Soko Vakadodonu ena Yatu Masela

Epereli 2011

Soko Maravu ena Yatu Masela

Mai vei Joshua J. Perkey

Mekesini ni Lotu

Ni da soko sivita na vanua vovodea ka veivatu ni bula, ena yaga sara vei keda yadua na nodra veidusimaki na lewenilotu yalodina me vukei keda ena noda ilakolako lesu ki na noda itikotiko vakalomalagi.

O ira na dausoko ena veigauna e liu era dau sokota na veiwasawasa ka ra dusimaki mai na itutu ni matanisiga, vula kei na kalokalo. Ena bogi e dau coba toka ga na matadra ena Kalokalo iVolasiga, na kena itutu tudei sa dau tu kina e dua na ikelekele vakalomalagi vei ira na dausoko, ka na vukei ira me ra mua vakadodonu yani ki na vanua era gole kina.

Ena Yatu Masela mai na Wasa Pasivika, era kunea rawa na dausoko e dua tale na iwalewale. E kea, na idavodavo ni ua, se na kui ni wasawasa, e drodro ena maliwa ni veicakau kei na veiyanuyanu ena dua na ivakarau tudei. E dua na dausoko sa tuberi vakavinaka e rawa ni sokota e vica na drau na maile ena nona muria toka e dua na ivakarau ni veitubuyaki ni ua—me vaka e dua na gaunisala muaidua—mai na dua na yanuyanu se dua na dromu ni nuku ki na kena ikarua. O ira era kila na ivakarau ni veitubuyaki ni ua kei na vanua e davo yani kina e rawa ni ra dusimaki ira na vo ni dausoko ki na vanua era gole kina.

Me baleti keda na lewe ni Lotu, o Jisu Karisito na noda ivakaraitaki uasivi, ka na dusimaki keda na nona rarama dodonu. Na Nona lawa kei na cakacaka vakalotu, me vaka na veitubuyaki ni ua ni wasawasa, e rawa ni kauti keda bula lesu yani ki na noda itikotiko vakalomalagi. Ia vei keda kece, era tu eso e tautauvata kei na nona itavi na Dausoko Cecere na nodra veiqaravi kei na nodra cakacaka veitokoni. Ena italanoa eso oqo, eratou wasea kina e tolu na lewenilotu mai na Yatu Masela na ivakarau era vukei iratou kina o ira eso me ratou sokotaka na nodratou bula ena veivanua vodea ka veivatu ka liwai cava me ra kauti iratou yani vei Karisito.

Na Nona Veivakauqeti e Dua na Marama Buladodonu

E ravi ena nona idabedabe o Hirobo Obeketang ka matadredredre. Se qai oti na nodratou lotu vakamatavuvale, o koya kei na watina o Linda, kei na va vei iratou na luvedrau kei rau na daukaulotu goneyalewa. Eratou a vakayakavi ika vata talega kei rau na daukaulotu, taucoko, na yaloka ni matana kei na buina—e dua na ivalavala vakavanua mai Majuro, na koroturaga mai na Yatu Masela. Ni vakamacalataka o Hirobo na nona bula, e tukuna na nona vakavinavinaka me baleta na Lotu, na kosipeli, kei na nona matavuvale, vakauasivi na watina.

Oqo ena June ni 2009. Ena dua na siga yani ki liu a tauyavutaki kina na iTeki na Majuro Marshall Islands, ka kacivi o Hirobo me imatai ni sekeriteri liu ni iteki. O Hirobo, me vaka e vakamacalataka na peresitedi vou ni iteki o Arlington Tibon, “e tudei sara tu ga vakavinaka,” e dua vei ira na iliuliu yalodina ena yanuyanu.

Ia a imatai ni tamata o Hirobo me tukuna ni a sega ni vaka tu kina me yacova mai e dua na gauna lekaleka sa oti. E vakacaucautaka na marama watina ni sai koya a tudei tu—o koya a vakavuna na veisau ena nona bula. E vakamacalataka kina, “Au a papitaiso niu yabaki walu, ia niu sa yabaki 16, a yaco meu luluqa mai.”

Ena vica na yabaki ki muri erau sa tiko vata kina kei Linda, e dina ni rau a se bera ni vakamau. E sega ni lewe ni Lotu o Linda. Ena 2000, ni oti ga vakalailai na nona kila o Linda ni a se papitaiso o Hirobo ni se gonelailai, sa yaco me taleitaka na Lotu ka tekivu me sota vata kei rau na daukaulotu goneyalewa.

