakatāutaha ʻa e ʻilo ko iá. Ko e founga pē ʻeni ʻe malava ai ke ongo ki he lotó ʻa e meʻa ʻoku ʻilo ʻe he ʻatamaí. Ko e founga pe ʻeni ʻe lava ke matoʻo atu ai ʻa e fakafalala ʻa e fānaú ki he ʻilo fakalaumālie ʻa e mātuʻá mo e kakai lalahí kae lava ke nau ʻekea ʻa e ngaahi tapuaki ko iá maʻanautolu pē. Ko e founga pe ʻeni ʻe lava ai ʻetau fānaú ʻo mateuteu fakalaumālie ki he ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻui fakamatelié.

Talaʻofá mo e Fakamoʻoní

ʻOku ou fakamoʻoni, ko e ngaahi mātuʻa ko ia ʻoku nau lau mo talanoa maʻu pē fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná ki heʻenau fānaú, pea nau vahevahe ʻenau ngaahi fakamoʻoní ʻi he taimi ʻoku ongoʻi māfana ai ʻi honau lotó, pea nau fakaafeʻi ʻenau fānaú ko e kau akonga ʻo e ongoongoleleí ke ngāue kae ʻikai fakakounaʻí, ʻe tapuekina kinautolu ke nau lava ʻo sio ʻaki honau matá ke mamaʻo ange (vakai, Mōsese 6:27) pea mo e telingá ke fanongo ki he leʻo ʻo e talupité (vakai, ʻIsikeli 33:2–16). Ko e ngaahi ongo mo e ueʻi fakalaumālie te ke maʻu mei he tanaki fakalūkufua ʻa e ngaahi meʻa toputapú ni ʻe tolú te ke malava ai ʻo tuʻu ko e tangata leʻo ʻi he taua ʻo homou ngaahi fāmilí—” ʻo leʻo… ʻi he fakakukafi” (ʻEfesō 6:18)—pea ʻe tāpuekina ai ho fāmili tonú pea mo ho hakó ʻi he kahaʻú. ʻOku ou palōmesi mo fakamoʻoni ki ai ʻi he huafa toputapu ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.