2010
Ngaahi Meʻa ʻOku Kau Ki he Māʻoniʻoní
Mē 2010


Ngaahi Meʻa ʻOku Kau Ki he Māʻoniʻoní

ʻI heʻetau hoko ko e ngaahi mātuʻa mo e kau takí ʻoku fie maʻu ke tau tokangaʻi hotau kāingalotú mo hotau ngaahi fāmilí ʻo tokoniʻi ke nau fakamamaʻo mei he ngaahi meʻa te ne tohoakiʻi kinautolu ki he mate fakalaumālié.

ʻĪmisi
Elder Francisco J. Viñas

Kuo fakahā mai kiate kitautolu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá hili e fakamoʻoni ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá, ʻe muimui mai e fakamoʻoni ʻo e ngaahi mofuiké, pea mo e fakamoʻoni ʻo e ngaahi meʻa kehe ʻe hokó. “Pea ʻe moveuveu ʻa e meʻa kotoa pē; pea ko e moʻoni, ʻe vaivai ʻa e loto ʻo e kakaí; koeʻuhi he ʻe hoko mai ʻa e ilifiá ki he kakai kotoa pē” (T&F 88:91; vakai foki, veesi 88–90).

ʻI heʻeku hoko ko ha mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī Fakaʻēlia ʻo e ʻOtu Motu Kalipiané, naʻá ku mamata tonu ai ki he faivelenga ʻa e Kāingalotu ne nau fakafetongi e ilifiá ʻaki e tuí. Mahalo pē ʻe fakatatau e ngaahi lēsoni ne ako ʻi Haití ki he ngaahi talanoa ʻi he Tohi ʻa Molomoná.

Ne ʻomi ki hoku ʻatamaí ʻe he ongo ʻo e fuʻu maumau fakatuʻutāmaki ne hokó ʻa e ngaahi lea ʻi he ʻAlamā vahe 28: “Ko ha taimi ʻeni ʻa ia naʻe ai ha fuʻu tangi mo e tangilāulau lahi naʻe ongo atu ʻi hono kotoa ʻo e fonuá” (ʻAlamā 28:4).

Ne mole foki e moʻui ʻa ha kāingalotu ʻe toko fāngofulu-mā-ua. Lolotonga e “tengihia [ʻe honau ngaahi fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá] ʻa e mole honau kāingá, ka ʻoku nau fiefia mo vīkiviki ʻi he ʻamanaki, mo ʻenau ʻilo foki, ʻo hangē ko e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí, ʻoku fokotuʻu hake ʻa kinautolu ke nofo ʻi he nima toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá, ʻi he nofo fiefia taʻe-hano ngataʻanga”(ʻAlamā 28:12).

Ne ʻave ha tokoni fakavavevave ʻa e Siasí ki he kāingalotú mo kinautolu ʻoku ʻikai Siasí pea naʻe tufaki ia ʻo fakatatau ki he fakahinohino ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí mo e kau Fineʻofa fakalotofonuá. Ne ʻikai ngata pē hono maʻu ʻe he kakaí ʻa e ngaahi tokoni fakafaitoʻó, meʻakaí, vai mo e ngaahi fie maʻu tefito kehé, ka naʻa nau maʻu foki mo e faleʻi, fakahinohino mo e fakafiemālie mei he kau taki fakalotofonuá. ʻOku nau maʻu e poupou ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he māmaní kotoa ʻa ia ʻoku nau “tangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí; ʻio, pea fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié” (Mōsaia 18:9).

Ne fakatokanga mai kiate kitautolu ʻe ha kau palōfita kehekehe ʻi he ngaahi kuonga kehekehe ʻo kau ki ha fakamamahi ʻe taha ʻoku siʻisiʻi hono fakatokangaʻí ka ʻoku fuʻu mahuʻinga, ʻa ia ko e “mate fakamanavahē ki he kau angahalá; he ʻoku nau mate ʻi he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní; he ʻoku nau taʻemaʻa, pea ʻe ʻikai lava ʻe ha meʻa ʻoku taʻemaʻa ʻo maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (ʻAlamā 40:26)

Ne akoʻi mai ʻe Nīfai e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki hono ngaahi tokouá ʻo ne pehē ko kinautolu te nau “mate ʻi heʻenau faiangahalá, kuo pau ke kapusi atu foki ʻa kinautolu ki tuʻa, mei he ngaahi meʻa ʻoku fakalaumālié, ʻa ia ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” (1 Nīfai 15:33).

Ne akoʻi mai ʻe he palōfita Leimana ko Samuelá ʻilonga ia “ ʻe ʻikai fakatomalá ʻe tā hifo ia ʻo laku ki he afí; pea ʻoku toe hoko kiate kinautolu ha mate fakalaumālie, ʻio ko ha mate ʻanga ua, he ʻoku toe motuhi atu ʻa kinautolu ʻi he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” (Hilamani 14:18).