“A vuli tiko me rua na yabaki ka lewa me sa papitaiso,” e nanuma lesu o Hirobo. “E dodonu me keirau vakamau rawa mada, ia au sega ni taleitaka me keirau vakamau. Au veilecayaki; au se tu sara ga ena veitemaki ni vuravura. Au sega tu ni kila na bibi ni matavuvale, kau sega ni kauwaitaka se vakarorogo vua e dua.”

O Linda, e dina ni se bera ni papitaiso, a susugi ira cake na luvedrau ena Lotu. Ena veiyabaki kece sa dau kerei Hirobo me vakamautaki koya me rawa kina ni papitaiso; ena veigauna oqori e dau kaya ko koya ni sega. Ni toso tiko na veiyabaki erau sa papitaiso e rua na luvedrau yalewa, ia a sega ni tiko ena nodrau papitaiso o Hirobo.

Ena 2006, a mate kina na luvedrau tagane yabaki ciwa o Takao, mai na dua na mate veitauvi kei na katakata. E rauta ni 300 na lewenilotu mai na tikina o Majuro era lako mai ki na veibulu me ra mai tokona na matavuvale.

“Sa dua na ka levu vei au na nodra veitokoni,” e kaya ko Hirobo. “sa tekivu meu vakasamataka ni rairai sa tukuna tiko vei au na Kalou e dua na ka.”

Sa tekivu me vakasamataka na nona sa vakavuna tu na nona sega ni rawa ni papitaiso na watina, e dina ga ni lewe ni Lotu o koya. “Sa kaukauwa cake tiko ga mai ko koya. Sa vakauqeti au sara tiko vakalevu,” e nanuma lesu ko koya.

“Au sa mani dabe kina ka vakasamataka na kena sa veimama tu oqo na noqu bula. Au mani tarogi au, ‘Meu sa na tomana tikoga na veika au vakayacora tiko oqo? E rawa beka niu cakacaka vua na Kalou ena ikarua ni veimama ni noqu bula?’ Sa tekivu meu dau masu ka vakasamataka na noqu sa na lesu tale mai ki na lotu meu tekivu cakacaka vua na Kalou.”

Sa tekivu me vuli o Hirobo vei rau na daukaulotu ka vulica tale na ivunau. Sa tekivu me rau veitokani kei Peresitedi Nelson Bleak mai na Tabana ni Kaulotu na Marshall Islands Majuro, ka vakakina eso tale na lewenilotu, oka kina o Peresitedi Arlington Tibon ka peresitedi tiko ni tikina ena gauna oya. Sa qai yaco na gauna sa yalataka kina o Hirobo me sa lesu tale mai, sega ni dede sega walega ni sa dau tiko tale ena soqoni ni sakaramede ia ena Wilivola talega ni Sigatabu kei na soqoni ni matabete. Sa qai vakadeitaka o Hirobo ena nona vakasama.

“Niu sa lesu mai, au kaya, ‘Sai koya qo. Oqo na ka au sa na cakava.’ Sa veisautaka sara ga vakadua na noqu bula.”

Erau qai vakamau o Hirobo kei Linda ena ika 30 ni Okosita, 2008. Sega ni dede sa ciqoma na Matabete i Eroni. Ena rua na vula ka tarava sa ciqoma kina o Hirobo na Matabete i Melikiseteki ka kacivi me sekeriteri liu ni tikina.

E raica na watina o Hirobo ka matadredredre. “E sega ni vakabauta rawa niu a papitaisotaki koya,” e kaya. “Vakasamataka mada—e tauri koya e walu na yabaki, mai na 2000 ki na 2008. Sa veivakurabuitaki dina o koya.”

Na iVakaraitaki ni Dua na Tama Buladodonu

Ena so na gauna na noda dauveidusimaki, me vaka e dua na dausoko, e dau cakacaka vakavoleka sara vata kei keda, ena nona vakavulica vei keda na veika eda na gadreva me da kila me rawa kina ni da lakova ena qaqa na bula. Ena vuqa na gauna era dau rawata vakavinaka oqo na dausoko ena nona vakotora na ivakaraitaki me da vakamuria. A vakaoqori vei tamai Patricia Horiuchi, o Frank.

Ni oti na nona sotavi rau na daukaulotu, sa tekivu me dau sureti rau mai ki vakayakavi e veigauna o Frank. Sega ni dede sa tekivu me tauri lesoni. Ia e sega tale ni dua ena nona matavuvale e vinakata me kila na Lotu. “Ni keitou raica ni rau sa lako mai na daukaulotu,” e kaya o Patricia, “keitou na dui dro—o au kei ira na ganequ kei na taciqu gone.”

