2010
Ko e Taimi ʻOku Fekau Mai Ai e ʻEikí
Mē 2010


Ko e Taimi ʻOku Fekau Mai Ai e ʻEikí

Ka ʻe ʻomi ʻe he talangofua faivelengá, ʻa e tataki, tokoni mo e melino ʻa e ʻEikí neongo pe ko e hā hono lahi ʻo e ngāué.

ʻĪmisi
Elder Bruce A. Carlson

ʻOku ʻi ai ha talanoa ki ha ongo tangata naʻá na saiʻia ʻi he ngaahi ʻekitivitī ki tuʻá peá na nō ha vakapuna ke ʻave kinaua ki ha anovai ʻi he feituʻu mamaʻo ke fai ai ʻena taumātaʻu fakataʻú. Hili ha ola lelei ʻena taumātaʻú, naʻe foki atu ʻa e pailaté ke fakafoki kinaua. Ka naʻá ne fakahā fakavavevave ki he ongo tangatá he ʻikai lavaʻi kinaua ʻe he kiʻi vakapuná, fakataha mo ʻena ʻū naunaú mo e ika naʻá na maʻú. ʻE fie maʻu ke fai ha puna tuʻo ua.

Naʻe ʻikai fie maʻu ʻe he ongo tangatá ke totongi ha puna tuʻo ua. Ko ia, hili haʻana palōmesi ʻe ʻai pē ke maʻamaʻa ʻena utá pea totongi ha kiʻi totongi makehe, naʻe ʻio taʻeloto ai pē e pailaté ke puna.

Naʻe malimali pē ʻa e ongo tangata taumātaʻú ʻi hono feingaʻi ʻe he pailaté ke mahiki e vakapuná he ʻeá. Kae ʻosi pē ha ngaahi sekoni mei ai ne mate e vakapuná pea tūʻulu ʻo tō ki ha fuʻu feituʻu tokalelei mo anoano ʻi he ngataʻanga ʻo e ano vaí.

Naʻe matemate ʻa e vakapuná ʻi he hili ʻene mavahe haké koeʻuhí ko ha lao ʻiloa ko e “ivi teke mālohi ʻo e kelekelé.” Ko e ivi teke mālohi ʻo e kelekelé’ ko e ivi ia ʻoku maʻu ʻe he vakapuná ke mahiki hake ai ki ʻolunga he taimi ʻoku hū ai ʻa e ʻeá ʻi he vahaʻa ʻo e kelekelé mo e ongo kapakau ʻo e vakapuná. Ko e meʻa naʻe hoko hení, ko e taimi naʻe mavahe ai ʻa e vakapuná mei he ivi mālohi ke mahiki mei he kelekelé naʻe totonu leva ke lava pē ʻa e vakapuná ʻo puna ʻaki hono ivi pē ʻo ʻoná, ka naʻe ʻikai ke lava.

Meʻamālie naʻe ʻikai ha lavea lahi, pea ko e foki mai pē e fakakaukau lelei ʻa e ongo tangatá, naʻe ʻeke ange ʻe he tokotahá ki he tokotaha ko ē, “Ko e hā e meʻa naʻe hokó?” Naʻe tali ange ʻe he tokotahá; “Naʻa tau tō ki lalo lolotonga ʻetau feinga ke puná—mahalo ki he ʻiate ʻe teau mei he feituʻu naʻa tau tō ai he taʻu kuo ʻosí!”

ʻOku tau faʻa hangē pē ko e ongo tangatá toutaí ni, ʻo tui ʻoku pau pē ke ʻi ai ha founga faingofua ange, ha hala tuʻusi pe liliu e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, ke feʻunga mo hotau ngaahi tūkunga fakafoʻituituí. ʻOku ʻikai lava ʻe he ngaahi fakakaukau pehení ʻo tala ko e talangofua matematē ko ia ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, ʻe maʻu ai ʻEne ngaahi tāpuakí mo ʻEne maluʻí, ka ʻoku ʻomi ʻe he taʻetauhi ki Heʻene ngaahi fonó ha ngaahi nunuʻa naʻe ʻosi ʻilo pē ki muʻa.