Ko e fakatuʻutāmaki ʻo e fakaʻau ke mate ‘i he meʻa fakalaumālié, he ʻoku ongoʻi lahi ange ia ʻe kinautolu kuo “fakamāmaʻi tuʻo taha … ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá, pea nau maʻu ha ʻilo lahi ki he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní, pea nau toki tafoki ki he angahalá mo e maumau-fonó[;] ʻo nau hoko ʻo loto fefeka ange, ʻoku hoko honau tuʻungá ʻo kovi ange ʻo hangē pē kuo teʻeki ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻá ni” (ʻAlamā 24:30).

ʻI heʻetau hoko ko e ngaahi mātuʻa mo e kau takí ʻoku fie maʻu ke tau tokangaʻi hotau kāingalotú mo hotau ngaahi fāmilí ʻo tokoniʻi ke nau fakamamaʻo mei he ngaahi meʻa te ne tohoakiʻi kinautolu ki he mate fakalaumālié. ʻOku tau fekumi foki ke fakahaofi ʻa kinautolu ʻoku mate ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié pea tokoniʻi kinautolu ke “fanauʻi foʻou; ʻio, ke nau fanauʻi ʻi he ʻOtuá ʻo liliu mei honau tuʻunga fakakakano mo tō ki laló, ki ha tuʻunga ʻo e anga māʻoniʻoni, kuo huhuʻi ʻe he ʻOtuá, ʻo hoko ko hono ngaahi foha mo hono ngaahi ʻofefine” (Mōsaia 27:25).

Ko e fakamoʻui fakalaumālie kiate kinautolu kuo mate ʻi he ngaahi meʻa ʻoku māʻoniʻoní, ʻoku hoko mai ia ʻi he mālohi ʻo e Fakaleleí, liliu ki he moʻoní pea mo e pīkitai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e māʻoniʻoní.

ʻOku mahuʻinga hono akoʻi hotau kāingalotú mo hotau ngaahi fāmilí ki he ngaahi meʻa ʻo e māʻoniʻoní ʻi he founga ʻe aʻusia ai mo kātekina e liliú pea lava ke tataki kinautolu ke maʻu ha ʻilo totonu ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi tokāteline ʻo e ongoongoleleí pea mo e ngaahi fie maʻu mo e ngaahi ouau kuo pau ke tau tali kae maʻu hotau fakamoʻuí ʻi he puleʻanga ʻo e ʻEikí.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi sīpinga lahi ʻi he folofolá ʻoku nau fakamoʻoniʻi ʻa e mahuʻinga ke akoʻi e “ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” ke tokoni ke maʻu ha liliu ʻoku tuʻuloá. ʻOku tau lau ʻi he fakamatala kia ʻĀmoni mo hono ngaahi tokouá heʻenau malanga ʻaki e ongoongoleleí ki he kau Leimaná: “Pea naʻe malanga ʻa ʻĀmoni ki he kakai ʻo e tuʻi ko Lamōnaí; pea naʻe hoko ʻo pehē naʻá ne akonaki kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” (ʻAlamā 21:23).

ʻOku lava ke tau sio ki he ngaahi ola ʻo e akoʻi faivelenga ʻo e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní, ʻi he hokohoko atu ʻetau lau ʻa e fakamatala ʻi he vahe 23, ʻa ia ʻoku pehē, “Ko kinautolu kotoa ʻa ia naʻe tuí, pe ko kinautolu kotoa naʻe fakamahino ki ai ʻa e ʻilo ki he moʻoní … [naʻa] nau ului ki he ʻEikí [pea] naʻe ʻikai ke nau toe hē” (ʻĀlamā 23:6).

ʻI he taimi ne fokotuʻu ai ʻa e Siasí ʻe ʻAlamā ko e Lahí, naʻá ne fakatapui ha kau tangata moʻui taau ko ha kau taulaʻeiki mo ha kau akonaki ke nau “tokangaʻi honau kakaí, ʻo nau fafanga ʻa kinautolu ʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” (Mōsaia 23:18).

ʻOku ʻi ai ha fatongia mahuʻinga ʻo e ngaahi mātuʻá ʻi hono tokoniʻi ʻenau fānaú ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní. ʻOku tau ʻilo ʻi he Tohi ʻa Molomoná ne mamahi ʻa ʻAlamā ko e Siʻí koeʻuhí ko e faiangahalá, ko e ngaahi taú mo e fakakikihí, pea mo e mamahi lahi ʻi he fefeka e loto hono kakaí, “ko ia naʻá ne fekau ke fakatahataha mai ʻa hono ngaahi fohá, koeʻuhí ke ne tuku kiate kinautolu takitaha ʻa ʻene enginakí, ʻi he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní” (ʻAlamā 35:16; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí).

ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi naʻá ne akoʻi mo ʻoange ki heʻene fānaú takitaha ʻene enginakí, feinga ke liliu ʻene ngaahi fakahinohinó ki hono foha takitaha, ʻo fakatatau ki he ngaahi fie maʻu ʻa e foha ko iá. Naʻá ne fai ha fakamoʻoni mo akoʻi kinautolu ki he tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, ko hono teuteuʻi kinautolu ke malanga ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni tatau pē ki he niʻihi kehé.