A papitaiso o Frank ena Julai ni 2007 mai vua na peresitedi ni daukaulotu o Nelson Bleak. Oqo e dua na gauna bibi vei Patricia kei iratou na tacina.

“Au raica ni sa tekivu veisau na tamaqu,” e kaya o koya. “Au kila ni kevaka e rawa ni tara na yaloi tamaqu na kosipeli, e rawa ni tara na yaloqu ka veisautaka na noqu bula. Au sa nanuma kina meu vuli vei rau na goneyalewa daukaulotu, ka rau mani bolei au kina meu vulica na iVola i Momani kei na iVolatabu. Keirau a veivala kei ganequ ena dua na gauna yani e liu, kau se bera tiko ni vosoti koya rawa. Au qai wilika ena ivolanikalou ni kevaka o na vosoti ira na tani, ena vosoti iko na Kalou.” (Raica na 3 Nifai 13:14–15.)

E qai kila o Patricia ni dodonu me na vosota na ganena me rawa ni tekivu veisau kina na nona bula, me savasava, ka kune vakacegu. Sa mani vakayacora vakakina.

“Ni oti na noqu biuta laivi na noqu itovo ca ka veisau me dua na tamata vou ka dau muria na ivunau, sa marau na yaloqu. Au kila ni dodonu meu papitaiso me rawa niu tiko kina ena Lotu dina,” e kaya o koya. “A biuti au na Lotu ena sala dodonu. A wasei au tani mai na veivakauqeti ca. E vakavulica vei au meu dokai rau na noqu itubutubu, meu vuli tikoga, ka tikoga ena sala dodonu.”

Na Nona Veivakauqeti e Dua na Tagane Buladodonu

O Lydia Kaminaga, me vakataki Hirobo Obeketang, a sucu mai ena Lotu ia a mai luluqa tu ena nona gauna ni yabaki tinivakacaca. Ia na italanoa ni nona ilakolako lesu mai e vakasakiti ka bibi.

O Lydia kei na turaga watina, o Kaminaga Kaminaga, erau a tubu cake ruarua mai ena Lotu. “Au a sega vakadua ni vakatitiqataka na ivakavuvuli ni Lotu,” e kaya o Kaminaga. “Au dau vakabauti ratou tu ga.”

Ia a duatani na itosotoso ni bula vei Lydia. Ni kalasi vitu tiko, e kaya o koya, “O au duadua ga na Momani ena noqu koronivuli, ka vaka meu dau guilecavi tu. Au dau cakava na veika era cakava tiko na noqu itokani. Sa cala kina na veika au vakaliuca.”

Erau a vakauti Lydia na nona itubutubu ki Provo, Utah e Amerika, me laki tiko vata kei ira na nona matavuvale, ena nodrau vakanuinui me na vakauqeti o Lydia me bulataka na kosipeli mai na nodratou ivakaraitaki. E dina ni a vulica na veika eso ka qai vukei koya ena nona bula e muri, ena gauna oya a sega ni dau taleitaka o koya na lakova na veisoqoni vaka-Lotu.

A lesu tale ko Lydia ki na Yatu Masela ena Janueri ni 2002, ni se qai oti ga e dua na vula ena nona lesu mai o Kaminaga ena kaulotu mai Japani. Erau a sota ena dua na gauna lekaleka mai na gauna ko ya. E dina ni a sega ni bulataka tiko o Lydia na ivakatagedegede ni Lotu, e dau lako tiko ga yani ki nodratou vale o Kaminaga ka nona iulubale tiko me laki sikovi vugona, o Gary Zackious.

Sa yaco mai na gauna, sa nanuma kina o Kaminaga me vosa vei rau na nona itubutubu me rau dau gadi—ki na veiitaviqaravi e taucoko ka savasava—vata kei Lydia. E dina ni rau a tovolea taumada me rau vakayalolailaitaki koya, e qai kaya o Kaminaga “ni sa qai tukuna sara ga vei rau, ‘E se tiko ga na madigi me na veisau mai.’ Niu tukuna na ka oqori, a veisau na veika e vakilai ena loma ni rumu. A tagi na tamana ka kaya, ‘au dau vinakata tu ga me lesu tale mai ki na Lotu. E rawa ni o tovolea mada.’”

Taumada a sega ni tauri Kaminaga vakabibi o Lydia. Me vaka ni se qai lesu wale mai ena kaulotu o koya, ka luluqa tu vakalotu o Lydia.