ʻI he taimi naʻe ui ai ʻa Hāloti B. Lī ko e Palesiteni ʻo e Siasí, naʻá ne pehē: “Ko e malu ʻa e Siasí ʻoku fakafalala ia ki hono tauhi ʻe he kāingalotú ʻa e ngaahi fekaú … ʻI heʻenau tauhi e ngaahi fekaú, ʻe maʻu e ngaahi tāpuakí”1

ʻOku tau faʻa fili ke talangataʻa ki he fekaú koeʻuhí: (1) kuo tau ʻosi pehē ʻoku ʻikai ha kaunga ʻa e fekaú kiate kitautolu; (2) ʻoku ʻikai ke tau tui ʻoku mahuʻinga ʻa e fekaú pea (3) ʻoku tau ʻilo pau ʻoku fuʻu faingataʻa ke talangofua ki he fekaú.

1. ʻOku ʻIkai ʻUhinga Mai e Fekau ia ko ʻení Kiate Au

Lolotonga e ngaahi taʻu fakaʻosi ʻo e pule ʻa e Tuʻi ko Solomoné, naʻe fakahā kiate ia ‘e he ‘Eikí ‘i ha palōfita, “Te u hae ʻa e puleʻangá meiate koe, pea te u foaki ia ki hoʻo tamaioʻeikí.”2

Taimi nounou pē mei ai naʻe fakahā ʻe he palōfita ko ʻAhisá ko e tamaio‘eiki ko iá ko Selopoami ko ha tangata toʻa lahi naʻe fakanofo ʻe Solomone ke “pule ki he ngāue kotoa pē ʻi he fale ʻo Siosefá.”3 ʻI he ngaahi fatongia ʻo Selopoamí, naʻe fie maʻu ai ke ne fononga mei he ngaahi moʻunga ʻo ʻIfalemí, ʻa ia naʻá ne nofo aí, ki he kolomuʻa ʻo Selusalemá. Naʻe fetaulaki ‘a ‘Ahisa mo ia ʻi he halá ʻi ha taha ʻo e ngaahi fononga ko ia. Na‘e folofola e ‘Eikí kiate ia ‘ia ‘Ahisa ‘o pehē: “Te u ʻange ʻa e faʻahinga ʻe hongofulu kiate koe.”4 Naʻá ne toe fakahinohino ʻa Selopoami, “Kapau te ke … ʻalu ʻi hoku ngaahi halá, … ke tauhi ʻeku ngaahi tuʻutuʻuní mo ʻeku ngaahi fuakavá, … te u kau kiate koe, … pea te u foaki ʻa ʻIsileli kiate koe.”5

Hili e fanongo ʻa Solomone ki he kikite ʻa ʻAhisá, naʻá ne feinga ke tāmateʻi ʻa Selopoami, ko ia ne hola ai ʻa Selopoami ki ʻIsipite.6 ʻI he pekia ʻa Solomoné, naʻe foki mai ʻa Selopoami ki he feituʻu fakatokelau ʻo ʻIsilelí ʻo kamata ke ne taki e faʻahinga ʻe hongofulu ʻi he tokelaú.7

Neongo iá, naʻe fio pē ʻa e leleí mo e koví ʻi he palani ʻa Selopoami ke puleʻi e puleʻangá. Naʻá ne fokotuʻu ʻa Sikemi ke hoko ko e kolomuʻa ʻo e puleʻangá, ko ha kolo naʻe mahuʻinga fakalotu ki hono kakaí. Ka ko e meʻa fakamamahí ʻene kamata ke fakahū ʻa e ngaahi tōʻonga fakasētané ki heʻenau lotú.8

Naʻe pehē pē ʻe Selopoami ia naʻe ʻikai ha kaunga ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá kiate ia. Tupu mei he meʻa naʻá ne faí, naʻe tāmateʻi kotoa hono hakó pea koeʻuhi ko e ngaahi tōʻonga faka-ʻotua mate naʻá ne fakahū ki heʻenau ngaahi ouau toputapú, naʻe iku ʻo tuli ai ʻa e faʻahinga ʻe hongofulu ʻo ʻIsilelí mei honau tofiʻá.9

Hangē pē ko e puna ke mavahe mei he kelekelé mo e uta ʻo mamafa ange ʻi he pāuni ʻe lava ʻe he ongo kapakau ʻo ha vakapuna ʻo matuʻuakí, ʻa ia ʻe iku hoko ai ha ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmakí, he ʻikai hanga ʻe heʻetau filifili pe fai pē ha konga e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá ʻo ʻomai ʻa e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e talangofuá.