ʻI ha taimi ʻoku ʻohofi ai e fāmilí mei he ngaahi mālohi ʻo e koví pea mo e taimi ʻoku ʻikai ke fuʻu faikehekehe ai e ngaahi tuʻunga ʻo e moʻui ʻoku tau ʻi aí mo ia ne aʻusia ʻe ʻAlamaá, kuo ʻomi ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” pea “ ʻoku maʻu ʻe he mātuʻá ha fatongia toputapu ke ohi hake ʻa ʻenau fānaú ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni” (Liahona, ʻOkatopa, 2004, 49).

ʻOku kau heni hono fafangaʻí, poupouʻi mo akoʻi e fānaú ʻi he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní koeʻuhí ke nau tuʻu maʻu, “kuo nonoʻo honau kongalotó ʻaki ʻa e moʻoní, kuo [nau] ʻai ʻa e sifa-fatafata ʻo e māʻoniʻoní, pea kuo [nau] topuvaʻe ʻaki ʻa e teuteu ʻo e ongoongolelei ʻo e melinó” (T&F 27:16).

ʻOku tokangaʻi foki ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú mo fafangaʻi kinautolu ʻaki e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní ʻo hangē tofu pē ko e kuonga ʻo ʻAlamaá. ʻE tokoni e ngaahi meʻa ko iá kiate kitautolu ke tau aʻusia ha liliu ʻoku tuʻuloá. ʻI he fakamatala ‘oku hā ʻi he “Fakamamafa Ki he Ako Fakatakimuʻá,” ʻa ia ne toe fakaleleiʻi ʻi he ʻaho 10 ʻo Tīsema 2009, ne kole mai e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e kau taki ʻo e ngaahi houalotú “ke poupouʻi ʻa e mēmipa takitaha ʻo e fāmilí, ʻa e mātuʻá mo e fānaú, ke nau ako ʻa e folofolá, lotu maʻu pē pea moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí” (tohi ‘a e Kau Palesitenisī ‘Uluakí, 15 Tīsema 2009).

Ko e ako ʻo e folofolá, lotu maʻu peé mo hono moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko e ngaahi ngāue ia ʻo e māʻoniʻoní pea kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻa e talaʻofa fakaofo ko ʻení: “Ko ia ʻokú ne fai ʻa e ngaahi ngāue ʻo e māʻoniʻoní te ne maʻu ʻene totongí, ʻio ʻa e melinó ʻi māmani pea mo e moʻui taʻengatá ʻi he maama ka hoko maí” (T&F 59:23).

Koeʻuhí ke ola lelei ange hono akoʻi e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní, ʻoku mahuʻinga ai ke mahino, ke fakalahi atu ki hono fai ʻo e fakahinohinó, kuo pau ke tau fakafaingofuaʻi e maʻu fakahaá. ʻI he founga ko ʻení, ʻe lava ai ʻe he tokotaha kuo akoʻí ʻo ongoʻi ʻa ʻene holi ke ne ʻilo ʻiate ia pē ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Ne fakahā ʻe he ʻEikí kia Hailame Sāmita, ʻo fakafou ʻi hono tokoua ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá:

“Te u foaki kiate koe mei hoku Laumālié, ʻa ia ʻe fakamāmaʻi ho ʻatamaí, ʻa ia ʻe fakafonu ho laumālié ʻaki ʻa e fiefia;

“Pea te ke toki ʻiloʻi … ko e ngaahi meʻa kotoa pē te ke kole kiate aú, ʻa ia ʻoku kau ki he ngaahi meʻa ʻo e māʻoniʻoní, te ke maʻu ia ʻi hoʻo tui kiate aú” (T&F 11:13–14).

Ko hono fakaʻosí, ʻoku fakatokanga mai e folofolá ki hono fakatuʻutāmaki ʻo e fakaʻau ke mate ʻi he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní mo e ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki ʻe hoko kiate kinautolu, kuo fakamāmaʻi ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá, ka nau toe tō ki he faiangahalá mo e maumau-fonó.

Ko hono akoʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní, ko ha meʻa mahuʻinga ia ke tokoniʻi e kakaí ke nau maʻu ha ʻilo ki he moʻoní, liliu pea tuʻu maʻu ʻi he tui kia Kalaisí ʻo aʻu ki he ngataʻangá.

ʻOku maʻu ʻe he mātuʻá ha fatongia toputapu ke akoʻi ʻenau fānaú ki he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní. ʻOku lava ke tokangaʻi mo fafangaʻi ʻe he kau takí mo e kau faiakó ʻa e kāingalotú, mo akoʻi faivelenga kinautolu ki he ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní.

ʻE lava ke aʻusia lelei ange ʻeni kapau ʻe fakafaingofuaʻi e maʻu fakahaá lolotonga e taimi akoʻí, ke fakatupu ʻi he kakaí ha holi ke fakamāmaʻi ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá. Pea ʻi heʻenau maʻu e tuí ʻe fakaʻilo leva ʻe he Laumālié kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kau ki he māʻoniʻoní. ʻOku ou fakamoʻoni ki he ngaahi meʻá ni ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.