“A raica o koya e dua na ka au sega ni raica rawa,” e vakamacalataka o Lydia. Me vaka ni sega ni dua erau dau veigadivi tiko, sa mani vakadonuya me rau gadi vata. “A kauti au lesu mai o koya. Me vaka niu nona itau, meu sa na vakadodonutaka na noqu ivakatagedegede. A vakananuma vei au o koya na noqu veiyalayalati ena papitaiso. A vakananuma vei au na veika kece au sa calata tiko vakalevu, me vaka na wili ivolanikalou kei na lotu vakamatavuvale. Keirau dau vakayacora vata kei Kaminaga na veicakacaka eso ni veiqaravi. Keirau wilika na iVola i Momani. E vakaraitaka vei au o koya na ivakarau me duatani kina na noqu bula. Na lako i lotu e sega walega ni soqoni ni sakaramede ia na Wilivola talega ni Sigatabu kei na iSoqosoqo ni Vevukei.”

Ni rau dau tiko vata ena nodrau veigadivi e taucoko ka veilaveti, sa tekivu me veisau na bula nei Lydia ka tubu na nona ivakadinadina. E dina ni vo tiko eso na ka me vakasavasavataka.

“E dredre na lesu tale mai,” e vakadinadinataka o koya. “E sega ni rawarawa na veivutuni, ia sa tu vei au e dua na ivakadinadina kaukauwa sara me baleta na veivutuni. Ena vuqa sara na sala, na neirau veigadivi sa rawa kina me keirau veikilai vakavinaka cake ka meu lesu tale mai ki lotu, me duidui kina na noqu raica na veika.”

“E baleta na neirau isema ni veikilai,” e vakuria o Kaminaga.

Erau a vakamau o Lydia kei Kaminaga ena ika 28 ni Noveba, 2002. Ni oti e dua na yabaki erau sa vauci vata kina ena Valetabu e Laie Awai ka rau laki vuli ena Brigham Young University–Awai. Oqo erau sa vakaitikotiko mai na Yatu Masela kei iratou na luvedrau e lewe tolu. Sa veiqaravi tiko o Lydia vakaqasenivuli ni Wilivola ni Sigatabu vei ira na cauravou kei na goneyalewa, ka veiqaravi vakaperesitedi ni Cauravou o Kaminaga.

Me vaka eratou vakadinadinataka o Hirobo, Patricia, kei Lydia, ni da vosota ka toso tikoga ka vakasaqara na veivakalougatataki ni Turaga, ena rawa kina e levu sara na ka. O ira era muria na iVakabula ka vakarorogo ki na veivakauqeti ni Yalo Tabu ena rawa, me vaka na dausoko ni gauna makawa me tuberi ira na dauveilakoyaki ki vale, ka vakayacora na veisau ena nona bula e dua tale na tamata.

Na Bolebole Raraba

E dina ni na tawasei ira beka mai vei ira na vo ni Yalododonu Edaidai na ituvaki ni vanua, na itovo, kei na yawa ni vanua, era vakamacalataka na lewenilotu mai na Yatu Masela ni ra sotava tale tiko ga na mataqali dredre vata ga era sotava tiko na lewenilotu kece.

O Gary Zackious (imatau), e dua na iliuliu ni cauravou kei na goneyalewa itabaqase, e kaya ni ra dau “lako mai vei iko na tamata ka kaya, ‘Keimami sega ni gadreva tale e dua na parofita nikua, ka keimami sega ni gadreva me so tale na ivolanikalou.’ Eso na lewenilotu era sega dina ni dau wilika na ivolanikalou se kilai ira, ni tukuna vei ira e dua na tamata e dua na ka me vakamalumalumutaka na nodra vakabauta, era na vakasuka mai na veika era kila ni dina.”

Vei Gary, na kena iwali e rawarawa wale: “Erau a bolei au na daukaulotu meu masulaka na iVola i Momani, na Veivakalesui mai, kei Josefa Simici meu kila kevaka era dina. Ena dua na bogi niu tekiduru ka masu tiko. Au vakila na Yalotabu. E dua na ka au se bera vakadua ni bau vakila e liu. Au kila ni veika au a vakavulici kina mai vei rau na daukaulotu e dina. Sa vaqaqacotaka na noqu ivakadinadina me vaka e dua na curuvou gone na noqu wilika na iVola i Momani.” Mai na gauna e papitaiso kina ki na gauna ni nona kaulotu ki na siga nikua, e kaya o Gary, “Sa tubu na noqu ivakadinadina ena noqu wilika na iVola i Momani ka vulica na ivolanikalou kei na nodra vosa na parofita.”