2. ʻOku ʻIkai Mahuʻinga ʻa e Fekau ia Ko ʻení

Hili ha ngaahi taʻu lahi mei ai, naʻe fononga ʻa Neamani, ko ha ʻeikitau pule ʻi Sīlia, ko ha “tangata mālohi ʻaupito ʻi he taú”10 mei hono fonuá ki ʻIsileli peá ne haʻu ki he tuʻí, ko Siholami, ke fakamoʻui ia mei he kiliá.11

Naʻe fakahinohino ʻa Neamani ke ʻalu ki he palōfita ko ʻIlaisá. “Pea naʻe fekau atu ʻe ʻIlaisa ha tangata fekau kiate ia, ʻo pehē, ʻAlu ʻo kaukau ʻi Soatani ke liunga fitu, … pea te ke maʻa ai.”12

Neongo ʻa e palōmesi fakaepalōfita ko ʻeni kia Neamani ʻe fakamoʻuí, naʻá ne lotomamahi ko e ʻikai ke fakafetaulaki tonu ange ʻa ʻIlaisa kiate iá pea toe ʻita lahi ange ʻi hono fakahinohino ia ʻe he palōfitá ke kaukau ʻo liunga fitu ʻi he kiʻi vaitafe siʻisiʻi mo pelepela ko Soataní. Naʻe fie maʻu ʻi heʻene fielahí ha meʻa māʻolunga mo fakaʻeiʻeiki ange, ha meʻa naʻe feʻunga mo hono tuʻunga ʻi he koló mo e puleʻangá.

Meʻamālie pē ko hono fakalotoʻi ʻo Neamani ʻe heʻene kau tamaioʻeikí, ka ne talangofua ki ha meʻa pē naʻe kole ange ʻe he palōfitá ke fai, ʻe maʻu ai e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí. Naʻe kaukau ʻa Neamani ʻi he Vaitafe Soataní ʻo hangē ko e fakahinohinó pea ko hono olá, naʻe fakamoʻui ai hono kiliá ko e tupu mei heʻene talangofuá.13

ʻE ʻomi ʻe he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki kuó Ne talaʻofa ʻakí, neongo ʻoku tau tui ko e fanga kiʻi meʻa faingofua pe ‘ikai hano mahu‘inga.

3. ʻOku Faingataʻa ʻAupito e Fekaú ni

Naʻe muimui ʻa e palōfita ko Līhaí ki he fekau ʻa e ʻEikí ʻo ne taki hono fāmilí ki he maomaonganoá. Lolotonga e ngaahi fuofua ʻaho ʻo e fonongá, naʻe fekau ʻe Līhai ki hono foha ko Lēmiuelá, ke “tuʻu maʻu mo tuʻu ʻaliʻaliaki taʻelava ke ueʻi ʻi he tauhi ʻo e ngaahi fuakava ʻa e ʻEikí!”14

Ka ʻi he fie maʻu fakaepalōfita ke nau foki ki Selusalema ʻo ʻomi ʻa e ʻū lauʻi peleti palasa naʻe ʻi ai ha “lekooti ʻo e kau Siú,”15 ne angatuʻu e toko ua lalahi tahá ʻo na tala, “Ko e meʻa faingataʻa.”16

Neongo e lāunga ʻa e ongo taʻokete ʻo Nīfaí, naʻe tupu mei heʻene tui mo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻa hono maʻu mai ʻo e ʻū lauʻi peleti palasá. Naʻe fokotuʻu ha puleʻanga, naʻe fakatolonga ha lea fakafonua pea naʻe akoʻi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi toʻu tangata hoko maí.

ʻI he taimi ʻe niʻihi te tau fakaʻuhingaʻi ʻo pehē ʻe mahino pē ki he ʻEikí ʻa ʻetau talangataʻá tupu mei he ngaahi tūkunga makehe ʻoku tau ʻi aí ʻo faingataʻa ai, fakamā, pe fakatupu mamahi ʻetau tauhi ki Heʻene ngaahi fonó. Ka ʻe ʻomi ʻe he talangofua faivelengá ha tataki, tokoni mo e melino ʻa e ʻEikí neongo pe ko e hā hono lahi ʻo e ngāué.