O Ernest Mea (imatau), ka cakacaka tiko vata kei Gary vakadauvakadewa vosa ena Lotu mai na Yatu Masela, e kaya ni levu na itabagone era sa vesuki tu ena bula tawasavasava. E rawa ni tikoga ena sala qiqo ka rabailailai ena nona dau vakaitavi ena veitaviqaravi e taucoko vata kei ira e tautauvata na nodra vakasama. “Ni bera na noqu kaulotu, keimami dau qito basiketepolo e valenilotu e vei-Sigatabu kei na Moniti,” e kaya o koya.

Vei Michael Ione (imatau) mai na Tabanalevu o Jenrok, na nona lewena na Lotu ena 2006 a sauma na kena isau: sa sega ni rawa ni tiko ga mai vale. Ena nona vakabauta kei na yalodina, a papitaiso ga.

Ena dua ga na yabaki ki muri a kacivi me kaulotu—ki na Yatu Masela. Ena dua na gauna lekaleka ga oqo, sa tekivu me ratou vakaraitaka na matavuvale nei Michael na nodratou taleitaka na Lotu ka ratou vuli vei rau na daukaulotu.

iMatai ni iTeki ena Yatu Masela

Ena veiyabaki era sa dau gadreva tu na lewe ni Lotu ena Yatu Masela me dua na iteki mai kea. Ena ika 14 ni June, 2009, sa vakayacori kina na nodra gagadre. E vakamacalataka vaqo o Elder David S. Baxter ena Vitusagavulu, o koya a tauyavutaka na iteki: “E vakasakiti na kena tubu cake na iwiliwili ni lewenilotu ena vica na yabaki sa oti. Sa tauyavutaki na iteki baleta na kena vakatoroicaketaki na Lotu e kea sa sega kina ni rawa ni levei. Ia a sa waraki tiko mai vakabalavu. Me ra lako sivita rawa mada na lewenilotu e vica na bolebole.”

A vakavuvulitaka vei ira na lewenilotu o Arlington Tibon (e cake) na peresitedi ni iteki na Marshall Islands ena nona se peresitedi voli ni tikina ni kevaka era vinakata e dua na iteki, me ra na cakacakataka. A vakasalataki ira na iliuliu ena tikina me ra vakavulici ira na lewenilotu mai na Malakai 3 kei na 3 Nifai 24 me baleta na veivakalougatataki ni saumi ikatini. Era veivakayaloqaqataki tale na veiliutaki vei ira na itabagone kei ira na itabaqase me ra vulica na iVola i Momani. Era vakayacora talega e dua na soqo ka ra wilika kina na itabagone na iVola i Momani me 12 na auwa sega ni cegu.

A vakotora talega o Peresitedi Tibon e dua na takete me ra kila na lewenilotu “na kena bibi me da vauci ena valetabu,” ka vakamacalataka ni kena ciqomi “na edaumeni ena vukei ira me ra vakamalumalumutaka e vuqa na ka, ka ra na duatani kina, ka veisautaka na nodra bula.”

Ena veiliutaki nei Peresitedi Tibon, era lako kina na lewenilotu mai na Yatu Masela ki na rua na valetabu: e dua mai Toga kei na kena mai Awai. A rawa na ilakolako ruarua oqori ni oti na solibula bibi. Ia me vaka e kaya o Angela Tibon, na wati Peresitedi Tibon, na ilakolako e rua oqori “sa vakaimawe sara ena nodra yalodina na lewenilotu vei Tamada Vakalomalagi kei na Lotu.”

“Io,” e vakavoqataka o Peresitedi Tibon, “sa laurai na kena sa lako cake sara na bula vakayalo eke e Majuro.”

E cake ena imawi: Hirobo Obeketang (vakaraitaki tale tu ga kei iratou na nona matavuvale ena veitabana e liu) e cakacaka vakamanidia ni dua na otela. E ra: o Patricia Horiuchi e dua na iliuliu ena imatai ni koniferedi ni cauravou kei na goneyalewa itabaqase ena Yatu Masela ena June 2009 (e ra ena imatau).

“Au taukena e dua na ivakadinadina tudei ni veivutuni,” e kaya o Lydia Kaminaga, ka vakaraitaki eke kei na watina, Kaminaga, kei na luvedrau yalewa, o Wellisa.