Naʻe tuʻo ua ʻa e kole ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻEikí pe ʻe lava ke ʻave ʻe hono kaungāmeʻa lelei ko Māteni Hālisí ʻa e ʻuluaki peesi ʻe 116 ʻo e ngaahi meʻa kuo liliú mei he tohi ʻa Līhaí, mei Hāmoni ʻi Penisolovēniá ki Palemaila. Naʻe faleʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa ʻi he taimi takitaha naʻá ne kole aí ke fakaʻehiʻehi mei hono ʻoange ʻo e tohí kia Misa Hālisí.

Naʻe feinga ʻa Māteni ke fakaʻaongaʻi e ʻū peesi kuo liliú ko ha fakamoʻoni ke taʻofi ʻaki hono fakamafola ʻe hono kaungā-ngāué ʻa e ngaahi talanoa kau ki ai mo hono kaungāmeʻa ko Siosefa Sāmitá. ʻI he tuʻo tolu ʻo e kole ʻa Siosefá, naʻe tali ʻe he ʻEikí.17

Naʻe fakamoleki ʻe Māteni e ʻū pēsí pea ko e meʻa naʻe hoko aí ko hono ʻave ʻo e ʻū lauʻi peletí mei he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi ha vahaʻataimi. Naʻe tupu mei he lēsoni fakamamahi ko ʻení ha pehē ʻe he palōfita ko Siosefá, “Kuó u fokotuʻu ʻeni ko ʻeku lao: Ko e taimi ʻoku fekau mai e ʻEikí, fai ia.”18 ‘E lava foki ke hoko ‘eni ko ha lao kiate kitautolu.

ʻOku pau e tali ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. Kuó Ne talaʻofa mai, “Kapau te ke tauhi ʻeku ngaahi fekaú ʻo kātaki ki he ngataʻangá, te ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.”19

Naʻá Ne toe naʻinaʻi mai: “Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou ʻaloʻofa mo angalelei kiate kinautolu ʻoku manavahē kiate aú, peá u fiefia ke fakalāngilangiʻi ʻa kinautolu ʻoku tauhi kiate au ʻi he māʻoniʻoní pea ʻi he moʻoní ʻo aʻu ki he ngataʻangá.”20

ʻOku ʻomi ʻe he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻa e loto falala ki he hala kuo tau filí, mo fakafe‘unga‘i kitautolu ki Heʻene tatakí mo e fakahinohinó ʻi heʻetau fai ʻetau ngaahi ngāué peá ne ʻomi ʻa e mālohi ke tau hoko ʻo tatau mo hotau Fakamoʻuí, ko Sīsū Kalaisi, pea foki atu ki he ʻao ʻo ʻetau Tamaí.

Ko ʻeku lotú ia te tau feinga ʻi he ʻaho takitaha ke talangofua ange ki he ngaahi fono, ngaahi ouau mo e ngaahi fekau ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kae lava ke Ne tāpuakiʻi kakato ange ʻetau moʻuí.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku ʻomi ʻe he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e langí; ʻoku moʻui ʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ko e Tohi ʻa Molomoná ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá, pea ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻa e palōfita ʻa e ʻEikí ki hotau kuongá ni, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

MAʻUʻANGA FAKAMATALÁ

  1. Harold B. Lee, ʻi he Stephen W. Gibson “Presidency Meets the Press,” Church News, July 15, 1972, 3.

  2. 1 Ngaahi Tuʻi 11:11.

  3. 1 Ngaahi Tuʻi 11:28.

  4. 1 Ngaahi Tuʻi 11:31.

  5. 1 Ngaahi Tuʻi 11:38.

  6. Vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 11:40.

  7. Vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 12:2–3, 20.

  8. Vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 12:25–30.

  9. Vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 14:10, 15–16.

  10. 2 Ngaahi Tuʻi 5:1.

  11. Vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 5:5–6.

  12. 2 Ngaahi Tuʻi 5:10.

  13. Vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 5:11–14.

  14. 1 Nīfai 2:10.

  15. 1 Nīfai 3:3.

  16. 1 Nīfai 3:5.

  17. Vakai, History of the Church, 1:20–21; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 3; 10.

  18. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palōfita ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 184.

  19. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7.

  20. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:5, ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.